What do you think?
Rate this book
Why Zebras Don't Get Ulcers: The Acclaimed Guide to Stress, Stress-Related Diseases, and Coping
Renowned primatologist Robert Sapolsky offers a completely revised and updated edition of his most popular work, with over 225,000 copies in print Now in a third edition, Robert M. Sapolsky's acclaimed and successful Why Zebras Don't Get Ulcers features new chapters on how stress affects sleep and addiction, as well as new insights into anxiety and personality disorder and the impact of spirituality on managing stress.As Sapolsky explains, most of us do not lie awake at night worrying about whether we have leprosy or malaria. Instead, the diseases we fear-and the ones that plague us now-are illnesses brought on by the slow accumulation of damage, such as heart disease and cancer. When we worry or experience stress, our body turns on the same physiological responses that an animal's does, but we do not resolve conflict in the same way-through fighting or fleeing. Over time, this activation of a stress response makes us literally sick. Combining cutting-edge research with a healthy dose of good humor and practical advice, Why Zebras Don't Get Ulcers explains how prolonged stress causes or intensifies a range of physical and mental afflictions, including depression, ulcers, colitis, heart disease, and more. It also provides essential guidance to controlling our stress responses. This new edition promises to be the most comprehensive and engaging one yet.
559 pages, Kindle Edition
First published January 1, 1993
5818 people are currently reading
59542 people want to read
About the author
Robert M. Sapolsky
24 books5,317 followersRobert Morris Sapolsky is an American neuroendocrinology researcher and author. He is currently a professor of biology, and professor of neurology and neurological sciences and, by courtesy, neurosurgery, at Stanford University. In addition, he is a research associate at the National Museums of Kenya.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 1,520 reviews
March 11, 2015
The author spends 22 chapters beating us to death with hundreds of studies about how and why stress is bad for us. He focuses strongly on the chemistry and physiology of stress in animals and humans. He then spends 1 chapter on things we can do about it. Basically: don't be born poor, don't have a bad marriage, exercise and be religious. There. Now you don't have to read the book.
October 16, 2010
Non-Fiction. Twelve chapters on how stress is going to kill you, followed by six chapters on why stress is stressful, when it's not, and what we can do about it.
If you're a worrier, this may not be the book for you. I won't lie, it upset me in the beginning. There are so many ways that stress can affect your health, your memory, the way you age, how you deal with stressors, and even how your children deal with stressors. The book can become a source of stress itself, one that far outweighs the few methods it gives for dealing with stress. But it addresses a lot of important issues, like the economics of stress and the way poverty and pay inequality have life-long health ramifications. It's not just about stress on a personal level, but a social, cultural, and political one. It also looks at the role stress plays in mental illness, pain, infertility, and addiction.
The science can be quite dense at times, but Sapolsky is good at walking you through it and recalling topics he introduced earlier so you never have to feel like you're studying for something. He makes this easy to read, even if the subject is a difficult one. He's a great writer with a sense of humor, an obvious love of science, and respect for views that aren't his own. He offers multiple approaches for any given problem and points out questions we don't have answers for yet.
Four stars. Good science writing that challenges assumptions and doesn't take itself too seriously. Also includes extensive end notes and an index. If you read this, get the third edition; it's revised and updated.
If you're a worrier, this may not be the book for you. I won't lie, it upset me in the beginning. There are so many ways that stress can affect your health, your memory, the way you age, how you deal with stressors, and even how your children deal with stressors. The book can become a source of stress itself, one that far outweighs the few methods it gives for dealing with stress. But it addresses a lot of important issues, like the economics of stress and the way poverty and pay inequality have life-long health ramifications. It's not just about stress on a personal level, but a social, cultural, and political one. It also looks at the role stress plays in mental illness, pain, infertility, and addiction.
The science can be quite dense at times, but Sapolsky is good at walking you through it and recalling topics he introduced earlier so you never have to feel like you're studying for something. He makes this easy to read, even if the subject is a difficult one. He's a great writer with a sense of humor, an obvious love of science, and respect for views that aren't his own. He offers multiple approaches for any given problem and points out questions we don't have answers for yet.
Four stars. Good science writing that challenges assumptions and doesn't take itself too seriously. Also includes extensive end notes and an index. If you read this, get the third edition; it's revised and updated.
February 14, 2020
I just really love Robert Sapolsky. I was familiar with a lot of stuff covered in the book but I still really enjoyed reading through it. Personally feel like he's a very good science communicator and makes things digestible in a way that's accessible for everyone without really losing much of the nuance. I really don't know what else to write, usually when I write long reviews its because I have a lot of pent up irritation to vent but when I love things I'm just like guys this is good totally would recommend. I do think I enjoyed Behave a lot more though because it covers a lot more biology/plus I learnt a lot of new things from it. Also really appreciate him providing context on the limitations of what one can really do to cope with inequity especially when I see so much pop psychology being about just trying to make everyone have grit or whatever.
December 24, 2025
Selections from the Filmography of James O. Incandenza:
“It could be your glucocorticoids.” - Year of the Ectopic Heartbeat Dubstep Frequency Crowd Dispersal Device (?) Sex Panther Entertainment Unlimited/X-Ray and Infrared Photography by Marvin McGroin’s Medicinal Anthrax Soft Shell Tacos Incorporated, Amarillo, TX. The Ultimate Warrior (John Brian “Jim” Hellwig), Robert Sapolsky (Bill Sapolsky), Jennifer (Jen), Jim (Jim Cornette). George “The Animal” Steele (The Animal Himself). Lucious Malfoy (Jason Isaacs). Listed by some archivists as completed the following year, Y.T.-S.D.B. UNRELEASED
Film begins silent. A naked man (George 'The Animal' Steele) is sitting in a nondescript room, stress eating Toblerones. Weeping. His body visibility wracked with anguish as tributaries of warm nougat and honey stochastically traverse the lumpy topology of his hirsute torso. Twisting and bifurcating. His chest and stomach tattooed with a network of lines the color of Swiss mocha, all converging inexorably on the tenebrous vortex of his navel, where their flavors may be lost forever, beyond the event horizon, or else re-congealed into a perfect orb of Toblerone, sans almonds, and shot into another dimension. Adjacent, a dog-eared copy of Why Zebras Don’t Get Ulcers and several disemboweled turnbuckles. Robert Sapolsky (Bill Sapolsky) breaks the silence with susurrus of a glucocorticoidical nature, causing the tremulous bulk of the seated figured (George “The Animal” Steele) to quake with continued sobs.
"Primates are super smart and organized just enough to devote their free time to being miserable to each other and stressing each other out. But if you get chronically, psychosocially stressed, you're going to compromise your health. So, essentially, we've evolved to be smart enough to make ourselves sick."
Scene transitions to ringside view with J. (Yours truly) and Jim (Jim Cornette) commentating on the arrival of the main event; The Ultimate Warrior (John Brian “Jim” Hellwig) vs. Robert Sapolsky (Bill Sapolsky). In a flourish of flash bang pyrotechnics, The Ultimate Warrior (James Brian “Jim” Hellwig) emerges from backstage like a shaved mule with rainbow plumages fastened and KISS makeup applied. A creature built for carnage. Canines bared in atavistic rage. Nostrils flared to pump Cretaceous levels of oxygen into his swollen musculature.
“Here he comes, Jen.”
“Implacable. Like a force of nature, Jim.”
“A goddamn man mountain, Jen.”
“A veritable mountain of man, Jim.
“Right you are, Jen.
“A being like unto all that was glorious about the era of hair metal, processed and packed into a latex baggie like a summer sausage, Jim.
“Would you just look at that sausage, Jen.”
“An ultra thin condom glistening with obscene amounts of spermicide and stuffed to bursting with walnuts, Jim.”
“Get a load of the vascularity, I mean, would you just look at that, Jen.”
“It’s almost sickening, Jim.”
“I’m a little sick, Jen.”
“I may throw up right here. Watch me, Jim.”
“So help me, if you go, then I go, Jen.”
“I’m more frightened than sick, Jim.”
“I’ll piss myself. You know I’ll do it, Jen.”
“Not again. Stay strong, Jim.”
“I’m clenching, Jen.”
“I’m sympathetically clenching, Jim.”
“Hnnnnnnnnnng.”
“Hnnnnnnnnnnnnnnnnng”
The Ultimate Warrior (James Brian “Jim” Hellwig), while striding down the walkway, is flagged by an uppity fan. Lucious Malfoy (Jason Isaacs) resplendent in anti-muggle apparel, is heard to sneer: “Your mother has chronically elevated glucocorticoids.”
“He’s got him by the robes, Jim.”
“By the balls too, Jen.”
“I can confirm that a massive hand is firmly on the hog, Jim.”
“Just look at those hands, Jen.”
“There he goes, Jim!”
“Good God! Would you just look at that parabola, Jen!”
“Like a comet of white hair trailing popcorn and Chardonnay, Jim”
In the center of the ring Robert Sapolsky (Robert Maurice Sapolsky, the John A. and Cynthia Fry Gunn Professor of Biological Sciences, and Professor of Neurology and Neurological Sciences, and by courtesy, Neurosurgery, at Stanford University. In addition, research associate at the National Museums of Kenya.) Takes up a mic and continues:
"The stress response is incredibly ancient evolutionarily. Fish, birds and reptiles secrete the same stress hormones we do, yet their metabolism doesn't get messed up the way it does in people and other primates. Just look at the dichotomy between what your body does during real stress—for example, something is intent on eating you and you're running for your life—versus what your body does when you're turning on the same stress response for months on end for purely psychosocial reasons. You mobilize energy in your thigh muscles, you increase your blood pressure and you turn off everything that's not essential to surviving, such as digestion, growth and reproduction. You think more clearly, and certain aspects of learning and memory are enhanced. All of that is spectacularly adapted if you're dealing with an acute physical stressor—a real one."
The Ultimate Warrior (John Brian “Jim” Hellwig) grabs hold of the ropes and shakes them violently.
“Would you just look at that intensity, Jen.”
“It’s as if he’s grabbed hold of a live wire, Jim.”
“Strong current flowing through that man, Jen.”
“A mesmerizing vibrational frequency of fixed amplitude is emerging, Jim”
“It’s enough to deter a slop-hound from mounting a gut-wagon, Jen.”
“Well said. Any further attempts to waller in viscera will be met with extreme electrification, Jim.
“Electrification, Jen.”
“He’s got the mic, Jim!”
“I came here for one reason — to attack and keep coming. Not to ask but just to give, not to want but just to sing, sing the power of the Warrior, because this freak of nature right here is just beginning to swell, and when I get big enough, brother, there ain’t gonna be room for anybody else but me and all the Warriors floating through the veins.”
"If you turn on the stress response chronically for purely psychological reasons,” Sapolsky admonishes. “You increase your risk of adult onset diabetes and high blood pressure. If you're chronically shutting down the digestive system, there's a bunch of gastrointestinal disorders you're more at risk for as well."
“I WAS SENT IN A CAPSULE FROM A PLACE NOT FROM HERE AND I CAME HERE FOR ONE REASON: TO ATTACK AND KEEP COMIN'. NOT TO ASK, BUT JUST TO GIVE. NOT TO WANT, BUT JUST TO SEND!”
"Furthermore,” Sapolsky counters. “If you're chronically stressed, all sorts of aspects of brain function are impaired, including, at an extreme, making it harder for some neurons to survive neurological insults. Also, neurons in the parts of the brain relating to learning, memory and judgment don't function as well under stress. That particular piece is what my lab has spent the last 20 years on." The Warrior, seeming terrible confused, opens the floor. "If you plan to get stressed like a normal mammal, you had better turn on the stress response or else you're dead. But if you get chronically, psychosocially stressed, like a Westernized human, then you are more at risk for heart disease and some of the other leading causes of death in Westernized life." The Warrior, having it up to here with relentless mumbo jumbo, explodes, drawing himself up and towering over the diminutive smarty pants, pectorals dancing in rhythmic electrochemical spasms.
LODGED IN MY SKULL ... WAS A PIECE OF THE CRYSTAL OF YOUR KINGDOM! YOUR MADNESS! THEY SAID, "BUT WARRIOR, IT'S LODGED INSIDE YOUR SKULL," AND I SAID, "SEW IT IN! LEAVE IT WHERE IT LAYS!"
"We are capable of social supports that no other primate can even dream of," Sapolsky says. "For example, I might say, 'This job, where I'm a lowly mailroom clerk, really doesn't matter. What really matters is that I'm the captain of my softball team or deacon of my church'—that sort of thing. It's not just somebody sitting here, grooming you with their own hands. We can actually feel comfort from the discovery that somebody on the other side of the planet is going through the same experience we are and feel, I'm not alone. We can even take comfort reading about a fictional character, and there's no primate out there that can feel better in life just by listening to Beethoven. So the range of supports that we're capable of is extraordinary."
“I look up to the gods, and when you fall below the skeletons of the Warriors past, the power of the Warriors will become the eight wonder of the woooorrrrrldddd!!! Normal people, the people that walk the streets every day, we cannot understand. The family that I live for only breathes the air that smells of combat. With or without the face-paint I am the Ultimate Warrioooooorrrr!!! How must I prepare, you must ask yourself. Should I jump off the tallest building in the world? Should I lay on the lawn and let them run over me with lawn-mowers? Should I go to Africa and let them trample me with raging elephants? In my final meeting with the gods from the heavens above, they spoke to me and hit me with the power of the Ultimate Warrior. They told me: action stage left, action stage right. There is no place to run, all the fuses in the exit signs have burnt out. Aaaaarrgghhh, you can feel it dude. You can feel it! Full of the juice that carries the spaceship as far as it wants to go! Because when the moon is blood red the heavens have opened up from above and the Warriors have spoken. You’ve got the power to make the skies rumble and the earth shake. In the sheets of the wind, then I will survive. Load the spaceship with the rocket fuel, load it with the Warriors. With the command of my voice I raise the level of the Warriors to one that can’t be reproduced. Dig your claws into my organs, scratch into my tendons, bury your anchors into my bones, for the power of the Warrior will always prevaaaaaiiiiiilllll. By now all the little Warriors know that the power of the Ultimate Warrior is something that you want to feel, that you want to taste. It’s something that when you turn on that TV screen or when you buy a ticket to the Arenas you know that’ it’s going to be exciting and it might even be a little bit frightening. Now you must deal with the creation of all the un-pleasantries of the entire universe as I feel the injection from the gods above. I only know that the Ultimate Warrior is totally out of controoooooooolllll. Come on in where nightmares are the best part of my daaaaaaaayyyyyy. I live for anger and frustration. Combat is where I will be.”
“I’m peeing, Jen.”
“Me too, Jim.”
“It could be your glucocorticoids.” - Year of the Ectopic Heartbeat Dubstep Frequency Crowd Dispersal Device (?) Sex Panther Entertainment Unlimited/X-Ray and Infrared Photography by Marvin McGroin’s Medicinal Anthrax Soft Shell Tacos Incorporated, Amarillo, TX. The Ultimate Warrior (John Brian “Jim” Hellwig), Robert Sapolsky (Bill Sapolsky), Jennifer (Jen), Jim (Jim Cornette). George “The Animal” Steele (The Animal Himself). Lucious Malfoy (Jason Isaacs). Listed by some archivists as completed the following year, Y.T.-S.D.B. UNRELEASED
Film begins silent. A naked man (George 'The Animal' Steele) is sitting in a nondescript room, stress eating Toblerones. Weeping. His body visibility wracked with anguish as tributaries of warm nougat and honey stochastically traverse the lumpy topology of his hirsute torso. Twisting and bifurcating. His chest and stomach tattooed with a network of lines the color of Swiss mocha, all converging inexorably on the tenebrous vortex of his navel, where their flavors may be lost forever, beyond the event horizon, or else re-congealed into a perfect orb of Toblerone, sans almonds, and shot into another dimension. Adjacent, a dog-eared copy of Why Zebras Don’t Get Ulcers and several disemboweled turnbuckles. Robert Sapolsky (Bill Sapolsky) breaks the silence with susurrus of a glucocorticoidical nature, causing the tremulous bulk of the seated figured (George “The Animal” Steele) to quake with continued sobs.
"Primates are super smart and organized just enough to devote their free time to being miserable to each other and stressing each other out. But if you get chronically, psychosocially stressed, you're going to compromise your health. So, essentially, we've evolved to be smart enough to make ourselves sick."
Scene transitions to ringside view with J. (Yours truly) and Jim (Jim Cornette) commentating on the arrival of the main event; The Ultimate Warrior (John Brian “Jim” Hellwig) vs. Robert Sapolsky (Bill Sapolsky). In a flourish of flash bang pyrotechnics, The Ultimate Warrior (James Brian “Jim” Hellwig) emerges from backstage like a shaved mule with rainbow plumages fastened and KISS makeup applied. A creature built for carnage. Canines bared in atavistic rage. Nostrils flared to pump Cretaceous levels of oxygen into his swollen musculature.
“Here he comes, Jen.”
“Implacable. Like a force of nature, Jim.”
“A goddamn man mountain, Jen.”
“A veritable mountain of man, Jim.
“Right you are, Jen.
“A being like unto all that was glorious about the era of hair metal, processed and packed into a latex baggie like a summer sausage, Jim.
“Would you just look at that sausage, Jen.”
“An ultra thin condom glistening with obscene amounts of spermicide and stuffed to bursting with walnuts, Jim.”
“Get a load of the vascularity, I mean, would you just look at that, Jen.”
“It’s almost sickening, Jim.”
“I’m a little sick, Jen.”
“I may throw up right here. Watch me, Jim.”
“So help me, if you go, then I go, Jen.”
“I’m more frightened than sick, Jim.”
“I’ll piss myself. You know I’ll do it, Jen.”
“Not again. Stay strong, Jim.”
“I’m clenching, Jen.”
“I’m sympathetically clenching, Jim.”
“Hnnnnnnnnnng.”
“Hnnnnnnnnnnnnnnnnng”
The Ultimate Warrior (James Brian “Jim” Hellwig), while striding down the walkway, is flagged by an uppity fan. Lucious Malfoy (Jason Isaacs) resplendent in anti-muggle apparel, is heard to sneer: “Your mother has chronically elevated glucocorticoids.”
“He’s got him by the robes, Jim.”
“By the balls too, Jen.”
“I can confirm that a massive hand is firmly on the hog, Jim.”
“Just look at those hands, Jen.”
“There he goes, Jim!”
“Good God! Would you just look at that parabola, Jen!”
“Like a comet of white hair trailing popcorn and Chardonnay, Jim”
In the center of the ring Robert Sapolsky (Robert Maurice Sapolsky, the John A. and Cynthia Fry Gunn Professor of Biological Sciences, and Professor of Neurology and Neurological Sciences, and by courtesy, Neurosurgery, at Stanford University. In addition, research associate at the National Museums of Kenya.) Takes up a mic and continues:
"The stress response is incredibly ancient evolutionarily. Fish, birds and reptiles secrete the same stress hormones we do, yet their metabolism doesn't get messed up the way it does in people and other primates. Just look at the dichotomy between what your body does during real stress—for example, something is intent on eating you and you're running for your life—versus what your body does when you're turning on the same stress response for months on end for purely psychosocial reasons. You mobilize energy in your thigh muscles, you increase your blood pressure and you turn off everything that's not essential to surviving, such as digestion, growth and reproduction. You think more clearly, and certain aspects of learning and memory are enhanced. All of that is spectacularly adapted if you're dealing with an acute physical stressor—a real one."
The Ultimate Warrior (John Brian “Jim” Hellwig) grabs hold of the ropes and shakes them violently.
“Would you just look at that intensity, Jen.”
“It’s as if he’s grabbed hold of a live wire, Jim.”
“Strong current flowing through that man, Jen.”
“A mesmerizing vibrational frequency of fixed amplitude is emerging, Jim”
“It’s enough to deter a slop-hound from mounting a gut-wagon, Jen.”
“Well said. Any further attempts to waller in viscera will be met with extreme electrification, Jim.
“Electrification, Jen.”
“He’s got the mic, Jim!”
“I came here for one reason — to attack and keep coming. Not to ask but just to give, not to want but just to sing, sing the power of the Warrior, because this freak of nature right here is just beginning to swell, and when I get big enough, brother, there ain’t gonna be room for anybody else but me and all the Warriors floating through the veins.”
"If you turn on the stress response chronically for purely psychological reasons,” Sapolsky admonishes. “You increase your risk of adult onset diabetes and high blood pressure. If you're chronically shutting down the digestive system, there's a bunch of gastrointestinal disorders you're more at risk for as well."
“I WAS SENT IN A CAPSULE FROM A PLACE NOT FROM HERE AND I CAME HERE FOR ONE REASON: TO ATTACK AND KEEP COMIN'. NOT TO ASK, BUT JUST TO GIVE. NOT TO WANT, BUT JUST TO SEND!”
"Furthermore,” Sapolsky counters. “If you're chronically stressed, all sorts of aspects of brain function are impaired, including, at an extreme, making it harder for some neurons to survive neurological insults. Also, neurons in the parts of the brain relating to learning, memory and judgment don't function as well under stress. That particular piece is what my lab has spent the last 20 years on." The Warrior, seeming terrible confused, opens the floor. "If you plan to get stressed like a normal mammal, you had better turn on the stress response or else you're dead. But if you get chronically, psychosocially stressed, like a Westernized human, then you are more at risk for heart disease and some of the other leading causes of death in Westernized life." The Warrior, having it up to here with relentless mumbo jumbo, explodes, drawing himself up and towering over the diminutive smarty pants, pectorals dancing in rhythmic electrochemical spasms.
LODGED IN MY SKULL ... WAS A PIECE OF THE CRYSTAL OF YOUR KINGDOM! YOUR MADNESS! THEY SAID, "BUT WARRIOR, IT'S LODGED INSIDE YOUR SKULL," AND I SAID, "SEW IT IN! LEAVE IT WHERE IT LAYS!"
"We are capable of social supports that no other primate can even dream of," Sapolsky says. "For example, I might say, 'This job, where I'm a lowly mailroom clerk, really doesn't matter. What really matters is that I'm the captain of my softball team or deacon of my church'—that sort of thing. It's not just somebody sitting here, grooming you with their own hands. We can actually feel comfort from the discovery that somebody on the other side of the planet is going through the same experience we are and feel, I'm not alone. We can even take comfort reading about a fictional character, and there's no primate out there that can feel better in life just by listening to Beethoven. So the range of supports that we're capable of is extraordinary."
“I look up to the gods, and when you fall below the skeletons of the Warriors past, the power of the Warriors will become the eight wonder of the woooorrrrrldddd!!! Normal people, the people that walk the streets every day, we cannot understand. The family that I live for only breathes the air that smells of combat. With or without the face-paint I am the Ultimate Warrioooooorrrr!!! How must I prepare, you must ask yourself. Should I jump off the tallest building in the world? Should I lay on the lawn and let them run over me with lawn-mowers? Should I go to Africa and let them trample me with raging elephants? In my final meeting with the gods from the heavens above, they spoke to me and hit me with the power of the Ultimate Warrior. They told me: action stage left, action stage right. There is no place to run, all the fuses in the exit signs have burnt out. Aaaaarrgghhh, you can feel it dude. You can feel it! Full of the juice that carries the spaceship as far as it wants to go! Because when the moon is blood red the heavens have opened up from above and the Warriors have spoken. You’ve got the power to make the skies rumble and the earth shake. In the sheets of the wind, then I will survive. Load the spaceship with the rocket fuel, load it with the Warriors. With the command of my voice I raise the level of the Warriors to one that can’t be reproduced. Dig your claws into my organs, scratch into my tendons, bury your anchors into my bones, for the power of the Warrior will always prevaaaaaiiiiiilllll. By now all the little Warriors know that the power of the Ultimate Warrior is something that you want to feel, that you want to taste. It’s something that when you turn on that TV screen or when you buy a ticket to the Arenas you know that’ it’s going to be exciting and it might even be a little bit frightening. Now you must deal with the creation of all the un-pleasantries of the entire universe as I feel the injection from the gods above. I only know that the Ultimate Warrior is totally out of controoooooooolllll. Come on in where nightmares are the best part of my daaaaaaaayyyyyy. I live for anger and frustration. Combat is where I will be.”
“I’m peeing, Jen.”
“Me too, Jim.”
March 26, 2025
این اولین کتابی است که از رابرت ساپولسکی میخوانم، و باید اعتراف کنم بهتر از انتظارات اولیهام بود.
ساپولسکی همچون بسیاری از نویسندگان مشهور، با فنون و مهارتهای پرفروش شدن یک کتاب علمی که برای مخاطب عام نوشته شده، آشناست.
برای این که در موضوعی تخصصی کتابی برای مخاطبِ عام بنویسید باید چند چیز را رعایت کنید:
اول ، زبانِ کتاب را ساده کنید (مخاطب عام قرار نیست کتابِ تخصصیِ آکادمیک بخواند)
مهمتر از آن، اگر میخواهید در این جور کتابها نویسندهی موفقی باشید، باید روایتگر خوبی هم باشید، (مخاطب عام اگر حوصلهی خواندن پانصد صفحه در مورد فیزیولوژی و پاتولوژیِ استرس داشت، احتمالا به سراغ همان کتابهای آکادمیک میرفت!) این روایت جذاب نویسنده است که میتواند خواننده را در موضوعی که برای بسیاری کسالتآور است، همراه کند.
اگر کمی شوخی هم چاشنی نوشتههایتان کنید که چه بهتر، خستگی خواننده در میان خواندن نوشتههای علمیِ شما درمیرود.
نویسندگان بسیاری در علوم مختلف سراغ دارم که این اصول را رعایت میکنند، و ساپولسکی هم در این کتاب این کار را به خوبی انجام میدهد.
بدبینی
مشکلی که من سالهای اخیر با بعضی از این نویسندگان پیدا کردهام، این است که در سادهسازی و داستانپردازیِ موضوعات علمی، راه برای ارائه مطالب نادرست، شبه علمی و کم اعتبار، باز است. به نظرم ارائهی درست مطالب آکادمیک و علمی به مخاطب عام، مهارتی جدا از دانش آکادمیک نویسنده است. حتی اگر نویسندهی ما تعارض منافع مالی و معنوی با موضوعِ کتاب نداشته باشد و کاملا بیطرف باشد (که چنین نویسندهای بسیار نادر است) باز هم بسیاری از مشهورترین نویسندگان در معتبرترین دانشگاههای دنیا ممکن است هنگام نوشتن کتابی برای مخاطب عام، در دامِ ادعاهای غیرعلمی و شبهِعلمی بیفتند.
وقتی نویسنده برای مخاطب عام کتاب مینویسد، دستش برای ارتکاب بسیاری از اشتباهها باز است. ممکن است نظر شخصیاش را به عنوان مطلبِ علمیِ پذیرفته شده در کتاب بیاورد. ممکن است از مطالعاتی در کتاب استفاده کند که اعتبار علمی کمی دارند یا مطالعات با اعتبار علمی بیشتر را نادیده بگیرد، روشهایی هم برای دستکاری آمار یا بیان گزارههای شبهِعلمی وجود دارد.
همهی این حرفها را زدم که بگویم من با بدبینیِ تمام به سراغ این کتاب رفتم (به خصوص با شنیدن بعضی از ادعاهای ساپولسکی در بعضی مصاحبههایش در مورد کتاب آخرش، «محتوم»)
با این همه، کتابِ حاضر بهتر از چیزی بود که انتظار داشتم.
خوشبینی
با وجود اشکالاتی که میشود به نویسنده گرفت، ساپولسکی چند ویژگی مثبت دارد که میتواند ما را به نوشتههایش خوشبین کند. اول اینکه او بارها در کتاب نشان میدهد که با روش تحقیق علمی در علوم زیستی (و محدودیتهای آن) آشناست. او در این کتاب داستان تعداد زیادی از تحقیقات علمی را برای ما تعریف میکند، بسیاری از اشکلاتشان را گوشزد میکند، از کم اعتبار بودن بعضی مطالعات سخن میگوید، به ما نشان میدهد که کارآزماییهای بالینی برای آزمودن بعضی از فرضیهها محدودیتهایی دارند و به برخی از مطالعات و نتیجهی آنها با دیدهی شک و تردید مینگرد. من این نگاهِ (به قول نسیم طالب) شکگرای (skeptical) ساپولسکی را میپسندم، (گرچه باز هم برای اعتماد کامل به یک نویسنده کافی نیست). وقتی خودش در کتاب از «سادهسازیِ ایدههای پیچیده» حرف میزند، میدانم با نویسندهای مواجهم که به برخی از خطراتی که نوشتن چنین کتابهایی میتواند داشته باشد، آشناست. وقتی آنقدر تواضعِ فکری دارد که مینویسد «در بعضی از مطالب تخصص کافی ندارد و با سایر دانشمندان در مورد آن بخشها مشورت کرده» میتوانم بیشتر روی نوشتههایش حساب کنم.
استرس و اضطراب
به نظرم اولین چیزی که به خصوص لازم است مخاطب فارسی زبان به آن توجه کند، تفاوت استرس و اضطراب (anxiety) است. تعریفهای متفاوتی از هر دو اصطلاح آورده شده و شاید تعریف کاملی هم وجود نداشته باشد. ولی چیزی که ساپولسکی در این کتاب از آن حرف میزند، استرس به معنای بسیار کلی است. تعریف مفصل استرسِ مورد نظر ساپولسکی را در کتاب بخوانید، ولی باید اشاره کنم که با تعریف ساپولسکی استرس طیف وسیعی از هیجانات و احساسات را میتواند در بر بگیرد. بیماریِ جسمی میتواند یک استرس باشد، درد شدید میتواند استرس باشد، سوگ استرس است، افسردگی، رنج، و انواع مختلف اضطراب هم طبقِ تعریفِ این کتاب میتوانند نوعی استرس به شمار آیند.
خلاصهی کتاب
ساپولسکی در این کتاب ابتدا کمی راجع به فیزیولوژیِ استرس صحبت میکند، در فصلهای بعدی از اثرات مفید یا ویرانگر استرس بر سیستمهای مختلف بدن سخن میگوید و در چند فصل آخر درباره تحقیقات انجام شده بر روی کاهش استرس و راهکارهای مقابله با آن مینویسد. اما به نظرم مهمترین مفهومی که ساپولسکی در این کتاب مطرح میکند، همان است که در عنوان کتاب آمده: «چرا گورخرها زخم معده نمیگیرند؟»
گورخرهایی بدون استرس مزمن
به طور کلی استرس یک واکنش فیزیولوژیک و طبیعی در بدن جانوران است که در شرایط حاد به بقای جاندار کمک میکند. مثلا در مورد گورخر زمانی که یک شیر به او حمله میکند، مکانیسمهای استرس فعال میشوند و کمک میکنند گورخر بهتر بتواند فرار کند و شانس بقایش بیشتر شود. اما توجه کنید که این شرایطِ استرسزا بیش از چند دقیقه طول نمیکشد و گورخر قصهی ما پس از فرار، زندگانیِ خوشِ خود را از سر میگیرد! استرس به طور طبیعی برای مواجهه با شرایط اضطراری در جانوران به وجود آمده است، ولی در مورد انسانها، ما چنان خود را درگیر جهانی پیچیده با عوامل استرسزای مختلف کردهایم که استرس برای ما تبدیل شده به یک پدیدهی مزمن و طولانی مدت. بدنِ ما برای تجربهی کوتاه مدتِ استرس طراحی شده است، نه استرس طولانی مدت. بنابراین گورخرها دچار زخم معدهی مرتبط با استرس نمیشوند ولی ما میشویم.
استرس موضوعی ساده نیست
همانطور که در فصلهای اول کتاب آمده، فعال شدن مکانیسمهای استرس در بدن جانوران، جنبههای متفاوتی دارد، در یک نگاه بسیار تقلیلگرایانه: عصبی، هورمونی، و روانشناختی.
در مورد جنبههای عصبی و هورمونی چیزهای قابل توجهی میدانیم. آنچه ساپولسکی در این کتاب دربارهی مکانیسمهای عصبی و هورمونی آورده، مطالبی نسبتاً پذیرفته شده در علم امروز هستند (گرچه باید بپذیریم که دربارهی نقش نوروترانسمیترها و داروهای موثر بر آنها در سالهای اخیر بحث و جدلهایی درگرفته است، ولی کلیت چیزی که ساپولسکی در این کتاب میگوید، به نظرم قابل قبول است)
اما دربارهی مکانیسمهای روانشناختی، مشکل در مورد روانشناسی این است که ما با چنان سیستم پیچیدهای (ذهن انسان) سر و کار داریم که بسیاری از فرضیههای مطرح را نه میشود رد کرد و نه پذیرفت. بسیاری از فرضیههای روانشناختی نه به درستی قابل آزمودناند و نه ابطالپذیر. (مثلا نظریات فروید همچنان طرفداران دوآتشه و مخالفان دوآتشه دارد، مشکل اینجاست که آزمودنِ بسیاری از نظریات فروید دشوار یا ناممکن است)
میشود گفت ساپولسکی در کتاب تا حد خوبی به بحثهای عصبی/هورمونی پرداخته و از بعضی از مباحث روانشناختی مشکوک (مثلا به قول خودش «چرندیات روانکاوانه»، بله، ظاهراً ساپولسکی از طرفداران فروید نیست!) گذر کرده است.
رنجِ تنهایی/حمایتِ اجتماعی
به نظرم یکی از مهمترین و مورد توافقترین راهکارهای کتاب برای کاهش استرس، حمایت اجتماعی است. داشتنِ افرادی که بتوانید با آنها در مورد ناراحتیهایتان صحبت کنید، میتواند بسیار کمککننده باشد. یکی از اعضای خانواده، پارتنر، یک دوست صمیمی، یا تراپیست شما میتواند این حامی اجتماعی باشد. مهم این است که این ارتباط حالتان را بهتر کند. (بعضی از افراد یا جمعها ممکن است حالتان را بدتر کنند)
حمایت اجتماعی را میتوان در ابعاد بزرگتر هم بررسی کرد، از ایجاد محیط کاریِ دوستانه گرفته تا گروههای حمایت از رنجدیدگان.
وضعیت اجتماعی-اقتصادی (socioeconomic)
ساپولسکی در فصل هفدهم کتاب به سراغ موضوعی میرود که به نظرم به اندازهی یک کتابِ جداگانه اهمیت دارد: ارتباط وضعیت اقتصادی با استرس و سلامتی.
یکی از فاکتورهایی که میتوان به طور قطع آن را عامل افزایش استرس در جامعه دانست، «فقر» است. مطالعات مختلف با مکاتب فکری و روشهای گوناگون به این موضوع اشاره کردهاند که فقر میتواند باعث استرس مزمن شود. مسیرهای زیادی برای این تاثیرگذاری فقر بر استرس وجود دارد که در کتاب به آنها اشاره شده است.
این توصیهی «فقیر نباشید» هم یکی از توصیههای عجیب و غریب ساپولسکی است، با این حال تاثیر شرایط اقتصادی فرد در طول زندگی بر وضعیت سلامتش انکارناپذیر است. جای دیگر این پیشنهاد عجیب و غریب (و آمیخته به شوخی) را یک گام پیش میبرد و توصیه میکند «در خانوادهی پولدار به دنیا بیایید!» و مینویسد:
ساپولسکی در ادامه بحثی را باز میکند که متأسفانه ابهام زیادی برای خواننده باقی میگذارد، او میخواهد از بحثهای رایج سوسیالیستی/کاپیتالیستی در سیستم بهداشتی فاصله بگیرد. اگرچه به نظر میرسد او طرفدار سیستم بیمهی همگانی است (مانند آنچه در کانادا یا انگلستان وجود دارد) و در مقابل از سیستم بهداشتی آمریکا گلایه میکند.
در اینجا من قصد موشکافی معایب و مزایای سیستم بهداشتیِ دولتی یا خصوصی و بیمههای همگانی را ندارم، اما ساپولسکی ابهام قابل توجهی برای خواننده ایجاد میکند.
مثلا اشاره میکند فقر در کشورهای بدون بیمهی همگانی باعث کاهش دسترسی به خدمات بهداشتی/درمانی میشود. چند صفحه بعد بیان میکند مطالعات انگلستان (به عنوان کشوری دارای بیمهی همگانی) نشان میدهد بیمههای همگانی باعث بدتر شدن دسترسی افراد فقیر به مراقبتهای بهداشتی/درمانی شدهاند!
در جایی دربارهی تأثیر «نابرابری» بر اس��رس و سلامت افراد مینویسد، چند صفحه بعد مطالعاتی را به ما نشان میدهد که در آن «احساس نابرابری» مهمتر از خودِ نابرابری است و در سطح جهانی نمیتوان بین «نابرابری» و «وضعیت سلامت» ارتباط واضحی مشاهده کرد.
به طور کلی از بعضی نوشتههای ساپولسکی در فصل هفدهم نمیتوان به نتیجهی روشنی رسید که نشان میدهد ساپولسکی در زمینهی ارتباط اقتصاد و سلامت تخصصِ زیادی ندارد، ولی بدون شک میتوان گفت «فقر» تاثیر واضحی بر افزایش استرس و کاهش سلامت میگذارد.
برای ما مفیدتر
راستش میخواستم به کتاب سه ستاره بدهم، کتاب خالی از عیب و ایراد نیست. در واقع من هنگام خواندن کتاب تعدادی از ایرادات و اشکالات کتاب را روی کاغذ نوشتم و حالا کاغذی جلویم دارم که تعدادی از جملات عجیب و غریب و گزارهها یا نتیجهگیریهای نادرستی که ساپولسکی در کتاب آورده رویش نوشته شده و قصد داشتم آنها را در ریویو بنویسم. ولی دارم فکر میکنم میشود خوبیها و مطالب مفید کتاب را دید و از اشکالات انگشتشمارِ کتاب که تاثیر زیادی هم بر خواننده ندارند، چشمپوشی کرد. اما این را میگویم که اگر با نگاهی انتقادی کتاب را بررسی کنیم، خالی از عیب و ایراد نیست.
به علاوه فکر کردم شاید کتاب برای جامعهی ما مفیدتر از خوانندهی غربی باشد. درست است که استرس یک ترِندِ جهانی شده و با افزایش پیچیدگی جهان و گسترش استفاده از شبکههای اجتماعی، استرس موضوعی است که زیاد به آن پرداخته میشود (مثلا یکی از کتابهای معروفی که سال گذشته چاپ شده، کتاب «نسل مضطرب» اثر جاناتان هایت است) ولی وضعیت در ایران نسبت به دنیا بسیار وخیمتر هم هست. ما غرق در استرسیم و لازم نیست آدم نابغه باشد تا فشار این حجم از استرس را بر مردم ببیند. میشود هر روز استرس، ناراحتی و رنج را در برخورد با آدمها دید، میشود موقع رانندگی استرس مردم را از شیوهی رانندگیشان سنجید.
در این کتاب برخی از عوامل موثر بر استرس بررسی شدهاند، مثل پیشبینیپذیریِ شرایط، قدرت کنترلِ شرایط، شرایطِ اقتصادی و فقر. ما چنان در حال سقوطیم که استرس هرلحظه گلوی مردممان را بیشتر میفشارد. مردمی که هر لحظه باید چشمشان به قیمت و هزینهی نیازهای اولیهی زندگیشان باشد، اخبار وحشتناکی را تحمل کنند و حتی انتظار حملهی نظامی داشته باشند. در این شرایط پیشبینیپذیری و قدرت کنترل شرایط و فقر در وخیمترین حالت ممکن است و بنابراین مردم ما زیر فشار رنج و استرس در حال لهشدناند.
در نتیجه بد نیست که با استرس و اثرات و راهکارهای کاهش آن آشنا شویم. قصد نسخهپیچی ندارم، همانطور که گفتم بسیاری از شرایط ما قابل کنترل نیستند، ولی همچنان به نظرم دانستن در مورد استرس خالی از لطف نیست. خودم در میانهی کتاب به مدت چند روز دچار یکی از شدیدترین استرسهای زندگیام شدم و بسیاری از تاثیراتی را که در کتاب آمده، به طور مستقیم تجربه کردم. به نظرم کتاب کمک کرد کمی بهتر با استرس برخورد کنم.
در ضمن ساپولسکی به عنوان یک آتئیست در فصل آخر بحث کوتاهی در رابطه با رابطهی دین و معنویت با استرس باز میکند که خواندنش خالی از لطف نیست، به خصوص که متأسفانه مطالعات سوگیرانهی بسیاری در کشورهای مسلمان در این رابطه وجود دارد و تفاوتها و رابطهی دین با معنویت (spirituality) نیز معمولا در کشور ما (متاسفانه حتی در میان جامعهی علمی) نادیده گرفته میشود.
کتاب را به چه کسانی پیشنهاد میکنم؟
با این که گفتم ساپولسکی موفق شده کتاب علمیِ جذابی برای مخاطب عام بنویسد، آیا تضمین میکنم همهی مخاطبان از کتاب لذت ببرند؟ البته که نه! با وجود اینکه ساپولسکی راوی ماهری است، ولی من آدمهای زیادی دیدهام که حوصلهی اینجور مطالب را ندارند. دوستانی دارم که ذهنشان، ذهن ریاضی است و در محاسبه و مهندسی نابغهاند، ولی وقتی به زیستشناسی یا مباحث پزشکی میرسند حالشان به هم میخورد! پس پیشنهاد میکنم اگر علوم زیستی، بدن انسان، تکامل و استرس برایتان موضوعاتی جالب هستند، به سراغ کتاب بروید.
بخش بزرگی از کتاب دربارهی فیزیولوژی و پاتولوژی استرس است و اگر تحصیلاتتان در زمینهی زیستشناسی/فیزیولوژی/علوم پزشکی باشد، بدون شک این بخشها برایتان تکراری خواهند بود، اما میتوانم قول دهم کتاب همچنان حرفهای تازه و جالبی برایتان خواهد داشت. برای خودم بخشهای تاریخ علم و بعضی از تحقیقات علمی بسیار جالب بود. من از دوران دبیرستان بارها شنیده و خوانده بودم که بعضی از ویروسها مثل عامل تبخال (HSV) و عامل آبلهمرغان (VZV) میتوانند به فاز نهفته (latent) بروند و در شرایط استرس یا ضعف ایمنی دوباره بروز کنند. ولی هیچ وقت به مکانیسم سلولی/مولکولی این پدیده فکر نکرده بودم. ساپولسکی در کتاب مکانیسمی را در این مورد مطرح میکند که شاید به تحقیقات بیشتری نیاز داشته باشد ولی از نظر زیستشناختی/تکاملی به نظرم بسیار جالب آمد. همینطور تاریخچهای در مورد سندرم مرگ ناگهانی شیرخواران (SIDS) در کتاب آمده که نشنیده بودم و برایم بسی جالب بود.
دربارهی ترجمه
کتاب ترجمهی بسیار خوبی دارد. نشر نوین اجازهی رسمی ترجمه و انتشار آثار ساپولسکی را دریافت کرده که اقدام بسیار مثبتی است (کاش روزی قوانین کپیرایت در این مملکت همهگیر شود) مترجمِ کتاب را نمیشناسم ولی گمان میکنم تحصیلات آکادمیک در زمینهی علوم زیستی/فیزیولوژی/پزشکی داشته باشد، چون به خوبی از عهدهی ترجمهی اصطلاحات تخصصیِ کتاب برآمده است. (واکنش fight and flight را «ستیز و گریز» ترجمه کنید مترجمان عزیز! قشنگتر است!)
ساپولسکی همچون بسیاری از نویسندگان مشهور، با فنون و مهارتهای پرفروش شدن یک کتاب علمی که برای مخاطب عام نوشته شده، آشناست.
برای این که در موضوعی تخصصی کتابی برای مخاطبِ عام بنویسید باید چند چیز را رعایت کنید:
اول ، زبانِ کتاب را ساده کنید (مخاطب عام قرار نیست کتابِ تخصصیِ آکادمیک بخواند)
مهمتر از آن، اگر میخواهید در این جور کتابها نویسندهی موفقی باشید، باید روایتگر خوبی هم باشید، (مخاطب عام اگر حوصلهی خواندن پانصد صفحه در مورد فیزیولوژی و پاتولوژیِ استرس داشت، احتمالا به سراغ همان کتابهای آکادمیک میرفت!) این روایت جذاب نویسنده است که میتواند خواننده را در موضوعی که برای بسیاری کسالتآور است، همراه کند.
اگر کمی شوخی هم چاشنی نوشتههایتان کنید که چه بهتر، خستگی خواننده در میان خواندن نوشتههای علمیِ شما درمیرود.
نویسندگان بسیاری در علوم مختلف سراغ دارم که این اصول را رعایت میکنند، و ساپولسکی هم در این کتاب این کار را به خوبی انجام میدهد.
بدبینی
مشکلی که من سالهای اخیر با بعضی از این نویسندگان پیدا کردهام، این است که در سادهسازی و داستانپردازیِ موضوعات علمی، راه برای ارائه مطالب نادرست، شبه علمی و کم اعتبار، باز است. به نظرم ارائهی درست مطالب آکادمیک و علمی به مخاطب عام، مهارتی جدا از دانش آکادمیک نویسنده است. حتی اگر نویسندهی ما تعارض منافع مالی و معنوی با موضوعِ کتاب نداشته باشد و کاملا بیطرف باشد (که چنین نویسندهای بسیار نادر است) باز هم بسیاری از مشهورترین نویسندگان در معتبرترین دانشگاههای دنیا ممکن است هنگام نوشتن کتابی برای مخاطب عام، در دامِ ادعاهای غیرعلمی و شبهِعلمی بیفتند.
وقتی نویسنده برای مخاطب عام کتاب مینویسد، دستش برای ارتکاب بسیاری از اشتباهها باز است. ممکن است نظر شخصیاش را به عنوان مطلبِ علمیِ پذیرفته شده در کتاب بیاورد. ممکن است از مطالعاتی در کتاب استفاده کند که اعتبار علمی کمی دارند یا مطالعات با اعتبار علمی بیشتر را نادیده بگیرد، روشهایی هم برای دستکاری آمار یا بیان گزارههای شبهِعلمی وجود دارد.
همهی این حرفها را زدم که بگویم من با بدبینیِ تمام به سراغ این کتاب رفتم (به خصوص با شنیدن بعضی از ادعاهای ساپولسکی در بعضی مصاحبههایش در مورد کتاب آخرش، «محتوم»)
با این همه، کتابِ حاضر بهتر از چیزی بود که انتظار داشتم.
خوشبینی
با وجود اشکالاتی که میشود به نویسنده گرفت، ساپولسکی چند ویژگی مثبت دارد که میتواند ما را به نوشتههایش خوشبین کند. اول اینکه او بارها در کتاب نشان میدهد که با روش تحقیق علمی در علوم زیستی (و محدودیتهای آن) آشناست. او در این کتاب داستان تعداد زیادی از تحقیقات علمی را برای ما تعریف میکند، بسیاری از اشکلاتشان را گوشزد میکند، از کم اعتبار بودن بعضی مطالعات سخن میگوید، به ما نشان میدهد که کارآزماییهای بالینی برای آزمودن بعضی از فرضیهها محدودیتهایی دارند و به برخی از مطالعات و نتیجهی آنها با دیدهی شک و تردید مینگرد. من این نگاهِ (به قول نسیم طالب) شکگرای (skeptical) ساپولسکی را میپسندم، (گرچه باز هم برای اعتماد کامل به یک نویسنده کافی نیست). وقتی خودش در کتاب از «سادهسازیِ ایدههای پیچیده» حرف میزند، میدانم با نویسندهای مواجهم که به برخی از خطراتی که نوشتن چنین کتابهایی میتواند داشته باشد، آشناست. وقتی آنقدر تواضعِ فکری دارد که مینویسد «در بعضی از مطالب تخصص کافی ندارد و با سایر دانشمندان در مورد آن بخشها مشورت کرده» میتوانم بیشتر روی نوشتههایش حساب کنم.
استرس و اضطراب
به نظرم اولین چیزی که به خصوص لازم است مخاطب فارسی زبان به آن توجه کند، تفاوت استرس و اضطراب (anxiety) است. تعریفهای متفاوتی از هر دو اصطلاح آورده شده و شاید تعریف کاملی هم وجود نداشته باشد. ولی چیزی که ساپولسکی در این کتاب از آن حرف میزند، استرس به معنای بسیار کلی است. تعریف مفصل استرسِ مورد نظر ساپولسکی را در کتاب بخوانید، ولی باید اشاره کنم که با تعریف ساپولسکی استرس طیف وسیعی از هیجانات و احساسات را میتواند در بر بگیرد. بیماریِ جسمی میتواند یک استرس باشد، درد شدید میتواند استرس باشد، سوگ استرس است، افسردگی، رنج، و انواع مختلف اضطراب هم طبقِ تعریفِ این کتاب میتوانند نوعی استرس به شمار آیند.
خلاصهی کتاب
ساپولسکی در این کتاب ابتدا کمی راجع به فیزیولوژیِ استرس صحبت میکند، در فصلهای بعدی از اثرات مفید یا ویرانگر استرس بر سیستمهای مختلف بدن سخن میگوید و در چند فصل آخر درباره تحقیقات انجام شده بر روی کاهش استرس و راهکارهای مقابله با آن مینویسد. اما به نظرم مهمترین مفهومی که ساپولسکی در این کتاب مطرح میکند، همان است که در عنوان کتاب آمده: «چرا گورخرها زخم معده نمیگیرند؟»
گورخرهایی بدون استرس مزمن
به طور کلی استرس یک واکنش فیزیولوژیک و طبیعی در بدن جانوران است که در شرایط حاد به بقای جاندار کمک میکند. مثلا در مورد گورخر زمانی که یک شیر به او حمله میکند، مکانیسمهای استرس فعال میشوند و کمک میکنند گورخر بهتر بتواند فرار کند و شانس بقایش بیشتر شود. اما توجه کنید که این شرایطِ استرسزا بیش از چند دقیقه طول نمیکشد و گورخر قصهی ما پس از فرار، زندگانیِ خوشِ خود را از سر میگیرد! استرس به طور طبیعی برای مواجهه با شرایط اضطراری در جانوران به وجود آمده است، ولی در مورد انسانها، ما چنان خود را درگیر جهانی پیچیده با عوامل استرسزای مختلف کردهایم که استرس برای ما تبدیل شده به یک پدیدهی مزمن و طولانی مدت. بدنِ ما برای تجربهی کوتاه مدتِ استرس طراحی شده است، نه استرس طولانی مدت. بنابراین گورخرها دچار زخم معدهی مرتبط با استرس نمیشوند ولی ما میشویم.
استرسِ روانیِ پایدار اختراع مدرنی است که به طور عمده به انسان و سایر نخستیهای اجتماعی محدود میشود. ما قادریم هیجانات بسیار شدیدی را تجربه کنیم که صرفاً محدود به افکارمان هستند.
استرس مداوم یا مکرر میتواند به طرق بیشماری بدن ما را آسیبپذیر کند.
استرس موضوعی ساده نیست
همانطور که در فصلهای اول کتاب آمده، فعال شدن مکانیسمهای استرس در بدن جانوران، جنبههای متفاوتی دارد، در یک نگاه بسیار تقلیلگرایانه: عصبی، هورمونی، و روانشناختی.
در مورد جنبههای عصبی و هورمونی چیزهای قابل توجهی میدانیم. آنچه ساپولسکی در این کتاب دربارهی مکانیسمهای عصبی و هورمونی آورده، مطالبی نسبتاً پذیرفته شده در علم امروز هستند (گرچه باید بپذیریم که دربارهی نقش نوروترانسمیترها و داروهای موثر بر آنها در سالهای اخیر بحث و جدلهایی درگرفته است، ولی کلیت چیزی که ساپولسکی در این کتاب میگوید، به نظرم قابل قبول است)
اما دربارهی مکانیسمهای روانشناختی، مشکل در مورد روانشناسی این است که ما با چنان سیستم پیچیدهای (ذهن انسان) سر و کار داریم که بسیاری از فرضیههای مطرح را نه میشود رد کرد و نه پذیرفت. بسیاری از فرضیههای روانشناختی نه به درستی قابل آزمودناند و نه ابطالپذیر. (مثلا نظریات فروید همچنان طرفداران دوآتشه و مخالفان دوآتشه دارد، مشکل اینجاست که آزمودنِ بسیاری از نظریات فروید دشوار یا ناممکن است)
میشود گفت ساپولسکی در کتاب تا حد خوبی به بحثهای عصبی/هورمونی پرداخته و از بعضی از مباحث روانشناختی مشکوک (مثلا به قول خودش «چرندیات روانکاوانه»، بله، ظاهراً ساپولسکی از طرفداران فروید نیست!) گذر کرده است.
رنجِ تنهایی/حمایتِ اجتماعی
به نظرم یکی از مهمترین و مورد توافقترین راهکارهای کتاب برای کاهش استرس، حمایت اجتماعی است. داشتنِ افرادی که بتوانید با آنها در مورد ناراحتیهایتان صحبت کنید، میتواند بسیار کمککننده باشد. یکی از اعضای خانواده، پارتنر، یک دوست صمیمی، یا تراپیست شما میتواند این حامی اجتماعی باشد. مهم این است که این ارتباط حالتان را بهتر کند. (بعضی از افراد یا جمعها ممکن است حالتان را بدتر کنند)
حمایت اجتماعی را میتوان در ابعاد بزرگتر هم بررسی کرد، از ایجاد محیط کاریِ دوستانه گرفته تا گروههای حمایت از رنجدیدگان.
وضعیت اجتماعی-اقتصادی (socioeconomic)
ساپولسکی در فصل هفدهم کتاب به سراغ موضوعی میرود که به نظرم به اندازهی یک کتابِ جداگانه اهمیت دارد: ارتباط وضعیت اقتصادی با استرس و سلامتی.
یکی از فاکتورهایی که میتوان به طور قطع آن را عامل افزایش استرس در جامعه دانست، «فقر» است. مطالعات مختلف با مکاتب فکری و روشهای گوناگون به این موضوع اشاره کردهاند که فقر میتواند باعث استرس مزمن شود. مسیرهای زیادی برای این تاثیرگذاری فقر بر استرس وجود دارد که در کتاب به آنها اشاره شده است.
به نظر میرسد خطر فقر تاثیر بسیار زیادی بر سلامتی داشته و بزرگترین عامل خطر در تمام درمانهای رفتاری است. اگر میخواهید شانس زندگی طولانی و سالم را افزایش دهید، فقیر نباشید.
این توصیهی «فقیر نباشید» هم یکی از توصیههای عجیب و غریب ساپولسکی است، با این حال تاثیر شرایط اقتصادی فرد در طول زندگی بر وضعیت سلامتش انکارناپذیر است. جای دیگر این پیشنهاد عجیب و غریب (و آمیخته به شوخی) را یک گام پیش میبرد و توصیه میکند «در خانوادهی پولدار به دنیا بیایید!» و مینویسد:
اگر فقیر به دنیا بیایید، اما در سه هفتگی در قرعهکشی برنده شوید و بقیهی عمرتان را با دونالد ترامپ به صرف شام بگذرانید، همچنان برای باقی عمرتان در برخی حوزهها افزایش آماریِ خطر ابتلا به بیماری را خواهید داشت.
ساپولسکی در ادامه بحثی را باز میکند که متأسفانه ابهام زیادی برای خواننده باقی میگذارد، او میخواهد از بحثهای رایج سوسیالیستی/کاپیتالیستی در سیستم بهداشتی فاصله بگیرد. اگرچه به نظر میرسد او طرفدار سیستم بیمهی همگانی است (مانند آنچه در کانادا یا انگلستان وجود دارد) و در مقابل از سیستم بهداشتی آمریکا گلایه میکند.
در اینجا من قصد موشکافی معایب و مزایای سیستم بهداشتیِ دولتی یا خصوصی و بیمههای همگانی را ندارم، اما ساپولسکی ابهام قابل توجهی برای خواننده ایجاد میکند.
مثلا اشاره میکند فقر در کشورهای بدون بیمهی همگانی باعث کاهش دسترسی به خدمات بهداشتی/درمانی میشود. چند صفحه بعد بیان میکند مطالعات انگلستان (به عنوان کشوری دارای بیمهی همگانی) نشان میدهد بیمههای همگانی باعث بدتر شدن دسترسی افراد فقیر به مراقبتهای بهداشتی/درمانی شدهاند!
در جایی دربارهی تأثیر «نابرابری» بر اس��رس و سلامت افراد مینویسد، چند صفحه بعد مطالعاتی را به ما نشان میدهد که در آن «احساس نابرابری» مهمتر از خودِ نابرابری است و در سطح جهانی نمیتوان بین «نابرابری» و «وضعیت سلامت» ارتباط واضحی مشاهده کرد.
به طور کلی از بعضی نوشتههای ساپولسکی در فصل هفدهم نمیتوان به نتیجهی روشنی رسید که نشان میدهد ساپولسکی در زمینهی ارتباط اقتصاد و سلامت تخصصِ زیادی ندارد، ولی بدون شک میتوان گفت «فقر» تاثیر واضحی بر افزایش استرس و کاهش سلامت میگذارد.
برای ما مفیدتر
راستش میخواستم به کتاب سه ستاره بدهم، کتاب خالی از عیب و ایراد نیست. در واقع من هنگام خواندن کتاب تعدادی از ایرادات و اشکالات کتاب را روی کاغذ نوشتم و حالا کاغذی جلویم دارم که تعدادی از جملات عجیب و غریب و گزارهها یا نتیجهگیریهای نادرستی که ساپولسکی در کتاب آورده رویش نوشته شده و قصد داشتم آنها را در ریویو بنویسم. ولی دارم فکر میکنم میشود خوبیها و مطالب مفید کتاب را دید و از اشکالات انگشتشمارِ کتاب که تاثیر زیادی هم بر خواننده ندارند، چشمپوشی کرد. اما این را میگویم که اگر با نگاهی انتقادی کتاب را بررسی کنیم، خالی از عیب و ایراد نیست.
به علاوه فکر کردم شاید کتاب برای جامعهی ما مفیدتر از خوانندهی غربی باشد. درست است که استرس یک ترِندِ جهانی شده و با افزایش پیچیدگی جهان و گسترش استفاده از شبکههای اجتماعی، استرس موضوعی است که زیاد به آن پرداخته میشود (مثلا یکی از کتابهای معروفی که سال گذشته چاپ شده، کتاب «نسل مضطرب» اثر جاناتان هایت است) ولی وضعیت در ایران نسبت به دنیا بسیار وخیمتر هم هست. ما غرق در استرسیم و لازم نیست آدم نابغه باشد تا فشار این حجم از استرس را بر مردم ببیند. میشود هر روز استرس، ناراحتی و رنج را در برخورد با آدمها دید، میشود موقع رانندگی استرس مردم را از شیوهی رانندگیشان سنجید.
در این کتاب برخی از عوامل موثر بر استرس بررسی شدهاند، مثل پیشبینیپذیریِ شرایط، قدرت کنترلِ شرایط، شرایطِ اقتصادی و فقر. ما چنان در حال سقوطیم که استرس هرلحظه گلوی مردممان را بیشتر میفشارد. مردمی که هر لحظه باید چشمشان به قیمت و هزینهی نیازهای اولیهی زندگیشان باشد، اخبار وحشتناکی را تحمل کنند و حتی انتظار حملهی نظامی داشته باشند. در این شرایط پیشبینیپذیری و قدرت کنترل شرایط و فقر در وخیمترین حالت ممکن است و بنابراین مردم ما زیر فشار رنج و استرس در حال لهشدناند.
در نتیجه بد نیست که با استرس و اثرات و راهکارهای کاهش آن آشنا شویم. قصد نسخهپیچی ندارم، همانطور که گفتم بسیاری از شرایط ما قابل کنترل نیستند، ولی همچنان به نظرم دانستن در مورد استرس خالی از لطف نیست. خودم در میانهی کتاب به مدت چند روز دچار یکی از شدیدترین استرسهای زندگیام شدم و بسیاری از تاثیراتی را که در کتاب آمده، به طور مستقیم تجربه کردم. به نظرم کتاب کمک کرد کمی بهتر با استرس برخورد کنم.
در ضمن ساپولسکی به عنوان یک آتئیست در فصل آخر بحث کوتاهی در رابطه با رابطهی دین و معنویت با استرس باز میکند که خواندنش خالی از لطف نیست، به خصوص که متأسفانه مطالعات سوگیرانهی بسیاری در کشورهای مسلمان در این رابطه وجود دارد و تفاوتها و رابطهی دین با معنویت (spirituality) نیز معمولا در کشور ما (متاسفانه حتی در میان جامعهی علمی) نادیده گرفته میشود.
کتاب را به چه کسانی پیشنهاد میکنم؟
با این که گفتم ساپولسکی موفق شده کتاب علمیِ جذابی برای مخاطب عام بنویسد، آیا تضمین میکنم همهی مخاطبان از کتاب لذت ببرند؟ البته که نه! با وجود اینکه ساپولسکی راوی ماهری است، ولی من آدمهای زیادی دیدهام که حوصلهی اینجور مطالب را ندارند. دوستانی دارم که ذهنشان، ذهن ریاضی است و در محاسبه و مهندسی نابغهاند، ولی وقتی به زیستشناسی یا مباحث پزشکی میرسند حالشان به هم میخورد! پس پیشنهاد میکنم اگر علوم زیستی، بدن انسان، تکامل و استرس برایتان موضوعاتی جالب هستند، به سراغ کتاب بروید.
بخش بزرگی از کتاب دربارهی فیزیولوژی و پاتولوژی استرس است و اگر تحصیلاتتان در زمینهی زیستشناسی/فیزیولوژی/علوم پزشکی باشد، بدون شک این بخشها برایتان تکراری خواهند بود، اما میتوانم قول دهم کتاب همچنان حرفهای تازه و جالبی برایتان خواهد داشت. برای خودم بخشهای تاریخ علم و بعضی از تحقیقات علمی بسیار جالب بود. من از دوران دبیرستان بارها شنیده و خوانده بودم که بعضی از ویروسها مثل عامل تبخال (HSV) و عامل آبلهمرغان (VZV) میتوانند به فاز نهفته (latent) بروند و در شرایط استرس یا ضعف ایمنی دوباره بروز کنند. ولی هیچ وقت به مکانیسم سلولی/مولکولی این پدیده فکر نکرده بودم. ساپولسکی در کتاب مکانیسمی را در این مورد مطرح میکند که شاید به تحقیقات بیشتری نیاز داشته باشد ولی از نظر زیستشناختی/تکاملی به نظرم بسیار جالب آمد. همینطور تاریخچهای در مورد سندرم مرگ ناگهانی شیرخواران (SIDS) در کتاب آمده که نشنیده بودم و برایم بسی جالب بود.
دربارهی ترجمه
کتاب ترجمهی بسیار خوبی دارد. نشر نوین اجازهی رسمی ترجمه و انتشار آثار ساپولسکی را دریافت کرده که اقدام بسیار مثبتی است (کاش روزی قوانین کپیرایت در این مملکت همهگیر شود) مترجمِ کتاب را نمیشناسم ولی گمان میکنم تحصیلات آکادمیک در زمینهی علوم زیستی/فیزیولوژی/پزشکی داشته باشد، چون به خوبی از عهدهی ترجمهی اصطلاحات تخصصیِ کتاب برآمده است. (واکنش fight and flight را «ستیز و گریز» ترجمه کنید مترجمان عزیز! قشنگتر است!)
Want to read
April 6, 2020A very interesting book, but probably not one to read during a pandemic. Yeah, I know; you would think it would help. But somehow, talking about stress response, cortisol and anxiety during a time of world-wide physical and psychological stress response is actually a bit stressful.
It's somewhat technical, but readable. It walks the reader through different aspects of the body and normal physiological response. Although he relies on the extreme examples ("ancestors confronting lions"), the information contained is valid. I suppose that's one of the troubles with science-translation.
It's been updated twice since original publication. I feel like most of what it is saying isn't surprising, but I last intensively looked at stress response in the late 90s, so I'm wondering what more current thinking is.
It's somewhat technical, but readable. It walks the reader through different aspects of the body and normal physiological response. Although he relies on the extreme examples ("ancestors confronting lions"), the information contained is valid. I suppose that's one of the troubles with science-translation.
It's been updated twice since original publication. I feel like most of what it is saying isn't surprising, but I last intensively looked at stress response in the late 90s, so I'm wondering what more current thinking is.
October 11, 2025
۱۹ مهر ۱۳۹۳ - ۱۴:۵۱
مدیر روابط عمومی اورژانس تهران با اشاره به کنده شدن انگشتان پای یک پسربچه در باغ وحش ارم گفت: گورخر خشمگین انگشتان پای این بچه را کند.
...............
احتمالا علت اینکه گورخرها زخم معده نمیگیرن اینه که میتونن بدون مؤاخذه شدن عصبانیتشون رو خالی کنن :)
............
باتشکر از بچای همخوانی در گروه همخوانی کتابهای بد، تاپیک نانفیکشن که اینقد خفنن😍❤️
مدیر روابط عمومی اورژانس تهران با اشاره به کنده شدن انگشتان پای یک پسربچه در باغ وحش ارم گفت: گورخر خشمگین انگشتان پای این بچه را کند.
...............
احتمالا علت اینکه گورخرها زخم معده نمیگیرن اینه که میتونن بدون مؤاخذه شدن عصبانیتشون رو خالی کنن :)
............
باتشکر از بچای همخوانی در گروه همخوانی کتابهای بد، تاپیک نانفیکشن که اینقد خفنن😍❤️
October 17, 2025
این ریویو از دکتر نوید خودمون بیاغراق به حدی جامع، دقیق و درصورت نیاز تخصصی نوشته شده که هر ریویوی دیگهای در برابر شکوهش، حشو محسوب می شه.
(شوخی می کنم اینو. شمام اگه خوندین ریویو بنویسید. من دارم تنبلیمو لاپوشونی میکنم)
بنابراین اینجا فقط به اشکالات کتاب می پردازم.
به نظرم، مطالب کتاب به خودی خود بیاندازه مهم و قابل تکیه بودن امّا این کتاب چند تا مشکل اساسی داره:
1. سطح اطلاعات و نحوهی نگارش ساپولسکی بیش از حد تخصصیه.
این میتوانست یا با 1) توضیحی مقدماتی و کوتاه در ابتدای هر فصل حل بشه یا 2) با سادهتر کردن لحن علمی و پرهیز از اینهمه جزئیات تخصصی. این حجم از اصطلاحات علمی و استفاده مسلسلوار ازشون، متنج میشد به کسالت و پسزدگی خوانندهی غیرمتخصص.
به نظر شخصی من، گزینهی دوم انتخاب بهتری بود. اغلب بار علمی کتابو میشد خیلی سادهتر و روانتر توضیح داد و حتی حذف کرد. برای خوانندهی جویای جزئیاتِ تخصصی هم، میشد به مقالات و منابع علمی ارجاع داد.
2. فصلبندی کتاب، خواننده رُ گیج میکنه.
منطقیتراین بود که مباحث مربوط به سیستم عصبی و غدد درونریز در ابتدای کتاب میومدن و بعد از اینا، به تأثیر استرس روی قلب و عروق، گوارش، خواب، سیستم تناسلی و... پرداخته بشه.
درسته که استرس از سیستم عصبی و هورمونی شروع نمیشه وآمیختگی غیرقالب انکاری با معده یا فشار خون داره، اما سیستم عصبی و غُدد درون ریز، عامل مشترک و الزامی استرس هستن و بدون شناخت اولیه از این دو نمی باست وارد مباحث دیگه می شدیم. ساختار کتاب میتونست این مسیر ارگانیکترو دنبال کنه.
3. منابع پژوهشی به صورت محدود و سطحی معرفی شدن.
ساپولسکی به خیلی از مطالعات در زمینه استرس فقط اشاره میکنه اما به روش تحقیق یا نتایجشون که جذابترین قسمت مطالعه و یادگیری هستن نمیپردازه. این مطالعات می تونستن کتابو از یکنواختی دربیارن و درک مباحث پیچیده هم آسونتر میشد.
ساپولسکی برای تنوع بخشیدن به نثرش، از شوخیهایی استفاده میکنه که خیلیهاشون واقعاً بامزه نیستند و نمیتونن ریتم کتابو نجات دهند.
با این حال، باید بگم این کاستیها در کتاب «رفتار» برطرف شده، هرچند هنوز هم از نظر زیبایی، لذت یادگیری و عمق نثر، به آثار Ed Yong نمیرسه.
ساپولسکی میخواد هم استاد دانشگاه باشد، هم کمدین، هم مروج پاپسایِنس و در این میون خیلی وقتا تمرکز از دست میره.
با این حال، برای هرکسی که میخواد بفهمه استرس دقیقاً از کجا میاد و چرا نمیشه فقط با مثبتاندیشی حلش کرد، این کتاب هنوز هم یکی از قابلاعتمادترین و عمیقترین منابع موجوده.
ممنون از دوستان گروه کتابهای بد که کتابو معرفی کردن و خوندنش با اونا کلی خوش گذشت و هنوز هم ادامه داره البته.
(شوخی می کنم اینو. شمام اگه خوندین ریویو بنویسید. من دارم تنبلیمو لاپوشونی میکنم)
بنابراین اینجا فقط به اشکالات کتاب می پردازم.
به نظرم، مطالب کتاب به خودی خود بیاندازه مهم و قابل تکیه بودن امّا این کتاب چند تا مشکل اساسی داره:
1. سطح اطلاعات و نحوهی نگارش ساپولسکی بیش از حد تخصصیه.
این میتوانست یا با 1) توضیحی مقدماتی و کوتاه در ابتدای هر فصل حل بشه یا 2) با سادهتر کردن لحن علمی و پرهیز از اینهمه جزئیات تخصصی. این حجم از اصطلاحات علمی و استفاده مسلسلوار ازشون، متنج میشد به کسالت و پسزدگی خوانندهی غیرمتخصص.
به نظر شخصی من، گزینهی دوم انتخاب بهتری بود. اغلب بار علمی کتابو میشد خیلی سادهتر و روانتر توضیح داد و حتی حذف کرد. برای خوانندهی جویای جزئیاتِ تخصصی هم، میشد به مقالات و منابع علمی ارجاع داد.
2. فصلبندی کتاب، خواننده رُ گیج میکنه.
منطقیتراین بود که مباحث مربوط به سیستم عصبی و غدد درونریز در ابتدای کتاب میومدن و بعد از اینا، به تأثیر استرس روی قلب و عروق، گوارش، خواب، سیستم تناسلی و... پرداخته بشه.
درسته که استرس از سیستم عصبی و هورمونی شروع نمیشه وآمیختگی غیرقالب انکاری با معده یا فشار خون داره، اما سیستم عصبی و غُدد درون ریز، عامل مشترک و الزامی استرس هستن و بدون شناخت اولیه از این دو نمی باست وارد مباحث دیگه می شدیم. ساختار کتاب میتونست این مسیر ارگانیکترو دنبال کنه.
3. منابع پژوهشی به صورت محدود و سطحی معرفی شدن.
ساپولسکی به خیلی از مطالعات در زمینه استرس فقط اشاره میکنه اما به روش تحقیق یا نتایجشون که جذابترین قسمت مطالعه و یادگیری هستن نمیپردازه. این مطالعات می تونستن کتابو از یکنواختی دربیارن و درک مباحث پیچیده هم آسونتر میشد.
ساپولسکی برای تنوع بخشیدن به نثرش، از شوخیهایی استفاده میکنه که خیلیهاشون واقعاً بامزه نیستند و نمیتونن ریتم کتابو نجات دهند.
با این حال، باید بگم این کاستیها در کتاب «رفتار» برطرف شده، هرچند هنوز هم از نظر زیبایی، لذت یادگیری و عمق نثر، به آثار Ed Yong نمیرسه.
ساپولسکی میخواد هم استاد دانشگاه باشد، هم کمدین، هم مروج پاپسایِنس و در این میون خیلی وقتا تمرکز از دست میره.
با این حال، برای هرکسی که میخواد بفهمه استرس دقیقاً از کجا میاد و چرا نمیشه فقط با مثبتاندیشی حلش کرد، این کتاب هنوز هم یکی از قابلاعتمادترین و عمیقترین منابع موجوده.
ممنون از دوستان گروه کتابهای بد که کتابو معرفی کردن و خوندنش با اونا کلی خوش گذشت و هنوز هم ادامه داره البته.
April 13, 2017
Review it later.
September 21, 2007
I encountered a link to a speech by Sapolsky on Pharyngula, I think, and was immediately engaged by his speaking style. His books, or this one at least, is similarly easy to get into, and manages to discuss topics of fair complexity in an incredibly approachable way. He's clearly aware that his book might be read by a wide range of audiences, and strives to provide something for everyone. I'll definitely be working my way through the rest of his catalog.
The book is fascinating, too, although as he notes many times, thinking about and addressing stress is difficult, because trying to act to reduce stress can itself be stressful. As he elucidates what's currently known about the links between stress and disease, a lot of interesting things emerge, some of which are essentially throwaway trivia, like the idea that anti-depressant medication takes a while to work on people that are clinically depressed because of the physiological nature of depression; he doesn't really spell it out, but the obvious corollary is that is someone takes AD medication and instantly feels better, they're probably not actually depressed. This insight was immensely powerful to me in this over-prescribed age of ours.
The book is fascinating, too, although as he notes many times, thinking about and addressing stress is difficult, because trying to act to reduce stress can itself be stressful. As he elucidates what's currently known about the links between stress and disease, a lot of interesting things emerge, some of which are essentially throwaway trivia, like the idea that anti-depressant medication takes a while to work on people that are clinically depressed because of the physiological nature of depression; he doesn't really spell it out, but the obvious corollary is that is someone takes AD medication and instantly feels better, they're probably not actually depressed. This insight was immensely powerful to me in this over-prescribed age of ours.
April 11, 2025
دلم نیومد به این کتاب کمتر از ۴ ستاره بدم! با اینکه بعد از خوندن این کتاب، خواننده در مواقع استرس و اضطراب، یک استرس دیگه رو هم باید تحمل کنه و اون این حقیقته که حالا اون میدونه که این استرس چه بلاهای وحشتناکی سرش میاره!!!
کتاب چرا گورخرها زخم معده نمیگیرند واقعاً یکی از اون کتابهاییه که استرس، فیزیولوژی بدن، مغز و روان انسان رو به زبون خیلی قابلفهم و البته طنزآلود بررسی میکنه. ساپولسکی استاد اینه که پیچیدهترین مفاهیم علمی رو طوری توضیح بده که هم عمیق باشه، هم لذتبخش.
چیزی که تو این کتاب خیلی درخشانه، تأکیدشه روی این که بدن ما برای استرسهای کوتاهمدت طراحی شده (مثل فرار از شیر)، ولی دنیای مدرن ما رو با استرسهای بلندمدت (مثل اجارهخونه، روابط کاری، آینده، بیماری) خسته میکنه. اینه که باعث بیماریهای مزمن مثل زخم معده، فشار خون، دیابت نوع ۲، یا حتی افسردگی میشه.
نویسنده در فصل آخر پیشنهادهایی برای غلبه و مدیریت استرس در اختیار خواننده گذاشته. راهحلهایی مثل ورزش،مدیتیشن و مراقبه و داشتن کنترل و پیشبینی پذیری بیشتر در زندگی! حالا تا چه اندازه ما بتونیم این ابزارها رو در زندگی خودمون داشته باشیم خدا میدونه !
تاثیر استرس بر روان و جسم واقعا وحشتناکه!
ختم کلام با اینکه واقعا غیرممکته مخصوصا برای ما ایرانیان عزیز، ولی لطفا از استرس فرار کنید!
کتاب چرا گورخرها زخم معده نمیگیرند واقعاً یکی از اون کتابهاییه که استرس، فیزیولوژی بدن، مغز و روان انسان رو به زبون خیلی قابلفهم و البته طنزآلود بررسی میکنه. ساپولسکی استاد اینه که پیچیدهترین مفاهیم علمی رو طوری توضیح بده که هم عمیق باشه، هم لذتبخش.
چیزی که تو این کتاب خیلی درخشانه، تأکیدشه روی این که بدن ما برای استرسهای کوتاهمدت طراحی شده (مثل فرار از شیر)، ولی دنیای مدرن ما رو با استرسهای بلندمدت (مثل اجارهخونه، روابط کاری، آینده، بیماری) خسته میکنه. اینه که باعث بیماریهای مزمن مثل زخم معده، فشار خون، دیابت نوع ۲، یا حتی افسردگی میشه.
نویسنده در فصل آخر پیشنهادهایی برای غلبه و مدیریت استرس در اختیار خواننده گذاشته. راهحلهایی مثل ورزش،مدیتیشن و مراقبه و داشتن کنترل و پیشبینی پذیری بیشتر در زندگی! حالا تا چه اندازه ما بتونیم این ابزارها رو در زندگی خودمون داشته باشیم خدا میدونه !
تاثیر استرس بر روان و جسم واقعا وحشتناکه!
ختم کلام با اینکه واقعا غیرممکته مخصوصا برای ما ایرانیان عزیز، ولی لطفا از استرس فرار کنید!
December 29, 2011
This is hands down the best medical book I have ever read. In a series of memorable and highly amusing stories and anecdotes Sapolsky explains the complex biology behind why well known principles of psychology, religion, new age philosophy and even voodoo curses work.
The central story of the book is how the fight or flight response – the most powerful force that has shaped vertebrate evolution for hundreds of millions of years - is now being turned against modern humans through chronic stress and anxiety. He outlines how modern stress triggers that have nothing to do with immediate survival - whether brought on from traffic, bad bosses, bad relationships - can be linked to exacerbating the development of almost every modern epidemic from cancer to colitis, depression to dwarfism, diabetes to diarrhea, heart disease to infertility to immune disorders.
The book concludes with some stories about coping with stress, and the unique psychological profiles of the people who avoid the development of stress-related diseases and experience health improvements with aging in a process he calls “successful aging.”
The central story of the book is how the fight or flight response – the most powerful force that has shaped vertebrate evolution for hundreds of millions of years - is now being turned against modern humans through chronic stress and anxiety. He outlines how modern stress triggers that have nothing to do with immediate survival - whether brought on from traffic, bad bosses, bad relationships - can be linked to exacerbating the development of almost every modern epidemic from cancer to colitis, depression to dwarfism, diabetes to diarrhea, heart disease to infertility to immune disorders.
The book concludes with some stories about coping with stress, and the unique psychological profiles of the people who avoid the development of stress-related diseases and experience health improvements with aging in a process he calls “successful aging.”
February 9, 2013
This is a book packed full of information on how stress can cause our body to go haywire. You will find explanation for how stress affects your weight, sleep, and health in general.
Although there are still lots of jargon and terms in the book that you will find alien, the explanation is given in the most simple way possible, making it an accessible material in general.
However, after reading through all the chapters on how stress can wreak havoc to our body, you don't actually get a lot of materials on how you can counter them.
So, this is a book on how stress can cause damage to your body. If you're looking for a solid book on recommendations to deal with stress, this might not be it.
To the author's credit, he is trying to be as accurate as possible, and therefore I believe he is trying his best to recommend the most scientifically accurate practice to deal with stress; and sadly, there may not be many, although there is a few practical one such as exercise and meditation.
Although there are still lots of jargon and terms in the book that you will find alien, the explanation is given in the most simple way possible, making it an accessible material in general.
However, after reading through all the chapters on how stress can wreak havoc to our body, you don't actually get a lot of materials on how you can counter them.
So, this is a book on how stress can cause damage to your body. If you're looking for a solid book on recommendations to deal with stress, this might not be it.
To the author's credit, he is trying to be as accurate as possible, and therefore I believe he is trying his best to recommend the most scientifically accurate practice to deal with stress; and sadly, there may not be many, although there is a few practical one such as exercise and meditation.
February 10, 2013
Sapolsky is god. He's a great writer. But he is an immortal lecturer. Youtube his Stanford classes and behold! Pure genius.
September 28, 2025
باد داغِ سرنگتی روی یالهای سیاه و سفیدش میوزد. در میان بوتهها علف میجود و چیزی از چند لحظه بعد نمیداند. ناگهان صدای خشخش در میان علفها، نگاهش را میخکوب میکند. شیر از کمین بیرون میجهد. در کسری از ثانیه همه چیز در بدن گورخر تغییر میکند: قلب مثل طبل میکوبد، فشار خون سر به فلک میکشد، قند خون آزاد میشود تا عضلات سوختی فوری داشته باشند، دستگاه گوارش تعطیل میشود چون حالا وقت هضم غذا نیست، و مغز در یک فرمان واحد خلاصه میشود: فرار کن!
گورخر میدود، شیر تعقیب میکند، و صحنهای آغاز میشود که میلیون ها سال است در طبیعت تکرار میشود. اگر گورخر بخت یارش باشد و فرارش موفقیت آمیز باشد، چند دقیقه بعد همهچیز به حالت عادی بازمیگردد. بدنش دوباره آرام میشود، ضربان قلب پایین میآید، معده کارش را از سر میگیرد و زندگی ادامه مییابد. اما ما انسانها، با همان سازوکار زیستی، در دنیایی زندگی میکنیم که شیری برای فرار از دستش وجود ندارد. ما به جای چند دقیقه استرس، سالها در تعقیب و گریز ذهنی گیر میکنیم؛ با اجارهخانه عقبافتاده، رئیس بداخلاق، امتحان فردا، یا حتی خیالاتی درباره آیندهای که هنوز نیامده. بدن ما همان واکنش گورخر را نشان میدهد، اما پایانی برای این تعقیب نیست. شیر همیشه آنجاست، پشت سرمان، در ذهنمان.
این همان نقطهای است که رابرت ساپولسکی، عصبشناس و نخستیشناس آمریکایی، با زبانی طنزآلود و در عین حال علمی در کتاب خود «چرا گورخرها زخم معده نمیگیرند» بر آن دست میگذارد: استرس مزمن، دشمن پنهان انسان معاصر.
استرس: از میدان شکار تا دفتر کار
ساپولسکی توضیح میدهد که واکنش استرس برای بقا طراحی شده است. در موقعیتهای حاد، هورمونهایی مثل آدرنالین و کورتیزول آزاد میشوند تا بدن در لحظه بهترین عملکرد را داشته باشد. این همان چیزی است که باعث نجات گورخر از چنگ شیر میشود. اما در انسان، تهدیدها اغلب فیزیکی نیستند؛ ما درگیر مسائل اجتماعی، اقتصادی و روانی هستیم. بدن ما اما فرق میان «شیر» و «قسط عقبافتاده» را نمیفهمد و همان واکنش را تکرار میکند.
نتیجه؟ دستگاه گوارش که قرار بود موقتاً تعطیل شود، برای ماهها و سالها نیمهتعطیل میماند. قلبی که باید چند دقیقه پرقدرتتر کار میکرد، برای دههها زیر فشار میتپد. سیستم ایمنی که در شرایط بحرانی سرکوب میشود، دیگر مجالی برای بازیابی ندارد. و درست همینجاست که زنجیرهای از بیماریهای مدرن شکل میگیرند: زخم معده، فشار خون، دیابت، افسردگی، سرطان.
علم پشت پرده: مغز در میدان جنگ
ساپولسکی در کتاب خود، با زبانی ساده و گاه طنزآلود، علم پیچیدهی عصبشناسی و غدد درونریز را توضیح میدهد. او مغز را در شرایط استرس به یک ژنرال آشفته تشبیه میکند که در بحبوحهی جنگ، دستورهای متناقض میدهد. بخش هیپوتالاموس مغز فرمان میدهد که هورمونهای استرس آزاد شوند، غدد فوقکلیوی کورتیزول میریزند، و بدن وارد آمادهباش کامل میشود. اما مشکل آنجاست که این آمادهباش نه چند دقیقه، که روزها و هفتهها ادامه مییابد.
او بارها بر تفاوت میان استرس حاد (مثل حمله شیر) و استرس مزمن (مثل جنگیدن روزانه با مشکلات شغلی یا خانوادگی) تأکید میکند. اولی برای بقا مفید است، دومی به مرور بدن را از درون میخورد.
آزمایش هانس سلیه
هانس سلیه در دهه ۱۹۳۰ در تلاش برای بررسی اثر هورمونها روی موشها، آنها را هر روز جابهجا میکرد، به آنها تزریق میکرد و در شرایط ناراحتکننده قرار میداد. نتیجه شگفتانگیز بود: موشها بدون اینکه مادهی خاصی دریافت کرده باشند، زخم معده گرفتند. دلیلش ساده بود: زندگی در استرس مداوم.
این کشف انقلابی بود، زیرا نشان داد بسیاری از بیماریهای جسمی ریشهای روانی و استرسی دارند. چیزی که امروز برای ما بدیهی به نظر میرسد، آن زمان شوکی بزرگ برای علم پزشکی بود.
طنز ساپولسکی: علم برای همه
یکی از نقاط قوت کتاب، سبک روایت ساپولسکی است. او برخلاف بسیاری از نویسندگان علمی، زبان خشک و تخصصی به کار نمیبرد. در سراسر کتاب شوخیهای ظریف و مثالهای بامزهای وجود دارد که متن را خواندنی و لذتبخش میکند. او میخواهد نشان دهد که حتی وقتی از استرس و بیماری حرف میزنیم، لازم نیست متنمان مثل نسخهی دارو تلخ و کسالتبار باشد.
برای نمونه، وقتی توضیح میدهد چرا حیوانات کمتر دچار بیماریهای ناشی از استرس میشوند، با کنایه مینویسد: «هیچ گورخری در نیمهشب از خواب نمیپرد چون نگران قسط اجارهی علفزارش است.» همین سبک است که کتاب را از یک متن پزشکی خشک به اثری عمومی و جذاب بدل میکند.
انسان: موجودی که از خیال خود میترسد
ساپولسکی بارها تأکید میکند که مشکل اصلی انسان «تخیل» است. ما میتوانیم درباره آینده فکر کنیم، بحرانها را پیشبینی کنیم، یا حتی برای چیزی که هرگز رخ نداده مضطرب شویم. این توانایی مغز، که در اصل برای بقا و برنامهریزی تکامل یافته، به تیغ دو لبه بدل شده است. ما تنها موجوداتی هستیم که میتوانیم سالها از ترس یک اتفاق زندگی کنیم، بیآنکه هرگز با آن مواجه شویم.
این همان نقطهای است که استرس به «پوچی» نزدیک میشود. ما از چیزی فرار میکنیم که وجود ندارد، مثل گورخری که تا ابد از شیری خیالی میدود.
بدن، میدان نبرد استرس
کتاب با دقت نشان میدهد که استرس مزمن چگونه بر بخشهای مختلف بدن اثر میگذارد:
قلب و عروق: فشار خون بالا و بیماریهای قلبی.
گوارش: زخم معده، سندروم روده تحریکپذیر.
ایمنی: ضعف در برابر عفونتها و حتی سرطان.
مغز: کاهش حافظه و تمرکز، افسردگی و اضطراب.
هورمونها: اختلال در باروری و رشد.
ساپولسکی نشان میدهد که بدن در استرس مزمن، منابعش را مثل سربازی در جنگ مصرف میکند؛ اما چون پایان جنگی وجود ندارد، این سرباز هرگز به خانه بازنمیگردد.
ریشههای اجتماعی استرس
یکی دیگر از بخشهای مهم کتاب، نگاه اجتماعی آن است. ساپولسکی توضیح میدهد که نابرابریهای اجتماعی، روابط قدرت و ساختارهای اقتصادی میتوانند سطح استرس مزمن را بالا ببرند. فقیر بودن، نداشتن امنیت شغلی یا زندگی در جامعهای پر از ��قابت و فشار، بدن را در وضعیت اضطرار دائمی قرار میدهد. به بیان دیگر، استرس فقط مسئلهای فردی نیست؛ ریشه در ساختارهای کلان اجتماعی هم دارد.
اگر بخواهیم شرایط زندگی روزمره در ایران را با آنچه ساپولسکی درباره استرس مزمن در انسانها و حیوانات توضیح میدهد مقایسه کنیم، میتوانیم بسیاری از فشارهای اجتماعی و اقتصادی را نمونهای از استرس مداوم و پایدار ببینیم. همانطور که گورخر وقتی در معرض خطر مرگ لحظهای قرار میگیرد، پاسخهای فیزیولوژیک او فعال میشوند و پس از فرار، بدنش به وضعیت طبیعی بازمیگردد، انسانها نیز در برابر خطرات فوری و کوتاهمدت میتوانند پاسخ دهند و سپس آرامش خود را بازیابند. اما در ایران، بسیاری از شهروندان با تهدیدهای دائم و طولانیمدت روبهرو هستند: تورم، بیکاری، جنگ، محدودیتهای فرهنگی و اجتماعی، کمبود امکانات و فشارهای تحصیلی و شغلی، همگی استرس مزمن را ایجاد میکنند، استرسی که بدن و روان فرصت بازیابی ندارد و میتواند در طولانیمدت باعث آسیبهای جسمی و روحی شود.
آن چیزی که برای گورخر فقط چند دقیقه طول میکشد (فرار از دست شیر)، برای ما آدمهای ایران به یک وضعیت دائمی و فرساینده تبدیل شده است:
استرس اقتصادی (تورم، اجارهخانه، شغل ناپایدار)
استرس اجتماعی (فشارهای فرهنگی، محدودیتها، احساس بیعدالتی)
استرس سیاسی (ناامیدی از آینده، سرکوب، بیاعتمادی)
استرس زیستی (هوای آلوده، تنشهای روزمره شهری، بیماریهای ناشی از سبک زندگی)
زندگی در شهری مانند تهران یا شهرهای بزرگ، نمونهای روشن از این فشارهاست. شلوغی خیابانها، آلودگی هوا، هزینههای بالای مسکن، رقابت شدید تحصیلی و شغلی، همه جزئی از محیطی هستند که افراد در آن «هر روز در معرض خطر»ند، هرچند این خطر مرگ فوری نباشد، اما همان مکانیسمهای فیزیولوژیک استرس را فعال میکند. برخلاف گورخر یا حیوانات دیگر، که بعد از فرار از شیر، هورمونهای تنشزا به سرعت فروکش میکنند، مردم در شرایط مزمن ایران، حتی وقتی مشکلات فردای خود را پیشبینی میکنند، بدنشان همچنان در حالت آمادهباش میماند. فشارهای روانی اینچنینی میتواند باعث اضطراب، افسردگی، مشکلات گوارشی، اختلالات خواب و حتی بیماریهای قلبی شود؛ همان مسائلی که ساپولسکی در کتاب خود توضیح میدهد.
فراتر از فشارهای اقتصادی، محدودیتهای اجتماعی و فرهنگی نیز نقش مهمی در ایجاد استرس مزمن دارند. محدودیت آزادیهای فردی، انتظارها و قضاوتهای اجتماعی، تضاد میان نسلها و قوانین غیرشفاف، همه عواملی هستند که افراد را در موقعیتی قرار میدهند که هیچگاه آرامش کامل ندارند. درست مانند گورخری که هر روز و هر لحظه باید از شکارچی درنده فرار کند، انسان در چنین محیطی باید دائما خود را آماده مقابله با خطرهای ملموس و غیرملموس کند.
از منظر روانشناسی تکاملی، مغز انسان همان پاسخهای حیوانی را فعال میکند، اما فرصت فرار یا حل سریع بحران در شرایط ایران محدود است. نتیجه این است که بسیاری از مردم، از نوجوانان تا بزرگسالان، درگیر تنش مزمن شده و بدن و روان آنها دچار فشار مداوم است. ساپولسکی نشان میدهد که چنین تنشی نهتنها ذهن را تحت تاثیر قرار میدهد، بلکه سیستم ایمنی بدن، هضم غذا، تعادل هورمونی و حتی حافظه را هم دچار اختلال میکند.
بنابراین این وضعیت نشان میدهد که چگونه شرایط اجتماعی میتواند الگویی واقعی از استرس مزمن باشد. همانطور که ساپولسکی توصیه میکند، شناخت منابع استرس، ایجاد مکانیزمهای مقابلهای و مدیریت فشارهای محیطی، تنها راه برای کاهش اثرات منفی است. زندگی در چنین محیطی بدون آگاهی و ابزارهای مقابله، میتواند به تدریج باعث زخمهای جسمی و روانی شود؛ همانطور که گورخرها زخم معده نمیگیرند، اما انسانهایی که همواره در معرض تنش مزمناند، آسیبپذیر میشوند.
توصیههای عملی: از ورزش تا معنا
کتاب تنها به توصیف تاریک ماجرا بسنده نمیکند، بلکه راههایی برای مقابله با استرس نیز پیشنهاد میدهد. ورزش، خواب کافی، حمایت اجتماعی، و حتی شوخطبعی میتوانند اثر استرس مزمن را کاهش دهند. اما شاید مهمترین توصیه ساپولسکی یافتن معنا در دل رنجهاست؛ چیزی که روانشناسانی چون ویکتور فرانکل نیز بر آن تأکید کردهاند. اگر نتوانیم استرس را حذف کنیم، دستکم میتوانیم آن را در چشماندازی معنادار جای دهیم.
از نقاط قوت کتاب، ترکیب علم، طنز و روایت داستانی است که آن را برای خوانندهی عمومی جذاب میکند. همچنین تمرکز بر تفاوت استرس حاد و مزمن، و تأکید بر نقش جامعه و فرهنگ در ایجاد استرس، به کتاب عمقی فراتر از یک متن پزشکی صرف میبخشد.
با این حال، ممکن است برای برخی خوانندگان، توضیحات علمی درباره هورمونها یا بخشهای مغز کمی طولانی به نظر برسد. همچنین راهکارهای عملی کتاب شاید سادهتر از آن چیزی باشد که در دنیای واقعی جواب دهد؛ زیرا بسیاری از استرسها ریشه در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی دارند که بهسادگی تغییرپذیر نیستند.
اما در نهایت، ارزش کتاب در همین است که ما را متوجه میکند بسیاری از بیماریها تنها مسئلهای فیزیکی نیستند؛ آنها حاصل جنگی دائمی در ذهن ما هستند.
پایان: گورخری که هرگز نمیایستد
به صحنهی آغاز بازگردیم. گورخر میدود، شیر تعقیب میکند، و بالاخره یکی از آن دو برنده میشود. اما انسان، گورخری است که هیچگاه نمیتواند توقف کند، چون شیری که تعقیبش میکند نه در علفزار، که در ذهن اوست. تنها راه رهایی این است که بیاموزیم چگونه با این شیر خیالی کنار بیاییم. کتاب ساپولسکی چراغی است در این مسیر: نوری که به ما نشان میدهد چرا استرس مزمن ما را بیمار میکند، و چگونه میتوانیم بهجای دویدن بیپایان، گاهی بایستیم، نفس بکشیم، و زندگی کنیم.
گورخر میدود، شیر تعقیب میکند، و صحنهای آغاز میشود که میلیون ها سال است در طبیعت تکرار میشود. اگر گورخر بخت یارش باشد و فرارش موفقیت آمیز باشد، چند دقیقه بعد همهچیز به حالت عادی بازمیگردد. بدنش دوباره آرام میشود، ضربان قلب پایین میآید، معده کارش را از سر میگیرد و زندگی ادامه مییابد. اما ما انسانها، با همان سازوکار زیستی، در دنیایی زندگی میکنیم که شیری برای فرار از دستش وجود ندارد. ما به جای چند دقیقه استرس، سالها در تعقیب و گریز ذهنی گیر میکنیم؛ با اجارهخانه عقبافتاده، رئیس بداخلاق، امتحان فردا، یا حتی خیالاتی درباره آیندهای که هنوز نیامده. بدن ما همان واکنش گورخر را نشان میدهد، اما پایانی برای این تعقیب نیست. شیر همیشه آنجاست، پشت سرمان، در ذهنمان.
این همان نقطهای است که رابرت ساپولسکی، عصبشناس و نخستیشناس آمریکایی، با زبانی طنزآلود و در عین حال علمی در کتاب خود «چرا گورخرها زخم معده نمیگیرند» بر آن دست میگذارد: استرس مزمن، دشمن پنهان انسان معاصر.
استرس: از میدان شکار تا دفتر کار
ساپولسکی توضیح میدهد که واکنش استرس برای بقا طراحی شده است. در موقعیتهای حاد، هورمونهایی مثل آدرنالین و کورتیزول آزاد میشوند تا بدن در لحظه بهترین عملکرد را داشته باشد. این همان چیزی است که باعث نجات گورخر از چنگ شیر میشود. اما در انسان، تهدیدها اغلب فیزیکی نیستند؛ ما درگیر مسائل اجتماعی، اقتصادی و روانی هستیم. بدن ما اما فرق میان «شیر» و «قسط عقبافتاده» را نمیفهمد و همان واکنش را تکرار میکند.
نتیجه؟ دستگاه گوارش که قرار بود موقتاً تعطیل شود، برای ماهها و سالها نیمهتعطیل میماند. قلبی که باید چند دقیقه پرقدرتتر کار میکرد، برای دههها زیر فشار میتپد. سیستم ایمنی که در شرایط بحرانی سرکوب میشود، دیگر مجالی برای بازیابی ندارد. و درست همینجاست که زنجیرهای از بیماریهای مدرن شکل میگیرند: زخم معده، فشار خون، دیابت، افسردگی، سرطان.
علم پشت پرده: مغز در میدان جنگ
ساپولسکی در کتاب خود، با زبانی ساده و گاه طنزآلود، علم پیچیدهی عصبشناسی و غدد درونریز را توضیح میدهد. او مغز را در شرایط استرس به یک ژنرال آشفته تشبیه میکند که در بحبوحهی جنگ، دستورهای متناقض میدهد. بخش هیپوتالاموس مغز فرمان میدهد که هورمونهای استرس آزاد شوند، غدد فوقکلیوی کورتیزول میریزند، و بدن وارد آمادهباش کامل میشود. اما مشکل آنجاست که این آمادهباش نه چند دقیقه، که روزها و هفتهها ادامه مییابد.
او بارها بر تفاوت میان استرس حاد (مثل حمله شیر) و استرس مزمن (مثل جنگیدن روزانه با مشکلات شغلی یا خانوادگی) تأکید میکند. اولی برای بقا مفید است، دومی به مرور بدن را از درون میخورد.
آزمایش هانس سلیه
هانس سلیه در دهه ۱۹۳۰ در تلاش برای بررسی اثر هورمونها روی موشها، آنها را هر روز جابهجا میکرد، به آنها تزریق میکرد و در شرایط ناراحتکننده قرار میداد. نتیجه شگفتانگیز بود: موشها بدون اینکه مادهی خاصی دریافت کرده باشند، زخم معده گرفتند. دلیلش ساده بود: زندگی در استرس مداوم.
این کشف انقلابی بود، زیرا نشان داد بسیاری از بیماریهای جسمی ریشهای روانی و استرسی دارند. چیزی که امروز برای ما بدیهی به نظر میرسد، آن زمان شوکی بزرگ برای علم پزشکی بود.
طنز ساپولسکی: علم برای همه
یکی از نقاط قوت کتاب، سبک روایت ساپولسکی است. او برخلاف بسیاری از نویسندگان علمی، زبان خشک و تخصصی به کار نمیبرد. در سراسر کتاب شوخیهای ظریف و مثالهای بامزهای وجود دارد که متن را خواندنی و لذتبخش میکند. او میخواهد نشان دهد که حتی وقتی از استرس و بیماری حرف میزنیم، لازم نیست متنمان مثل نسخهی دارو تلخ و کسالتبار باشد.
برای نمونه، وقتی توضیح میدهد چرا حیوانات کمتر دچار بیماریهای ناشی از استرس میشوند، با کنایه مینویسد: «هیچ گورخری در نیمهشب از خواب نمیپرد چون نگران قسط اجارهی علفزارش است.» همین سبک است که کتاب را از یک متن پزشکی خشک به اثری عمومی و جذاب بدل میکند.
انسان: موجودی که از خیال خود میترسد
ساپولسکی بارها تأکید میکند که مشکل اصلی انسان «تخیل» است. ما میتوانیم درباره آینده فکر کنیم، بحرانها را پیشبینی کنیم، یا حتی برای چیزی که هرگز رخ نداده مضطرب شویم. این توانایی مغز، که در اصل برای بقا و برنامهریزی تکامل یافته، به تیغ دو لبه بدل شده است. ما تنها موجوداتی هستیم که میتوانیم سالها از ترس یک اتفاق زندگی کنیم، بیآنکه هرگز با آن مواجه شویم.
این همان نقطهای است که استرس به «پوچی» نزدیک میشود. ما از چیزی فرار میکنیم که وجود ندارد، مثل گورخری که تا ابد از شیری خیالی میدود.
بدن، میدان نبرد استرس
کتاب با دقت نشان میدهد که استرس مزمن چگونه بر بخشهای مختلف بدن اثر میگذارد:
قلب و عروق: فشار خون بالا و بیماریهای قلبی.
گوارش: زخم معده، سندروم روده تحریکپذیر.
ایمنی: ضعف در برابر عفونتها و حتی سرطان.
مغز: کاهش حافظه و تمرکز، افسردگی و اضطراب.
هورمونها: اختلال در باروری و رشد.
ساپولسکی نشان میدهد که بدن در استرس مزمن، منابعش را مثل سربازی در جنگ مصرف میکند؛ اما چون پایان جنگی وجود ندارد، این سرباز هرگز به خانه بازنمیگردد.
ریشههای اجتماعی استرس
یکی دیگر از بخشهای مهم کتاب، نگاه اجتماعی آن است. ساپولسکی توضیح میدهد که نابرابریهای اجتماعی، روابط قدرت و ساختارهای اقتصادی میتوانند سطح استرس مزمن را بالا ببرند. فقیر بودن، نداشتن امنیت شغلی یا زندگی در جامعهای پر از ��قابت و فشار، بدن را در وضعیت اضطرار دائمی قرار میدهد. به بیان دیگر، استرس فقط مسئلهای فردی نیست؛ ریشه در ساختارهای کلان اجتماعی هم دارد.
اگر بخواهیم شرایط زندگی روزمره در ایران را با آنچه ساپولسکی درباره استرس مزمن در انسانها و حیوانات توضیح میدهد مقایسه کنیم، میتوانیم بسیاری از فشارهای اجتماعی و اقتصادی را نمونهای از استرس مداوم و پایدار ببینیم. همانطور که گورخر وقتی در معرض خطر مرگ لحظهای قرار میگیرد، پاسخهای فیزیولوژیک او فعال میشوند و پس از فرار، بدنش به وضعیت طبیعی بازمیگردد، انسانها نیز در برابر خطرات فوری و کوتاهمدت میتوانند پاسخ دهند و سپس آرامش خود را بازیابند. اما در ایران، بسیاری از شهروندان با تهدیدهای دائم و طولانیمدت روبهرو هستند: تورم، بیکاری، جنگ، محدودیتهای فرهنگی و اجتماعی، کمبود امکانات و فشارهای تحصیلی و شغلی، همگی استرس مزمن را ایجاد میکنند، استرسی که بدن و روان فرصت بازیابی ندارد و میتواند در طولانیمدت باعث آسیبهای جسمی و روحی شود.
آن چیزی که برای گورخر فقط چند دقیقه طول میکشد (فرار از دست شیر)، برای ما آدمهای ایران به یک وضعیت دائمی و فرساینده تبدیل شده است:
استرس اقتصادی (تورم، اجارهخانه، شغل ناپایدار)
استرس اجتماعی (فشارهای فرهنگی، محدودیتها، احساس بیعدالتی)
استرس سیاسی (ناامیدی از آینده، سرکوب، بیاعتمادی)
استرس زیستی (هوای آلوده، تنشهای روزمره شهری، بیماریهای ناشی از سبک زندگی)
زندگی در شهری مانند تهران یا شهرهای بزرگ، نمونهای روشن از این فشارهاست. شلوغی خیابانها، آلودگی هوا، هزینههای بالای مسکن، رقابت شدید تحصیلی و شغلی، همه جزئی از محیطی هستند که افراد در آن «هر روز در معرض خطر»ند، هرچند این خطر مرگ فوری نباشد، اما همان مکانیسمهای فیزیولوژیک استرس را فعال میکند. برخلاف گورخر یا حیوانات دیگر، که بعد از فرار از شیر، هورمونهای تنشزا به سرعت فروکش میکنند، مردم در شرایط مزمن ایران، حتی وقتی مشکلات فردای خود را پیشبینی میکنند، بدنشان همچنان در حالت آمادهباش میماند. فشارهای روانی اینچنینی میتواند باعث اضطراب، افسردگی، مشکلات گوارشی، اختلالات خواب و حتی بیماریهای قلبی شود؛ همان مسائلی که ساپولسکی در کتاب خود توضیح میدهد.
فراتر از فشارهای اقتصادی، محدودیتهای اجتماعی و فرهنگی نیز نقش مهمی در ایجاد استرس مزمن دارند. محدودیت آزادیهای فردی، انتظارها و قضاوتهای اجتماعی، تضاد میان نسلها و قوانین غیرشفاف، همه عواملی هستند که افراد را در موقعیتی قرار میدهند که هیچگاه آرامش کامل ندارند. درست مانند گورخری که هر روز و هر لحظه باید از شکارچی درنده فرار کند، انسان در چنین محیطی باید دائما خود را آماده مقابله با خطرهای ملموس و غیرملموس کند.
از منظر روانشناسی تکاملی، مغز انسان همان پاسخهای حیوانی را فعال میکند، اما فرصت فرار یا حل سریع بحران در شرایط ایران محدود است. نتیجه این است که بسیاری از مردم، از نوجوانان تا بزرگسالان، درگیر تنش مزمن شده و بدن و روان آنها دچار فشار مداوم است. ساپولسکی نشان میدهد که چنین تنشی نهتنها ذهن را تحت تاثیر قرار میدهد، بلکه سیستم ایمنی بدن، هضم غذا، تعادل هورمونی و حتی حافظه را هم دچار اختلال میکند.
بنابراین این وضعیت نشان میدهد که چگونه شرایط اجتماعی میتواند الگویی واقعی از استرس مزمن باشد. همانطور که ساپولسکی توصیه میکند، شناخت منابع استرس، ایجاد مکانیزمهای مقابلهای و مدیریت فشارهای محیطی، تنها راه برای کاهش اثرات منفی است. زندگی در چنین محیطی بدون آگاهی و ابزارهای مقابله، میتواند به تدریج باعث زخمهای جسمی و روانی شود؛ همانطور که گورخرها زخم معده نمیگیرند، اما انسانهایی که همواره در معرض تنش مزمناند، آسیبپذیر میشوند.
توصیههای عملی: از ورزش تا معنا
کتاب تنها به توصیف تاریک ماجرا بسنده نمیکند، بلکه راههایی برای مقابله با استرس نیز پیشنهاد میدهد. ورزش، خواب کافی، حمایت اجتماعی، و حتی شوخطبعی میتوانند اثر استرس مزمن را کاهش دهند. اما شاید مهمترین توصیه ساپولسکی یافتن معنا در دل رنجهاست؛ چیزی که روانشناسانی چون ویکتور فرانکل نیز بر آن تأکید کردهاند. اگر نتوانیم استرس را حذف کنیم، دستکم میتوانیم آن را در چشماندازی معنادار جای دهیم.
از نقاط قوت کتاب، ترکیب علم، طنز و روایت داستانی است که آن را برای خوانندهی عمومی جذاب میکند. همچنین تمرکز بر تفاوت استرس حاد و مزمن، و تأکید بر نقش جامعه و فرهنگ در ایجاد استرس، به کتاب عمقی فراتر از یک متن پزشکی صرف میبخشد.
با این حال، ممکن است برای برخی خوانندگان، توضیحات علمی درباره هورمونها یا بخشهای مغز کمی طولانی به نظر برسد. همچنین راهکارهای عملی کتاب شاید سادهتر از آن چیزی باشد که در دنیای واقعی جواب دهد؛ زیرا بسیاری از استرسها ریشه در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی دارند که بهسادگی تغییرپذیر نیستند.
اما در نهایت، ارزش کتاب در همین است که ما را متوجه میکند بسیاری از بیماریها تنها مسئلهای فیزیکی نیستند؛ آنها حاصل جنگی دائمی در ذهن ما هستند.
پایان: گورخری که هرگز نمیایستد
به صحنهی آغاز بازگردیم. گورخر میدود، شیر تعقیب میکند، و بالاخره یکی از آن دو برنده میشود. اما انسان، گورخری است که هیچگاه نمیتواند توقف کند، چون شیری که تعقیبش میکند نه در علفزار، که در ذهن اوست. تنها راه رهایی این است که بیاموزیم چگونه با این شیر خیالی کنار بیاییم. کتاب ساپولسکی چراغی است در این مسیر: نوری که به ما نشان میدهد چرا استرس مزمن ما را بیمار میکند، و چگونه میتوانیم بهجای دویدن بیپایان، گاهی بایستیم، نفس بکشیم، و زندگی کنیم.
April 6, 2020
I'm a major stresser.
I stress over big things, over little things, over all things. Because I'm a stresser, I'm all too often a stressor (i.e. a person or thing that causes stress) for the people around me.
It sucks, really. I don't like stressing, something that all those who are constantly telling me to "calm down," "chill out," "relax!" just don't seem to get.
It's not like I can just flip a switch here.
If only!
It worries me, because of course, along with stressing, I'm also anxious. Yes, anxiety is a constant companion. I worry all the time that I don't have enough time, so I spend all my time worrying.
Time, money, people ... these are the main things that cause me stress and anxiety, but they certainly aren't the only ones.
I worry because I stress. Mainly because, if I get so stressed going to the grocery story (and I very much do), how will I handle something truly monumental? Like, say, the death of a loved one, or bad health news? (I have, for now, been incredibly fortunate to not to have had to deal with either.)
My stress sometimes starts off over small things, not emailing a friend who emailed me a month ago, say, forgetting to pick up toothpaste, and then spirals into greater stresses, what I call "tomorrow stresses" (though my stress is happening very much in the present moment).
I don't have health insurance, so what if something happens to me and I need to go the doctor? What if I can't pay my rent? What if I am forced forced to work in an office again? (god forbid!)
I very much have tried/am trying to get my anxiety/stress under control. No, I won't take anxiety medication. I flat out refuse to even consider the prospect of anti-depressants or the like (I'm not really depressed anyway ... I don't think). I've always viewed pills as the worst sort of coping mechanism (well, aside from harder drugs like alcohol or heroin, that is). Always having to constantly up the dosage to maintain the same feeling of ... numbness. No thanks.
No disrespect intended to anyone who takes prescription meds, by the way. Whatever you need to get you through the day. I just know that it's not something I can envision for myself ...
So I've tried other things.
I've downloaded a meditation app and one of these days — tomorrow, let's say, as I do every day — I will actually start it. I bought and read this book, which I otherwise wouldn't have done.
It's a very good book. I liked it a lot and I'm glad I read it. Boiling down stress to various chemical elements, leading to an over abundance of glucocorticoids, leading to umm, bad things, helps ... I think. It takes the emotional component out of it, makes it feel more mechanical, like a broken chain on a bicycle that can, maybe, be fixed.
Some might complain that of the 18 chapters that make up "Why Zebras Don't Get Ulcers," only the final one, "Managing Stress," actually tells you how to, uh, manage stress. But those 17 former chapters are equally as important.
For one thing, they give you a better idea of the effects of stressing out (spoiler: they're not good), which was, yes, stressful to learn about. But for another, the cumulative effect of all the various stressors, of learning the hows and the whys of it all, is oddly comforting.
Many would likely consider a book about stress a particularly timely read, in light of, well, the times. Which is a funny thing, because I've found — pathologically? — that I'm possibly less stressed now than I was before. In some way, it again goes back to the idea of time, of missing out on life, on things. Misery does love company, and the fact that so many people are, sadly, miserable at the current moment — isolated in their homes, unable to attend any sort of gatherings or events as they've all been canceled — comforts me as I know that 1. I'm not alone and 2. I'm not missing out on anything.
Yes, maybe I'm a villain ripped straight from a comic book. At least credit me for my honesty.
And that's the one aspect I wish Robert Sapolsky — who I feel I'd very much like as a person — had covered, albeit my edition (the third, released in 2004) may have been slightly too old for that, Millennial that I am.
Which is whether there is any truth to the idea that anxiety and stress may be not just individual, but generational as well. You often hear, or at least I do, that Millennials are more prone to stress, more anxious, than their generational predecessors. There are, of course, many very reasonable explanations for this.
Student debt. Gross inequality. Global warming. Helicopter parenting. Stricter moral upbringings. Growing up in the age of global terrorism. General disenchantment with modern politics. Untempered capitalism. Doubts as to whether one can truly make a difference, etc etc etc, ad infinitum.
Because when I talk to my Millennial counterparts, I don't feel unique in my anxiety, in my stress over how to survive, how to make a living, in 2020. Nobody seems to have the answers, and the general advice from our elders seems to be "don't worry so much" when indeed there seems to be so much to worry about.
It's an anxiety stemming not from a fear of nonexistence, of our mortality, but of existence itself, of reconciling with the fact that a human existence bears no more meaning than an animal one, because we are, after all, just animals.
We struggle to reconcile with this fact, to cope with the reality that there is no meaning to any of it.
The only answer, then, is to make our own meaning. To find it in books, in relationships, in writing, in forms of expression that will outlast ourselves.
You may even find it here.
I stress over big things, over little things, over all things. Because I'm a stresser, I'm all too often a stressor (i.e. a person or thing that causes stress) for the people around me.
It sucks, really. I don't like stressing, something that all those who are constantly telling me to "calm down," "chill out," "relax!" just don't seem to get.
It's not like I can just flip a switch here.
If only!
It worries me, because of course, along with stressing, I'm also anxious. Yes, anxiety is a constant companion. I worry all the time that I don't have enough time, so I spend all my time worrying.
Time, money, people ... these are the main things that cause me stress and anxiety, but they certainly aren't the only ones.
I worry because I stress. Mainly because, if I get so stressed going to the grocery story (and I very much do), how will I handle something truly monumental? Like, say, the death of a loved one, or bad health news? (I have, for now, been incredibly fortunate to not to have had to deal with either.)
My stress sometimes starts off over small things, not emailing a friend who emailed me a month ago, say, forgetting to pick up toothpaste, and then spirals into greater stresses, what I call "tomorrow stresses" (though my stress is happening very much in the present moment).
I don't have health insurance, so what if something happens to me and I need to go the doctor? What if I can't pay my rent? What if I am forced forced to work in an office again? (god forbid!)
I very much have tried/am trying to get my anxiety/stress under control. No, I won't take anxiety medication. I flat out refuse to even consider the prospect of anti-depressants or the like (I'm not really depressed anyway ... I don't think). I've always viewed pills as the worst sort of coping mechanism (well, aside from harder drugs like alcohol or heroin, that is). Always having to constantly up the dosage to maintain the same feeling of ... numbness. No thanks.
No disrespect intended to anyone who takes prescription meds, by the way. Whatever you need to get you through the day. I just know that it's not something I can envision for myself ...
So I've tried other things.
I've downloaded a meditation app and one of these days — tomorrow, let's say, as I do every day — I will actually start it. I bought and read this book, which I otherwise wouldn't have done.
It's a very good book. I liked it a lot and I'm glad I read it. Boiling down stress to various chemical elements, leading to an over abundance of glucocorticoids, leading to umm, bad things, helps ... I think. It takes the emotional component out of it, makes it feel more mechanical, like a broken chain on a bicycle that can, maybe, be fixed.
Some might complain that of the 18 chapters that make up "Why Zebras Don't Get Ulcers," only the final one, "Managing Stress," actually tells you how to, uh, manage stress. But those 17 former chapters are equally as important.
For one thing, they give you a better idea of the effects of stressing out (spoiler: they're not good), which was, yes, stressful to learn about. But for another, the cumulative effect of all the various stressors, of learning the hows and the whys of it all, is oddly comforting.
Many would likely consider a book about stress a particularly timely read, in light of, well, the times. Which is a funny thing, because I've found — pathologically? — that I'm possibly less stressed now than I was before. In some way, it again goes back to the idea of time, of missing out on life, on things. Misery does love company, and the fact that so many people are, sadly, miserable at the current moment — isolated in their homes, unable to attend any sort of gatherings or events as they've all been canceled — comforts me as I know that 1. I'm not alone and 2. I'm not missing out on anything.
Yes, maybe I'm a villain ripped straight from a comic book. At least credit me for my honesty.
And that's the one aspect I wish Robert Sapolsky — who I feel I'd very much like as a person — had covered, albeit my edition (the third, released in 2004) may have been slightly too old for that, Millennial that I am.
Which is whether there is any truth to the idea that anxiety and stress may be not just individual, but generational as well. You often hear, or at least I do, that Millennials are more prone to stress, more anxious, than their generational predecessors. There are, of course, many very reasonable explanations for this.
Student debt. Gross inequality. Global warming. Helicopter parenting. Stricter moral upbringings. Growing up in the age of global terrorism. General disenchantment with modern politics. Untempered capitalism. Doubts as to whether one can truly make a difference, etc etc etc, ad infinitum.
Because when I talk to my Millennial counterparts, I don't feel unique in my anxiety, in my stress over how to survive, how to make a living, in 2020. Nobody seems to have the answers, and the general advice from our elders seems to be "don't worry so much" when indeed there seems to be so much to worry about.
It's an anxiety stemming not from a fear of nonexistence, of our mortality, but of existence itself, of reconciling with the fact that a human existence bears no more meaning than an animal one, because we are, after all, just animals.
We struggle to reconcile with this fact, to cope with the reality that there is no meaning to any of it.
The only answer, then, is to make our own meaning. To find it in books, in relationships, in writing, in forms of expression that will outlast ourselves.
You may even find it here.
April 4, 2016
this book is hi-la-ri-ous.
not only does sapolsky brilliantly explain the science in an easily digestible way, he does it with flair and humor. had to read this for a class about stress and coping, and i found myself looking forward to each assignment.
not only does sapolsky brilliantly explain the science in an easily digestible way, he does it with flair and humor. had to read this for a class about stress and coping, and i found myself looking forward to each assignment.
February 1, 2021
У боротьбі зі стресом ця книга сумнівний помічник. Головні поради - народитись у багатій родині, займатись медитацією і ходити до психологів. Проте наукова база дійсно цікава і вражаюча.
December 27, 2025
این کتاب اولین تجربهی من از خواندن آثار ساپولسکی بود و بیش از هر چیز نشان داد که او با چه دقت و وسواس علمیای به موضوع نگاه میکند؛ نگاهی پژوهشمحور که بهجای سادهسازی، پیچیدگیهای زیستی موضوع را صادقانه و بیتعارف نشان میدهد.
هرچند که باید بگویم که این کتاب را با انتظارات بالاتری شروع کردم و تصور میکردم شاید راهکارهای عملی برای کمکردن استرس نیز پیدا کنم؛ اما چیزی که در نهایت گرفتم، بیشتر فهمیدن استرس بود تا مهار آن. ساپولسکی با جزئیات زیاد توضیح میدهد که استرس مزمن چگونه از طریق مسیرهای زیستی، بهویژه محور HPA و پاسخهای هورمونی، میتواند بدن انسان مدرن را بهتدریج فرسوده کند. کتاب از نظر آگاهسازی علمی بسیار قوی عمل میکند و استرس را از یک احساس مبهم، به یک فرآیند زیستی واقعی تبدیل میکند.
اگر تا حدی با این سازوکارها آشنا باشید، برخی بخشها بیشتر مرور مطلب است تا کشف تازه. بهنظرم برای بعضی خوانندهها (خصوصا کسانی که پیشزمینهای در پزشکی یا علوم زیستی ندارند) این حجم از توضیحات فیزیولوژیک ممکن است در جاهایی سنگین یا حتی کسلکننده به نظر برسد.
نقطهی خلأ کتاب، حداقل برای من، در بخش راهکارهاست. ساپولسکی در توضیح چرایی استرس بسیار موفق است، اما وقتی به این سؤال میرسد که «با این آگاهی چه باید کرد؟»، پاسخها محدود و کلی باقی میمانند. این قضیه اقلا من را در انتهای کتاب ناامید و دلسرد رها کرد.
در نهایت، این کتاب برای من بیشتر باعث افزایش آگاهی شد تا آرامش. استرس را عمیقتر فهمیدم، اما لزوماً احساس نکردم ابزارهای عملی مشخصی برای کنترل آن به دست آوردهام. با این حال، ارزش واقعی کتاب شاید در تغییر زاویهی دید مخاطب باشد. این کتاب لزوما استرس را کم نخواهد کرد، اما کمک میکند بفهمیم چرا بدن و ذهنمان زیر بار آن خسته میشوند.
هرچند که باید بگویم که این کتاب را با انتظارات بالاتری شروع کردم و تصور میکردم شاید راهکارهای عملی برای کمکردن استرس نیز پیدا کنم؛ اما چیزی که در نهایت گرفتم، بیشتر فهمیدن استرس بود تا مهار آن. ساپولسکی با جزئیات زیاد توضیح میدهد که استرس مزمن چگونه از طریق مسیرهای زیستی، بهویژه محور HPA و پاسخهای هورمونی، میتواند بدن انسان مدرن را بهتدریج فرسوده کند. کتاب از نظر آگاهسازی علمی بسیار قوی عمل میکند و استرس را از یک احساس مبهم، به یک فرآیند زیستی واقعی تبدیل میکند.
اگر تا حدی با این سازوکارها آشنا باشید، برخی بخشها بیشتر مرور مطلب است تا کشف تازه. بهنظرم برای بعضی خوانندهها (خصوصا کسانی که پیشزمینهای در پزشکی یا علوم زیستی ندارند) این حجم از توضیحات فیزیولوژیک ممکن است در جاهایی سنگین یا حتی کسلکننده به نظر برسد.
نقطهی خلأ کتاب، حداقل برای من، در بخش راهکارهاست. ساپولسکی در توضیح چرایی استرس بسیار موفق است، اما وقتی به این سؤال میرسد که «با این آگاهی چه باید کرد؟»، پاسخها محدود و کلی باقی میمانند. این قضیه اقلا من را در انتهای کتاب ناامید و دلسرد رها کرد.
در نهایت، این کتاب برای من بیشتر باعث افزایش آگاهی شد تا آرامش. استرس را عمیقتر فهمیدم، اما لزوماً احساس نکردم ابزارهای عملی مشخصی برای کنترل آن به دست آوردهام. با این حال، ارزش واقعی کتاب شاید در تغییر زاویهی دید مخاطب باشد. این کتاب لزوما استرس را کم نخواهد کرد، اما کمک میکند بفهمیم چرا بدن و ذهنمان زیر بار آن خسته میشوند.
March 24, 2016
Gostei muito do primeiro livro do Robert Sapolsky, o Memórias de um Primata. E este não me desapontou. Muito bem embasado, com bastante pesquisa (e prática) sobre o que é o estresse, como funciona e como nós lidamos bem ou mal com isso. Com aquela discussão necessária de natureza vs. criação, bons exemplos e um bom humor que te mantém ligado ao texto. Do tipo de livro que recomendo para leigos também.
October 6, 2023
من دیگه نمیتونم ادامه بدم!
به عنوان اولین کتابی که نیمهخوان رها شدی میپذیرمت :(
به عنوان اولین کتابی که نیمهخوان رها شدی میپذیرمت :(
April 11, 2013
هذا هو كتابي السحري الذي أدعو الجميع لقراءته، سوف يدهشكم.
ليس كتاب طبي كما يمكن أن يكون الكتاب الطبي إلا أنه أشتغال بالطب لا شك، لكنه اشتغال مبسط يجعلك تفهم كما لو كنت طالباً في الثانوية وتتلقى درساً لطلاب الإبتدائي. أهتم استاذ علم الأعصاب في جامعة ستانفورد الأستاذ سابولسكي بقضية ‘‘ الكرب ‘‘ وأجد هذه الترجمة أفضل من كلمة ‘‘ الضغوط ‘‘ Stress كيف يتفاعل الجسم والدماغ تحديداً مع الكرب، سوف تفهم كثيراً من الأشياء حول آليات عمل دماغك المعقد أمام الكرب وسوف تندهش من بعض الظواهر لهذا العمل.
ليس كتاب طبي كما يمكن أن يكون الكتاب الطبي إلا أنه أشتغال بالطب لا شك، لكنه اشتغال مبسط يجعلك تفهم كما لو كنت طالباً في الثانوية وتتلقى درساً لطلاب الإبتدائي. أهتم استاذ علم الأعصاب في جامعة ستانفورد الأستاذ سابولسكي بقضية ‘‘ الكرب ‘‘ وأجد هذه الترجمة أفضل من كلمة ‘‘ الضغوط ‘‘ Stress كيف يتفاعل الجسم والدماغ تحديداً مع الكرب، سوف تفهم كثيراً من الأشياء حول آليات عمل دماغك المعقد أمام الكرب وسوف تندهش من بعض الظواهر لهذا العمل.
Currently reading
July 10, 2025Live in Iran for a while and you might ask:
"Why even Zebras Get Ulcers?"
"Why even Zebras Get Ulcers?"
June 21, 2017
A brilliant and incredibly well-written book.
Every time I read something by Sapolsky I get amazed with how prodigious he is. No matter what he's talking about, everything he says is interesting and engaging. That summarises my feelings with this book. I don't find the stress subject very interesting, just because I often suffer from it, therefore I prefer to act like it doesn't exist, but unexpectedly, this helped me realize that I've been doing the entirely wrong thing (want to know why? read this book). However, don't come to this book expecting to get advice for your stress problems. This book will teach you about how your body reacts to stress, why it happens, the biology and chemistry behind it and also, how it could end up killing you. Just in the last chapter, Sapolsky will specifically talk about what could you do about it, though repetively saying that it's an entirely subjective thing. This summarizes it:
One of the greatest things about Sapolsky's books, it's that though some things are difficult to get, he will continually repeat what you have learned and how everything it's connected. Some topics may be hard, but he will do everything to make it clear for you.
Every time I read something by Sapolsky I get amazed with how prodigious he is. No matter what he's talking about, everything he says is interesting and engaging. That summarises my feelings with this book. I don't find the stress subject very interesting, just because I often suffer from it, therefore I prefer to act like it doesn't exist, but unexpectedly, this helped me realize that I've been doing the entirely wrong thing (want to know why? read this book). However, don't come to this book expecting to get advice for your stress problems. This book will teach you about how your body reacts to stress, why it happens, the biology and chemistry behind it and also, how it could end up killing you. Just in the last chapter, Sapolsky will specifically talk about what could you do about it, though repetively saying that it's an entirely subjective thing. This summarizes it:
By now, if you are not depressed by all the bad news in the preceding chapters, you probably have only been skimming. Stress can wreak havoc with your metabolism, raise your blood pressure, burst your white blood cells, make you flatulent, ruin your sex life and if that's not enough, possibly damage your brain. Why don't we throw in the towel right now?
One of the greatest things about Sapolsky's books, it's that though some things are difficult to get, he will continually repeat what you have learned and how everything it's connected. Some topics may be hard, but he will do everything to make it clear for you.
January 8, 2010
Well researched book. Sapolsky, who I am a big fan of, explains why certain types of stresses like long work days end up having more serious negative effects on your physiology than do other types of stress such as a lion chasing after you. Sure the lion stresses you out then and there but a week from now your bodily functions won't still be affected by it.
My one beef with this book is that it doesn't give you much in the way of how to handle stress. I felt somewhat more stressed after reading reading this book because I finally had a good understanding of all of its negative effects but still didn't know what to do about it....
My one beef with this book is that it doesn't give you much in the way of how to handle stress. I felt somewhat more stressed after reading reading this book because I finally had a good understanding of all of its negative effects but still didn't know what to do about it....
January 14, 2017
الكتاب يتناول موضوع القلق وتاثيره على الجسم والانسان بشكل عام منذ قبل ولاده وحتى طفولته وحتى موته وهل يؤثر قلقه وقلق امه ومجتمعه ومن حوله عليه بطريقة مباشرة او غير مباشرة
وفي الختام يعطي نصائح على كيفية التخلص من القلق والتقليل منه
قرأة ممتعة للجميع
وفي الختام يعطي نصائح على كيفية التخلص من القلق والتقليل منه
قرأة ممتعة للجميع
March 23, 2023
I'm absolutely in love with Robert sapolsky style of writing.
July 30, 2013
Should be compulsory reading for every high school biology student. A thorough dismantling of the reductionist cell biology mindset of the 20th century, Sapolsky shows you how very complex and intricate the interaction is between organism and environment, and how 'genes' may be overrated in a lot of ways.
February 3, 2016
Dr. Sapolsky is everything you could want from an author on a serious topic like stress: a world-class leader in the field of research, a clear and perceptive writer, and equal parts hilarious and profound. Learning about the physiology and psychology of stress would be interesting either way, but learning about it through his book is at least doubly so. Highly recommended.
August 20, 2022
I have so much to say about this book but I’ll try to summarize it into a few points:
1. A lot of the concepts in this book was illustrated with the dichotomy of “westernized” and “non-westernized” people as a shorthand for developed and non-developed societies, which I found dated (despite me reading the latest revised edition published in 2004) and bordering on offensive. Based on this alone, I might’ve given the book 1 or 2 stars.
2. The science in this one was well summarized and generally engaging. A lot of it was not new to me and which I had learnt in Physiology classes back in university, but I appreciated some concepts on a deeper level given the way Sapolsky explains it. Sometimes the technical jargon can get a bit heavy and my eyes would glaze over if I was reading the ebook, and in times like these I much preferred the audiobook. I would’ve given this aspect 4 stars.
3. A special shout-out to the last chapter about managing stress, which I found exceptionally well done compared to the rest of the book.
I find that there’s been not enough said about Point 1 in particular in the reviews for this book so I’ll devote a bit of my review to calling that out.
A huge part of this book is concerned about how far human society has evolved compared to wild animals but a lot of our physiological stress responses hasn’t quite caught up with that. There’s even a motif through this book about a zebra escaping from a lion on the savannah, which lends to the title of the book and is a way Sapolsky uses to illustrate what we have evolved to do (short-burst fight or flight physiological responses) compared to what we actually do in this time and age (utilizing what is meant to be short-burst responses but dragging that out into prolonged stress responses to human society things like mortgages, job security, anxiety over our long-term health, our children, etc.).
All of that is well and good, but what I raise issue with is how Sapolsky basically divides humanity into two halves: you’re either “westernized” or “non-westernized”. If you’re “westernized”, you live in the most advanced frontier of humanity and your society has developed far along enough that you’re dealing with high-end jobs and therefore high-end stressors. This book is written about and for you. If you’re a “non-westernized” person, then you’re literally not far from that zebra being chased by the lion on the savannah. Here are some quotes to back that up (from the 3rd revised edition published in 2004):
”If you’re a human, having enough food and water for this meal, but not being sure where the next meal is coming from is a major stressor as well, one of the defining experiences of life outside the westernized world.” (Ch 5)
”Stress-induced glucocorticoid secretion works roughly the same in all the mammals, birds, and fish..and it has only been in the last half-century or so that westernized versions of just one of those species had much of a chance of surviving something like a stroke." (Ch 10)
So yes, if you’re from a “non-westernized” part of the world, you’re definitely going to be so poor and living in the wild that your “defining experience of life” will be not being sure where your next meal is going to come from. You also would have not much of a chance surviving a stroke because of course the healthcare in your society is likely to be non-existent, given how backward your society even is. Do you even have a society or are you just troops of animals living in the wild?
Another example of this casual racism is found in Ch 9, where Sapolsky talks about stress and pain. He zooms in on how acupuncture, a traditionally East Asian medical technique dating back thousands of years, has been found to release opioids to help patients deal with pain. He notes that “Western scientist” had heard of it and “[dumped] it into a bucket of anthropological oddities—inscrutable Chinese herbalists sticking needles into people, Haitian shamans killing with voodoo curses, Jewish mothers curing any and all disease with their secret-recipe chicken soup.” OK, already eyebrow-raising but at least he acknowledged that they were dumping it into a bucket, although I would raise issue with how these are written off as “anthropological oddities”. “Western science” hasn’t yet figured out how they worked or bothered spending money researching into them but that doesn’t mean that they’re entirely nonsense just because they originated from a non-Western/non-white society.
But I haven’t come to my point about this chapter. The concern here is about how to tell if these techniques really were objectively efficacious or if they were some kind of cultural placebo, where the people within these societies have been raised to believe in the efficacy of it and therefore derived those benefits from them, even if they were objectively useless. Sapolsky then talks about a “prominent Western journalist” (see the continued emphasis on ‘Western’) being administered acupuncture in China for pain relief after an appendicitis surgery: ”He survived just fine. Hey, this stuff must be legit—it even works on white guys.” I quote this verbatim and Sapolsky doesn’t even seem to be writing this in any kind of satire. Non-Western techniques are only legitimized when they work on “white guys”. No matter how many countries and people have benefited from them in the past thousands of years, it’s obviously all bogus until “white guys” or “Western science” says they aren't. This language and concept is just so extremely problematic in this time and age.
So… I won’t go into the actual science of the book beyond what I summarized in my points above, because there’re plenty of reviews already that talk about it here. I just wanted this review to focus primarily on the points that probably a lot of people even today would glaze over but which I really think shouldn’t be ignored. The book’s science is solid and engaging, but my enjoyment of the book overall was dampened significantly by the casual racism peppered through the book.
1. A lot of the concepts in this book was illustrated with the dichotomy of “westernized” and “non-westernized” people as a shorthand for developed and non-developed societies, which I found dated (despite me reading the latest revised edition published in 2004) and bordering on offensive. Based on this alone, I might’ve given the book 1 or 2 stars.
2. The science in this one was well summarized and generally engaging. A lot of it was not new to me and which I had learnt in Physiology classes back in university, but I appreciated some concepts on a deeper level given the way Sapolsky explains it. Sometimes the technical jargon can get a bit heavy and my eyes would glaze over if I was reading the ebook, and in times like these I much preferred the audiobook. I would’ve given this aspect 4 stars.
3. A special shout-out to the last chapter about managing stress, which I found exceptionally well done compared to the rest of the book.
I find that there’s been not enough said about Point 1 in particular in the reviews for this book so I’ll devote a bit of my review to calling that out.
A huge part of this book is concerned about how far human society has evolved compared to wild animals but a lot of our physiological stress responses hasn’t quite caught up with that. There’s even a motif through this book about a zebra escaping from a lion on the savannah, which lends to the title of the book and is a way Sapolsky uses to illustrate what we have evolved to do (short-burst fight or flight physiological responses) compared to what we actually do in this time and age (utilizing what is meant to be short-burst responses but dragging that out into prolonged stress responses to human society things like mortgages, job security, anxiety over our long-term health, our children, etc.).
All of that is well and good, but what I raise issue with is how Sapolsky basically divides humanity into two halves: you’re either “westernized” or “non-westernized”. If you’re “westernized”, you live in the most advanced frontier of humanity and your society has developed far along enough that you’re dealing with high-end jobs and therefore high-end stressors. This book is written about and for you. If you’re a “non-westernized” person, then you’re literally not far from that zebra being chased by the lion on the savannah. Here are some quotes to back that up (from the 3rd revised edition published in 2004):
”If you’re a human, having enough food and water for this meal, but not being sure where the next meal is coming from is a major stressor as well, one of the defining experiences of life outside the westernized world.” (Ch 5)
”Stress-induced glucocorticoid secretion works roughly the same in all the mammals, birds, and fish..and it has only been in the last half-century or so that westernized versions of just one of those species had much of a chance of surviving something like a stroke." (Ch 10)
So yes, if you’re from a “non-westernized” part of the world, you’re definitely going to be so poor and living in the wild that your “defining experience of life” will be not being sure where your next meal is going to come from. You also would have not much of a chance surviving a stroke because of course the healthcare in your society is likely to be non-existent, given how backward your society even is. Do you even have a society or are you just troops of animals living in the wild?
Another example of this casual racism is found in Ch 9, where Sapolsky talks about stress and pain. He zooms in on how acupuncture, a traditionally East Asian medical technique dating back thousands of years, has been found to release opioids to help patients deal with pain. He notes that “Western scientist” had heard of it and “[dumped] it into a bucket of anthropological oddities—inscrutable Chinese herbalists sticking needles into people, Haitian shamans killing with voodoo curses, Jewish mothers curing any and all disease with their secret-recipe chicken soup.” OK, already eyebrow-raising but at least he acknowledged that they were dumping it into a bucket, although I would raise issue with how these are written off as “anthropological oddities”. “Western science” hasn’t yet figured out how they worked or bothered spending money researching into them but that doesn’t mean that they’re entirely nonsense just because they originated from a non-Western/non-white society.
But I haven’t come to my point about this chapter. The concern here is about how to tell if these techniques really were objectively efficacious or if they were some kind of cultural placebo, where the people within these societies have been raised to believe in the efficacy of it and therefore derived those benefits from them, even if they were objectively useless. Sapolsky then talks about a “prominent Western journalist” (see the continued emphasis on ‘Western’) being administered acupuncture in China for pain relief after an appendicitis surgery: ”He survived just fine. Hey, this stuff must be legit—it even works on white guys.” I quote this verbatim and Sapolsky doesn’t even seem to be writing this in any kind of satire. Non-Western techniques are only legitimized when they work on “white guys”. No matter how many countries and people have benefited from them in the past thousands of years, it’s obviously all bogus until “white guys” or “Western science” says they aren't. This language and concept is just so extremely problematic in this time and age.
So… I won’t go into the actual science of the book beyond what I summarized in my points above, because there’re plenty of reviews already that talk about it here. I just wanted this review to focus primarily on the points that probably a lot of people even today would glaze over but which I really think shouldn’t be ignored. The book’s science is solid and engaging, but my enjoyment of the book overall was dampened significantly by the casual racism peppered through the book.
Displaying 1 - 30 of 1,520 reviews