Το φράγμα

Ο Ελληνικός 20ος αιώνας σαν μυθιστόρημα #7

by Σπύρος Πλασκοβίτης, Spyros Plaskovitis

Το Φράγμα - μυθιστόρημα σταθμός στη μεταπολεμική μας περίοδο, όπως χαρακτηρίστηκε κατά την πρώτη έκδοση – είναι το πολυδύναμο σύμβολο της δομής του σημερινού κόσμου ένα ελκυστικό και συνάμα τερατώδες κατασκεύασμα, ένα μεγαλειώδες επίτευγμα της επινοητικότητας του ανθρώπου, αλλά και μια αισχρή ύβρη προς τους φυσικούς και ηθικούς νόμους. Χαρίζοντας, όσο στέκεται όρθιο, την ευημερία σε όλους, απειλεί με την κατάρρευση του να μηδενίσει τα πάντα.

Ένα κρυφό ελάττωμα, ένα απροσπέλαστο ρήγμα φωλιάζει μέσα σε τούτη την εξωτερικά πανίσχυρη κατασκευή. Η πίστη στη σταθερότητα του αρχίζει προοδευτικά να κλονίζεται στην κοινή συνείδηση. Από τους ψίθυρους ανησυχεί και η εξουσία. Αποφασίζει τότε να αναθέσει σ’ ένα ξεχωριστό επιστήμονα, την υδρολόγο-μηχανικό Βαλέρη, να το επισκεφτεί και να μελετήσει την κατάσταση επιτόπια. Μα η πρόθεσή της είναι στην πραγματικότητα όχι να ερευνηθούν οι πληγές του συστήματος, παρά να χρησιμοποιήσει το κύρος του επιστήμονα σαν κάλυμμα στην προσπάθεια της να παραπλανήσει, να καθησυχάσει το κοινό, ν’ απομακρύνει την αμφισβήτηση. Το μυθιστόρημα αρχίζει ουσιαστικά από το σημεία αυτό…

Genres: Fiction

242 pages, Paperback

First published January 1, 1960

About the author

Έλληνας πεζογράφος και πολιτικός.

Γεννήθηκε στην Κέρκυρα και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάστηκε αρχικά στο υπουργείο Συγκοινωνιών και από το 1951 στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας απομακρύνθηκε από τη θέση του, συνελήφθηκε, εξορίστηκε και φυλακίστηκε για τη συμμετοχή του στη «Δημοκρατική Άμυνα». Το 1977 εκλέχθηκε βουλευτής επικρατείας με το ΠΑΣΟΚ και ευρωβουλευτής το 1981 και το 1984. Απεβίωσε το 2000. Γιος του είναι ο οικονομολόγος Ηλίας Πλασκοβίτης.

Εμφανίστηκε στα γράμματα το 1948 μέσα από το περιοδικό Νέα Εστία. Τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό Βραβείο διηγήματος, με το Α΄ Κρατικό Βραβείο μυθιστορήματος και με άλλες διακρίσεις. Συνεργάστηκε με τα λογοτεχνικά περιοδικά Η Λέξη, Το Δέντρο κ.ά.. Διετέλεσε πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων την περίοδο 1994-1996.

Reviews

[philosophie · Rating 4 out of 5]

Και λοιπόν, όλη αυτή η τεράστια σωρευμένη ύλη από πέτρα, σίδερο και τσιμέντο, ταγμένη για ν' αντιστέκεται στο νερό, για να κόβει και ν' αλλάζει τους δρόμους (τους νόμους) του νερού, σύμφωνα με μιαν ανώτερη θέληση - να την τώρα, εκτεθειμένη σ' αταίριαστες αμφιβολίες, σε φήμες για την αντοχή της ολότελα ασυμβίβαστες με τη σεβάσμια ιστορικότητα του έργου, αλλά και με τη φανερή εντύπωση της εμπιστοσύνης, που προκαλούσε η θέα του σε κάθε φυσικό κι ανεπηρέαστον άνθρωπο!

Από την αρχή κιόλας του υπαρξιακού μυθιστορήματος η συγκεκριμένη παράγραφος είναι που θέτει την ατμόσφαιρα, το θέμα του φράγματος προσωποποιείται στα μάτια των χαρακτήρων του έργου και μεταμορφώνεται σε πανταχού παρούσα απειλή. Το Φράγμα του Πλασκοβίτη το υποδέχτηκαν με ιδιαίτερα θερμό τρόπο οι μεσοπολεμικοί κριτικοί, μεταξύ άλλων ο Θεοτοκάς ("Ένα βιβλίο του καιρού μας"), ο Καραντώνης ("Ένα σύγχρονο μυθιστόρημα"), ο Μαλάνος ("Ένα μυθιστόρημα-μήνυμα"), αναγνωρίζοντας, παρότι σε γενικές γραμμές δύσπιστοι στα έργα που δεν κηρύττουν την αισιοδοξία ενός καλύτερου αύριο, την αξία του σκοτεινού κι αβέβαιου κόσμου που χτίζει ο Πλασκοβίτης στο πρώτο του μυθιστόρημα.

Κατ' αρχάς, ο μύθος του Πλασκοβίτη δομείται πάνω σε μια κατεξοχήν εφιαλτική βάση· ένα αθέατο ρήγμα απειλεί να ξυπνήσει τους ήρωες του μυθιστορήματος από τη γερά θεμελιωμένη εμπιστοσύνη στην ασφάλεια του θεόρατου τείχους. Είναι φανερό πως οι κοινωνικές ανακατατάξεις της εποχής στην οποία γράφει ο δοκιμιογράφος έχουν επηρεάσει βαθιά τη λογοτεχνική του σκέψη, στρέφοντας το ενδιαφέρον του στην ανθρώπινη συνείδηση, τις ψυχικές αντιφάσεις και τη εγγενή δυστυχία του ανθρώπου. Ο συμβολισμός εξάλλου του μυθιστορήματος είναι αρκετά ξεκάθαρος· με τη σημείωση του ίδιου του συγγραφέα στον πρόλογο του έργου, όπου προτρέπει τον αναγνώστη να μην επιχειρήσει [...] να τοποθετήσει το Φράγμα σε ορισμένο γεωγραφικό πλάτος καθώς το στίγμα του βρίσκεται αρκετά κοντά μας, πρόδηλα φανερώνεται, θεωρώ, η πρόθεση του συγγραφέα να περιγράψει το άγχος του σύγχρονου ανθρώπου όταν εκείνος βρίσκεται αντιμέτωπος με ανεξέλεγκτες δυνάμεις, με δυνάμεις στις οποίες νόμιζε πως είχε κυριαρχήσει.

Το κείμενο διαβάζεται παράλληλα με έργα του Ντοστογιέφσκι, του Κάφκα, του Καμύ· σκηνοθετείται ένας αδιέξοδος κόσμος, μετέωρος και κενός, με το μύθο του ρήγματος να αιωρείται απειλητικά και ταυτόχρονα παράλογα πάνω από τις κινήσεις των ηρώων, ένα σκηνικό σύμφωνο με την "πεζογραφία του ήθους" την οποία υπερασπίστηκε ο Πλασκοβίτης.

[Manolis V · Rating 5 out of 5]

Σίγουρα το καλύτερο μυθιστόρημα που έχω διαβάσει φέτος. Τι να πει κανείς; Το βιβλίο καταπιάνεται με ένα σωρό πράγματα, αγγίζει ζητήματα που θα απαιτούσαν τόμους δοκιμίων για να αναλυθούν. Και όλα αυτά μέσω της φαινομενικά μικρής ιστορίας διερεύνησης μίας «αμφιβολίας», μίας «υποψίας», ενός αδιόρατου, υφέρποντος «φόβου». Μιλάει για τα προσωπικά ανθρώπινα όρια, για τους ανθρώπους που μπαίνουν μπροστά, για την επιστήμη και την προκατάληψη. Για τους ανώριμους ανθρώπους της μάζας που αναζητούν σωτήρες και στη συνέχεια τους καταλογίζουν πως στην πιο κρίσιμη στιγμή τους εγκατέλειψαν στην μισητή ελευθερία. Μιλάει για ανθρώπινους αγώνες και ναυάγια. Μιλάει για ερωτήματα που ωθούν τον άνθρωπο εμπρός και για απαντήσεις που τον καθηλώνουν στο παρόν. Σκοτεινό και φωτεινό βιβλίο ταυτόχρονα. Διαβάστε το οπωσδήποτε.

[Olga · Rating 3 out of 5]

Μετά το Fahrenheit 451 του Ray Bradbury, ήρθε στα χέρια μου και αυτό το αλληγορικό μυθιστόρημα που αχολείται με τη συμπεριφορά της μάζας απέναντι σε μια καταστροφή μια τεράστιας ανθρώπινης κατασκευής που εξυπηρετεί συμφέροντα.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Αλέξης Βαλέρης είναι ένας αναγνωρισμένος και καταξιωμένος μηχανικός με διδακτορικό στην υδρολογία γύρω στα 1960. Καλείται από το υπουργείο Δημοσίων Έργων ώστε να του ανατεθεί μια εμπειστευτική αποστολή που αφορά ένα μεγάλο και σημαντικό φράγμα της χώρας ( ο Πλασκωβίτης δε μας λέει ποιο. Πιθανότατα ένα φράγμα γέννημα της φαντασίας του ).

Το φράγμα αυτό αποτελεί μια τεράστια κατασκευή που προκαλεί δέος αλλά και φόβο τόσο γιατί οι καταστροφές που θα μπορούσε να επιφέρει θα ήταν τεράστιες όσο και γιατί η μελέτη του και επισκευή του θα ήταν δύσκολη υπόθεση. Το φράγμα έχει αποξηράνει μια μεγάλης έκτασης λίμνη στης οποίας τον πρώην βυθό τώρα υπάρχουν χτισμένα ολόκληρα χωριά. Πιο κοντά στο φράγμα, στις ρίζες του σχεδόν, είναι η Γκρίζα. Φημολογείται, λοιπόν, το τελευταίο καιρό πως κάτι δεν πάει καλά με το φράγμα. Πιθανολογείται κάποιο ρήγμα. Αποστολή του "δόχτορα" Βαλέρη είναι να μελετήσει το φράγμα και να συντάξει μια σχετική έκθεση με τα συμπεράσματά του. Κι όλα αυτά χωρίς να πρέπει να ενημερώσει τους κατοίκους της Γκρίζας για την αποστολή του.

Η άφιξη του Βαλέρη στο χωριό αναστατώνει τους κατοίκους. Γι' αυτούς είναι ένα αποδεικτικό στοιχείο ότι όντως κάτι συμβαίνει με το φράγμα. Καθώς όμως διαβάζουμε τα χαρακτηρηστηκά -της μάζας- των κατοίκων παρατηρούμε ενδιαφέροντα στοιχεία. Είναι άνθρωποι που έχουν χτίσει τις ζωές του στις ρίζες μιας κατασκευής χτισμένη να δαμάζει τη φύση, πράγμα που σημαίνει ότι η πιθανότητα να νικηθεί από αυτήν είναι υπαρκτή. Όμως οι κάτοικοι έχουν επενδύσει τις ζωές τους σε αυτό το φράγμα. Το έδαφος είναι έφορο και άρα πρόσφορο για καλλιέργεια φυτειών. Επίσης, υπάρχουν πολλές βιομηχανίες στη περιοχή. Ακόμα ακόμα και ο απλός κάτοικος έχει χτίσει εκεί το σπιτικό του με τη προοπτική να ζήσει μια ήσυχη ζωή. Το φράγμα είναι υποχρεωμένο να αντέξει, δε γίνεται αλλιώς!! Δε θα μπορούσε να γίνει κάτι άλλο!

Το έργο του Βαλέρη είναι δύσκολο. Αναζητά τα σχέδια του φράγματος. Οι αρμόδιοι της κρατικής μηχανής, ανθρωπάκια επηρμένα για τη θεσούλα που κατέκτισαν και που τους έβγαλε από τη μιζέρια, αρνούνται να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους με τη πρόφαση ότι το θέμα δεν υπάγεται στην αρμοδιότητά τους. ( Δε με αφορά άρα δεν βοηθώ ). Ο δόχτορας λοιπόν θα πρέπει μόνος του να αναπαράγει το απαραίτητο σχέδιο.

Οι μέρες περνούν και οι κάτοικοι ολλοένα αναστατώνονται από τη παρουσία του μηχανικού. Πώς αντιδρά κανείς όταν κάτι δεδομένο στη ζωή του απειλείται; Φοβάται το χειρότερο και ελπίζει ότι η απειλή είναι ένα ψέμα. Κι όταν πρόκειται για τη μάζα τότε οι αντιδράσεις αμβλείνονται.

Η μάζα εφησυχάζει στο τρόπο ζωής της. Όλα είναι δεδομένα και τίποτα δε πρέπει να ταράξει τη καλοπέρασή της. Ο θεμέλιος λίθος της ευημερίας της είναι σταθερή αμετάβλητη αξία. Όταν αισθανθεί ότι αυτή απειλείται τότε νιώθει ότι το οικοδόμημα της ζωής της ίσως ήταν σαθρό. Παρόλα αυτά, αυτή η συναίσθηση δεν αποτελεί την αρχή για τη λύση του προβλήματος αλλά τυφλώνει ολοένα τη μάζα.

Η μάζα δε βασίζει τη σκέψη της στην έρευνα, αλλά στις φήμες τις οποίες διογκώνει ολοένα. Αν μπορούσε, θα έκλεινε τα μάτια μπροστά στο πρόβλημα που προκείπτει αλλά αφού δε μπορεί τότε σκορπά το πανικό και το τρόμο. Οι κάτοικοι εγκαταλείπουν το χωριό τους κατά τη διάρκεια έντονων καιρικών φαινομένων σίγουροι ότι το φράγμα δε θα αντέξει. Η καταστροφή όμως δεν επέρχεται και όλοι κατηγορούν το μηχανικό ( γιατί η μάζα δεν αναλαμβάνει την ευθύνη των λαθών της, αλλά βρίσκει φταίχτες να κατηγορίσει για να αποδείξει ότι έχει δίκιο στο ότι η απειλή δεν είναι υπαρκτή ) . Το υπουργείο ζητά εξηγήσεις και επιποθεί το ζήτημα να λήξει με τρόπο ώστε όλοι να είναι χαρούμενη. Η έκθεση του Βαλέρη δε παρουσιάζει ύπαρξη ρωγμών ή άλλη αλλοίωση, αλλά δεν εγγυάται ότι το φράγμα θα μπορέσει να αντέξει άλλες πιέσεις στο μέλλον. Στο υπουργείο αρκεί το "φαίνεσθαι" των πραγμάτων και όχι η ουσία. Το παν είναι η μάζα να κρατηθεί ήσυχη και κοιμισμένη. Να μην απειλείται πλέον το ψέμα πάνω στο οποίο έχτισε τη ζωή του.

Ο Βαλέρης αποφασίζει να πει την αλήθεια στη μάζα και να προτείνει να γκρεμιστεί το φράγμα και να χτιστεί από την αρχή. Μόνο έτσι μπορεί να εγγυειθεί ως επιστήμονας την ασφάλεια των κατοίκων...


Στη θέση του φράγματος μπορείτε να απεικονίσετε το οτιδήποτε: το πολιτικό, το οικονομικό, το κοινωνικό ή το θρησκευτικό σύστημα....

"Παντού η μάζα, ανώριμη, επιζητά σωτήρες να την καθοδηγήσουν, και φθονεί τους ηγέτες εκείνους που την εγκαταλείπουν στη μισητή ελευθερία."

Έδωσα τρία αστεράκια γιατί η ροή του μυθιστορήματος με κούρασε κάπως. Ο Πλασκοβίτης ασχολείται με τις ζωές κάποιοων από τους κατοίκους πράγμα που δε συνεισφέρει σε κάτι στη βασική πλοκή της ιστορίας. Θα μπορούσα να πω ότι όλα αυτά ποτέλεσαν άχρηστη πληροφορία.

[Vichy · Rating 5 out of 5]

Όταν ο μηχανικός Αλέξης Βαλέρης αποστέλλεται από την κυβέρνηση να αποφανθεί σε τι κατάσταση βρίσκεται το φράγμα για το οποίο υπάρχουν υποψίες ότι πάσχει, πολλά και ενδιαφέροντα συμβαίνουν στην πόλη Γκρίζα που βρίσκεται στη βάση του φράγματος και του οποίου οι κάτοικοι ζουν από την ύπαρξή του.
Η ιστορία είναι τόσο αριστοτεχνικά δοσμένη αναλύοντας χαρακτήρες ατομικούς, την ψυχολογία της μάζας, το παιχνίδι της πολιτικής και το πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής που ακόμα και τους συμβολισμούς αν δε "πιάσει" κανείς, απλά απολαμβάνει και ταυτόχρονια θαυμάζει ένα μετρ της συγγραφής.

"Φράγματα" στη ζωή μας όλοι δεν εχουμε που ακόμα κι αν ο κίνδυνος δεν είναι εκεί, ο φόβος της "έκρηξής" των μάς οδηγεί και μάς ταλαιπωρεί;

[kostas vamvoukakis · Rating 5 out of 5]

ενα πολύ σπουδαίο βιβλίο που δείχνει όλη την ψυχολογία των Ελλήνων... ίσως όλοι να βλέπουν και μικρά κομμάτια του εαυτού τους

[Jason · Rating 3 out of 5]

Παρότι ξεκίνησα με πολύ καλή προδιάθεση, το βιβλίο δε με κέρδισε. Ίσως φταίω εγώ. Πολύ ωραία ατμόσφαιρα και με καφκικές πινελιές. Βαθείς χαρακτήρες και όλα τα ωραία μοτίβα. Το κυριότερο θετικό ο κύριος συμβολισμός του συστήματος και των σαθρών θεμελίων. Όλα αυτά πολύ καλά. Ωστόσο μάλλον μου έλειψε η ροή και η συνοχή αν και νομίζω το πιο σημαντικό μάλλον ότι παρέμεινε πάρα πολύ αυθαίρετο.

Εν κατακλείδι: Σίγουρα αξίζει να διαβαστεί, αλλά με μικρές προσδοκίες.

[Spiros Giovanis · Rating 5 out of 5]

Ενδιαφέρον βιβλίο και αξιόλογη η ομώνυμη ταινία. Συμβολισμός όχι έντονος και αξιόλογη σκιαγράφηση χαρακτήρων ίσως αντιπροσωπευτικών της ελληνικής, και όχι μόνο, κοινωνίας. Αξίζει να το διαβάσει κανείς. Δεν καταλαβαίνω γιατί ένα τέτοιο έργο δεν είναι και τόσο προβεβλημένο.

[Σταύρος Παυλίδης · Rating 5 out of 5]

Το διάβασα για τρίτη φορά .Πραγματικό αριστούργημα!Θυμίζει λίγο Κάφκα με αλλόκοτες,σαν από όνειρο βγαλμένες, περιγραφές.