Στου Χατζηφράγκου

Ο Ελληνικός 20ος αιώνας σαν μυθιστόρημα #4

by Kosmas Politis, Κοσμάς Πολίτης, Peter Mackridge (Editor)

O τίτλος αναφέρεται σε λαϊκή συνοικία της Σμύρνης, όπου και διαδραματίζονται τα περισσότερα επεισόδια του μυθιστορήματος. Kάτω όμως από μια ηθογραφική επίφαση διαφαίνεται ένας εντελώς μοντέρνος χειρισμός του χώρου και του χρόνου, καθώς και η μαστοριά του Πολίτη στο ξετύλιγμα της πλοκής, που συνίσταται σε τέσσερα επιμέρους δράματα υποταγμένα στη μεγάλη εθνική και ανθρώπινη τραγωδία της Mικράς Aσίας.

Genres: Greece, Fiction, Literature

345 pages, Paperback

First published January 1, 1964

About the author

Greek: Κοσμάς Πολίτης

Reviews

[Olga · Rating 5 out of 5]

Συνήθως δε συμπαθώ τα μυθιστορήματα εκείνα τα οποία δεν έχουν να δώσουν κάποια συγκεκριμένη πλοκή και δράση, όμως εδώ πρόκειται για μια ιδιόμορφη περίπτωση: πρωταγωνιστής είναι η Σμύρνη και η πλοκή της ιστορίας είναι η ζωή στου Χατζηφράγκου ή καλύτερα η νοσταλγία για τη ζωή στου Χατζηφράγκου. Με αφορμή αυτά τα δύο στοιχεία γνωρίζουμε τον Παντελή, τον "αιρετικό" παπα-Νικόλα μα κυρίως τα παιδιά του μαχαλά, τον Αρίστο και το Σταυράκη.

Το θέμα του μυθιστορήματος είναι λοιπόν η χαμένη πολιτεία εκείνη που.. φιλοξένισε τα ανέμελα παιδιά, την απλή ζωή του Χατζηφράγκου και την αστική ζωή των μεσσαίων τάξεων. Ναι.. απλά φιλοξένησε και όχι στέγασε, γιατί η καταστροφή της Σμύρνης αλλά και ο νόστος της χαμένης πατρίδας μάς υπενθυμίζει τη παροικία του ανθρώπου σε αυτή τη γη. Καμιά πατρίδα δε μπορεί να εγγυηθεί ότι θα είναι πατρίδα. Η ίδια η ροή της αναπόλησης - δε θα 'λεγα εξιστόρηση - διακόπτεται στα μισά και μας μεταφέρει στο μέλλον. 60 χρόνια μετά ένα από τα παιδιά του μαχαλά, γεροντάκι πια στην Αθήνα περιγράφει τις ημέρες εκείνες της καταστροφής 40 χρόνια πριν και 20 χρόνια μετά αφότου υπήρξε κάποιο από τα παιδιά της ανάμνησης του Κοσμά Πολίτη.

Στα 1904 περίπου,λοιπόν, ο Ελληνισμός της Ιωνίας ζει με το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας. Είναι προσδοκία και όνειρο. Το νιώθεις σε όλο το μυθιστόρημα ακόμα και αν δε λέγεται άμεσα. Ο μαχαλάς του Χατζηφράγκου είναι ένας λαϊκός μαχαλάς όπου ζουν ανυποψίαστοι για το μέλλον ο Αρίστος και ο Σταυράκης οι οποίοι μάς συντροφεύουν καθ' όλο το ταξίδι αυτό στη Σμύρνη. Ο παπα-Νικόλας είναι ένας ιδιαίτερος χαρακτήρας. Είναι μορφωμένος και απόφοιτος θεολογικής σχολής αλλά επιλέγει να ζει τη ζωή ενός απλού εφημέριου, πράγμα που τον φέρνει αντιμέτωπο με τις προλήψεις και την αμάθεια των ενοριτών αλλά και τον επίσκοπο ο οποίος βολεύεται κάτω από διάφορες καταστάσεις εις βάρος της θεολογικής αλήθειας. Δεν ήταν φτιαγμένος για παπάς...

Και ενώ η πλοκή μπορεί να μην περιέχει ιδιαίτερη δράση, προς το τέλος έρχεται η απρόσμενη μεγάλη έκπληξη. Οι ζωές κάποιον ανθρώπων ανατρέπονται ριζικά. Ο αναγνώστης σοκαρίζεται από της εξέλιξη αλλά ακόμα πιο πολύ για το πώς η ζωή πάντα μα πάντα συνεχίζεται... μέχρι να έρθει το 1922 που θα αλλάξει τις ζωές όλων!

Μια χαμένη πολιτεία όλοι λίγο έως πολύ βιώσαμε ή θα βιώσουμε..

[Kiki Dal · Rating 4 out of 5]

Σε ηλικία 75 ετών ο κοσμοπολίτης Κοσμάς Πολίτης δίνει τη θέση του στον Ρωμιό Παρασκευά Ταβελούδη,ταυτίζεται με τον λαό και μας δίνει ένα λαϊκό και ηθογραφικό μυθιστόρημα για τη ζωή απλών ανθρώπων στην Σμύρνη πριν από την καταστροφή της.
Από την Εισαγωγή: Ο αναγνώστης- τουρίστας που εύκολα πάει για λογοτεχνικό προσκύνημα στα μέρη του Παπαδιαμάντη στη Σκιάθο ή στα μέρη του Hardy στο Ντόρσετ, ή στα μέρη του Faulkner στο Μισισιπή , δεν μπορεί να επισκεφθεί τη Σμύρνη του Κοσμά Πολίτη. Ο χώρος που περιγράφει ο Πολίτης έχει χαθεί ανεπιστρεπτί.

[Stratos · Rating 2 out of 5]

Έχουμε διαβάσει καλύτυρα βιβλία που αναφέρονται στην εποχή αυτή στη περιοχή αυτή.

[Mariana · Rating 4 out of 5]

Το βιβλίο του Κοσμά Πολίτη Στου Χατζηφράγκου μου το έκανε δώρο ένας θείος μου όταν πήγαινα στη δευτέρα Λυκείου. Γνώριζε την άρνηση μου να διαβάσω λογοτεχνικά βιβλία που αφορούσαν την Μικρασία και την καταστροφή του 22 και αφού ενημερώθηκε από τους γονείς για τα βιβλία που υπήρχαν στο πατρικό μου, μου αγόρασε αυτό λέγοντας μου πως έπρεπε να του δώσω μια ευκαιρία γιατί έτσι θα έβλεπα τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο. Δεν τον άκουσα τότε. Το έβαλα στο ράφι και το άφησα εκεί παρατημένο. Τέσσερα χρόνια αργότερα το κατέβασα μαζί με άλλα δύο βιβλία και το τοποθέτησα στο κομοδίνο δίπλα στο κρεβάτι μου. Και αυτό γιατί είχε έρθει πια ο καιρός να αντιμετωπίσω την άρνηση μου για βιβλία με θέμα την Μικρασιατική καταστροφή και να ικανοποιήσω την περιέργεια μου για το πώς οι Έλληνες συγγραφείς αντιμετώπισαν και ενσωμάτωσαν στα έργα τους το ιστορικό αυτό γεγονός που άλλαξε την πορεία της χώρας. Η Αιολική Γη του Ηλία Βενέζη, τα Ματωμένα Χώματα της Διδώς Σωτηρίου και το Στου Χατζηφράγκου του Κοσμά Πολίτη ήταν τα τρία βιβλία που επέλεξα από μια μεγάλη λίστα που έφτιαξα με τη βοήθεια καθηγητών και φίλων. Τρία βιβλία που με ταξίδεψαν σε μια άλλη εποχή, σε έναν διαφορετικό κόσμο τον οποίο αγάπησα. Τρία βιβλία που μου γνώρισαν μέσω των σελίδων τους πολιτείες που πια δεν υπάρχουν. Γνώρισα ήθη-έθιμα, διαλέκτους, προκαταλήψεις και ένα τρόπο ζωής δύσκολο αλλά και με μια αγνότητα που δεν υπάρχει πια. Τρία βιβλία που με έκαναν να κλάψω, να πονέσω, να δακρύσω, να θυμώσω με την αδικία, να σοκαριστώ αλλά και να γελάσω. Τρία βιβλία που έχουν πάρει διθυραμβικές κριτικές και τις αξίζουν. Τρία βιβλία γραμμένα από τρεις κορυφαίους Έλληνες συγγραφείς που αντιμετώπισαν το θέμα τους με σεβασμό και αγάπη. Μόνο στο ένα έβαλα πέντε αστεράκια την κορυφαία δηλαδή βαθμολογία εδώ στο goodreads. Στα άλλα δύο έβαλα τέσσερα αστέρια. Αυτό δεν έγινε επειδή τα θεωρώ κατώτερα ή λιγότερα αξιόλογα και σημαντικά απλώς όσο μεγαλώνω και γερνώ τόσο περισσότερο γκρινιάζω. Δεν το βάζω εύκολα το ρημάδι το 5 πια. Όμως είτε 4 είτε 5 αστέρια να ξέρετε πως η Αιολική Γη που αναφέρεται στα ειρηνικά αθώα χρόνια πριν το 1914, τα Ματωμένα Χώματα που είναι γεμάτα σκληρές και απάνθρωπες σκηνές γιατί έτσι είναι ο πόλεμος και το Στου Χατζηφράγκου όπου έχει για πρωταγωνίστρια του τη Γκιαούρ Ισμίρ των αρχών του 19ου αιώνα, μια πολιτεία στην οποία ζούσαν λαοί με διαφορετικές θρησκείες, ήθη και έθιμα, μια Σμύρνη που πια δεν υπάρχει, είναι εξαιρετικά και αξίζει όλοι μας να τα έχουμε σπίτια μας έτσι ώστε να περνούν από γενιά σε γενιά. Τα βιβλία αυτά κατάφεραν αυτό που δεν κατάφεραν τα στείρα ιστορικά βιβλία του σχολείου. Με έκαναν όχι μόνο να ενδιαφερθώ και να ψάξω να μάθω περισσότερες λεπτομέρειες για εκείνα τα χρόνια αλλά και να αγαπήσω αυτό το κομμάτι της ελληνικής ιστορίας.. Στα χέρια μου κρατώ το βιβλίο με το οποίο ολοκληρώνω το ταξίδι μου σε εκείνα τα χρόνια. Είναι των εκδόσεων Εστία και εκτός από τα 12 κεφάλαια της ιστορίας περιλαμβάνει μια αρκετά αποκαλυπτική συνέντευξη του συγγραφέα, διάφορες κριτικές, το γλωσσάρι και μια αρκετά καλή ανάλυση του δύσκολου και μαγευτικού ταυτόχρονα αυτού βιβλίου. Πριν την ιστορία διαβάζουμε την πικρή αφιέρωση του Κοσμά Πολίτη: ''Καταφέρανε να’ χω στην πατρίδα μου το αίσθημα του ραγιά'' ενώ ακολουθεί μια σημείωση του όσον αφορά τη διάλεκτο: ''Ξαναδιαβάζοντας τα χειρόγραφα μου, πρόσεξα πως είχα παρασυρθεί σε πολλά μέρη από το γλωσσικό και συντακτικό ιδιωματισμό εκείνης της χαμένης πολιτείας. Σκέφτηκα να τα διορθώσω, μα τελικά προτίμησα να τ’ αφήσω όλα όπως μου τα διηγηθήκανε και όπως ήρθανε στη μύτη των έξι γαλάζιων μολυβιών που χάλασα για να τα γράψω''.. Και μετά από τη σημείωση αυτή ακολουθεί το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου με τίτλο ''Η Μαλλιαρή Πέτρα και ο σταυρός της θάλασσας''.. Το ταξίδι στη χαμένη αυτή πολιτεία ξεκινά…

Σμύρνη, άνοιξη του 1902, σε μια ελληνική συνοικία με την ονομασία Χατζηφράγκου. Μια φτωχογειτονιά με χωματόδρομους που το χειμώνα η βροχή τους μετατρέπει σε λασπόδρομους ενώ το καλοκαίρι γεμίζουν από το πρωί μέχρι το βράδυ με παιδικές φωνές που παίζουν, γελούν και που και που τσακώνονται. Μια γειτονιά στην οποία ζουν απλοί, καθημερινοί άνθρωποι φτωχοί οι περισσότεροι, που δουλεύουν ως εργάτες, μικροέμποροι, υπάλληλοι ή τεχνίτες. Όλοι τους άνθρωποι του μόχθου που ξυπνούν πρωί πρωί για τη δουλειά, αγαπούν την πόλη τους και έχουν έναν καλά κρυμμένο πόθο μέσα τους: την ένωση με τη μητέρα Ελλάδα. Ονειρεύονται τη μέρα που ο Ελληνικός στρατός θα έρθει, θα τους ελευθερώσει και θα ενωθούν με την πατρίδα που τόσο πολύ αγαπούν. Ας γνωρίσουμε λοιπόν καλύτερα κάποιους από τους κατοίκους του Χατζηφράγκου. Ας ξεκινήσουμε με τους μεγάλους.. Ο Παντελής είναι 19 χρονών, φαναρτζής στο επάγγελμα, πιάνει το χέρι του και σχεδόν κάθε μέρα κατεβαίνει στην αγορά για να δει αν έφεραν ασετιλίνη αφού σχεδιάζει να φτιάξει λάμπες με αυτή. Έχει κάνει τα σχέδια λείπει όμως το βασικό υλικό. Παρόλο που η απάντηση είναι συνεχώς αρνητική και το αφεντικό του τον γειώνει καθημερινά λέγοντας του ότι όλα είναι ψέματα και να μην πιστεύει ότι γράφουν οι εφημερίδες εκείνοι επιμένει και δεν το βάζει κάτω. Όταν το μυαλό του δεν βρίσκεται στην ασετιλίνη σκέφτεται μια γυναίκα που θεωρείται απαγορευμένη. Είναι παντρεμένη, 40 χρονών, έχει μια κόρη 16 χρονών και είναι και Εβραία. Πρόκειται για τη σιόρα ��ιόρα Σιμωνά, σύζυγο του Ζαχαρία Σιμωνά και μάνα της Πέρλας. Μιλάμε για τη μοναδική οικογένεια Εβραίων στον μαχαλά. Όταν πρωτοήρθαν όλοι τους κοίταζαν καχύποπτα και αναρωτιούνταν γιατί δεν πήγαν στην Εβραϊκή συνοικία, η οικογένεια αυτή όμως αισθάνεται πιο δεμένη με τους Έλληνες αφού έζησαν για χρόνια στην Ελλάδα, ξέρουν τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα, διαφέρουν μόνο στη θρησκεία. Τελικά η γειτονιά τους δέχτηκε αν και τα παιδιά συνεχίζουν να κοιτούν παράξενα το Σιορ Ζαχαρία και να μην μιλούν όταν περνά από μπροστά τους ενώ δεν λείπουν και οι κουτσομπόλες με τον κακό το λόγο κάθε φορά που θα δουν τη Σιόρα Φιόρα να κάνει πράγματα που εκείνες δεν εγκρίνουν. Ο Παντελής πάντως είναι ερωτευμένος μαζί της κι ας ξέρει ότι δεν πρέπει. Όσο κι αν το πολεμά το συναίσθημα δεν φεύγει γι’ αυτό και εκείνος προτιμά να τριγυρίζει με τη μοτοσικλέτα του στο δρόμο του σπιτιού της παρά να ακολουθεί τους φίλους του στις πόρνες του Αγίου Κωνσταντίνου. Ο Σιορ Ζαχαρίας αν και Εβραίος είναι πολύ καλός φίλος με τον παπά-Νικόλα τον ιερέα της περιοχής. Έναν παπά μορφωμένο και προοδευτικό που αν ήθελε θα μπορούσε να είχε υψηλή θέση τώρα στην ιεραρχία αλλά εκείνος προτίμησε να παντρευτεί και να ζήσει τη ζωή που ζει τώρα. Μόνο η αγαπημένη του μουσική του λείπει αλλά βρήκε τη λύση. Ο Ζαχαρίας παίζει ούτι και ο παπά-Νικόλας τα βράδια του χειμώνα κρυφά πηγαίνει σπίτι του να τον ακούσει. Η γυναίκα του συνέχεια του επαναλαμβάνει ότι δεν κάνει για παπάς και έχει αρχίσει να το πιστεύει και εκείνος αφού διαφωνεί με τον τρόπο που οι ανώτεροι του διαχειρίζονται κάποια θέματα της εκκλησίας ενώ όταν στην γειτονιά φτάνει και ο παπά-Νέστορας ένας φανατικός χριστιανός δεισιδαίμονας το ποτήρι για τον ''αιρετικό'' παπά-Νικόλα ξεχειλίζει. Πάμε τώρα στους μικρούς της παρέας: Σταυράκης, Αρίστος, Γιακουμής, Κατερίνα. Οι δύο πρώτοι είναι κολλητοί αν και τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους. Ο πρώτος είναι οξύθυμος, γενναίος, εκρηκτικός χαρακτήρας με πολλά οικογενειακά προβλήματα, λατρεύει τη σκυλίτσα του τη Φλοξ ενώ έχει μείνει 2 χρόνια στην Πέμπτη τάξη ενώ ο δεύτερος είναι πανέξυπνος, μελετηρός, ντροπαλός, με γονείς που τον λατρεύουν. Δύο φίλοι με μια κοινή τραγική μοίρα. Κοινή και τραγική μοίρα έχουν και ο Γιακουμής με την Κατερίνα δύο παιδιά που αγαπιούνται από μικρά και ονειρεύονται ένα μέλλον γεμάτο ελπίδα. Όλοι αυτοί λοιπόν ζουν στου Χατζηφράγκου, λατρεύουν τη Σμύρνη και τη ζωή εκεί αν και δεν είναι στρωμένη με ροδοπέταλα και δεν σταματούν κάθε βράδυ να ονειρεύονται τη μητέρα Ελλάδα και τη στιγμή που θα ενωθεί ο τόπος τους μαζί της. Όλοι αυτοί και πολλοί άλλοι που τους περιτριγυρίζουν ζουν και ανασαίνουν τον αέρα μιας πολιτείας που συγκεντρώνει ένα σωρό έθνη, περπατάνε καθημερινά σε αυτή και μας δίνουν τη δυνατότητα να τη γνωρίσουμε και εμείς. Η απόλυτη πρωταγωνίστρια εδώ είναι η Σμύρνη των αρχών του 19ου αιώνα, πριν τον πόλεμο, τη φωτιά και τη Συνθήκη της Λωζάννης…

Το έργο έχει ως υπότιτλο ''Τα σαραντάχρονα μιας χαμένης πολιτείας'' και έχουν δίκιο όσοι το θεωρούν ως ένα μνημόσυνο από την πλευρά του Πολίτη στη Σμύρνη, την Άπιστη όπως την έλεγαν οι Τούρκοι. Το έργο δημοσιεύτηκε σε συνέχεις το 1962-3 στο περιοδικό Ταχυδρόμος στην τεσσαρακοστή επέτειο από το κάψιμο της πόλης. Ο Πολίτης τότε ήταν 74 χρονών είχε χρόνια να γράψει κάποιο βιβλίο και ο λογοτεχνικός κόσμος υποδέχτηκε με μεγάλη χαρά το νέο του έργο. Αν και μεγάλος σε ηλικία το κείμενο του διακρίνεται για την νεανικότητα του, τον δυναμισμό του και τη ζωντάνια του. Ο Πολίτης γεννήθηκε στην Αθήνα αλλά όπως λέει και ο ίδιος στη συνέντευξή του έζησε στη Σμύρνη από τα 2-44 χρόνια του. Έφυγε λίγο μετά την καταστροφή. Σαράντα χρόνια μετά νιώθει την ανάγκη να τιμήσει την χαμένη αυτή πολιτεία και να τη γνωρίσει στον κόσμο. Δεν θέλει όμως να μας τη γνωρίσει μέσω των πλουσίων, προτιμά τους απλούς καθημερινούς ταπεινούς αμόρφωτους στην πλειοψηφία τους κατοίκους μιας ελληνικής λαϊκής συνοικίας της. Μας μεταφέρει στο αλώνι του Χατζηφράγκου βάζει ως άξονες της ιστορίας τέσσερα ανθρώπινα δράματα που σπάνια διασταυρώνονται μεταξύ τους και μέσω αυτών μας γνωρίζει την πρωταγωνίστρια του, τη Σμύρνη. Τη χαμένη αυτή πολιτεία. Χάθηκε όχι εξαιτίας της φωτιάς, τα σπίτια ξαναχτίζονται, αλλά εξαιτίας της ανταλλαγής πληθυσμών και της απομάκρυνσης του ελληνικού στοιχείου από εκεί. Όπως λέει και ο Γιακουμής στην Πάροδο η Σμύρνη των παιδικών του χρόνων ανυψώθηκε στον ουρανό όπως συνέβαινε με τους χαρταετούς που πετούσαν την Καθαρά Δευτέρα. Όταν ο Πολίτης γράφει το μυθιστόρημα η Σμύρνη πολύ λίγο θύμιζε εκείνη που εκείνος γνώρισε, φαντάζομαι ότι σήμερα θα τη θυμίζει λιγότερο… Το βιβλίο είναι γεμάτο ακριβείς λεπτομέρειες συνοικιών, δρόμων, γεμάτο τοπωνύμια. Στη συνέντευξη του λέει πως κάποιες περιγραφές είναι φανταστικές αλλά στην πλειοψηφία τους όλα όσα περιγράφει υπήρχαν. Είναι οι λεπτομερέστατες περιγραφές του που δείχνουν το μεγάλο του ταλέντο. Εγώ αν δεν αντέχω κάτι στα βιβλία είναι οι λεπτομερείς περιγραφές σπιτιών, δωματίων ή περιοχών. Δεν το μπορώ, με πονά το κεφάλι μου. Το βιβλίο αυτό είναι εξαίρεση. Είναι τόσο καλός συγγραφέας που έχει την ικανότητα να σε ταξιδεύει και να σου δημιουργεί στο μυαλό ένα σωρό εικόνες. Αν είχα ταλέντο στη ζωγραφική άνετα θα ζωγράφιζα όσα διάβαζα. Ένιωθα σαν να περπατώ δίπλα στον παπά-Νικόλα όταν ξεκινούσε από τη γειτονιά του για να πάει στην μητρόπολη την Αγία Φωτεινή να δει τον μητροπολίτη Βασίλειο και έβλεπα μπροστά μου το δρόμο που περπατούσε με τα μαγαζιά, τα σπίτια και τους κατοίκους, ήμουν με τον Παντελή στη μοτοσικλέτα του και πηγαίναμε στην αγορά για ασετιλίνη και έτσι γνώριζα τους εμπόρους και τα καταστήματα της Σμύρνης, ήταν σαν να έβλεπα μπροστά μου τον περίπατο των παιδιών στο κάστρο και τη διαδρομή μέσω του τουρκικού μαχαλά , την παραλία που πήγαν για κολύμπι ο Σταυράκης και ο Αρίστος, γενικά γνώρισα μέσω της γραφής του μια πολιτεία που χάθηκε. Όταν ένας συγγραφέας καταφέρνει να σου δημιουργήσει εικόνες στο μυαλό, να σε ταξιδέψει σε άγνωστους κόσμους και να σε κάνει παρατηρητή αυτών τότε το έχει. Καλά κάνει και γράφει βιβλία, καλά κάνει και ασχολείται με τη συγγραφή. Και καλά κάνω και εγώ που τον διαβάζω, του αφιερώνω χρόνο από τη ζωή μου. Ο σκοπός του Πολίτη ήταν να γνωρίσω τη Σμύρνη των δικών του παιδικών χρόνων και τα κατάφερε μια χαρά…

Στην περιγραφή του βιβλίου ανέφερα τα τέσσερα δράματα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να εκπληρώσει το σκοπό του. Του Παντελή είναι ερωτικό, του παπά-Νικόλα ιδεολογικό, του Σταυράκη υπαρξιακό ενώ ο Γιακουμής είναι ο αντιπρόσωπος των προσφύγων που δημιούργησε η συνθήκη της Λωζάννης. Το βιβλίο έχει 12 κεφάλαια με κορυφαίο το όγδοο με τον τίτλο Πάροδος. Είναι το κεφάλαιο του Γιακουμή και της Κατερίνας. Στα κεφάλαια 1-7 ήμασταν στη Σμύρνη του 1902 και τη γνωρίζαμε μέσω του Παντελή, του παπά και του Σταυράκη. Στο όγδοο γίνεται άλμα στο χρόνο πάμε στο 1962 σαράντα χρόνια από το κάψιμο και ο Γιακουμής ένα από τα παιδιά του Χατζηφράγκου ζει στην Αθήνα πλέον, σε ένα μικρό σπιτάκι, εργάζεται για έναν πλούσιο και διηγείται σε έναν συγγραφέα τις τελευταίες ώρες πριν το κάψιμο. Είναι το πιο συγκλονιστικό και το πιο συγκινητικό κεφάλαιο του βιβλίου. Γεμάτο περιγραφές σκληρές, ρεαλιστικές και αληθινές, με γλώσσα απλή, καθημερινή, μεταφέρει τις τελευταίες ώρες της χαμένης αυτής πολιτείας που όπως λέει ανυψώθηκε στον ουρανό για πάντα. Είναι το αγαπημένο μου κεφάλαιο το διάβασα 3 φορές πριν συνεχίσω παρακάτω. Ο τίτλος του κάθε άλλο παρά τυχαίος είναι. Στην Πάροδο ο χορός μπαίνει στη σκηνή και ο κορυφαίος αναγγέλλει την αρχή της τραγωδίας. Εδώ ο κορυφαίος του χορού είναι ο Γιακουμής και ουσιαστικά προοικονομεί τα όσα τραγικά θα συμβούν παρακάτω. Και επίσης λειτουργεί και ως τραγική ειρωνεία σε σχέση με το τελευταίο κεφάλαιο όπου Γιακουμής και Κατερίνα ζουν ανέμελες ξένοιαστες χαρούμενες στιγμές ως παιδιά και ονειρεύονται ένα ελπιδοφόρο μέλλον. Η τελευταία λέξη του βιβλίου είναι ελπίδα. Τραγικό έτσι; Ο Γιακουμής παντρεύτηκε την Κατερίνα για να χάσει εκείνη και το αγέννητο παιδί του στη φωτιά. Η φωτιά του πολέμου του πήρε πατρίδα, γυναίκα, αγέννητο παιδί και την ελπίδα. Η Πάροδος έχει τριπλή ιδιότητα: 1.παρουσιάζει με ζωντάνια τις τελευταίες ώρες της Σμύρνης. 2. Λειτουργεί ως τραγική ειρωνεία σε σχέση με το τέλος. 3. Προοικονομεί τις τραγωδίες στις ζωές των άλλων χαρακτήρων.

Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη το πρώτο περιλαμβάνει τα κεφάλαια 1-7 με τους τίτλους: Η Μαλλιαρή Πέτρα και ο σταυρός της θάλασσας, Μπουλμπουλ, Τα μπαγάσικα, Εν χορδαίς και οργάνοις, Ο Καρσιλαμάς, Στο Γαλάζιο, Κάτω στο γιαλό κοντή νεραντζούλα φουντωτή.. το δεύτερο τα κεφάλαια 9-12 με τίτλους: Η μοτοσυκλέτα με τα τρία παντεράκια, Ο σκύλος, Με διαμαντένιο χτένι ηχτενιζότανε, Η κόκκινη καμέλια και στη μέση βρίσκεται η Πάροδος. Στα κεφάλαια 1-7 η ζωή είναι ανέμελη ισορροπημένη με τα πάνω και τα κάτω της. Στο δεύτερο μέρος η ισορροπία χάνεται και το κάθε κεφάλαιο είναι και μια γροθιά στο στομάχι. Ο Σταυράκης πνίγει τον Αρίστο, όλοι τον ψάχνουν, η μάνα ελπίζει ότι το παιδί της ζει και κάποιος το πήρε, ακολουθεί η υποψία ότι το παιδί το πήραν οι Εβραίοι, ακολουθεί ο ξεσηκωμός των Ελλήνων εναντίον τους χωρίς στοιχεία και αποδείξεις, ζητούν από τον μητροπολίτη να αναλάβει δράση, ο Παντελής χάνει για πάντα τη Σιόρα-Φιόρα αφού οι Σιμωνά μετακομίζουν ( και έτσι μάλλον σώθηκαν αφού η Εβραϊκή συνοικία δεν κάηκε) και εκείνος καταλήγει στις πόρνες του Αγίου Κωνσταντίνου συμβιβάζεται και ωριμάζει όπως λένε οι γύρω του αλλά δεν βρίσκει τον αληθινό έρωτα που τόσο έψαχνε και επιθυμούσε, ο παπά-Νικόλας δεν αντέχει άλλο με όλες τις αδικίες που βλέπει και παραιτείται ανοίγοντας δικό του σχολείου αλλά ποιος θα πάει στο σχολείο ενός πρώην ιερέα ''αιρετικού'' που απαρνήθηκε το Θεό; Ενώ ο Σταυράκης αυτοκτονεί στο σημείο ακριβώς που έπνιξε τον καλύτερό του φίλο…

Αγάπησα όλους τους βασικούς χαρακτήρες αλλά αυτοί που με συγκλόνισαν και με τάραξαν κυριολεκτικά ήταν ο Σταυράκης και ο Αρίστος τα δύο αυτά μικρά παιδιά τα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους που έμελε να είναι μαζί στη ζωή και στο θάνατο. Ο Σταυράκης είναι δύο χρόνια μεγαλύτερος του Αρίστου και κανονικά θα έπρεπε να έχει τελειώσει το δημοτικό. Αλλά ο καημένος δεν τα πάει καλά με τα γράμματα και πως να τα πάει όταν στο σπίτι του από το πρωί μέχρι το βράδυ ακούει τους γονείς να τσακώνονται, η μεγαλύτερη ανύπαντρη αδερφή του μόνο παρατηρήσεις του κάνει και η μόνη του συντροφιά είναι η σκυλίτσα του η Φλοξ. Αυτή είναι η μόνη που τον καταλαβαίνει. Για αυτό και εκείνος προτιμά τη δική της παρέα από εκείνη των συγγενών του ενώ λείπει από το σπίτι όσο περισσότερο μπορεί. Ο Σταυράκης ώρες ώρες είναι κακός, επιθετικός, ζηλιάρης και πάρα πολύ περήφανος σε σημείο να θίγεται με το παραμικρό αλλά βλέποντας τα ενδοοικογενειακά του προβλήματα δεν μπορείς παρά να καταλάβεις την συμπεριφορά του. Εξάλλου ξέρει και εκείνος ότι δεν είναι σωστό να συμπεριφέρεται έτσι και προσπαθεί να αλλάξει. Ο Αρίστος είναι το εντελώς αντίθετο. Γλυκός, τρυφερός, καλοσυνάτος, πανέξυπνος και καλός μαθητής, καλός φίλος θέλει να βοηθήσει ειλικρινά τον Σταυράκη και να του συμπαρασταθεί. Η φιλία των δύο αυτών διαφορετικών παιδιών ήταν ένα από τα αγαπημένα μου κομμάτια στο βιβλίο. Είχαν τους τσακωμούς και τις εντάσεις τους αλλά έβλεπες ότι αγαπούσαν και εκτιμούσαν το ένα το άλλο, ήταν σαν δύο αδέρφια παρόλο που δεν είχαν αληθινή συγγένεια. Πρέπει να ομολογήσω πως στην αρχή είχα μια μεγαλύτερη αδυναμία στον Αρίστο γρήγορα όμως συμπάθησα και τον Σταυράκη. Για να έρθει το κεφάλαιο Ο σκύλος όπου εγώ η ανόητη διαβάζοντας τον τίτλο υπέθεσα ότι θα αναφέρονταν στη σκυλίτσα τη Φλοξ για να με ταρακουνήσει, να με ταράξει και να με σοκάρει. Όχι το κεφάλαιο δεν αφορά τη σκυλίτσα αλλά τον Σταυράκη που μοιάζει με άγριο σκυλί, που ψάχνει διέξοδο διαφυγής από τα άγρια συναισθήματά του και τον ίδιο του τον εαυτό και στο τέλος κάνει το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του. Ο Σταυράκης θυμώνει από μια αθώα ουσιαστικά φράση του Αρίστου, θολώνει το μυαλό του, τα αρνητικά συναισθήματα κερδίζουν νικά η σκοτεινή του πλευρά και πνίγει τον Αρίστο. Είναι συγκλονιστικός ο τρόπος που ο συγγραφέας περιγράφει τη σκηνή του πνιγμού και πως τη βιώνουν τα δύο παιδιά, όπως είναι συγκλονιστικό και αυτό που ακολουθεί μετά όταν ο Σταυράκης ηρεμεί βρίσκει πάλι τον έλεγχο και συνειδητοποιεί ότι έπνιξε τον φίλο του!! Και από εκεί και πέρα ακολουθεί η άρνηση του να δεχτεί ότι έκανε κάτι τέτοιο, τα ψέματα σε γονείς γνωστούς και φίλους, μια ολόκληρη γειτονιά ξεσηκώνεται και μάλιστα παραλίγο να προκληθεί και επεισόδιο με τους Εβραίους και στο τέλος έρχεται η μετάνοια και το παιδί ακολουθεί το φίλο του, εγκαταλείπει αυτόν τον κόσμο με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.. πνίγεται και πάει να βρει τον βρει ..Η Πάροδος όπως και κάποια άλλα στοιχεία στο πρώτο μέρος του βιβλίου θα έπρεπε να με προετοιμάσουν για αυτή την εξέλιξη αλλά έπρεπε να διαβάσω αυτό το κεφάλαιο για να μου έρθουν στο νου φράσεις εκφράσεις και διάλογοι που προοικονομούσαν το μοιραίο αυτό γεγονός. Για παράδειγμα στο πρώτο κεφάλαιο τα παιδιά δεν θυμούνται να πέθανε κάποιο παιδί στο μαχαλά να που μέχρι το τέλος αυτού του χρόνου αυτό θα έχει συμβεί. Στο κεφάλαιο όπου ο Αρίστος περιγράφει το πως έμαθε να κολυμπά ο Σταυράκης λέει την φοβερή φράση ''Βρε συ αφού δεν πνίγηκες τώρα δεν θα πας ποτέ σου από πνίξιμο''! Στο κεφάλαιο του πνιγμού στο σπίτι του Αρίστου εμφανίζεται μια σουσουράδα και η μητέρα του κάνει τα πάντα για να τη διώξει αφού είναι γρουσουζιά ένα τέτοιο πουλί να εμφανίζεται στα σπίτια ενώ η τραγική μέρα ξεκινά με τη φράση ''Δίσεχτη μέρα που άλλαξε τη ζωή του μαχαλά''.. Με είχε προειδοποιήσει ο συγγραφέας εγώ δεν έδωσα όμως σημασία και μου ήρθε η κεραμίδα στο κεφάλι.. Όπως και να χει η φιλία αυτών των δύο θα μου μείνει για καιρό στο μυαλό.

Δύσκολο βιβλίο, πυκνογραμμένο, με λέξεις που χρησιμοποιούσαν τότε και δεν γνώριζα, ευτυχώς υπάρχει το γλωσσάρι, με μια ιστορία που παρουσιάζει στιγμές από την ειρηνική Σμύρνη των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Με διασκέδασε αρκετά, γέλασα με τις καντάδες, τις σκανδαλιές των παιδιών, συγκινήθηκα, ταράχθηκα και στεναχωρήθηκα, ταξίδευσα σε μια άλλη εποχή αθώα και μαγική. Μου άρεσε αρκετά αν και δεν θεωρώ ότι είναι ένα βιβλίο που θα γοητεύσει εύκολα κάποιον. Τους μαθητές πολύ φοβάμαι ότι θα τους αφήσει ασυγκίνητους. Τους μεγάλους πάλι παίζεται, ανάλογα με την όρεξη τους, το αν αγαπάνε εκείνη την εποχή, το κατά πόσο είναι πρόθυμοι να ακολουθήσουν μια ιστορία που δεν έχει μια κεντρική υπόθεση αλλά μέσα από τις ζωές κάποιων χαρακτήρων παρουσιάζει μια χαμένη πολιτεία.. Εγώ πάντως το συστήνω ανεπιφύλακτα….

[Aggeliki Spiliopoulou · Rating 4 out of 5]

Το 1888 ο Παρασκευάς Ταβελούδης γεννήθηκε στην Αθήνα. Δύο χρόνια αργότερα η οικογένεια του, λόγω οικονομικής καταστροφής, εγκαθίσταται στη Σμύρνη. Ο Πάρις θα μεγαλώσει, θα σπουδάσει, θα ξεκινήσει να εργάζεται, θα παντρευτεί και θα γίνει πατέρας εκεί.
Θα φύγει από τη Σμύρνη, με την δική του οικογένεια πια, το 1922 μετά την καταστροφή. Θα ζήσουν στο Παρίσι και έπειτα θα εργαστεί στο Λονδίνο στην Ιονική Τράπεζα. Το 1924 μετατίθεται στην Αθήνα.
Το 1930 με το ψευδώνυμο Κοσμάς Πολίτης (λογοπαίγνιο από το κοσμοπολίτης) εκδίδει το μυθιστόρημα του "Λεμονοδάσος".
Ελάχιστοι γνώριζαν το σμυρναίικο παρελθόν του. Αλλάζοντας αφηγηματικό ύφος, το 1962 αρχίζει να γράφει το μυθιστόρημα " Στου Χατζηφράγκου", χωρίς πουθενά να αναφερθεί το όνομα της πόλης. Μόνο από τα συμφραζόμενα καταλαβαίνουμε ότι είναι η Σμύρνη.

Εκεί στον ρωμιομαχαλά του Χατζηφράγκου άνθρωποι του μόχθου ονειρεύονται τη λευτεριά, τη ζωή χωρίς τον Τούρκο αφέντη.
Η Σμύρνη ήταν μια πόλη ψηφιδωτό, κάθε συνοικία και άλλος κόσμος. Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι, Φράγκοι, συμβίωναν δίνοντας δικά τους στοιχεία κουλτούρας στην πολιτιστική παλέτα της πόλης.
Στο Αλάνι του Χατζηφράγκου ξεχύνονταν τα παιδιά να παίξουν τσιλίκι, "λέγκε λέγκε ρεστερά", σκλαβάκια, της μάνας το λουρί.
Στο μαχαλά τους έμενε και η κυρα-Βασιανή με το εικόνισμα της Πικραμένης Παναγιάς, κι όλο δεχόταν τάματα γιατί η εικόνα ήταν θαυματουργή και με χαρτί από τον δεσπότη που το βεβαίωνε.
Ιερέας στην Αγία Φωτεινή ήταν ο παπα-Νικόλας, καθηγητής θεολογίας που άφησε την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία και αφιερώθηκε στο ποίμνιο του. Βαθιά η αγάπη του για τον άνθρωπο μα, παρότι ιερέας, αναζητούσε ακόμη να μάθει τον Θεό.
Η ζωή κυλούσε με παιδικές φωνές, σαματάδες, μοιρολόγια, γλέντια, πατινάδες, παράταιρους έρωτες, ασύμβατες φιλίες, τις παραστάσεις στο θέατρο του Κοκόλη, τα κορίτσια στα σπίτια του Αϊ-Κωνσταντίνου, τους περίπατους στο Κιαί και στα τσαρσιά της Σμύρνης.

Στο μέσον αυτής της εξιστόρησης παρεμβάλλεται το κεφάλαιο "Πάροδος", μια αφήγηση των όσων συνέβησαν την ημέρα της καταστροφής το 1922.

Η ματαπήδηση στο ζοφερό μέλλον δίνει στην επιστροφή στο παρελθόν μια διαφορετική οπτική για όσα επιφυλάσσει η μοίρα στους ήρωες μας.

Ο Κοσμάς Πολίτης δεν μένει στα λαογραφικά στοιχεία του τόπου όπου μεγάλωσε. Παραθέτει την πολιτισμική ώσμωση, την ευρύτερη πολιτική κατάσταση μα και τις προσωπικές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων διαφορετικής εθνικότητας, καταγωγής θρησκευτικής πίστης για να κατέβει στο ατομικό επίπεδο, την εσωτερική αναζήτηση και ανάγκη εύρεσης σκοπού.

[Dimitris · Rating 3 out of 5]

Είχε γραφτεί και κυκλοφορήσει σε συνέχειες την επέτειο των 40 ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή, με πολλούς Μικρασιάτες ακόμη εν ζωή τότε. Για εκείνους, πιθανότατα. Εγώ το διάβασα ακριβώς τις ημέρες που συμπληρώνονται τα 100 έτη... Μεγάλη η διαφορά. Όσο κι αν είχα παππού και γιαγιά βέρους Σμυρνιούς, η προφορική διάλεκτος στην οποία είναι εσκεμμένα γραμμένο το μυθιστόρημα μού ήταν εντελώς ξένη. Δεν τους θυμάμαι να μιλούσαν έτσι. Ούτε η μάνα μου - η κόρη τους - δεν τους θυμάται να μιλούν «σμυρναίικα» ακόμη κι όταν εκείνη ήταν μικρό κοριτσάκι στα 50ς. Θα ήταν ενδιαφέρον να μάθαινα πότε και υπό ποια κοινωνική πίεση ή πόνο απέβαλλαν το ιδίωμα της Μικράς Ασίας και υιοθέτησαν το Αθηναϊκό, ακόμη και μέσα στο σπίτι τους.

Αυτή η γλώσσα όμως είναι το κύριο «ατού» του μυθιστορήματος. Η απέκδυση του Κοσμά Πολίτη του «Κοσμοπολίτη» εαυτού του, τού παλιού του στυλ του Μοντερνισμού, κι η καταβύθισή του λίγο πριν πεθάνει στη γλώσσα των νιάτων του στη Σμύρνη τις δυο δεκαετίες πριν την Καταστροφή. Πέρα από αυτό... τι υπάρχει; Ο κλασικός Πολίτης: ωραία ατμόσφαιρα, ωραία περίεργη γλώσσα, στιγμές νοσταλγικές χαλαρά δεμένες μεταξύ τους, παιδάκια όμορφα σκιτσαρισμένα, υπόθεση μηδέν. Έχω διαβάσει 4 έργα του από πέρσι και κούρασα να γράφω το ίδιο πράγμα.

Σίγουρα ένας εξηντάρης Σμυρνιός πρόσφυγας στα 1962 θα ράγιζε πιάνοντας αυτό το βιβλίο που ανασταίνει προσωρινά τον χαμένο παράδεισο της Πολιτ��ίας της εφηβικής του ηλικίας τόσο πειστικά. Εγώ δεν ράγισα. Και δεν συγχώρεσα ποτέ τον Τσέτη που την περασμένη εβδομάδα γιόρτασε στα σπίτια των παππούδων μου τα 100 χρόνια από την Απελευθέρωση (!) της Σμύρνης, κι ας διατείνεται ο κυρ-Κοσμάς απ΄τα 1962 κιόλας πως όλα έχουν ήδη συγχωρεθεί...

[Kyriakos Sorokkou]

Όταν ήμουν μαθητής διάβασα τα «Ματωμένα Χώματα» της Δίδως Σωτηρίου, την «Αιολική Γη» του Ηλία Βενέζη, και την «Ιστορία ενός Αιχμάλωτου» του Στρατή Δούκα.

Πέρσι διάβασα «Το Νούμερο 31328» και την «Γαλήνη» του Ηλία Βενέζη, το «Οι Νεκροί Περιμένουν» της Δίδως Σωτηρίου, τον «Λεωνή» του Γιώργου Θεοτοκά και την «Λωξάντρα» της Μαρίας Ιορδανίδου.

Φέτος διάβασα και την «Δασκάλα με τα χρυσά μάτια» και την «Παναγία η Γοργόνα» του Στρατή Μυριβήλη.

Και έτσι συνειδητοποίησα ότι από τους μικρασιάτες λογοτέχνες με εξαίρεση τον Φώτη Κόντογλου δεν διάβασα κάτι από Κοσμά Πολίτη.

Και αν προσθέσουμε και τα «Συνταγματάρχης Λιάπκιν» και «Ταξίδι με τον Έσπερο» του Μ. Καραγάτση και Αγγέλου Τερζάκη αντίστοιχα, ο Κοσμάς Πολίτης είναι ο τελευταίος πεζογράφος, κύριος αντιπρόσωπος της γενιάς του 30' που δεν διάβασα.

Έτσι όταν το είδα αυτό το βιβλίο σε παζαράκι αρχές του μήνα, το πήρα χωρίς δεύτερη σκέψη.

Ο χώρος του μυθιστορήματος ορίζεται από τον τίτλο: «Στου Χατζηφράγκου», το όνομα μιας λαϊκής γειτονιάς στην Σμύρνη.
Μέσα από τα μάτια των παιδιών που αλωνίζουν το Αλάνι του Χατζηφράγκου ξετυλίγεται ολόκληρο το πανόραμα της Σμύρνης του 1902.

Στο μυθιστόρημα δεν αναφέρεται ούτε μια φορά η λέξη Σμύρνη διότι όπως είπε και ο συγγραφέας για τους αγαπημένους νεκρούς μιλάει κανείς χωρίς να τους ονομάζει νιώθοντας ασέβεια να προφέρει το όνομά τους.


Πέρα από την πολιτεία της Σμύρνης δεν υπάρχει ένας βασικός πρωταγωνιστής. Είναι οι δύο φίλοι Αρίστος και Σταυράκης παιδιά του δημοτικού, ο Παντελής που έκλεισε τα 18, ο μορφωμένος παπα-Νικόλας που έρχεται σε αντιπαράθεση με το παράλογο της θρησκείας και των δοξασιών της, οι Εβραίοι Σιορ-Ζαχαρίας και Σιόρα-Φιόρα και ο Γιακουμής και η Κατερίνα.

Την ειρηνική αφήγηση της Σμύρνης του 1902 κόβει στη μέση (του βιβλίου) ένα μη αριθμημένο κεφάλαιο με το όνομα Πάροδος. Εκεί ο γέρος πια πρόσφυγας Γιακουμής εξιστορεί στο άλτερ-έγκο του συγγραφέα πώς έζησε την καταστροφή το 1922.

Και μετά από αυτό το αποκαλυπτικά σκοτεινό και τρομακτικό κεφάλαιο επιστρέφουμε πίσω στην σχεδόν ουτοπική Σμύρνη του 1902.

Σχεδόν, διότι συμβαίνουν κάποια τραγικά γεγονότα που επηρεάζουν τους ήρωές μας, και φυσικά το μέλλον (1922) πλανάται πάνω από την πόλη συνεχώς.

Ένα βιβλίο που παρόλο που είχε αρκετές άγνωστες λέξεις το συστήνω.

[Eirini Zazani · Rating 3 out of 5]

Ένα όχι καλά δομημένο μυθιστόρημα, με τον συγγραφέα να πηγαίνει ασύνδετα από το ένα στιγμιότυπο στο άλλο. Η κριτική μου - να σημειώσω- δεν επηρεάστηκε από το ότι ο Πολίτης έζησε στη Μικρασία ούτε από τη Μικρασιατική καταστροφή ώστε, ό,τι και να γράφει το βιβλίο, εγώ από πριν να είμαι συγκινημένη. Σε όλες αυτές τις σελίδες ξεχωρίζουν τέσσερα πράγματα: οι απόψεις της Εβραιας Φιορας για τον λαό της (αρκετά πρωτοποριακές για τότε), ο παπά- Νικόλας, για τις αμφιβολίες τις θεολογικές που έχει κάποιες φορές, τα λόγια του μπαρμπέρη, ότι οι Έλληνες της Ελλάδας δεν πόνεσαν πραγματικά τον τόπο, τον τόπο τον πονούν οι άνθρωποι που έζησαν σε αυτόν, και, φυσικά, η Πάροδος, που είναι πολύ δυνατή σε όλα αυτά τα μουδιασμένα και χαλαρά κεφάλαια. Υπερβολικά κακοί και βαρείς μού φάνηκαν άλλοι χαρακτήρες, από τα παιδιά μέχρι τους μεγάλους, ενώ με κούρασαν οι τόσες άγνωστες λέξεις, για τις οποίες δεν υπήρχε ένα γλωσσάρι στο βιβλίο. Κατανοητό ότι μιλάει για μια ολόκληρη συνοικία, κι άλλοι συγγραφείς το έχουν κάνει. Γίνεται όμως πολύ άτσαλα. 3 αστέρια γιατί, παρά τα μειονεκτήματα του, μού άφησε μία ισχυρή εντύπωση, αν και βαριά, ίσως επειδή παρουσιάζει κατώτερες κοινωνικές τάξεις ακόμη πιο "γειωμένες", και ως προς την ηθογραφία και ως προς την κατάληξή τους.

[Malliou Georgia · Rating 4 out of 5]

Κατά την άποψή μου πρόκειται για ένα ωραίο και δυνατό μυθιστόρημα. Ο συγγραφέας αφηγείται τη ζωή των απλών ανθρώπων στις αρχές του εικοστού αιώνα στη Σμύρνη. Οι περιγραφές είναι έντονες. Τα τοπία , οι δρόμοι , τα σοκάκια, η φύση περιγράφονται λεπτομερώς και λυρικά. Μοιάζουν με πίνακες ζωγραφικής και εύκολα μπαίνεις στο κάδρο καθώς διαβάζεις το βιβλίο. Έχεις την αίσθηση ότι είσαι και συ κάπου εκεί ανάμεσα και τους παρακολουθείς έχοντας σαν μάτι την πένα του συγγραφέα. Δυνατό κεφάλαιο η ΠΑΡΟΔΟΣ. Το συστήνω ανεπιφύλακτα.

[Ioanna Fouski · Rating 3 out of 5]

Το Στου Χατζηφράγκου θα πρέπει να λογίζεται, όπως αναφέρει ο επιμελητής της έκδοσης Peter Mackridge, ως κατεξοχήν μυθιστόρημα του χώρου. Ήδη από τις πρώτες σελίδες, καθίσταται εμφανής η πρόθεση του συγγραφέα να ανασυστήσει χωρικά και γλωσσικά την παλιά Σμύρνη, προσιδιάζοντας στο χειρισμό του χώρου και του χρόνου σε πεζογραφήματα - σταθμούς του ευρωπαϊκού μοντερνισμού, την Αναζήτηση του χαμένου χρόνου του Προυστ και τον Οδυσσέα του Τζόυς. Ωστόσο, η έντονη και συνεχής χρήση του ιδιώματος της Σμύρνης από τον Πολίτη, θα έλεγα, ότι δυσχεραίνει εν γένει την ανάγνωση του μυθιστορήματος αποτρέποντας τον σύγχρονο αναγνώστη να εμβαθύνει, όπως θα έπρεπε, στην εξαιρετική αφηγηματική τεχνική του συγγραφέα.
Ωστόσο, εξαιρετική θεώρησα την "Πάροδο" η οποία, περίπου στο μέσο του βιβλίου, διακόπτει τη χρονική ροή της δράσης και μεταφέρει τον αναγνώστη, σε δυο χρονικά επίπεδα, στα τραγικά γεγονότα της καταστροφής της Σμύρνης το 1922 και στο παρόν του προσώπου - αφηγητή σαράντα περίπου χρόνια μετά την καταστροφή το 1962.

[Alexis Karahalios · Rating 5 out of 5]

Το «Στου Χατζηφράγκου» είναι ένα από τα πιο μαεστρικά δομημένα μυθιστορήματα της νέας ελληνικής λογοτεχνίας. Παρουσιάζει όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, τη ζωή στα σοκάκια, στις αλάνες, τους έρωτες, τα παιχνίδια των παιδιών, τα όνειρα που έκανε ο κόσμος. Ο αναγνώστης όμως, γνωρίζει το «μετά». Και αυτό είναι που κάνει το μυθιστόρημα επίπονο. Είναι μία ανέμελη ζωή που ξέρουμε όλοι τον τρόπο με τον οποίο θα διακοπεί.
Αριστουργηματική έμπνευση, η βίαιη «εισβολή» του κεφαλαίου «Πάροδος», το οποίο είναι από τα σπουδαιότερα της νεοελληνικής λογοτεχνίας και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το ανέμελο κλίμα που, εντέχνως καλλιεργείται στο βιβλίο. Ένα χαστούκι στον αναγνώστη, στον οποίο υπενθυμίζεται απότομα η τραγωδία της Σμύρνης και το πώς αυτή επηρέασε τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. Όπως λέει και η Σπηλιάδη, «…το παράλογο της καταστροφής του χαρούμενου καθαρού σπιτικού και της διάλυσης των αισθημάτων και το ξάφνιασμα του ανθρώπου μπροστά σ’ αυτή την ανεξήγητη εχθρότητα της ιστορίας».
Το βιβλίο θυμίζει εξιστόρηση μεγάλου ανθρώπου, για τις ανέμελες και ευτυχισμένες στιγμές μίας μεγάλης αγάπης, για την οποία όμως όλοι γνωρίζουμε το τραγικό τέλος της. Και μέσω αυτής της διήγησης, γνωρίζουμε ότι όσα περιγράφονται δεν υπάρχουν πια. Και πώς να μην είναι μεγάλη αγάπη η ζωή στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη στις αρχές του περασμένου αιώνα;
Συστήνεται ανεπιφύλακτα!

[Hristos Dagres · Rating 5 out of 5]

Από τα λιγότερο αναγνωρισμένα αλλά - θεωρώ - σημαντικά ελληνικά μυθιστορήματα του 20ου αιώνα. Ένα μυθιστόρημα για τη Σμύρνη, την ελληνική Σμύρνη, των αρχών του 20ου αιώνα, όπου το όνομα της δεν ακούγεται ούτε μία φορά σε αντίθεση με δεκάδες τοπωνύμια και γειτονιές που παρελαύνουν. Αν και γράφτηκε 40 χρόνια μετά την Καταστροφή, δεν έχει το ύφος και το χαρακτήρα μνημοσύνου, εκτός από μία εμβόλιμη αλλά πολύ δυνατή σκηνή της Κατερινούλας και του Γιακουμή που παιδάκια ακόμη τους γνωρίσαμε μαζί με την υπόλοιπη τσακαλοπαρέα της λαϊκής ελληνικής γειτονιάς του Χατζηφράγκου.
Η γραφή του Πολίτη είναι απλή, λαϊκή, ρέουσα χωρίς να γίνεται επιτηδευμένη ή να ψευτίζει με υπερβολές. Ο Πολίτης ήταν ένας από αυτούς που διέσχιζαν τους δρόμους των λαϊκών συνοικιών, έπινε στα καφενεία τους, μιλούσε με τους ανθρώπους τους και κατόρθωσε το φαινομενικά απλό αλλά τρομερά δύσκολο: να αναστήσει τη ζωή τους χωρίς αχρειάστα κεντίδια, χωρίς φανφαρονισμούς ή αναθέματα, με αγάπη αλλά χωρίς εξωραϊσμούς. Να περιγράψει δηλαδή μία ζώσα κοινότητα χωρίς τα φίλτρα του υποκειμενισμού - με όλα τα ψεγάδια και τα καλά της, όπως ήταν. Ακόμη και οι λυρικές περιγραφές του δεν ξεφεύγουν από το μέτρο - όχι για να υποδηλώσει αυτό έναν περιοριστικό καθωσπρεπισμό ή (χειρότερα) έναν αστικό μοντε��νισμό αλλά επειδή βασίζονται στην Αλήθεια του δημιουργού. Τα επίθετα και τα επιρρήματα του χρησιμοποιεί είναι κομψά και ταπεινά επειδή περιέχουν την αλήθεια των συναισθημάτων του Πολίτη και αυτό φαίνεται.

Το βιβλίο είναι ένας παιάνας στη Ζωή, τη ζωή απλή και καθημερινή των κατοίκων των ελληνικών λαϊκών συνοικιών, χωρίς ένα-δυο ήρωες να ξεχωρίζουν αλλά με δεκάδες πρόσωπα να σχηματίζουν ένα δίχτυ αλληλεπιδράσεων, που μαζί με τις ιδέες, τις παραδόσεις και την ιστορία, τελικά είναι η πραγματική ουσία μιας κοινότητας, χωρίς όμως το Πρόσωπο της κοινόητας να ισοπεδώνει τις προσωπικότητες των ηρώων της. Γι'αυτό και μόνο το βιβλίο του Πολίτη θα έπρεπε να θεωρείται Εθνικό Μνημείο.

[Manos Kovras · Rating 3 out of 5]

Το "στου χατζηφράγκου" είναι ένα βιβλίο το οποιο απεικονίζει την ζωή των μικροαστικών στρωμάτων των Ελλήνων πολιτών σε μια ελληνική συνοικία της Σμύρνης μερικά χρόνια πριν την καταστροφή. Στο έργο δεν υπάρχουν πρωταγωνιστές, ούτε και σαφής πλοκή ή πορεία κάποιας ιστορίας.

Για εμένα στο έργο υπήρξαν έντονα θετικά και αρνητικά στοιχεία. Στα καλά, ήταν ένα από τα λίγα βιβλία που έχω βρει τα οποία να έχουν ως επίκεντρο τον ελληνισμό της μικράς Ασίας ως κοινότητα που ζει εκεί και όχι ως προσφυγιά. Η ύπαρξη πολλών διαφορετικών και ως επί το πλείστον ασυνδετων χαρακτήρων δημιούργησε ένα ωραίο ψηφιδωτό από σκηνικά τα οποία συντελουσαν στην παραστατική απεικόνιση της πόλης όπως πρέπει πραγματικά να ήταν. Η έλλειψη πλοκής επίσης βοήθησε σε αυτό καθώς καθιστουσε την "απλή καθημερινότητα" την ουσία του βιβλίου σε αντίθεση με μια σαφή πλοκή και ροή ιστορίας η οποία θα έστρεφε τα μάτια του αναγνώστη προς άλλες κατευθύνσεις.

Ωστόσο ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά καθιστουσαν την ανάγνωση του βιβλίου αρκετά δύσκολη σε αρκετά σημεία και βαρετή σε άλλα. Ήταν λίγο σαν όλο το έργο να ήταν το ίδιο πράγμα ξανα και ξανά χωρίς να υπάρχει κάποια εξαίρεση στην γραμμικοτητα ή κατι να σε ενθουσιάσει σπάσοντας την μονοτονία. Η γραφή επίσης του αναγνώστη επίσης θεωρώ με ζόρισε και την θεώρησα κάπως μονότονη και βαρετή. σίγουρα έπαιξε ρόλο σε αυτό και η ύπαρξη αρκετά πιο παλιού, άγνωστου λεξιλογίου και αρκετών τουρκικων λέξεων. Δεν βοήθησε επίσης οτι το διάβασα σπαστά καθώς στα μισά του βιβλίου έκανα ένα διάλειμμα του ενός μήνα+ για να δουλέψω και το άφησα εντελώς στην φάση αυτή.

Το τέλος ωστόσο του βιβλίου ήταν πάρα πολύ ωραίο, αναπάντεχο και συγκινητικό αν και αρκετά βαρύ. Ωστόσο κάπως δικαίωσε την υπομονή του αναγνώστη και βοήθησε στο να υπάρξει ένα ωραίο κρεσέντο στο έργο.

Γενικά ήταν σίγουρα ένα ποιοτικό μυθιστόρημα το οποιο όμως είχε θεωρώ κάποια μικρά ελαττώματα και το οποιο σίγουρα το διάβασα σε φάση που δεν ήμουν έτοιμος για τόση δέσμευση όση απαιτούσε. Θα πρότεινα σε κάποιον να τον διαβάσει αλλά θα προειδοποιούσα οτι ειναι ενα αρκετα "ήρεμο" και αργό βιβλίο που θέλει υπομονή.

[KONSTANTINOS BILLIAS · Rating 4 out of 5]

4 αστέρια για σήμερα,σίγουρα 5στην εποχή του.Ο Πολίτης ανασυνθέτει την χαμένη των νιάτων του Σμύρνη με ένα ψηφιδωτό από καθημερινές ιστορίες όλες στην ίδια γειτονιά.Σε κάτι τέτοια κείμενα βρίσκονται οι ρίζες μας,η ιστορία μας,οι αξίες μας ,τα στερεότυπα μας όπως αυτά στην συνέχεια διαμορφώθηκαν.
Αριστοτεχνική γραφή με ιδιωματική γλώσσα που γοητεύει αλλά και με δυσκόλεψε.