Laurens van den Broek's Blog

Afgelopen maart overleed enigszins onverwacht winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur Kenzaburō Ōe op 88-jarige leeftijd. Uiteraard is dat een zeer respectabele leeftijd, maar Ōe toonde zich onverminderd strijdbaar voor de vredes- en milieubewegingen. Daarom kwam het nieuws toch als een verrassing. Aap Noot Mishima roept Nederlandse uitgevers op tot verdere ver- en hertaling van zijn oeuvre.

Want hoe kan het dat een titaan van de moderne Japanse literatuur, nota bene één van de slechts drie Japanse Nobelprijswinnaars ooit, de laatste decennia goeddeels onvertaald (naar het Nederlands in ieder geval) is gebleven? Toegegeven, zijn werk past niet in een recente reeks populaire vertalingen, romans en verhalenbundels van bijvoorbeeld Haruki Murakami, Mieko Kawakami, Toshikazu Kawaguchi, Genki Kawamura, Natsu Miyashita en recentelijk Michiko Aoyama (waar we in onze vijfde aflevering op terugkomen). Zijn idiosyncratische werk verschilt daarvoor te veel van aard en past meer in de wat meer filosofische literaire traditie van Kawabata en Mishima, waar overigens ook genoeg van te vertalen valt. (Niet dat zijn werk lijkt op dat van Kawabata en Mishima, overigens; Ōe onderscheidde zijn werk graag van Kawabata en gruwelde van Mishima's pompeuze nationalistische tendensen.)

Maar het is niet alsof zijn werk aan relevantie heeft ingeboet, integendeel. Ōes voorlaatste roman, waarvan de Engelse vertaling de titel Death by Water (水死, 2009) draagt, is naast een zogeheten trip down memory lane óók een kristalheldere analyse van (en tot op zekere hoogte een afrekening met) het hedendaagse Japan waarin het rechtspopulisme en het daarmee gepaard gaande hypernationalisme de kop opsteekt. Met zijn slotwerk In Late Style (晩年様式集（イン・レイト・スタイル）, 2013), waarvan de titel een directe verwijzing is naar het werk van Edward W. Said, roept Ōe de lezer niet alleen op om politiek actief te worden en blijven, maar ook om solidair te zijn met anderen en de menselijkheid in elkaar te blijven zien. Aan urgentie geen gebrek.

Er gloort hoop aan de horizon. In november van dit jaar zal er bij Uitgeverij Cossee een nieuwe Nederlandse vertaling verschijnen (door Luk Van Haute) van Ningen Shikkaku (人間失格), het meesterwerk van een andere grote moderne Japanse schrijver: Osamu Dazai (1909-1948). Dat duistere meesterwerk werd nog niet eerder in het Nederlands vertaald. Ongetwijfeld bestaat de hoop bij de uitgever dat de nieuwe uitgave kan profiteren van de Japan-hype die gaande is – waar wij met Aap Noot Mishima ook debet aan zijn – maar het is hoe dan ook prijzenswaardig dat Cossee dit avontuur aandurft. Goed voorbeeld doet volgen.

Het kan niet vaak genoeg gezegd worden hoeveel Kenzaburō Ōe betekent heeft voor de Japanse letteren. Allicht is het voor ons westerlingen onmogelijk te begrijpen, dus misschien is het punt met een metafoor gemakkelijker te illustreren. In Nederland hadden wij de Grote Drie: Mulisch, Hermans, Reve. Daaromheen fladderde Wolkers, waarvan men soms (terecht?) schande spreekt dat hij er niet bij hoorde – het was een canoniserende marketingtool waar veel op af te dingen viel. In Japan had men Kawabata, Tanizaki en Mishima. Dazais oeuvre, hoe goed ook, was te klein om goed vergelijkbaar te zijn met dat van die andere drie beroemdheden, maar dat van Ōe past wel in dat plaatje. Zouden we er ook niet schande van spreken als Wolkers' oeuvre niet grotendeels naar het Engels vertaald zou zijn?

Afijn, de vergelijking gaat op verschillende vlakken mank, maar dat neemt niet weg dat we (het werk van) Kenzaburō Ōe moeten eren. Iemand met zijn staat van dienst verdient beter, zelfs als het voor de auteur zelf te laat komt.

In de tweede aflevering van Aap Noot Mishima bespraken we Ōes destijds zeer controversiële maar goudeerlijke roman Het eigen lot (個人的な体験, 1964). Bekijk de video in mijn profiel!

Het stond al eventjes – zeg maar gerust ettelijke maanden – in de steigers, maar hier zijn we dan! Samen met publiekshistoricus en literaire homeboy Rens Bleijenberg nam ik onlangs de pilot-aflevering van Aap Noot Mishima op, dé podcast over Japanse literatuur en cultuur, zorgvuldig geplaatst in de juiste historische context. Het resultaat kun je vanaf nu in je favoriete podcast-app beluisteren!

"Schoenmaker, blijf bij je leest" is een gezegde dat niet aan mij is besteed. Daarvoor vind ik gewoonweg té veel té interessant om naast me neer te leggen. Twee jaar geleden zag mijn debuutroman het levenslicht, inmiddels werk ik aan een dichtbundel, daarnaast ben ik grafisch ontwerper: 'interdisciplinair' is my middle name. Sinds een jaar of twee ben ik gek van podcasts. Het zette me aan het denken: hoe zou ik mijn creativiteit en mijn liefde voor literatuur kunnen combineren? Boekenpodcasts bestaan er al zat, dus was het zaak een niche te vinden. En daar kwam mijn fascinatie voor Japan om de hoek kijken.

Bingo. Het idee van Aap Noot Mishima was geboren.

Maar waarom dan een podcast over Japanse literatuur? Dat heeft meerdere redenen:
👉 Omdat ik al van kinds af aan gek van manga, anime en Nintendo-games, en dat is stilletjes aan uitgegroeid tot een fascinatie voor alles wat Japans is. De taal, de cultuur, de geschiedenis, de esthetiek, en al helemaal de literatuur.
👉 Die fascinatie heeft ervoor gezorgd dat ik al twee keer naar Japan ben gereisd en er nog lang niet uitgekeken ben. Ik weet inmiddels: het is een levenslange liefde, ook al is die liefde allicht eenzijdig.
👉 Omdat er naar mijn mening nog te weinig aandacht is voor (de kwaliteit van) Japanse literatuur in Nederland. Want...
👉 ... Mishima, Shikibu, Tanizaki, Kawabata, Abe, Oë, Dazai, Nagai, Murakami, Okuizumi, Nakagami, Tsushima, Ogawa, Kawakami en ga zo maar door. Need I say more? Uitgeverij Meulenhoff is niet voor niets een groot deel van hun Japanse bibliotheek opnieuw aan het uitgeven (op overigens prachtige wijze!). Exceptionele kwaliteit waar we het (in onze optiek) niet vaak genoeg over hebben.
👉 Omdat er al een heleboel Nederlandstalige podcasts zijn over Nederlandse literatuur, maar Nederlandstalige podcasts over Japanse literatuur? Vrij weinig. Wel afleveringen her en der, maar geen podcast die hier echt aan gewijd is. Dit is een niche waar Rens en ik met liefde induiken: Rens vanuit zijn achtergrond als historicus, ik vanuit mijn ervaring met het schrijven van een roman en als volslagen 'otaku'. Of dat voldoende is? We gaan het zien.

Zijn we wit? Yup. Man? Jazeker. Zijn we hoogopgeleid? Ook, ja (MA en MA). Randstad? Check. We hebben behoorlijk wat Luyendijkse vinkjes, zeg maar. Maar zou dat moeten betekenen dat we dan geen podcast over Japanse literatuur mogen opnemen? Nee, dat denk ik niet.

Kijk, bij het schrijven van fictie geloof ik sowieso niet in de zonde van 'cultural appropriation'. Je schrijft fictie: alles wat je op papier zet is, hoe getrouw aan de waarheid ook, een benadering van die waarheid en dus logischerwijs subjectief. Dat weet je als je een roman leest, maar dat je weet níet per se als je naar een podcast over literatuur zit te luisteren.

Het is mijns inziens een kwestie van: doe je de onderwerpen die je bespreekt en de cultuur waarin deze onderwerpen geworteld zijn eer aan? Ga je vanuit een integere overtuiging te werk? Ik hoop en denk van wel, maar als jullie na het beluisteren van de pilot-aflevering suggesties voor verbeteringen hebben, dan horen we het uiteraard graag. We zijn te vinden op Instagram. En voordat je het vraagt: ja, op den duur gaan we ook gasten uitnodigen!

Uiteindelijk hopen we dat onze podcast:
- aanspoort om meer Japanse literatuur te lezen!
- de Japanse literatuur, de literaire geschiedenis en de Japanse cultuur eer aan doet.
- de veelzijdigheid van Japan toont.
- toffe nieuwe inzichten in de hedendaagse Japanse samenleving, maar ook haar lange boeiende historie presenteert aan onze luisteraars.
- laat zien dat het oké is om ergens over te praten zonder dat je ergens een PhD voor hebt; enthousiasme als vertrekpunt is voldoende, zolang je maar genuanceerd te werk gaat.
- goed beluisterd wordt, natuurlijk! 😜

In de eerste aflevering bespreken we – hoe kan het ook anders? – de roman Het gouden paviljoen van Yukio Mishima. Taaie kost, maar wordt het terecht een klassieker van de Japanse literatuur genoemd?Het gouden paviljoen

Luister nu naar de pilot-aflevering van 'Aap Noot Mishima' in je favoriete podcast-app! 🎧
➜ Spotify
➜ Apple iTunes
➜ Podbead

Rens Bleijenberg is een publiekshistoricus die ook de historische podcast His & HerStory maakt en dus al de fijne kneepjes van het vak in de vingers heeft. Een ideale partner voor dit project dus. Rens, enorme held! Duizendmaal dank voor het helpen realiseren van een langgekoesterde droom van mij. Love you van hier tot Tokio en weer terug – op naar de volgende aflevering!

Laurens van den Broek (1989) is opgeleid als ontwerper, maar heeft de letteren nooit uit zijn hoofd kunnen zetten. Gedurende zijn opleidingen schreef hij korte fictieve verhalen. In 2014 nam hij deel aan het eerste Das Mag Zomerkamp, wat hem ertoe zette zijn debuutroman Maanscherf te schrijven. Eerder schreef hij voor deFusie.

Heel veel dank ook aan BRUT, powered by De Nieuwe Oost, voor het beschikbaar stellen van hun podcaststudio voor de opname!

Nog een paar aprilse nachten slapen en dan is het zover: de lancering van  Maanscherf, mijn literaire eersteling. Wat ooit begon als een kort verhaal is uitgegroeid tot een volwaardige debuutroman. Verleden jaar zamelde ik geld in om de publicatie te bekostigen. Met succes, anders zou dit boek, dat door Uitgeverij Palmslag wordt gepubliceerd, er nu niet liggen. Na jaren van schrijven en schrappen, herschrijven en herschikken mag ik mezelf eindelijk auteur noemen. Trots en koudwatervrees vechten om mijn onverdeelde aandacht.

... en toen gooide het coronavirus roet in het eten. Geen boekpresentatie, geen uitbundige borrel met familie en vrienden, geen gezamenlijke aftrap van mijn auteurschap. Een vreemde gewaarwording, maar met het oog op de volksgezondheid een noodzakelijk kwaad. In ieder geval heeft het mijn feestvreugde niet gedempt. Ik mag nog steeds naar buiten om de boeken bij mijn donateurs af te leveren. In sommige landen in de buurt mag zelfs dát niet: de straat opgaan. We boffen.

Zodoende zit ik thuis met mijn lading boeken, vast tussen vreugde en vertwijfeling. IJverig signeer ik alle exemplaren, bedankt mijn donateurs, schrijf de lokale media aan, in de wetenschap dat ik voor een enorme uitdaging sta. Debuteren in tijden van corona – hoe moet zoiets?

In 2014 nam ik deel aan het allereerste Das Mag Zomerkamp voor jonge aanstormende schrijftalenten. Pakweg een jaar voorafgaand aan het kamp pakte ik voor het eerst de pen op om een fictief verhaaltje te schrijven. Lezen is altijd al een favoriete bezigheid geweest, nu wilde ik zelf een poging wagen. Al gauw had ik de smaak te pakken en volgden er meerdere korte verhalen. Mijn toenmalige vriendin spoorde me, na ergens een oproep om inzendingen gezien te hebben, aan om een van deze korte verhalen, dat ik Het internaat noemde, op te sturen. Immers, wat had ik te verliezen? En verdomd: ik werd na twee selectierondes uitgekozen en mocht als een van de lucky few mee. Hetzelfde kamp waar Lize Spit ook aan deelnam. Over lichtende voorbeelden gesproken.

Nu wil ik hier niet oeverloos uitweiden over die fascinerende dagen in Zuid-Limburg, maar je kunt gerust stellen dat het Zomerkamp een katalysator was in mijn ontwikkeling als schrijver. De workshops, de persoonlijke interactie met gearriveerde schrijvers, met andere gelijkgezinde talenten – het was en is nog altijd de beste motivatie om verder te schrijven. Kort na het kamp was ik tot op het bot gemotiveerd en begon gelijk te schrijven aan een nieuw verhaal. Het moest Meridiaan gaan heten en zou het verhaal worden van een jonge ornitholoog op zee. Dat verhaal, hoewel het jaren in een bureaulade stof heeft liggen happen omdat het leven zich tussen mij en mijn literaire ambities worstelde, werd dit boek.

Maanscherf is een ontwikkelingsroman over Alphonse 'Fons' van Felius, een ornitholoog met zowel een Frans als Nederlands paspoort. Het is nog purper aan de horizon als hij een zeilboot huurt in de haven van een slaperig Frans kustplaatsje en koers zet naar Les Sept Îles, een archipel waar veel jan-van-genten leven. Tijdens zijn onstuimige reis weet Fons op onnavolgbare wijze grote gebeurtenissen in zijn leven met elkaar te verbinden. Deze inzichten sterken hem in het geloof dat vogels boodschappers van voorzienigheid zijn – hoezeer dat ook tegen zijn rationele aard indruist. Gaandeweg ontpopt de zeilexpeditie zich tot een zoektocht waarin alles Fons alles op alles moet zetten om zijn verstand niet te verliezen.

Met intermitterende hoofdstukken leert de lezer Fons’ verleden kennen en waarom hij nu is wie hij is en doet wat hij doet. Het grote thema waar Fons mee worstelt in zijn leven is het noodlot: bestaat het daadwerkelijk of zijn we allemaal overgeleverd aan de willekeur van een onverschillig universum? Mijn hoop is dat Maanscherf een moment (liefst een aaneenschakeling van momenten natuurlijk) van verwondering en begoocheling oproept bij eenieder die het leest. Dat het mensen aan het denken zet, ongeacht of ze het een goed of slecht boek vinden. Dat gegeven zou ik al mooi vinden. In mijn optiek is het al geslaagd als het ook maar één iemand weet te raken en diegene bijvoorbeeld weet aan te sporen tot zelfreflectie. Dan is dit gehele jarenlange proces voor mij al de moeite waard geweest.

Trouwens: waarom moest ik zo nodig een boek schrijven? Wat gaat het toevoegen? Gezien het toch al zo volle literaire speelveld lijken mij dit terechte vragen. Laat ik vooropstellen dat Maanscherf schrijven een vorm van creatieve therapie voor me is geweest. De drang om te creëren heb ik altijd diep in me gevoeld. Vaak gaf ik toe aan die drang door te tekenen, eindeloos veel tekenen. Tijdens je middelbareschoolperiode wordt je de vraag gesteld: wat wil je worden? Je gaat bij jezelf te rade: wat kan ik, waar ben ik goed in?

Het werd een opleiding Industrieel Ontwerpen in Enschede, want daar kan je je tekentalenten omzetten in het (grafisch) ontwerpen van producten. Pas op grofweg twee-derde van mijn studie kwam ik erachter dat ik helemaal geen bèta was. Hoezo zag ik dat toen pas in? Ik denk er nog vaak aan terug. Dat was de periode dat ik het schrijven ontdekte en merkte dat het me soepel afging, dat ik hield van het spelen met taal. Na het afronden van de ontwerpopleiding ging ik elders een kunstmaster studeren waarmee ik veel meer met taal bezig kon zijn. Een schot in de roos. Soms kom je ergens pas veel te laat achter, maar beter laat dan nooit. Spijt van mijn keuzes heb ik hoe dan ook niet.

Wat Maanscherf toe gaat voegen aan de Nederlandse literatuur, dat is niet aan mij om te bepalen. Ik kan alleen zeggen wat het boek voor mij betekent: het is een onverbloemde liefdesverklaring aan het leven. Een project waar ik totale creatieve vrijheid over had – ik schreef het boek en ontwierp eveneens de kaft. Een project dat mij evenzeer heeft gevormd als ik het project heb vormgegeven. Een project waarin ik alles van mezelf heb gestopt en ik mezelf beloond zag met zingeving.

In zekere zin ís dit boek mij, ben ik het boek. Elke pagina ervan is zo melkwit als de maan, een bleke scherf beschreven door de kraters van mijn gedachten. Hopelijk weet er tenminste ééntje u te prikken en te prikkelen.


Maanscherf is vanaf 28 april 2020 verkrijgbaar via de webshop van Palmslag en online boekhandelketens
Verkoopprijs: €20,95
ISBN: 9789493059498
Paperback met flappen, 274 pagina's