Gunther Verheyen's Blog

My life of Scrum started in 2003 when we wrapped our eXtreme Programming approach in Scrum. Throughout my two+ decades of experience, I feel I have seen and experienced much. Anyone interested in more details can check out the complete saga of my life of Scrum that I included in The Scrum Caretaker 14.

What keeps surprising me is the lack of a heuristic, experience-based approach when adopting Scrum, an approach based on the stance of trying to solve problems by finding practical ways of dealing with them, of learning by discovering things for oneself, of learning from past experience rather than over-analyzing and thinking everything should be known upfront.

The fact that Scrum is an open framework makes it apparently easy to get stuck at some academic level with debates over interpretations of the words used in the Scrum Guide or at the level of some mechanistic, lifeless implementation of Scrum. These approaches often cause (a new incarnation of) ‘analysis paralysis’ and keep the industrial paradigm intact rather than deeply transforming an organization’s way of working.

Ultimately, the rules of Scrum serve to create a base structure, a frame, within which people and organizations develop a working process that is specific and appropriate to their time and context. Within these boundaries, people form organized groups around a common problem or challenge without external work plans or instructions being imposed on them (“self-organization”). The process of regularly inspecting the outcome and the how of the work helps them identify the most sensible adaptations (“empiricism”), understanding that what works today might not work tomorrow.

I have always aspired to help people and organizations get unstuck by regaining focus, start moving (their) Scrum downfield and up their game; to firm up their agility by re-imagining their Scrum (as shared in The Scrum Caretaker 14). Understanding the rules of Scrum is no more than a start, yet seems to be the end stage for so many. Moving (your) Scrum downfield requires understanding the rules to play by them to then…look beyond them. As a Scrum Caretaker, I propagate Scrum as more than a ‘process’ by actively nurturing and upholding the values, behaviors, and people-centric aspects that make Scrum more effective. My ambition, ultimately, is to humanize the workplace; thereby acting as an advisor, a connector, a teacher, a writer, or a speaker.

As a ‘teacher’ I facilitate people’s learning process rather than ‘train’ or condition them. Since I started with Scrum in 2003, I have created and delivered a wide diversity of Scrum workshops and classes for diverse audiences and people with different levels of expertise. In 2011 I obtained my license as a Professional Scrum Trainer for Scrum.org from Ken Schwaber (co-creator of Scrum). My business vehicle, Ullizee-Inc, is a member of the Professional Training Network of Scrum.org.

In 2021 I developed and launched a first online workshop to interactively explore how “Values Drive Behavior“, thereby offering a perspective on Scrum beyond the rules, through the lens of the Scrum Values. It took way too long, but finally, the follow-up workshop, called “Engaging the Brain“, is now available. Regardless of my original intent and communication, this new workshop is available to anyone, so not just to the people that have attended the first module.

Warm regards
Gunther
independent Scrum Caretaker

About my Scrum Focus Classes

In 2021 I developed and launched a first online workshop to interactively explore how “Values Drive Behavior“, thereby offering a perspective on Scrum through the lens of the Scrum Values and beyond the rules. I initially named the workshop a “Scrum Pocket Class”, after my “Scrum Pocket Guide“. Next, also in 2021, I developed and launched a Scrum Pocket Class on the topic of “Multi-team Scrum“, as part of another series called “Scrum in the Large“.

You might remember that it was my ambition to create follow-up workshops in both series. In a follow-up workshop of the Scrum Values series I wanted to interactively explore what the social neuroscience tells us about people, their motivation and their (social) behaviors. The follow-up workshop in the “Scrum in the Large”-series will be about “Multi-product Scrum“.

The great news is that the follow-up workshop to my Scrum Values workshop, called “Engaging the Brain” is now available. There are a few changes to the overall program however that I would like to highlight, besides the fact that I have recently already renamed my proprietary series of workshops from “Scrum Pocket Class” to “Scrum Focus Class” [SFC].

As I was developing this follow-up workshop, it started dawning on me that the overarching theme of the series was not just the Scrum Values, but psychological safety which greatly fits my ambition to humanize the workplace by restoring the people vs process balance of (your) Scrum. In the first module of my Scrum Focus Class series on Psychological Safety (“Values Drive Behavior”) we explore how to enact the Scrum Values as drivers of our behaviors, which contributes to establishing such a safe environment. In the second module (“Engaging the Brain”) we will explore insights from the social neuroscience to go a step deeper, into the (often subconscious) drivers of social behavior and how to recognize and influence them.

I realized that the bigger picture was about “Scrum & Psychological Safety”, i.e. psychological safety and how (elements of) Scrum will help establish it. Although I was already underway in the process of launching and promoting the new workshop as a ‘Scrum Values’ workshop, I still decided to act upon this insight. I changed course mid-launch (including re-working logos, badges and banners). It means that I am now launching module 2 of the Scrum Focus Class series about “Psychological Safety”, called “Engaging the Brain” [SFC-PS2].

!!! Your help in spreading the news is much appreciated !!!

The story line of this module will continue where we stop in module 1, although having attended module 1 is not a must anymore (initially, it was). Both modules can be attended independently. Following are the characters of module 1, in order of appearance:

Book your seat!

The new Scrum Focus Class in the “Psychological Safety” series is called “Engaging the Brain” and is now available for anyone:

Planned sessions Online Scrum Focus Class “Psychological Safety 2” on 28 November 2025 [SFC-PS2] € 300,00 Add to cart View cart Online Scrum Focus Class “Psychological Safety 2” on 12 December 2025 [SFC-PS2] € 300,00 Add to cart View cart Online Scrum Focus Class “Psychological Safety 2” on 19 January 2026 [SFC-PS2] € 300,00 Add to cart View cart Online Scrum Focus Class “Psychological Safety 2” on 9 February 2026 [SFC-PS2] € 300,00 Add to cart View cart

Important administrative notice: If your organization is funding you, don’t forget to enter your company’s data during the check-out when purchasing your seat (certainly its VAT number).

What to expect?

All my Scrum Focus Classes take around 3.5 hours and include selected cases from my Scrum Caretaker Book of Exercises. This ‘ancient’ book collects exercises, cases and practical challenges that I encountered during my two+ decades of experience with Scrum.

Scrum Focus Classes are mostly online and in English but can be organized in Dutch and in-person as well. They are low-tech events with tools like Zoom and a Mural virtual learning space, and the occasional use of PowerPoint and a flip chart. They are much case-driven with plenty of room for interaction and conversation.

Given the availability of the first two modules in the Scrum Focus Class on Psychological Safety, a one-day combo of module 1+2 is an option as well.

If your team, your department or your organization is in need of a private training session, drop us a line at  info@guntherverheyen.com .

In 2003 my life of Scrum didn’t actually start with Scrum but with eXtreme Programming that we subsequently wrapped in Scrum. As my professional life in 2025 still revolves around Scrum, can I safely say that I have a ‘career’ of more than two decades of Scrum?

There are a few important milestones that I passed in all those years, although I didn’t plan for them:

Virtually moving to the Netherlands in 2011 and working with large organizations,Creating my book “Scrum – A Pocket Guide” in 2013,Partnering with Ken Schwaber and Scrum.org in 2013,Continuing my professional life as an “independent Scrum Caretaker” in 2016,Collecting and curating the views of experts around the world in the book “97 Things Every Scrum Practitioner Should Know” in 2020.

Today, in 2025, it feels like I am passing an important milestone again. Over the past two decades of Scrum I seem to have been gathering many, many pieces without being able to see the puzzle, the overall picture. Over the past 4-5 years however, those pieces did start to fit and form one holistic vision.

In 2019 I described my observations regarding “The illusion of agility” in a paper. But, the plan to write a follow-up paper called “Re-imagine your Scrum” never worked out. That is strange because I had created small recordings on both topics in 2019. After all, they are related in the sense that inspection and adaptation are. Today, I am happy to share that I have-finally-written that follow-up paper.

Still, I feel that I couldn’t have expressed my follow-up views and advice in writing sooner than now. Although it is not the complete story of how I look at the future state of Scrum (that will be the topic of my next book), I strongly believe it is already more than enough to get many people, teams, and leaders to start thinking beyond their (current instances of) Scrum.

I hope you will enjoy watching and reading my views and ideas on how to “Re-imagine your Scrum (Firm up your agility)” through the recording & (NEW) WHITEPAPER.

If you want the full history, do read what follows…

Warm regards
Gunther
independent Scrum Caretaker

The Complete Saga (2003-now)2003-2010: Just Scrum

In September 2003, exactly 22 years ago, two software architects convinced me to apply eXtreme Programming for the development of a system we needed to deliver to a large telecom company in Belgium. My life of Scrum thus actually started with eXtreme Programming that we subsequently wrapped in Scrum. In May 2004, having practiced Scrum for a while, I attended the first CSM class (“Certified ScrumMaster”) in the lowlands (Belgium and the Netherlands). It was taught by Ken Schwaber, whose first two books I had read before attending the class. Over the years that followed, I applied Scrum in various environments, for different organizations, and with different teams mastering different technology stacks.

When did your life of Scrum begin? Do you remember starting with Scrum? What was it like? What was the impact on your professional life?

By the end of 2010 my life of Scrum got seriously boosted…

2010-2013: Scrum in the large

That boost was not caused by attending a PSM class (“Professional Scrum Master”) taught by Ken Schwaber in Zurich (Switzerland) in December 2010. I attended that class as part of my desire to become a PST (“Professional Scrum Trainer”) for Ken’s organization, Scrum.org. I had been following up closely on the work of Ken with Scrum.org since he had established it in the fall of 2009. By the way, the materials taught in that first version of the PSM class were very, very similar to the materials of the CSM class that I attended in 2004.

No, what boosted my life of Scrum was virtually moving to the Netherlands.

I had joined Capgemini Belgium in March 2010. But by the end of 2010, around the time that I attended the PSM class, the Dutch Capgemini organization asked for my help. They were getting many requests from customers to help them with Scrum. As they had nobody with expertise in Scrum in the large organization that Capgemini Netherlands was (7 000 employees at the time) they requested my help, as someone from Capgemini Belgium (700 employees at the time). In January 2011 I facilitated several internal workshops at the Capgemini NL HQ in Utrecht. It allowed us to start answering the demand affirmatively. As we did, the response was such that I immediately found myself working in the Netherlands full-time. In no time, I was coaching aspiring Scrum coaches at Capgemini, facilitating various internal and external workshops, working with customers’ teams and leadership, guiding the Capgemini account teams, and working with people from Capgemini around the world. I called myself “Global Scrum Leader” within Capgemini.

The words that best describe the biggest change occurring in my life of Scrum are “size” or “scale”. I suddenly was a very visible person within a very large organization-globally-and I was suddenly working with very, very large customer organizations. Many of those clients, although not all, were financial organizations (banks and insurance companies). I was working with their executive leadership teams as well as with managers and Scrum teams. Having practiced Scrum for 7+ years did prove crucial to stand my ground.

In the spring of 2011 I became a Professional Scrum Trainer licensed to teach the PSM and the PSPO class (“Professional Scrum Master” and “Professional Product Owner”). Soon I became the first (external) steward to manage the courseware of those classes on behalf of Scrum.org. At the same time I was facilitating many, many Professional Scrum classes via Capgemini’s Academy. Due to the fairly open process, we were able to quickly ramp up and license more local people as PST without endangering quality. Answering the demand created more demand. In no time, the Netherlands became a near-exclusive “Professional Scrum” market.

And so, by accident, I found myself at the heart of the Scrum storm that was sweeping the Netherlands. Ken and I drove forward the first Scrum Day Europe event that happened in July 2012 in Amsterdam. I was working with large organisations on the adoption of Scrum and on their enterprise ambitions for doing so. So, at that event I already tried to paint a picture of the broader impact that introducing Scrum should have on an organization and its structures. The title of my presentation was: “Emergence of the Customer-Oriented Enterprise”).

It is also why I traveled to the Scrum.org office in Burlington (MA, USA) for the first time in 2012. With a small group of people we worked for two days largely upon models and Excels I had been creating and using at Capgemini. As the focus of my work had been much on Scrum teams, we expanded the scope to the enterprise level, elaborating on a playbook of Ken. We were envisioning a “Scrum qua Scrum” approach: using Scrum to adopt Scrum deeply.

By the end of 2012, I was accumulating a few jobs too much at the same time. I was working 7 days a week (literally). To be clear: not a healthy situation.

2013-2016: While at Scrum.org

In March 2013, Ken and I agreed on the many mutual benefits of a full-time partnership. While preparing my transition I accidentally created the first edition of my book, “Scrum – A Pocket Guide” (published in November 2013). As from June 2013 Ken and I continued the work on our enterprise adoption framework, naming it “Agility Path” . We included an instrument called “Agility Index”, on which I even co-hold a patent—pointless and useless given the total lack of success and because it’s plainly ludicrous anyhow. We traveled the world, promoted our framework at events and organizations, and trained people in it (licensing them as “Engagement Manager”). Given the complete and total lack of success, Agility Path was abandoned but EBM (Evidence-based Management) was split off from it as a separate product.

In the mean time we had missed the market and the demand for implementing Scrum in the large, so in 2014 we started the work that resulted in the Nexus framework for Scaled Professional Scrum. Next to maintaining the Professional Scrum courseware and assessments (including the creation of the PSM II assessment) I represented us at events around the world and shepherded our global community of PSTs. That all consumed my time until I ended my exclusive work for Scrum.org in March 2016. That was around the time that I started gathering ideas around the “Scrum Studio” and the “SDK” concept of the “Scrum Development Kit”, ideas that thus never materialized.

2016-now: independent Scrum Caretaker

I continued my professional life as a self-employed consultant calling myself “independent Scrum Caretaker”. It allowed me to get my boots on the ground again and visit and work with several organizations and their leadership teams. They were all trying to adopt and apply Scrum, at scales ranging from small to medium to large. I was reminded of the ideas I had been trying to formulate already in 2012, the ideas I had been trying to include in Agility Path and in Nexus, and the many ideas that never materialized. I was mostly, and painfully, reminded of how people were NOT acting upon those ideas and principles. I observed how the techniques and tactics that organizations used to adopt Scrum deliver no more than an illusion of agility.

So, in early 2019 I launched a recording with my main observations on what I called the illusion of agility and further described it in a whitepaper. However, pointing out the problem without offering a potential way out is hardly helpful. I live by the principle that inspection without adaptation makes no sense in a world of Scrum (which I also described in a blog post with a recording around the same time, early 2019). That is why I also recorded my advice to “Re-imagine your Scrum” to avoid the illusion of agility or get unstuck. I just didn’t get around to writing the envisioned paper. Until now…

Over the past 4-5 years I have finally pieced together a lot of ideas into a cohesive vision on the future state of Scrum. Many of those ideas had been lingering somewhere in my head for a long time, if not for the past 1-2 decades. I have shared those ideas, views, and vision-in whole or in part-at various events, meetups, and gatherings since 2020. It helped me enormously to better formulate them and improve how they were received and understood. Ultimately, I couldn’t have written down my views on re-imagining your Scrum any sooner then until recently.

Read my new whitepaper “Re-imagine Your Scrum (Firm up Your Agility)“.
It is now available for free, next to my other whitepapers.

Although it is not the complete story of how I look at the future state of Scrum (that will be the topic of my next book), I strongly believe it is more than enough to get many people, teams, and leaders to start thinking beyond their (current instances of) Scrum.

1/ De onverwachte weg naar een onverwachte kennismakingVan de technische wereld…

Januari 1996. Ik ben het beu. Alles. Ik verdien niet genoeg. Ik krijg niet de werkmiddelen die ik meen nodig te hebben (lees: dure software). Ik krijg geen firmawagen. Terwijl mijn privé-wagen eigenlijk van betere kwaliteit is dan de firma-exemplaren. Ik zoek maar vind geen nieuwe betrekking. Waarom word ik zelfs niet uitgenodigd? Ik brand. Terwijl instant antwoorden, oplossingen of uitwegen uitblijven, brand ik harder. Maar ik brand niet op. Ik wil vooruit. Ik wil meer. Ik wil alles. En eigenlijk wil ik het nu.

Kortom, bij de aanvang van 1996 ben ik een en al ongeduld en als gevolg daarvan een en al frustratie en irritatie. Eigenlijk was ik echt wel een héél grote brok frustratie. Ik ben sinds mei 1993 in dienst bij deze KMO (‘Kleine of Middelgrote Onderneming’–met in dit geval de nadruk op de ‘K’ gezien de 8 personeelsleden en de 2 eigenaar-oprichters) na een tweede sollicitatie. Ik herinner me nog mijn eerste sollicitatie bij het bedrijf, in de zomer van 1992, als vers afgestudeerd ingenieur elektronica (met specialisatie hardware engineering). Ik herinner me nog hoe ik compleet door de mand viel na een vraag over een RS485-driver. Ik leerde later (en prentte dat zo in mijn geheugen) dat het bedrijf die gebruikte voor seriële, stroomgestuurde communicatie. Wat bleek? Als industrieel ingenieur werd je verondersteld niet enkel iets (technisch) te kennen, maar ook iets (technisch) te kunnen. Daar sta ik dan met mijn glinsterend diploma en de veronderstelling in aanmerking te komen voor leidinggevende functies—falend in elk opzicht: in kennis, kunde en aspiratie. Na mijn tweede sollicitatie bij het bedrijf, in mei 1993, was de positieve commentaar dat ik niet enkel werkervaring had opgedaan, maar dat ik ook behoorlijk wat aan maturiteit had gewonnen. Van september 1992 tot maart 1993 had ik als software-ingenieur op VAX (en een beetje op OS/2) gewerkt met wat buitenlandse verplaatsingen voor een gigantisch project voor magazijnautomatisering in Ierland (vaak als enige vertegenwoordiger van het bedrijf). Deze keer kreeg ik wel een plekje aangeboden.

Ik herinner me daarna de feedback na mijn proefperiode van zes maanden: “niet indrukwekkend” (allicht want nog steeds beperkt in kennis en kunde), “alhoewel er wel een potentieel tot organiseren lijkt te zijn dat een kans verdient” (vrij vertaald). Dus, naast assembler-programmatie op in-house ontwikkelde micro-pic controller gestuurde (types PIC16C54(C)-PIC16C57(C)) devices krijg ik een extra rol toegewezen in aankoop en projectcoördinatie. Ik leef helemaal op en na een zevende proefmaand mag ik mezelf als vast in dienst beschouwen. Later komt er ook nog softwareontwikkeling in C++, Delphi en Paradox bij.

Maar nog geen drie jaar later kan het dus allemaal niet snel genoeg meer gaan. En dat heeft het nooit gekund, eigenlijk. Er brandt een vuur (in mij). Ik heb geen idee van de bron.

Ik besluit dat ik het helemaal gehad heb met de technische wereld waar ik blijkbaar voor opgeleid en in terecht gekomen ben. Mijn vriendin (in 1997 zijn we getrouwd en dat zijn we anno 2025 nog steeds) en ik lezen dat de positie van (zelfstandig) uitbater van de boekhandel in mijn lokale gemeente beschikbaar komt. Ik kan me niet inbeelden dat een boekhandel in mijn lokale gemeente überhaupt kan—laat staan kan floreren—maar ik stel me, aangespoord door mijn vriendin, toch kandidaat. Na een gesprek met de verantwoordelijken van de boekhandelsketen krijg ik een contract aangeboden. Ik informeer me boekhoudmatig om de leefbaarheid van de voorgespiegelde omzet (en vergoeding) te kunnen inschatten. In afwezigheid van negatieve adviezen teken ik en dien ik mijn ontslag in bij de KMO. Daarbij kan het me niet schelen dat er een wettelijk voorziene opzegperiode is. Ik wil vertrekken. Nu! Ik ben (te) emotioneel. Mijn opzeggesprek loopt bepaald niet geweldig. Mijn woede staat elk begrip in de weg en mijn houding is allicht weinig rationeel, laat staan constructief. Een les die ik er later uit trek (één van de vele) is dat ongecontroleerde boosheid je sowieso in een verliezende positie brengt als je gesprekspartners wel het hoofd koel houden.

Het duurde nog wel enige jaren voor ik besefte dat ik in die periode vooral mezelf aan het opbranden was, dat niets of niemand anders daar schuld aan had. Niets menselijks was (en is) me vreemd. Tot op vandaag kijk ik met enige meewarigheid terug naar de houding en opstelling van mijn jongere ik, naar mijn ongeduld en mijn ijver, mijn ijdelheid en mijn pretentie, mijn naïviteit en mijn onkennis van de wereld, mijn onmacht in het kwadraat (namelijk de onmacht om met het gevoel van onmacht om te gaan). O zo menselijk was ik (en ben ik). Maar tegelijk betreur ik ook het gebrek aan begeleiding, mentoring of coaching, bijvoorbeeld van de twee bedrijfseigenaars in die periode met hun tonnen ervaring. Daar tegenover staat dat het, ook met een latere terugblik vanuit wat toen de verre toekomst was, wel degelijk de juiste beslissing was. Uiteindelijk was het ook niet de laatste keer dat ik intuïtief en impulsief te werk ging en toch de juiste beslissingen nam. Voor de bewezen recidivistische “over-thinker” die ik ben is dat zeer, zeer vreemd, maar ik heb geleerd dat de trigger die me zo doet handelen steeds (verontwaardiging over een gebrek aan) “rechtvaardigheid” is. Uiteindelijk bleef ik uitzonderlijk langer dan 2-3 jaar bij een werkgever en elk vertrek was het resultaat van onverteerbare overtredingen van mijn waardensysteem en principes.

Dankzij deze onnadenkendheid heb ik echter niet enkel op professioneel vlak, maar hebben mijn vrouw en ik ook op persoonlijk vlak zelfs stappen gezet en resultaten bereikt die anders ondenkbaar zouden geweest zijn. Soms moet je inderdaad gewoon springen. Gelukkig leerde ik geleidelijk mijn emoties te omarmen in plaats van ze te negeren en te verwerpen, zoals de traditionele business en corporate modellen ons leren en voorhouden. Het werd zelfs een bewuste keuze om uitdrukkelijk vast te houden aan menselijkheid op de werkvloer. Ik volhard dan ook in de mening dat er te weinig begrip en aandacht voor het ‘o zo menselijke’ is in de bedrijfswereld en—bij uitbreiding—in de samenleving. Nochtans zijn en blijven we in de eerste plaats mensen, geen emotieloze machines of robots.

Mijn jongere ik (anno 2005)…naar een wereld van boeken

Uiteindelijk vernam ik ergens in de periode van mijn vertrek alsnog dat ik eigenlijk, ondanks mijn beperkte senioriteit, al bij de betere verdieners was bij die KMO. Maar kom, het vertrek is bezegeld en ik kan net op tijd aan de slag als zelfstandig uitbater van een boekhandel in een formule van franchising. Trots als een pauw ben ik. Ik leef ook helemaal op. Ik zou het als een droomjob beschrijven ware het niet voor het financiële aspect, alhoewel ik me daar pas geleidelijk aan van bewust word. Het duurt namelijk een tijdje voor ik begrijp dat het bruto inkomen dat ik had als bediende niet kan vergeleken worden met de vergoeding die ik als zelfstandig uitbater krijg. Van dat laatste moet namelijk nog heel wat van afgetrokken worden voor de vergelijking opgaat. En de verkeerde vergelijking is alleen maar verkeerder als het laatste al beduidend lager is dan het eerste om te beginnen. Dus, zelfs het idee dat we van dat laatste voldoende konden leven (alhoewel niet zoals voorheen) blijkt na een tijd een pijnlijke vergissing. Me voorafgaandelijk boekhoudmatig informeren was dus nutteloos gebleken, want niemand had me blijkbaar de harde waarheid durven vertellen. Maar als je je auto verkoopt, kinderloos blijft, bescheiden woont en wat comfort afbouwt, kom je toch ook al een eind. Want, soms moet je de sprong volhouden.

In de winkel heb ik een vaste klant waarvan ik weet dat hij ooit filosofie heeft gestudeerd. Spraakzaam is hij niet. Fascinerend wel. Zijn diploma heeft hij, maar zijn doctoraatsthesis heeft hij, alhoewel wel gemaakt, niet ingediend en verdedigd. Ik ben een jonge blaag die zich al eens interessant wil maken (dat zal uit alle voorgaande bekentenissen ook al wel duidelijk geworden zijn, zou ik denken) en dus wijs ik hem op een gegeven moment op de nieuwe uitgave van ‘Aldus sprak Zarathoestra’ die ik op de toonbank uitgestald had. Daarop doorbreekt hij zijn gebruikelijke zwijgzaamheid en geeft aan welke andere werken van Friedrich Nietzsche naar zijn mening beter zijn. Hij noemt zichzelf trouwens eerder een aanhanger van de taalfilosofie van Wittgenstein.

Dus, ik las van Friedrich Nietzsche de boeken ‘Voorbij goed en kwaad’ (1886) 1, ‘De vrolijke wetenschap’ (1882) 2 en ‘Ecce homo’ (1888, postuum gepubliceerd in 1908) 3. En dat bleek van levensbelang. Op de leeftijd van 26 hielp het me om veel van de gebeurtenissen van mijn niet al te bijster vrolijke jeugd mee een plaats te geven. Ik beschreef mijn toestand–eufemistisch–als “The terrorism of an alcoholic father left me with serious damages and memories of a loveless youth” in het blog-bericht Why It Took Time (to become what I didn’t know I wanted to be) dd. 18 juni 2012. Is dat dan de bron van mijn levenslang vuur?

Alhoewel mijn (intussen) echtgenote en ik de tijd van ons leven hadden in de wereld van boeken en we twee keer de uitbating van een grotere boekhandel op ons namen (de eerste verhuis volgde op de sluiting van de boekhandel in mijn lokale gemeente wegens niet leefbaar), sloten we de boekhandelsfase van ons leven in 1999 toch af om redenen van onbalans tussen inkomen en sociale belasting. We bevonden ons quasi op de rand van ernstige financiële problemen zonder enige vorm van sociaal leven.

Alhoewel ik me in 2000 de hoofdwerken van mijn levensreddende filosoof (opnieuw) aanschafte—in nieuwe edities naar aanleiding van de 100e verjaardag van zijn dood—lukte het me niet om er vervolgens een exclusief Nietzsche-leesjaar van te maken. Ik las simpelweg geen enkel nieuw aangeschaft boek. Dat heeft alles te maken met mijn toenmalige werkomstandigheden waarbij ik minimaal 14 uur per dag werkte, dagelijkse verplaatsing en files niet inbegrepen. En in de daaropvolgende jaren las ik meestal biografische werken over Nietzsche. De enige, latere uitzonderingen–alhoewel ook weeral een eeuwigheid geleden–waren de lectuur van ‘De geboorte van de tragedie’ (1872) 4 en de essays tegen Wagner (1888 en 1889) 5, beschreven in het blog-bericht Nietzsche contra Nietzsche dd. 24 juli 2014, en ‘Aldus sprak Zarathoestra’ (1886) 6. Hierna begreep ik trouwens ook waarom mijn vroegere winkelbezoeker me die andere werken van Nietzsche eerst aanraadde. Ik ben het wel niet met hem eens dat de Zarathoestra een te vermijden werk is. En een aanhanger van Wittgenstein werd ik ook nooit.

2/ Menselijk, al te menselijk

Fast forward naar 2025. Ik neem me voor om eindelijk alles van Nietzsche in chronologische volgorde (van verschijning) te lezen. Ik schrijf “eindelijk” want ik had dat plan ook in 2024 weer eens opgevat, maar de uitvoering ervan bleef toen beperkt tot het lezen van de twee essays gebundeld als ‘Het Dionysische wereldbeeld’ 7, de selectie vroege teksten samengebracht in ‘Waarheid en leugen’ 8 en ‘De geboorte van de tragedie’ 9 (in de uitgave van de nieuwe Nietzsche-bibliotheek).

Na de lectuur van de vier ‘Oneigentijdse beschouwingen’ (1873-1876) 10 (Nietzsche wilde er oorspronkelijk dertien schrijven) begon ik aan de gedichten van Nietzsche verzameld in ‘Dat alles ben ik’ 11 (2023). Maar toen ik bij het lezen daarvan bij verwijzingen naar het boek ‘Menselijk, al te menselijk’ (1878-1879) 12 kwam, besliste ik om de gedichten even opzij te leggen en eerst ‘Menselijk, al te menselijk’ zelf te lezen. Uit zelfs de vroegste gedichten blijkt trouwens de taalvaardigheid van Nietzsche al. Toen voelde het logisch om daarna ook ‘Afgemat als een eendagsvlieg bij avond’ 13 te lezen, een selectie van 109 brieven uit een totaal van 1044 brieven die uit de periode tot 1879, dus volgend op de publicatie van ‘Menselijk, al te menselijk’, bewaard zijn gebleven. En bij dat alles was ik de nodige notities beginnen nemen, met dit blog-bericht als gevolg…

‘Menselijk, al te menselijk’ is het eerste ‘echte’ filosofische boek van Friedrich Nietzsche. Nu ja, als we zijn eersteling, ‘De geboorte van de tragedie’, als een filologisch boek zouden beschouwen van een klassieke filoloog zoals Nietzsche dat toen officieel was. En dat doet het oneer aan, vanzelfsprekend. ‘Menselijk, al te menselijk’ verschijnt oorspronkelijk in 1878 als één deel. In het daaropvolgende jaar schrijft Nietzsche echter nog twee extra delen en in de heruitgave van 1886 verschijnt het uiteindelijke boek zoals we dat ook vandaag nog kennen. Terwijl het eerste, originele deel titelloos is, zijn de twee later geschreven gedeeltes als ‘Eerste afdeling: Gemengde meningen en sententies’ en ‘Tweede afdeling: De reiziger en zijn schaduw’ als het ‘Tweede deel’ aan de heruitgave toegevoegd.

Het verleden en het heden

In het originele, eerste deel maakt Nietzsche al meteen zijn (latere) geuzennaam van “filosoof met de hamer” waar. Hij dissecteert en vernietigt op die basis vervolgens in ongemeen scherpe bewoordingen de nodige heilige huisjes. Daarbij verkent hij een nieuwe stijl van schrijven, waarbij hij naast breder uitgewerkte teksten erg veel in relatief korte tot erg korte genummerde paragrafen schrijft. Het is de verkenning van de aforistische stijl, hèt stijlelement waar hij later zo bekend voor zal staan. Nu, het is allemaal nog verkennend, en dat toont zich al in het gegeven dat hij de term “aforisme” nog niet gebruikt, maar wel “sententie”, wat staat voor “een beknopte, wijze spreuk, gezegde of uitspraak met (vaak) een algemene levensles of morele boodschap”. Het ‘Eerste deel’ bevat, na een voorwoord van 8 paragrafen (sinds de heruitgave), 638 van dergelijke paragrafen en een afsluitend gedicht van 2 paragrafen. Dat laatste werd ook aan de herdruk van 1886 toegevoegd. Het ‘Tweede deel’ kreeg een voorwoord van 7 paragrafen, terwijl de ‘Eerste afdeling’ er 408 bevat en de ‘Tweede afdeling’ 350, naast de ongenummerde inleidende en uitleidende conversaties tussen de reiziger en zijn schaduw, zoals de titel ervan luidt.

Naast een afrekening met het verleden zijn inhoudelijk veel van zijn teksten en sententies een vorm van beginselverklaring. Ze geven uitdrukking aan de richting die Nietzsche meent te moeten inslaan, waar hij denkt naar toe te gaan, waar hij voor wil staan in de toekomst. De ondertitel van het boek, ‘Een boek voor vrije geesten’ (“Freigeister”), geeft aan wat dat inhoudt. Het is wat Nietzsche wil zijn: “Freigeist“, iemand die ongehinderd (door geld, relaties, vriendschappen, posities of heersende patronen, dogma’s en conventies) zegt waar het op staat qua stand van de wereld, de maatschappij, de kunsten, de muziek, de filosofie. Het is zoals hij in zijn brief aan Mathilde Maier van juli 1878, na de publicatie van de eerste druk van ‘Menselijk, al te menselijk’, schreef: “Nu schud ik van mij af wat niet bij mij hoort, mensen, zowel vrienden als vijanden, gewoontes, handelingen uit gemakzucht, boeken […]”. Als voorbeeld vermeldt hij zijn definitieve afscheid van Wagner en diens “barokke kunst van overspannenheid en verheerlijkte mateloosheid”. Terloops voegt hij daar een voorafspiegeling van de latere figuur van Zarathoestra aan toe: “[…] ik leef in eenzaamheid, en dat zal de komende jaren zo blijven, zodat ik weer als filosoof van het leven, rijp geworden en voltooid, onder de mensen mag (en dan waarschijnlijk moet) komen.” In het ongedateerd en pas in 1894 gepubliceerd gedicht ‘De vrije geest’ (‘Der Freigeist’) noemt Nietzsche het de “duizendvoudige woestijn” en een “winters zwerfbestaan”. Maar ook eerder al, in 1874, schrijft hij in een brief aan Emma Guerrieri-Gonzaga, een Italiaanse lezeres en zeldzame bewonderaar van zijn oneigentijdse beschouwingen: “Ook ikzelf ken geen hoger doel dan ooit een keer ‘opvoeder’ in de ruime zin van het woord te worden: maar […] de totale, vreselijke balans van al datgene wat wij ontvluchten, vrezen en haten moet eerst worden opgemaakt—maar daarna ook geen blik meer terug op het negatieve en onvruchtbare! Alleen nog maar planten, bouwen en scheppen.”

Echter, filosofie met de hamer eist al vroeg zijn tol. De aangehaalde Italiaanse lezeres haakt in 1875 al terug af want “[…] ik geloof dat u te zeer met mokerslagen werkt […]”. En dat was dan enkel al op basis van de eerste drie ‘Oneigentijdse beschouwingen’. Van ‘Menselijk, al te menselijk’ was er zelfs nog geen sprake…

In de gedichtenreeks ‘Scherts, list en wraak’ (‘Scherz, List und Rache’) (verschenen als inleiding bij ‘De vrolijke wetenschap’, 1882) zijn deze ideeën ook in dichtvorm uitgedrukt:

De wandelaar (‘Der Wandrer’)

‘Geen pad meer! Enkel afgrond, doodse stilte.’
Het pad verlaten: dát was wat je wilde!
Blijf kalm en kijk! Besef toch, wandelaar:
verloren ben je, denk je aan – gevaar.

De onvrije (‘Der Unfreie’)

A. Hij luistert of ze hem belagen,
hoort geruis, voelt onbehagen,
huivert, wat wil het geval?
B. Wie ooit ketens heeft gedragen,
hoort ze rinkelen – overal.

Nietzsche staat met ‘Menselijk, al te menselijk’ duidelijk op een kruispunt: hij kijkt terug op wat was en draait zich in de richting van de weg die hij al lang meende te moeten inslaan—die van een vrij denkende en vrij sprekende filosoof. Nietzsche beschrijft dit in het nieuwe voorwoord bij de herdruk van 1886 als “deze wil tot vrije wil” die “een taaie wil tot gezondheid” is. Zoals eerder aangehaald heeft hij in de voorgaande jaren, na een jarenlange verering, reeds afscheid genomen van Wagner. In de eerder geciteerde brief aan Mathilde Maier (juli 1878) geeft hij aan dat de eerste schetsen voor ‘Menselijk, al te menselijk’ (“ongeveer een derde van het boek”) ontstonden nadat hij de eerste Bayreuther Festspiele van Wagner was ontvlucht. Na het schrijven van de eerste aanvulling op ‘Menselijk, al te menselijk’ (in het voorjaar van 1879), met als titel ‘Gemengde meningen en sententies’, zal hij zijn positie als professor klassieke filologie in Bazel achter zich laten (mei-juni 1879). Zoals uit zijn brieven duidelijk blijkt, worstelt hij met immer toenemende gezondheidsproblemen waarvan migraine en oog- en maagproblemen de ergste zijn. Vaak moet hij lange periodes het bed houden en beschikt hij maar enkele uren per dag over een voldoende zicht.

In de gedichtenreeks ‘Scherts, list en wraak’ beschreef hij dat kruispunt met verwijzingen naar verleden en toekomst ook:

Menselijk, al te menselijk (‘Menschliches, Allzumenschliches’)

Zwaarmoedig, schuw, met achterwaartse blik,
vertrouwend op de toekomst, op je ik.
O vogel, komt een adelaarsblik je toe?
Ben jij Minerva’s liefste, Oe-hoe-hoe?

Bij wijze van spreken (‘Das Sprüchwort spricht.’)

Scherp en mild, grof en fijn,
vertrouwd en vreemd, bevlekt en rein,
voor wijs en dwaas ontmoetingsplein:
dat alles ben ik, wil ik zijn,
duif zowel als slang en zwijn!

Persoonlijk voel ik veel waardering voor wat Nietzsche niet wil zijn: een halfgod of (sektarisch) leider met een duidelijk afgelijnd, dogmatisch (filosofisch) systeem. Want daar hebben we er tenslotte al genoeg van, ook vandaag nog, van dergelijke aspirant-beroemdheden, nietwaar? In een brief van mei 1878 aan zijn vriend Heinrich Köselitz (oftewel componist Peter Gast) schrijft hij in antwoord op diens positieve ontvangst van ‘Menselijk, al te menselijk’: “Dat is het beste wat ik ervan mag verwachten—het opwekken van de productiviteit van anderen […]”.

Thematiek en tijdloosheid

Deel een van ‘Menselijk, al te menselijk’ is in negen duidelijke thema’s (“Hoofdstukken”) verdeeld, zijnde: ‘Van de eerste en laatste dingen’, ‘Over de geschiedenis van de morele gevoelens’, ‘Het godsdienstige leven’, ‘Uit de ziel van kunstenaars en schrijvers’, ‘Tekenen van hogere en lagere cultuur’, ‘De mens in de omgang’, ‘Vrouw en kind’, ‘Een blik op de staat’ en ‘De mens met zichzelf alleen’. Alhoewel de twee “Afdelingen” van deel twee geen expliciete onderverdeling kennen, werd ik er mij tijdens de lectuur van bewust dat exact dezelfde thema’s als in het eerste deel worden behandeld, in exact dezelfde volgorde. Ik besef dat het is ingegeven door mijn comfortabele, hedendaagse kijk op en ervaring met het uitgeefproces en mijn persoonlijke drang naar samenhang en focus in mijn schrijfwerk, maar ik vind het jammer dat deze onderverdeling niet staat aangegeven in het tweede deel. Er had wat mij betreft zelfs een integratie per thema/hoofdstuk kunnen gebeuren van de teksten van deel twee in deel een bij de heruitgave in 1886. Het gebrek aan enthousiasme voor zijn boeken bij zijn uitgever (of de wisselingen van uitgever) en Nietzsche’s gebrek aan financiële middelen zijn daar allicht niet vreemd aan, naast het gegeven dat hij op het moment van de heruitgave van ‘Menselijk, al te menselijk’ (1886) al enkele boeken verder stond in zijn oeuvre—voorbij de publicatie van ‘Voorbij goed en kwaad’ (op eigen kosten) en met de publicatie van ‘Aldus sprak Zarathoestra’ in het vooruitzicht. Verder is het natuurlijk zo dat al veel van zijn werk tot stand kwam doordat Nietzsche het dicteerde (vaak aan Peter Gast) en ook het nazicht en de correcties van de manuscripten moest doen met hulp van anderen (vaak diezelfde Peter Gast). Misschien was het ook gewoon een bewuste keuze om enkel de oorspronkelijke volgorde van de thema’s te volgen zonder de herhaalde, expliciete vermelding ervan. Met diezelfde hedendaagse schrijversblik wil ik ook nog toevoegen dat meer redactionele hulp wat mij betreft aangewezen was geweest bij de inhoud. Dit geldt heden ten dage ook nog bij veel van de non-fictiewerken die ik lees. Al te vaak ervoer ik de lectuur van ‘Menselijk, al te menselijk’ als het enigszins moeizaam waden door troebel water op zoek naar de meer gesofisticeerde of geniale ideeën, observaties en vondsten. In zijn latere werk springen die je namelijk als vliegende vissen uit een helder meer tegemoet en moet je helemaal niet hengelen of zoeken. Er zijn te veel aforismen en paragrafen die naar mijn mening geschrapt hadden kunnen worden, zodat het resulterende boek—alhoewel het nog steeds een uitgebreid werk zou geweest zijn—toch kernachtiger en veel, veel krachtiger was geweest.

Een andere kritische bedenking is dat heel wat teksten nog redelijk eigentijds zijn, dat wil zeggen geworteld zijn in de tijd waarin hij leefde. Een voorbeeld zijn de vele bedenkingen rond al wat op dat moment (halverwege de 19e eeuw dus) “Duits” is: maatschappij, religie, cultuur, politiek, schrijvers en literatuur, kunstenaars en kunst, mode, omgangsvormen. Veel van deze teksten lezen als mini- of micro-versies van de zijns inziens schrijnende gebreken aan (hogere) cultuur in Duitsland die hij in zijn eerste ‘oneigentijdse beschouwing’ (1873) in de persoon van de theoloog David Friedrich Straus reeds aan de kaak stelde. Zoals in die oneigentijdse beschouwing zet hij deze aspecten vaak af tegen een door hem geïdealiseerde Franse cultuur en de door hem verheerlijkte Renaissance. Alhoewel veel uitgebreider aangekaart is het dus geenszins een nieuwe stelling van Nietzsche in ‘Menselijk, al te menselijk’. In een brief van februari 1873 (aan Malwida von Meysenburg) omschrijft hij de Franse (en Griekse) taal reeds als “strenge cultuurtaal” en noemt het Duits al hun “enigszins barbaarse moedertaal”.

Ook zijn blik op de Middeleeuwen lijkt op het beeld dat werd gecreëerd tijdens de Renaissance, een periode die hij hoog acht, alhoewel hij de Middeleeuwen ook duidelijk verafschuwt vanwege de toenmalige bloei van de christelijkheid. Het onderwerp “Geschiedenis” behandelt hij in het algemeen sowieso in lijn met zijn tweede ‘oneigentijdse beschouwing’ (voorjaar 1874) getiteld ‘Over nut en nadeel van de geschiedenis voor het leven’. Daarin klaagt hij sterk aan wat we vandaag “historicisme” zouden noemen en het gegeven dat academische historici zich te gemakkelijk begraven in het verleden, zonder de wil of ambitie om de toekomst vorm te geven.

Of het verzachtend bedoeld is, betwijfel ik, maar naast de afrekeningen maakt Nietzsche ook duidelijk wie zijn ‘helden’ zijn, waarbij vooral Goethe en Schopenhauer (zie ook de derde ‘oneigentijdse beschouwing’ van 1874 getiteld ‘Schopenhauer als opvoeder’) in het oog springen, maar ook Kant, enkele componisten en oud-Griekse denkers en tragedieschrijvers. Het gebruik van de term “helden” is nog net op zijn plaats, meen ik, alhoewel Nietzsche in het geval van Goethe, Schopenhauer en Kant eerder hun houding en persoonlijkheid bewondert dan hun ideeën. Om niet te zeggen dat hij het sowieso niet met hen eens is. Want, alhoewel hij diens moed bewondert en hem daarom als zijn “opvoeder” blijft beschouwen, beschrijft Nietzsche bijvoorbeeld de ideeën van Schopenhauer toch vooral als een noodzakelijke laatste fase van het oude denken, met als belangrijkste verdienste de snellere invoering van de toekomstfilosofie waar Nietzsche voor staat. Verder is het ook heel duidelijk hoe ANTI-nationalistisch Nietzsche is (ondanks twee ongelukkig afgelopen pogingen om in het leger in te treden). Nietzsche was trouwens formeel een statenloos persoon na zijn vertrek uit Duitsland (en uitschrijving als Pruisisch onderdaan), omdat hij zich nooit formeel inschreef in Zwitserland na zijn benoeming op 13 februari 1869 tot buitengewoon hoogleraar in de klassieke filologie aan de universiteit en leraar Grieks (voor de hogere jaren) aan het gymnasium, beide in Bazel. Meermaals ook, zoals hij dat blijft doen in later werk, spreekt hij zich sterk uit TEGEN anti-semitisme. Meer nog, Nietzsche toont zich meermaals bewonderaar van de Joodse medemens.

Parels en zwijnerij

Ondanks mijn kritische bedenkingen bevat ‘Menselijk, al te menselijk’ toch behoorlijk wat parels, met de tijdloze en universele (en dus waarlijk “oneigentijdse”) kwaliteit die ik me van Nietzsche herinnerde uit mijn eerdere lectuur. Er worden heel wat waarden (en zogenaamde “deugden”) omgekeerd en de (vooral christelijke en religieuze) moraal en “zedelijkheid” worden niet enkel onderzocht op oorsprong en genealogie, maar worden binnenstebuiten gedraaid, op hun kop gezet en teruggebracht tot dit aardse leven, ons menselijke, al te menselijke bestaan, wat toch allesbehalve vanzelfsprekend was in zijn tijdperk. Nietzsche haalt daarbij–quasi achteloos–specifieke bijbeluitdrukkingen onderuit en kent ze desnoods een alternatieve betekenis toe. Nietzsche verkiest de wetenschappen en een wetenschappelijke benadering boven metafysische verklaringen van religieuze oorsprong en beschouwt kennis en waarheid (in al hun mogelijke gradaties) als alternatief voor de moraal, die hij herhaaldelijk beschrijft als een instrument voor maatschappelijk conformisme.

Globaal zie je in dit eerste boekwerk van Nietzsche nog veel van zijn andere, latere thema’s opduiken, zoals dat trouwens in zijn eerdere publicaties—alhoewel nog meer embryonaal—ook al het geval was. Zeker de conversatie tussen “de reiziger en zijn schaduw” (de tweede afdeling van het tweede deel, najaar 1879) is wat mij betreft een—weliswaar heel verre, maar toch—voorafspiegeling van een Zarathoestriaanse conversatie, zoals de “adelaar” in het vermelde gedicht ‘Menselijk, al te menselijk’ uit de gedichtenreeks ‘Scherts, list en wraak’ ook al naar Zarathoestra verwijst (het is diens lievelingsdier). In het Duits is de titel van deze tweede afdeling “Der Wanderer und sein Schatten”. “Wanderer” ervaar ik als mooier en krachtiger dan elke mogelijke Nederlandse vertaling, of het nu “reiziger”, “wandelaar”, “zwerver”, “zwervende”, of—wie weet—iets als “doler” of “dolende” is. Mijns inziens was dit ook gedeeltelijk de inspiratiebron voor Nassim Nicholas Taleb, vooral bekend van het boek “De zwarte zwaan” en mateloos bewonderaar van Nietzsche, om “flaneur” te worden en zich ook zo te noemen. “Der Wanderer” was ook de bijnaam van Goethe als student en het zal een belangrijke metafoor blijven in het werk van Nietzsche voor de vrije geest. Van de “übermensch” is er voorlopig nog geen sprake, alhoewel de basisideeën over de nood aan zelf-overwinning toch al sterk opborrelen in ‘Menselijk, al te menselijk’ (en voorgaande schrijfsels trouwens).

Consequent bouwt Nietzsche gestaag verder op zijn voorkeur voor het (verwaarloosde) Dionysische aspect van het leven, dat hij uitvoerig beschreef in ‘De geboorte van de tragedie’ en andere vroege geschriften, en verwerpt alles consequent dat dit levensaspect…verwerpt. Datzelfde zie je trouwens ook in de gedichten van deze periode en voorgaande. Wat me daarbij in positieve zin ook opviel in ‘Menselijk, al te menselijk’ was de sterk psychologische invalshoek bij Nietzsche’s zoektocht naar wat de mens zegt, denkt en doet, en waar dit in kan geworteld zijn. Ik kan me voorstellen dat er hier toch sprake kan zijn van invloed uit de uitwisseling van intellectuele ideeën met zijn vriend Paul Rée. Rée had in 1875 zijn werk ‘Psychologische Beobachtungen’ gepubliceerd, als een verzameling essays en maximes (!)—weliswaar anoniem, maar daar was Nietzsche niet in getrapt zoals blijkt uit zijn brief van oktober 1875. Paul Rée toonde zich zeer enthousiast over ‘Menselijk, al te menselijk’ en bleef een levenslange naaste vriend en sparring partner van Nietzsche.

In een aantal teksten van ‘Menselijk, al te menselijk’ toont Nietzsche zich op het eerste zicht een wat wereldvreemd figuur niet gespeend van enige traditionele vooroordelen. Ik meen dat je daarin ook zijn idealisering van de klassieke Griekse maatschappij ziet en de hergeboorte ervan–de Renaissance. Dat verdwijnt echter gedeeltelijk naar de achtergrond als je zijn meningen en opinies expliciet aftoetst aan zijn “wil tot de vrije wil” en het onvoorwaardelijk streven om Freigeist te zijn, naast andere aspecten. Zeker wat betreft het thema “vrouw” durf ik te stellen dat Nietzsche ook het kind van zijn opvoeding is gebleven en de gevangene is gebleven van de mores van zijn tijd. Hij was op 15 oktober 1844 de eerstgeborene van Franziska Oehler, die twee jaar eerder als 17-jarige was gehuwd met de op dat moment 30-jarige dominee Carl Ludwig Nietzsche. De vader van zijn vader was ook dominee geweest, zoals ook de vader van zijn moeder dat was geweest. Na de dood van zijn vader in juli 1849, nog geen vijf jaar na de geboorte van Nietzsche, en de dood een half jaar later van zijn op dat moment 2-jarig broertje Ludwig Joseph gaat hij met zijn moeder en zijn twee jaar jongere zus Elisabeth in donkere omstandigheden—letterlijk en figuurlijk—inwonen bij de moeder van zijn vader en een oud-tante. Zijn moeder bekijkt dit alles als beproevingen opgelegd door god.

In de jaren voorafgaand aan zijn zwerversbestaan (dat begon in 1879) heeft zijn zus, die haar broer met de nodige ups en downs in hun verhouding uiteindelijk toch bewonderde en zelfs verafgoodde, gedurende een periode van drie jaar zijn huishouden bestierd. Ik vond persoonlijk de vele brieven uit die periode (1874-1879) van Nietzsche aan zijn vriend Carl von Gersdorff, als observatie en in antwoord op diens jarenlange amechtige pogingen om een huwelijk aan te gaan, erg inzichtelijk om een aantal stellingen en gebeurtenissen die ik als zeer wereldvreemd beschouw toch te kunnen plaatsen (in de maatschappij van die dagen). Denk daarbij aan “huwelijkskandidaten” op de “huwelijksmarkt” (die desnoods “geschaakt” worden) in het kader van functionele en/of gearrangeerde huwelijken, niet zelden gedreven door financiële motieven (regelmatig te begrijpen als: schulden).

Uit het gedicht ‘Er doolt een zwerver door de nacht’ dat Nietzsche aan zijn vriend en collega-filoloog Erwin Rohde schreef ter gelegenheid van diens huwelijk, verstuurd in een brief van 17 juli 1876, zouden we kunnen afleiden dat Nietzsche de romantiek (ook in bredere zin) en het huwelijk als niet compatibel beschouwde met zijn “wil tot vrije wil”. En daarmee kondigt hij in zekere zin dus ook het verlies van zijn vriend aan voor het vrije-geestschap en hun daarom noodzakelijke verwijdering (Nietzsche heeft nooit kennis gemaakt met de echtgenote of de latere kinderen van zijn voormalige vriend).

Het middenstuk van het gedicht luidt:

Er doolt een zwerver door de nacht (‘Es geht ein Wandrer durch die Nacht’)

[…]
Er zingt een vogel door de nacht!
— ‘Ach, vogel, wat heb je gedaan?
Waarom blokkeer je zin en voet,
en zingt zo hartverscheurend zoet
dat ik ervan moet blijven staan
en luisteren moet
en duiden moet jouw toon en groet?’
[…]
“Tot ziens, jij arme wandelaar!”

In de herwerkte versie die Nietzsche twaalf jaar later van dit gedicht maakt met als titel ‘De zwervende’ (‘Der Wandrer’) wordt onder andere “Waarom blokkeer je zin en voet” veranderd in “Wat hinder je mijn hart en voet” en is de laatste zin “Leb wohl, du arme Wandersmann!” (vertaald als “Tot ziens, jij arme wandelaar!”) vervangen door een zwijgzame overweging van de “brave vogel” over het effect van zijn gezang—nu verduidelijkt als een lokzang voor een “wijfje” (“Weibchen”)—op “Die arme, arme wandelaar” (“Der arme, arme Wandersmann”).

Desalniettemin weten we uit de brieven uit de 5-jarige periode voor zijn zwerversbestaan, dat een aanvang nam na zijn pensionering in juni 1879 en dus kort na afwerking van de eerste aanvulling op ‘Menselijk, al te menselijk’, dat Nietzsche enigszins hartstochtelijk “binnen niet al te lange tijd een goede vrouw [zou] willen vinden”. Hierbij werd hij bijgestaan en aangemoedigd door Malwida von Meysenburg die zich als een koppelaarster voor hem opstelde en de mening was toegedaan dat Nietzsche’s toekomstige vooral ook rijk moest zijn. De vriendschap tussen Von Meysenburg en Nietzsche ontstond toen ze beide tot de kring van Wagner-volgelingen behoorden, maar overleefde enigszins verrassend de verwijdering tussen Nietzsche en het echtpaar Wagner. Zo deed hij schriftelijk een onverwacht huwelijksaanzoek aan Mathilde Trampedach in april 1876 en verklaarde omzwachteld–eveneens schriftelijk–zijn liefde aan Louise Ott in september van datzelfde jaar. Nadat deze laatste zijn liefdesverklaring negeerde en hun relatie beperkte tot een “trouwe en gezonde vriendschap” uitte een ronduit onderdanige Nietzsche ook zijn twijfels rond zijn beoogde toekomst: “Misschien wil ik zelfs meer vrije geest zijn dan ik kan zijn!” Nochtans ging Nietzsche in 1882 toch nog door een bepaald passionele periode na de kennismaking met de Duits-Russische Lou Salomé, via de eerder vermelde koppelaarspraktijken van Malwida von Meysenburg. Nietsche deed haar twee huwelijksaanzoeken. Zijn grootste concurrent was zijn goede vriend, Paul Rée. Beide vrienden werden door Salomé afgewezen. Niet alleen is dit allicht de meest bekende liefdespoging van Nietzsche, maar het leidde ook tot wat allicht de meest bekende foto van Nietzsche is (met Salomé en Rée).

Uiteindelijk is de vaststelling dat zelfs Nietzsche niet in elk aspect van mens, leven en maatschappij zijn tijd vooruit was.

Daar tegenover staan enkele ronduit visionaire voorspellingen in ‘Menselijk, al te menselijk’—in de wetenschap dat deze teksten in de maatschappij anno 1870 (en volgende jaren) werden geschreven. Mij sprongen daarbij in het oog Nietzsche’s beschrijving van het (toekomstig) verloop van een democratisch staatsbestel, de verwachte opkomst van een “middenklasse” als gevolg van het verspreidende socialisme en de verwachting van de toekomstige nood aan een “Europese Volkenbond”—waar, als ik me niet vergis—ook Kant al ideeën over geformuleerd had. In zijn vooruitstrevende gedachten omtrent een rechtvaardiger beoordeling van misdaden door het gerechtelijk apparaat en daaraan gerelateerde onderwerpen als “straf” en “boete” lijkt me opnieuw sprake van een vruchtbare uitwisseling van ideeën met Paul Rée. In een brief van april 1879 reageerde Nietzsche trouwens enthousiast op de afwerking van het boek van Paul Rée over de geschiedenis van de straf. Dat boek werd trouwens uiteindelijk pas in 1885 gepubliceerd als ‘Het ontstaan van het geweten’.

Mooi vind ik dat Nietzsche niet aarzelde om zichzelf tegen te spreken en ambiguïteit omarmde als een essentieel gegeven van ons aardse leven. Ook dat is menselijk, al te menselijk. Het is ook amusant om vast te stellen dat Nietzsche veel van zijn eigen richtlijnen en adviezen geformuleerd in ‘Menselijk, al te menselijk’ vooral niet naleefde.

Misschien is het door mijn eigen hoop en droom als onafhankelijk Scrum Caretaker (“Humanizing the workplace with Scrum“), maar ik hield heel erg van een aantal bespiegelingen van Nietzsche in ‘Menselijk, al te menselijk’ over de impact van de opkomst van de industrialisatie op mens en op geleverde kwaliteit. Sommigen kunnen naar mijn mening quasi letterlijk naar vandaag (en hedendaagse innovaties van technische of technologische aard) vertaald worden.

Ik geef als voorbeeld aforisme 220 van de tweede afdeling (‘De reiziger en zijn schaduw’) van het ‘Tweede deel’ uit ‘Menselijk, al te menselijk’:

Reactie op de machinecultuur. – De machine, zelf een product van de beste denkkracht, activeert bij de personen die haar bedienen bijna alleen de lagere, dommere krachten. Zij maakt daarbij een geweldige massa energie vrij die anders zou blijven sluimeren, dat is waar; maar zij geeft niet de stimulans om hoger te stijgen, het beter te doen, een kunstenaar te worden. Zij maakt werkzaam en uniform,—dat veroorzaakt op den duur een reactie, een wanhopige verveling van de ziel, die door de machine naar een ledigheid vol afwisseling leert smachten.

(Tip! Vervang heden ten dage in bovenstaande citaat “de machine” door “AI” en lees het opnieuw).

Tenslotte, in het gedicht dat de titel draagt van de tweede afdeling van het tweede deel van ‘Menselijk, al te menselijk’, namelijk ‘De wandelaar en zijn schaduw’ (lees “wandelaar” als “reiziger”) verwerkt Nietzsche de titel van het boek dat volgde op ‘Menselijk, al te menselijk’:

‘De wandelaar en zijn schaduw’ Een boek (‘ “Der Wanderer und sein Schatten.” Een Buch’)

[…]
Vijf voetbreed aarde, morgenrood;
onder mij—wereld, mens en dood!

Hij omschreef dat boek, ‘Morgenrood’ (1881), als het begin van zijn “veldtocht tegen de moraal” en het is het volgende werk van Nietzsche op mijn leeslijst.

Uiteindelijk is het fascinerend om voor mezelf vast te stellen dat het soms het goed is om je tijd te nemen, in dit geval om 25 jaar te wachten vooraleer deze leesonderneming aan te vatten. Ik heb persoonlijk het gevoel dat ik enerzijds het werk van Nietzsche met meer diepgang lees en ervaar, maar het anderzijds ook op een meer kritische manier kan (en durf) evalueren. Beide–ervaren en evalueren–zijn in mijn geval natuurlijk enkel mogelijk gebleken door effectieve levenservaring, terwijl Nietzsche veel meer een beroep kon doen op zijn geestelijke verbeeldingskracht.

Warme groet
Gunther
uw onafhankelijke Scrum Caretaker

Bibliografie

1 ‘Voorbij goed en kwaad (Voorspel van een filosofie van de toekomst)’, Vertaling Thomas Graftdijk, De Arbeiderspers, November 1993
2 ‘De vrolijke wetenschap’, Vertaling Pé Hawinkels, De Arbeiderspers, 1994
3 ‘Ecce homo (Hoe iemand wordt, wat hij is)’, Vertaling Pé Hawinkels, De Arbeiderspers (Privé-domein nr. 13), december 1993
4 ‘De geboorte van de tragedie (of Griekse cultuur en pessimisme’), Vertaling Kees Vuyk, International Theatre Bookshop, 1987
5 ‘Nietzsche contra Wagner’, Vertaling Hans Driessen, De Arbeiderspers (Privé-domein nr. 194), 1994
6 ‘Aldus sprak Zarathoestra (Een boek voor allen en voor niemand)’, Vertaling P. Endt en H. Marsman, Wereldbibliotheek, 1985
7 ‘Het dionysische wereldbeeld (en Filosofie in het tragische tijdperk van de Grieken)’, Vertaling Maarten Van Buuren, Boom, april 2024
8 ‘Waarheid en leugen’, Vertaling Tine Ausma, Boom, 2016
9 ‘De geboorte van de tragedie (of Griekse cultuur en pessimisme)’, Vertaling Hans Driessen, De Arbeiderspers, 2000
10 ‘Oneigentijdse beschouwingen’, Vertaling Thomas Graftdijk; herzien door Paul Beers, De Arbeiderspers, november 1998
11 ‘Dat alles ben ik’, Vertaling Ard Posthuma, Historische Uitgeverij, maart 2023
12 ‘Menselijk, al te menselijk’, Vertaling Thomas Graftdijk; herzien, geannoteerd en van een nawoord voorzien door Hans Driessen, De Arbeiderspers, november 2000
13 ‘Afgemat als een eendagsvlieg bij avond (Een selectie uit de brieven, 1858-1879)’, Vertaling Hans Driessen, De Arbeiderspers (Privé-domein nr. 228), 1998

Following is an article from my latest newsletter, “The Scrum Caretaker Courier 13“. Subscribe here if you prefer receiving my news and updates directly.

With this article I’d like to update you on the different sorts of shapeshifting I seemed to have been initiating for the Scrum Caretakers movement and how it helped me think about shaping the future, creating a foundation for that future.

Warm regards
Gunther
independent Scrum Caretaker

Stages of Shapeshifting2024 – The Scrum Caretaker Courier

By the end of 2024 I started noticing not just a steep increase in the amount of subscribers to my “The Scrum Caretaker Courier” newsletter, but also strange effects. Although I don’t see how subscribing to my newsletter would benefit potential scammers, hackers, intruders or e-criminals, but there was a clear growth in fake subscriptions. It showed in the responses after sending out each Scrum Caretaker Courier. A more stringent subscription process was needed as I also noticed how some regular accounts unsubscribed already after receiving the welcoming mail, saying it was “spammy content”. I found that quite funny because that message did not have any content, but merely a word of welcome.

By that time I had close to 5000 subscribers. I decided for radical action: I wanted people to actively and consciously re-subscribe for “The Scrum Caretaker Courier“. I unsubscribed all accounts and asked everybody to re-subscribe (through a 2-step process) if they wanted to remain connected and updated. I do need to admit that this turned out to be a manual effort of sending mails, which I hadn’t anticipated and much annoyed me. As all accounts had been archived (rather than erased) nobody would have to re-enter all their information. After a month, about 80 people had done so. Today, as I am composing this Scrum Caretaker Courier 13, you are one of 101 subscribers. Still, I feel much better addressing really interested people rather than a non-responsive crowd (no matter its size).

2025 – Scrum Caretakers Meetup

My actions for The Scrum Caretaker Courier got me thinking about the Scrum Caretakers Meetup and its 1000+ members too. I had started this meetup in 2016 to connect passionate practitioners in Belgium and the Netherlands via in-person meetups—and failed to do so. I revived and shapeshifted the group a first time in 2020 by going global and online. By the end of 2024 I had that nagging feeling of failure again by reflecting on the number of group members and the number of registrations versus the no-shows for the meetup sessions I was facilitating. It suffices to talk to other Meetup owners to understand that it is not unique to my meetup group: a small portion of members seem to be really interested, let alone register for events and an even smaller portion of the registered people actually show up. What might be unique is that I don’t feel like accepting that and abiding by it. There must be a better way.

In my mind there was a similarity with my Scrum Caretaker Courier newsletter. I concluded that for the Scrum Caretakers Meetup I also needed to walk the talk and truly enact my personal mantra of valuing value over volume. I decided for the Meetup to also focus on the engaged minority rather than a stale majority—not a move that I would have undertaken if I wanted to brag about large numbers, like corporations typically do.

In February 2025 I decided to shapeshift the Scrum Caretakers Meetup group for the same reason of asking people to re-subscribe to The Scrum Caretaker Courier : engagement over passive presence. I activated the option of “Member Dues”. It meant that all members were given a month to consider whether they wanted to remain a member by paying a yearly membership fee of 50€. I shared the value I envisioned offering to paying members, like exclusive discounts on my classes and workshops (quickly superseding the yearly fee) and scoops of new classes, workshops and presentations. It left the meetup group with no more than 12 members (myself included).

I want to explicitly thank following Scrum Caretakers Meetup members for their trust and confidence when they decided to pay and stay: Angela Spring, Christian Lapointe, Edwin Burgers, Katiana Villaréal, Marijn van der Zee, Michael Forni, Sandra Said, Shirley Santiago, Tim Dickey, Giovanni Tagliarini and Biplan Subedi.

And then, I decided to test out a trial offer of Meetup to upgrade my organizer’s subscription. That however didn’t live up to my expectations. I considered it not worth the money. But when I wanted to downgrade again, that seemed impossible without letting go of leadership over the meetup group. As Meetup’s support was not really helpful (to say the least) I decided to go for radical action again and plainly eliminate the group. So, you will find that my Meetup Group called “Scrum Caretakers” has…disappeared.

I will still offer the promised value for the former 11 paying members of the Scrum Caretakers Meetup obviously, but it will be at a different place than Meetup. Because, indeed, my thoughts around these operations were not being halted by the above steps and in the spring of 2025 I decided to take it to the next level, and capitalize on these events to re-shape my professional future with Scrum, use it to establish the Foundation(s) for that future.

Foundation (One)

I intend to initiate a new home for Scrum Caretakers around the world, which for the time being I would explain like a Foundation (One) for the future.

Fans of sci-fi literature might have already detect what inspired me to go for this terms. Others might want to have a look at the picture next door and check it out. There is however no further resemblance or similarity to any of the characters or events described in the fabulous saga by Isaac Asimov.

That did require (finally) coming up with a definition of “Scrum Caretaker”, because of the belief that there is added value in being a Scrum Caretaker.

Being a Scrum Caretaker requires going beyond the formal responsibilities of any other Scrum role by emphasizing stewardship and care for both the Scrum framework and the people involved. A Scrum Caretaker nurtures the environment, culture and mindset necessary for Scrum to thrive, focusing on long-term growth, organizational agility and the human aspects of Scrum. Rather than maintaining a process and team-centric focus, a Scrum Caretaker’s perspective is more holistic through stewardship of Scrum as a living system, upon a culture of people and values, aiming at long-term organizational agility rather than just team or delivery effectiveness.
In short, a Scrum Caretaker embodies a broader, more holistic stewardship, ensuring Scrum’s values and people-centric philosophy are deeply rooted and sustained, acting as a mentor and guardian for both the framework and those practicing it. And, while every Scrum Caretaker is a Scrum Master too, not every Scrum Master fully embraces the Scrum Caretaker mindset.

It also required updating the vision or mission statement I had devised for the shapeshifted but now eliminated Scrum Caretakers Meetup:

Much remains that I need to figure out for this new platform, this Foundation and home for Scrum Caretakers around the world:

I might distinguish paying from free members.I might facilitate open, public sessions to continue what I did with my Scrum Caretaker meetups. A new name I am considering would be “ Scrum Caretaker Hangout ”. I might ask for a fee for a new type of sessions that I currently envision calling a “Scrum Caretaker Interactivent”. They will be a mixture of a presentation and a workshop. For the latter I am considering working with EventBrite, next to selling seats via my webshop. A first topic I have in mind is “Why Scrum Works”, inspired by the way it worked at the Agile Minds Romania Meetup.I might add community or forum-like capabilities to foster interaction and engagement.I want to look into a way of some integration with MailChimp to make account management more easy. I also use MailChimp for this Scrum Caretaker Courier.

Much figuring out will happen once we get going, not in upfront plans.

Foundation Two

I see my current website as my Foundation Two, the home from where I will keep working as an independent Scrum Caretaker via my business vehicle Ullizee-Inc. It should allow me to safeguard Foundation (One), the new (to be established) home for Scrum Caretakers around the world. If you’re into numbers, my website currently has 435 subscribed followers. They get a mail whenever I publish a new blog note.

I have recently spent quite some time on re-thinking and redesigning my website. What can you expect from it in the future?

My articles and whitepapers remain downloadable for free.I have consolidated my descriptions of the Scrum Values (and all 25+ translations) and my Scrum Glossary on it (and all 25+ translations). The separate websites I used to maintain both will disappear by the end of 2025.Obviously, I will keep using my website to celebrate events like the release of the fourth edition of “Scrum – A Pocket Guide” and the third edition of its Dutch translation, “Scrum Wegwijzer”, and other announcements, opinions and excerpts.I will also keep sharing recordings of my speaking engagements (also available via my YouTube channel).It will remain the primary channel (shop) to get your seat in one of my online Professional Scrum classes and Scrum Pocket Classes.

Additionally, I will revert to my original intent when I started blogging in 2009 and share more non-Scrum blog posts as well:

This will include stories from my personal life like I shared recently when I wrote about our life with a son with DMD and a son with Down. These were written in Dutch, so you might have to find a way to translate them.I plan to keep sharing other people’s insights that I feel are worthwhile sharing with my (English-speaking) network. I recently shared my translation of two articles written in Dutch: “Fascinated by a Blob.” (by Prof. Kristien Hens) and “Trans women are women. Not a different species, not a threat, just…women.” (by Prof. Piet Hoebeke).

Following is an article from my latest newsletter, “The Scrum Caretaker Courier 13“. Subscribe here if you prefer receiving my news and updates directly.

Over the years I have often observed with amazement what happens on so-called ‘Social Media’: what is being shared by whom (for what reason) and how others respond to what is being shared by whom (for what reason), whether it concerns a statement, a picture, a snippet, an event or an occurrence within the closed so-called Social Media environment or in what is usually called society or the (outside) world. Yet, for about 15 years it never stopped me from spending quite some time on those so-called Social Media platforms—checking out what was happening and occasionally attempting to contribute. It did take a long time but finally I seem to have realized that it was probably more like a habit rather than being a valuable activity. Realizing that I wasn’t getting a lot of personal benefits or insights from the time spent on these so-called Social Media, at first (a few years ago) I started limiting my presence on these platforms to professional topics only.

But even that didn’t work out in the long run.

And thus, toward the end of 2023, I stopped actively using Facebook, Instagram and Twitter/X—instantly. I strongly felt that these platforms had become and would remain mostly non-collaborative, non-informative and even plainly toxic environments. Those platforms have too many inhabitants (depending upon their daily mood swing) neurotically complaining about, moaning over, bashing or belittling other inhabitants and events whether within or outside of that closed virtual world. I don’t exclude this perception to be influenced by my introvert nature.

They are Social, nor Media

Long before actually stopping to actively use them I had already started calling them ‘Vanity Media’ rather than ‘Social Media’. But, actually, we should take it a step further and stop calling them ‘media’ anyhow. Because there are not. They are not news or media channels. The ‘news’ shared through these ‘media’ is unmanaged, unmoderated, uncoupled, unredacted, unfiltered, unchecked, if not unhinged with the algorithmically enforced oscillation easily leading to undamped, untampered amplification causing downward spirals of negativity, bashing and fighting. There is no way to separate the signal from the noise, news from fake news, reality and facts from fantasy and lies (notice that the use of the term ‘alternative facts’ does mean admitting that is not a fact actually) in the absence of second checks, balance checks, verification, gatekeeping.

More than not, so-called ‘Social Media’ are commercial machines that incessantly feed on negativity to produce more…negativity. At best they are machines of emptiness. At worst they are the only source of information for many in the public space and are therefore an important player in the public-political sphere. While disruption and innovation are to be encouraged, this mass media function of these so-called Social Media does require forms of deontology, ground rules and accountability (for the information they spread and help spreading) in the same way it applies to traditional broadcasting or publishing companies for instance. Unfortunately, the opposite is happening, traditional media (newspapers, agencies, broadcasting companies) are lowering their quality and other standards to that of so-called Social Media.

And while the tools and technology exist (think: AI and language machines) to stop bashing, hate speech, polarisation and fake news on these so-called Social Media, self-regulation will not happen. Because the purpose of the holdings and owners of these platforms is not to feed people with correct and truthful information. Their purpose is making money, whatever it takes.

Not having actively used them since the end of 2023, by the beginning of 2025 I decided to completely remove my accounts. Guess what? I haven’t missed them. At all. Not a nano second.

Quo vadis, LinkedIn?

Today I am only present on LinkedIn, for professional reasons although I do sometimes love to share some personal stories too. I do wonder however about the overall evolution of the platform and the direction it is taking—expressed through and driven by its algorithms.

The LinkedIn algorithms clearly don’t favor posts with references to sources outside of LinkedIn, like blog notes, articles, papers, newsletters published elsewhere, regardless of their value or the information they contain. LinkedIn stopped being a gateway for interesting professional information, stopped being a source of potentially useful information for me. LinkedIn only links to information available in its own closed system, thereby forcing its members to publish newsletters via LinkedIn, publish articles on LinkedIn, refer to other members’ LinkedIn accounts, etc. if they want their topics and messages to be distributed and shared.

In the end, I will not limit myself to LinkedIn for any of my publications or stories, but I am willing to share my stuff on LinkedIn also. But, as an author and frequent blogger, I am surprised that LinkedIn doesn’t even offer an easy way (like Medium does) to re-publish existing articles and blog notes. No, LinkedIn makes me re-enter my words almost manually. LinkedIn, in short, rather than making me feel linked to the world, other people and useful information, today makes me feels more like “LockedIn”. This feeling is re-enforced by the removal of features and capabilities when visiting LinkedIn in a web browser and even more in a mobile web browser. The messages and even mails saying that ‘the experience is better in the app’ makes clear what LinkedIn wants me to do.

Besides wanting to lock people in—and likely connected to that ambition—LinkedIn keeps degrading more and more towards a pseudo-professional version of Facebook, where clickbait, silly provocations and the hunt for likes prevail over content and collaboration. That degradation dawns on me more strongly seeing all these messages containing lists of different sorts of volumeachievements with people ultimately patting themselves on the back in invitations to receive such patting of their network too (think numbers of classes given or attended, students taught, connections, followers, likes, books written, books read, presentations given, characters typed in 60 seconds time, job positions, certifications, and alike world or personal records). I also consider how they are mostly ‘volume’ oriented parameters, saying nothing about value or impact, saying nothing about how the self-acclaimed record holder has tried to contribute to a better world, has tried to advance society, or to improve life on the workfloor.

In doing so, it seems we also like to make it look like we have no flaws or shortcomings. As with so many stories on other so-called Social Media I wonder whether they are not projections of a fictitious life, the imagined life that the authors hope that reader-spectators truly believe they live although ultimately it is a vanity show and charade. It raises the question whether so-called Social Media are also not a mirror of a society that is increasingly turning into a competitive arena for self-fulfilment at the cost of solidarity, citizenship and mutual growth? A society built on the false, neo-Darwinistic belief that life is a zero-sum power game.

Instead of aligning and harmonizing our ‘self’ with our environment, community, organization, team, we prefer narcissism disguised as self-care. Are we not just pretending and acting for an imagined audience? Pretending that life is not this continuous or regular battle that makes us bounce up and down between greatness and misery, but that we are always fantastic and unbelievable? How many are not just subjecting themselves to the tyranny of their public image, thereby undermining the true human freedom of deciding not to ‘perform’ on the economic battlefield? Where is the point of no return from where this derails into the narcissistic love for some imaginary self-created self, an exercise of false self-care to try to become an idol and be ‘recognized’? Today, LinkedIn is certainly as virtual a world as other so-called Social Media are and not representative for the many professionals I meet on the work floor, at events and in my classes and workshops.

I wonder what it means if a person has little, but very active and positively engaged followers? Would the LinkedIn algorithms favor them or all those attention seekers launching dead-end silly statements that deliver many clicks? You know the answer to that question, right?

My saddening overall observation is that negativity sells, although I strongly believe that it is positivity that lasts. Hating is easy, while contributing is challenging, but again…lasting.

If you’re into numbers, I have currently 17307 followers on LinkedIn, of which 9366 are connections. What counts more is that I feel having active followers (although that seems to invite people to include or tag me for no other reason than…volume).

Warm regards
Gunther
independent Scrum Caretaker

Juli 2003. Een donderdagavond. Ergens tussen 22 en 23 uur geeft mijn hoogzwangere vrouw aan dat het haar beter lijkt dat we naar het ziekenhuis vertrekken voor de bevalling. We droppen onze oudste zoon (19 maanden oud) bij mijn ouders. Van bij hen is het maar een kwartiertje meer rijden, alhoewel mijn vrouw onderweg toch begint te vrezen dat zelfs die luttele 15 minuutjes niet gaan volstaan. Uiteindelijk halen we het ziekenhuis wel in onbevallen toestand, maar daarna gaat het toch ongemeen snel. Onze tweede zoon (het is een jongen, inderdaad) vervoegt rond 1 uur ’s nachts al deze wereld na een bijzonder vlotte bevalling. Misschien ligt het wel aan het feit dat het eerder een lichtgewicht is (2,5 kg of daaromtrent). Alle eerste testen van onze pasgeboren zoon geven verder aan dat alles prima is (reflexen en zo). In een lichte euforie stuur ik in de vroege uurtjes (onmiddellijk slapen zit er nog niet in na mijn terugkeer naar huis) de nodige berichten en mails rond om het heuglijke nieuws te verkondigen bij familie en vrienden.

Na alsnog enkele uurtjes te hebben geslapen, begeef ik me terug richting materniteit. Daar is net ook de kinderarts op bezoek. En die brengt ons de verrassende boodschap dat hij vermoedt dat onze zoon het syndroom van Down heeft. Hij baseert zich op een aantal typische kenmerken, zoals de stand van de ogen en de (doorlopende) lijnen in zijn nietige handpalmpjes. Het is een complete verrassing omdat de gynaecoloog er bij de standaardcontroles tijdens de zwangerschap (zoals meting van de nekplooi) geen enkele indicatie van had gezien. Gezien de leeftijd van mijn vrouw was er dan ook geen reden om verder te zoeken. Maar, terugblikkend, was er natuurlijk wel het lichte geboortegewicht van onze zoon en het gegeven dat hij de laatste weken van de zwangerschap nauwelijks nog was bijgekomen. De vraag is of het iets zou veranderd hebben, hadden we het op voorhand geweten? Allicht niet.

Omdat onze zoon te veel een lichte smurf-kleur heeft (lees: blauwig), wordt zijn transfer naar een ander (universitair) ziekenhuis geregeld. Om 11 uur wordt hij met een ziekenwagen al overgebracht voor opname in een couveuse en verder onderzoek, waaronder de vraag om bevestiging van het syndroom van Down. Weg euforie, dat kunnen we je wel zeggen. Na een korte terugkeer naar huis, om alle verzoeken tot een kraambezoek—reëel of in de pipeline—in de kiem te smoren en andere berichten uit te sturen, checken we mijn vrouw vervroegd uit en vertrekken zelf naar het andere, universitaire ziekenhuis.

Daar verblijft onze pasgeborene uiteindelijk een week. In die week wordt vastgesteld dat hij inderdaad het syndroom van Down heeft en dat hij een verdikte hartspier heeft, maar geen perforaties in het hart (wat frequent schijnt voor te komen bij kinderen met Down, zo wordt ons verteld). Zijn bloed is heel erg verdikt, wat voor een mindere doorstroming zorgt (en de blauwe kleur), maar met veel geduld en precies prikwerk wordt zijn bloed op regelmatige basis verdund, ongeacht ons bloedend ouderhart bij het aanschouwen van de uitvoering van dit prikwerk.

Let wel: op dat moment zitten we al wel volop in de rats met de duidelijk beperkte mobiele vermogens van onze oudste zoon, maar kennen we de oorzaak nog niet. De diagnose van zijn progressieve spieraandoening Duchenne wordt uiteindelijk pas vier jaar later gesteld, namelijk in november 2007.  Op het moment van de gebeurtenissen die ik hier beschrijf (juli 2003) denken we nog dat we voortaan ‘slechts’ één kind met een beperking hebben.

Nadat onze zoon mee naar huis mag, nemen we de beslissing om hem zo snel mogelijk te laten dopen°. Mijn schoonvader, die in juni 2003 net 60 jaar oud is geworden, is namelijk terminaal vanwege vergevorderde longkanker en we willen het hem nog graag gunnen om dit mee te kunnen maken. Dus, in augustus 2003 werd onze nieuwbakken zoon in beperkte kring gedoopt in het palliatief centrum waar mijn schoonvader verbleef. Mijn schoonvader heeft de doop wel, maar het einde van de maand augustus niet meer gehaald.

° De eerlijkheid gebiedt me te vertellen dat het initieel nooit ons plan was om onze kinderen überhaupt te laten dopen. Religie had en heeft geen plaats in ons leven. Maar toen we dat vertelden aan mijn ouders tijdens de zwangerschap van onze oudste zoon (2001) bleek het kot al te klein te zijn. Nochtans waren we ervan overtuigd dat alleszins zij van de beide grootouderparen het meest vrijdenkend waren. Niet, dus. Enfin, lang verhaal kort: we hebben onze beide zonen laten dopen om de kerk (LOL) in het midden te houden, maar onze dochter geboren in 2010 niet meer, omdat er toen simpelweg al geen grootouders meer waren om rekening mee te houden.

Een maand later zijn we verhuisd zoals lang gepland was. Gelukkig vonden we na het reguliere zwangerschapsverlof van mijn echtgenote last-minute toch nog een geweldige opvangmama (‘mama Lut’) voor onze beide zonen in onze nieuwe woonplaats. Intussen moest onze zoon met Down specifieke medicatie nemen voor die verdikte hartspier, met geregelde opvolging in het ziekenhuis. Gelukkig was die hartspier na twee jaar voldoende verdund, zodat dit niet meer hoefde. Toen hij de leeftijd had om naar de kleuterschool te mogen, vonden we de school van onze oudste zoon—mits de nodige ‘afspraken’ (lees: veel vergaderingen, mails en contracten met gehandtekende toegevingen van ons)—’akkoord’ om ook onze zoon met Down toe te laten. Dat was geen geweldig succes, maar dat was het ook al niet meer voor onze oudste zoon door de gebrekkige omgang van de school met zijn beperkte mobiliteit (nog steeds geen officiële diagnose) en hoge graad van speelsheid. Dat laatste vonden we overigens een heel vreemd verwijt voor een kind van 5-6 jaar.

Toen onze oudste zoon bleek te moeten herkleuteren (de laatste kleuterklas opnieuw doen in plaats van over te gaan naar de lagere school), besloten we van school te veranderen. Onze zonen konden voor het volgende schooljaar gelukkig allebei terecht in dezelfde kleuterschool in een naburige gemeente. Het was in die periode dat wij ons realiseerden dat ons leven een gekkenhuis was geworden van heen en weer rennen tussen werk, thuis, files, vooropvang en na-opvang. Toen beslisten we financieel een stap terug te zetten en kon mijn vrouw zich voortaan ‘creatieve huismoeke’ noemen. Dat bracht veel meer balans in ons leven. Het is alleszins een stap die we ons nooit beklaagd hebben en die we zetten nog voor de diagnose van Duchenne van onze oudste zoon in november 2007 (dus in de loop van dat schooljaar in de nieuwe school). Los daarvan zijn onze beide zonen in dat nieuwe schooljaar ook helemaal terug tot rust en tot hun recht gekomen. Onze oudste zoon heeft probleemloos de stap gezet richting lagere school en na enkele fantastisch inclusieve jaren in het gewone kleuteronderwijs bij een geweldige, ongewone kleuterjuf (voor eeuwig in ons hart, juf Greet) hebben we onze Downer, rekening houdend met zijn ontwikkeling en kunde, getransfereerd naar het bijzonder onderwijs.

Enkele jaren later, nadat ons gezin enkele maanden eerder verrijkt was met de geboorte van onze dochter (die dus niet gedoopt werd°), was er ook een moment dat ik oprecht even vreesde dat we onze zoon met Down kwijt waren. I kid you not. Na enige heftige, schokkende stuiptrekkingen stortte hij op een gegeven moment zowat ter plekke in, viel als een slappe vod op de vloer. Een meer dan lichte vorm van paniek overviel ons. Omdat er ietwat ademhaling en hartslag was, besloten we dat ik zelf met hem naar de meest nabije spoeddienst zou rijden, een rit van niet meer dan 15 minuten. Toen ik die slappe vod die ik in mijn armen hield in de auto stak, leek er gelukkig al een heel klein beetje leven terug in dat lijfje te komen. Toen we bij de spoeddienst arriveerden, was ik al gerustgesteld omdat hij al weer meer bekomen leek. Het was vrijdag en het ziekenhuis besloot hem enkele dagen ter observatie op te nemen. Uitgebreide testen en onderzoeken brachten echter geen concreet probleem of een concrete oorzaak aan het licht. Op maandag mocht hij mee terug naar huis.

In de volgende jaren herhaalde zich dit slappe-vodfenomeen nog verschillende malen. Het meest schrikwekkende was het schokken over heel zijn lichaam; beeld je de clichégewijze voorstelling van een heftige epilepsie-aanval in. Terwijl hij en wij geleidelijk de aankondiging van zo’n aanval begonnen te herkennen (slapte, bleek gezicht)–zodat we daarop anticipeerden door hem te laten gaan liggen–zagen wij ondanks de onregelmaat toch een patroon. Het gebeurde vaak bij semi-bruuske overgangen, bvb. tijdens de vroege ochtend op de eerste schooldag na een vakantie met veel uitslapen. Maar geen enkel onderzoek leverde een mogelijke oorzaak op. Tot enkele jaren geleden (in 2022, meen ik me te herinneren) een pientere arts ons wees op zijn structureel lage bloeddruk. Toen werd veel duidelijk, na vele jaren van vraagtekens, angsten en twijfels: het was ‘maar’ een lage bloeddruk… In bepaalde situaties kan een bloeddrukval er namelijk voor zorgen dat het lichaam in overlevingsmodus gaat, bij zo’n…appelflauwte dus. Kort samengevat zorgen we er sindsdien voor dat hij steeds voldoende drinkt en zouten neemt. En sindsdien leerden we ook van collega-ouders dat dit bij veel kinderen met Down, en aanverwante syndromen, voorkomt.

Zijn appelflauwtes hebben hem alvast niet belet op te groeien tot een fantastische kerel, die in juni 2024 afstudeerde en na zijn schoolcarrière een geweldige plek heeft gevonden bij dagcentrum Haleakala, onderdeel van CJMIB vzw. Daar wordt actief gewerkt aan zijn verdere ontwikkeling op cognitief, creatief, sportief en artistiek vlak. Jaarlijks organiseert de overkoepelende vzw ook een toneelstuk met mensen met een beperking uit hun verschillende vestigingen. Dit jaar deed onze zoon ook mee, voor de eerste keer. Maar liefst vier keer voerden ze de voorstelling “Pure Verbeelding” op voor een volle zaal in de Arenberg (Antwerpen).

Het is op zo’n moment, nadat hij vier keer met overtuiging in een theatervoorstelling van 2 uur heeft meegedraaid en elke voorstelling drie keer mocht opdraven, dat je als ouders beseft dat het de moeite waard was; de volharding, de koppigheid, de confrontaties, de gevechten gevochten, de overtuiging, het geloof in de mogelijkheden van je kind(eren), het afdwingen van zijn (hun) mens-zijn, de bewuste keuze om je hele leven niet rond hun beperking te doen draaien, je inclusief denken en handelen. Het is op zo’n moment dat mijn gemoed volschiet en de tranen stromen.

Een andere recente verwezenlijking die ik graag vermeld, is zijn (tweede) deelname aan de Special Olympics in de discipline van de gymnastiek.

Reeds op kleuterleeftijd nam hij bij onze lokale turnvereniging Deugd & Moed probleemloos deel aan het ‘gewone’ kleuterturnen. Meer nog, na enkele jaren heeft de vereniging zelfs beslist om een G-Gym groep op te richten. Naast zijn onafgebroken lidmaatschap van de lokale Akaba scoutsgroep De Zonnepinkers sinds 2010 is ook turnen een vaste weekendactiviteit die hij niet wil missen. Op de Special Olympics nam hij met zijn club, ondersteund door de Lions Club België, deel aan 4 specifieke turndisciplines: grondoefening, sprong, paard en brug. Alhoewel het om een beperkt aantal atleten gaat, zijn we toch bijzonder trots op zijn 2 gouden medailles, zijn bronzen medaille en zijn 4e plaats voor de individuele disciplines en zijn zilveren medaille voor all-round. Bij zijn eerste deelname in 2024 haalde hij twee zilveren medailles.

Tenslotte…

Velen weten dat het mijn roeping is om met Scrum de werkplek te vermenselijken. Maar de impact van een leven met twee zonen met een beperking is intussen wel de onvermijdelijke, totale verschuiving van het zwaartepunt van mijn dagelijkse activiteiten. Dat betekent van mijn roeping als Scrum Caretaker naar die van persoonlijke begeleider van onze beide zonen met een beperking. Scrum is wat ik beoefen en promoot sinds 2003, en–behalve dat het is waar ik in geloof, ook voor de toekomst–is (was) het onze belangrijkste bron van inkomsten.

Maar wat die toekomst brengt of hoe die er concreet uit ziet? Dat zien we wel als het zo ver is.

Laat er geen misverstand over bestaan: geld (en inkomen) zijn belangrijk. Geld is belangrijk, maar het is niet wat me drijft in het leven. Het is belangrijk omdat het belangrijk is voor ons gezin. Ons gezin is mijn stabiliteit. Tegelijk bestaat die stabiliteit uit zoveel meer dan geld, hoe noodzakelijk dit laatste ook is (denk: eten, leven, reizen, materialen, een huis, een auto). We hebben mensen verloren—familie en vrienden—door ziekte en dood maar ook door onbegrip en onze specifieke gezinstoestand. We redden ons, bloeien en groeien (tot spijt van wie het benijdt en vindt dat we wel beklagenswaardig moeten zijn). We hebben vrijheid en kunnen onszelf recht in de spiegel kijken. Bijna ben ik geneigd te zeggen dat ik het niet anders zou willen.

Kristien Hens is Full Professor in bioethics at the department of Philosophy of the University of Antwerp (UA). Besides teaching about ethics, biology and the environment, prof. Hens is actively involved in multidisciplinary research regarding these topics while having also performed influential work in the combined fields of the philosophy of psychiatry, mental health and neurodiversity.

An interview with prof. Hens in the print version of my newspaper De Morgen on 19 April 2025 attracted my attention. It was an interview about her newest book, called “Denken met microben”, that was published in March 2025 by Belgian publishing house Letterwerk.

Note: The interview as well as the book are in Dutch. Not having given it too much thought, I would intuitively translate the title of her book, described as an ‘essay’ also given its length and format, as “Thinking Microbes”.

The interview left me with high expectations and the determination to read the book. By coincidence, later that day, our son shared having noticed an interview with one of his lecturers in the online edition of my newspaper. He studies Philosophy at the University of Antwerp. The lecturer of the course “Japanese Philosophy and the Environment” that he was referring to is…prof. Hens. I shared my enthusiasm about the book with him and went out to buy it the next (working) day. Despite having tons of books I have and aspire reading, I decided to give priority to this one. Well, honestly, another reason might have been the prospect of meeting prof. Hens in person at an excursion that she was organizing for my son’s class by the end of April.

I actually read the book while prof. Hens, my son and the rest of the class were visiting the Japanese gardens in Hasselt. It totally lived up to my expectations. I found it insightful and inspiring as well as exhibiting a strong form of social commitment, the will to help create a better society and world. Although I am obviously active in a very different domain, I totally relate to this drive as I call myself an independent Scrum Caretaker on a journey of humanizing the workplace (with Scrum). Furthermore, I found the essay to be clear, well articulated and straight forward in terms of style and content, albeit subtle, multi-layered and nuanced at the same time. I feel it holds important insights, scientifically as well as philosophically, that counter the many overly simplistic ideas and opinions that circulate in society around evolution, life and what it means to be human.

I totally support how prof. Hens wants to help her readers overcome the all too simplistic understanding and interpretations of Darwin and the theory of evolution he unleashed unto the world. In one of her mails prof. Hens stated that Darwin’s views and texts actually display a highly nuanced, and even ecologically modern, view on life on our planet. His ideas are so much richer than the traditional and simplistic reductionist representation of ‘evolution’ as sexual reproduction and the power of the strongest.

Although prof. Hens seems rightfully critical to me about the closed stance of Richard Dawkins (as a scientist) regarding new insights on what drives human beings, I felt she does re-enforce the main message that I retained from reading “The Selfish Gene” by Dawkins. The essential message is that there are much more different and diverse tactics to ‘survive’ than is typically acknowledged. Prof. Hens playfully helps her readers transcend the false idea of life as merely a competition and a battle for dominance—a zero-sum game—and come to see life as a social network of relationships, creative alliances, co-operations and experiments.

On a personal side note, I don’t read Richard Dawkins’ message in “The Selfish Gene” as one saying that our bodies are merely mechanistic vehicles for our genes. His views on epigenes as well as on the evolution and survival of ‘memes’ (cultural genes) contradict that for me. From a philosophical point of view, it also would be an alternative to the overly simplistic dualistic debate on “body vs. brain” (or alike terms). In her book, Prof. Hens playfully (again) makes her readers think about our microbiome in that regards: is it a part of us or is it a separate organism residing in us allowing both parties to benefit from the symbiotic co-habitation? In that regard, prof. Hens also reminds us in her book about the close entanglement between our brain, our intestinal flora (and gut microbiota) and our identity and personality.

When I did indeed met prof. Hens in person briefly after the mentioned excursion, I asked her permission to translate a part of her book. While autographing my copy she granted me that permission and later on also assured me of her publisher’s agreement.

I am humbled that Prof. Hens allowed me to translate her words into English to share it with my network of readers and followers. I see this translation as in line with my recent translation of the newspaper article “Trans women are women. Not a different species, not a threat, just…women.” of prof. Hoebeke. Both translations serve to share insights with my global network of readers and followers that I consider as really important in overthrowing ingrained, established cliches.

In the specific effort of translating the words of prof. Hens, some selfishness played a role too. I decided to translate the article “Fascinated by a Blob” (pages 43-46) because it is about self-organization in nature, in particular that of slime moulds (or slime molds). Anyone familiar with my work knows that I consider ‘self-organization’ to form Scrum’s DNA together with ’empiricism’. The fact that the sex life of slime moulds connects nicely to my translation of the article regarding the rights of trans women of prof. Hoebeke is a ‘nice to have’. I have extended my translation of that chosen paragraph however with elements from the next paragraph of the essay, “Minakata Kumagusu and a Different View on Science” (pages 46-49).

As headline for the interview with prof. Hens, the newspaper quoted her saying (my translation):

When you die, your microbiome lives on. Life goes on in cycles of connections and transformations. It’s beautiful.

That in turn reminded me of a quote of the character Dom (“Endomandiovizamarondeyaso” in full) on planet Gaia in the novel “Foundation’s Edge” of Isaac Asimov (Del Rey Publishers, 1982 & 2001):

But all things recycle. We must eat, and everything we can eat, plant as well as animal—even the inanimate seasonings—are part of Gaia. […] Then too, what is eaten remains, after all, part of the planetary consciousness. […] When I die, I, too, will be eaten—even if only by decay bacteria—and I will then participate in a far smaller share of the total. But someday, parts of me will be parts of other human beings, parts of many.

Enjoy reading
Gunther
Your independent Scrum Caretaker

Fascinated by a Blob.Author: Kristien Hens

Once you start thinking like American evolutionary biologist Lynn Margulis [1] and her bacteria, you will find that, besides competition, collaboration is fundamental for the coming into existence of both specific species as well as life in general. Margulis however was not the only scientist who allowed microscopically tiny forms of life to lead toward new insights. More researchers developed fresh and refreshing perspectives by observing what might seem as futile organisms, like slime moulds.

Who knows, maybe during a walk in nature you have seen a slime mould, like the strikingly yellow coloured species that goes by the name of “scrambled egg slime” (Fuligo septica is the Latin name), a blob-like organism that can emerge in a very short span of time. Although they reproduce via spores they are not categorised as fungi, animals or plants. It is difficult to correctly classify them. It proves already difficult to even consider them as either unicellular or as multicellular because it depends on your point of view. Some slime moulds form what is called a ‘plasmodium’, an agglutination of cells that look like a moving blob of slime. Cellular slime moulds on the other hands lump together while, at least partially, retaining a sense of individuality.

Slime moulds appear to be deceptively simple. While not having a brain or a central nervous system, experiments show that they are surprisingly intelligent. They navigate effectively through the environment in which they live, find sources of food through chemical detection and take complex decisions. They are able to find the shortest route to food through a maze or labyrinth—and are even more efficient at it than human beings are. They also construct ingenious networked structures to transport food in a phenomenon that is called the ‘Paris Syndrome’. The created structure visually resembles the underground Paris metro system. In a remarkable endeavour of bio-engineering, a group of scientists even built on the slime mould’s ability to create efficient networks to simulate and design Tokyo’s rail system.

On top of that, slime moulds show much versatility. In times of drought they shrink, to re-emerge later. Their sex life is not less remarkable: some slime mould species can take on up to 720 genuses. Their genital cells appear in many different combinations that define which individuals can mate. Overall, their intelligence as well as their reproductive ways are fascinating, although much remains unknown of slime moulds. The way that they cut through existing ideas on genus, intelligence and classification offers important insights and lessons regarding life—insights and lessons that are too beautiful to leave unexplored.

Evelyn Fox Keller, an American physicist and science philosopher, was one of those scientists who was open to be inspired by slime moulds. At the beginning of her career, Keller operated at the intersection of physics and biology. Gradually she expanded her focus towards research by female scientists that was often taken less seriously and remained underhighlighted, despite the fascinating findings and results. Keller emphasized the importance of the work of Barbara McClintock. McClintock was a groundbreaking geneticist, who had discovered and described in the 40s and 50s of the previous century how certain genes in corn could move through the genome—so-called transposons. At first, the findings of McClintock were ignored and even rejected, as they did not fit the by then ruling genetic paradigm. But, ultimately, in 1983 she was granted the Nobel Prize in Physiology or Medicine for that discovery of genetic transposition. To date, she remains the only woman who has received an unshared Nobel Prize in that category.

Keller went through similar experiences in her research of slime moulds. During and following her graduation in molecular biology, she became fascinated by the way that these organisms organized themselves. To dig deeper she started to collaborate with mathematician Lee Segel on it [2]. Slime moulds tend to live as unicellular organisms when the circumstances are more harsh, but clump together when the circumstances change. They then purposefully aggregate into a sort of blob, a structure that is somewhere in between what we would call an individual on the one hand or a community on the other hand.

For a long time scientists around the world believed that a small number of ‘pacemaker’ cells coordinated this clumping phase by sending out signals to the other cells. Yet, despite thorough research and investigations, the existence of such bossy cells was never established. Keller and Segel therefore suggested a different explanation. What if these unicellulars organized themselves, using local interactions and capitalizing on the right circumstances? What if this process requires no central steering, via pacemakers or otherwise?

Mathematical models that show how simple units can self-form into complex shapes without central steering or coordination already existed. For many biologists, the application of this idea in nature was beyond their comprehension and belief. Yet, bottom-up self-organization became an accepted concept in many disciplines, including biology. It changed our views of complex systems—systems exhibiting complex behaviors—and how such systems become.

A major insight resulting from the work of Keller and Segel is that complex systems do not necessarily need a leader, a boss or any form of centralized coordination. This is not just relevant for biology, but it also offers an inspiring metaphor for human behavior. It shows that individuals and communities can independently grow and flourish, without the prerequisite of centralised internal or external control—a hopeful thought in times when group dynamics are often considered only through the lens of polarisation and conflict, which is the core belief of the neodarwinist movement.

Next to the work of Lynn Margulis, Barbara McClintock en Evelyn Fox Keller I have been much inspired by Minakata Kumagusu, a Japanese naturalist and mycologist living during the Meiji Restoration period. I owe it to Japanese philosopher Eiko Honda that I got to know this fascinating scientist. After his return from studying and working in the US, Kumagusu developed a more open view on science and civilization by integrating ideas and beliefs from Asian philosophy and history. He considered slime moulds to be a great example of fluidity, adaptability and transcendence of pigeonholing, thereby showing how life does not fit rigid, binary categories. Kumagusu saw in slime moulds the confirmation of life as a holistically and symbiotically interwoven whole, which was closely connected to his belief on what science should be: a collaborative process integrating both human as well as non-human players.

It helps us transcend the idea that evolution and survival are only achieved through competition, exclusion or replication of genes. Not all activities or events need have such a strict utilitarian purpose. Activities or events that lack a clear reproductive purpose can easily be seen as important for re-enforcing relationships, networks, pleasure, mutual benefits and—ultimately, even as a creative expression of life in itself. Fascinating examples of such type of activities—not easily fitting into mechanistic views on evolution—are the development of language and the female orgasm.

Slime moulds challenge us to re-think what life is and how life can be organised. They show us that simplicity and complexity exist in each other’s vicinity even when we are not aware of it. And, ultimately, they might teach us that life does not just advance through battle and competition, but prospers through connection, creativity and shared success—even in a bright yellow blob.

[1] Lynn Margulis and Dorian Sagan, “Gaia and Philosophy” (Londen, Terra Ignota, 2023).
[2] Evelyn Fox Keller and Lee A Segel, “Initiation of slime mold aggregation viewed as an instability” (Journal of Theoretical Biology. 26 (3): 399–415., 1970)

About Kristien Hens

Kristien Hens is a Full Professor at the Department of Philosophy of the University of Antwerp (UA). She holds a PhD in Biomedical Sciences (bioethics) and a PhD in Philosophy.

She is recognised for her contributions to bioethical debates where she draws from her extensive interdisciplinary work in the fields of the ethics and philosophy of neurodiversity (particularly autism and ADHD), genetics, reproductive medicine, disability studies, feminism, and biological concepts, complemented with insights from Asian philosophy.

Kristien Hens has authored and edited several books, including “Towards an Ethics of Autism” (2021), “Chance Encounters” (2022) and “Denken met microben” (2025). She has authored or contributed to several publications.

Ik herinner me als de dag van gisteren de dag in november 2007 dat ik het telefoontje kreeg van de kinderarts dat de uitslag van de bloedtest van onze oudste zoon bekend was. Het was natuurlijk niet letterlijk de dag van gisteren omdat we intussen mei 2025 zijn. In november 2007 was onze zoon net 6 jaar oud geworden. Als je een beetje kan rekenen, begrijp je dat hij intussen 24 jaar is en dat we bijna 18 jaar verder zijn.

Toen de kinderarts telefonisch geen details wilde meedelen, maar vroeg om zo snel mogelijk langs te komen voor een bespreking, wist ik hoe laat het was. Ik contacteerde mijn vrouw en per direct vertrokken we naar de kinderarts. Daar kregen we inderdaad te horen dat het gehalte creatinekinase in zijn bloed niet enkel een klein beetje verhoogd aanwezig was, maar gigantisch veel. De conclusie was dat hij, zoals onze kinderarts eerder vermoedde op basis van zijn houding en manier van stappen (de reden van het bloedonderzoek), een spierziekte had. Bijkomend genetisch onderzoek toonde afwijkingen in het dystrofine-gen aan en het bleek, zoals verwacht (want het is nu eenmaal de meest voorkomende spieraandoening bij jongens), om Duchenne te gaan. De Duchenne-aandoening is ook wel bekend als ‘Duchenne Muscular Dystrophy’ of “DMD” (de afkorting van de Engelse benaming).

Uiteindelijk zat deze diagnose, om verschillende redenen, al even in ons hoofd. Maar dat maakte de schok niet veel minder. Want Duchenne is wat men noemt een ‘progressieve’ aandoening. Die term heeft niets met een levenshouding te maken, maar houdt in dat de aandoening niet stabiel blijft in de loop van de tijd, maar verergert. De genetische fout in deze veroorzaakt een tekort aan het eiwit dystrofine, dat de spieren normaal veerkracht en stevigheid geeft. Zonder voldoende dystrofine beschadigen de spiercellen en sterven af. Er komt vet- of littekenweefsel voor in de plaats, waardoor de spierkracht voortdurend afneemt. Die negatieve evolutie is allesbehalve een prettig vooruitzicht. Je moet ook begrijpen dat op het moment van de diagnose (2007) de algemene, gemiddelde  levensverwachting van een man met Duchenne tussen 20 en 25 jaar was. Dat is, omdat u inderdaad goed kan rekenen, effectief zowat de huidige leeftijd van onze zoon op dit moment (2025).

Die dag in november was een voorlopig sluitstuk van een lange zoektocht naar een verklaring voor een aantal bewegingsproblemen. Zeg maar gerust dat het een regelrechte lijdensweg was. Het was een heel ander, veel pijnlijker, verhaal dan de vaststelling bij de geboorte van onze tweede zoon in 2003 dat hij het syndroom van Down heeft. Dat werd vastgesteld de dag na de geboorte en niet na een zoektocht van vier jaar. Maar, dus drie jaar later, was daar de vaststelling dat onze beide zonen een beperking hebben. Duchenne staat bekend als een fysieke beperking en Down als een mentale beperking, alhoewel Down ook een behoorlijke impact heeft op fysiek vlak.

Alhoewel Duchenne de meest voorkomende spierziekte is bij jongens, valt de aandoening desalniettemin onder de categorie van ‘zeldzame aandoeningen’ omdat het naar schatting ‘slechts’ voorkomt bij 1 op 4000 pasgeboren jongens. Ik verwijs voortdurend naar ‘jongens’ omdat het een X-gebonden aandoening is, wat inhoudt dat meisjes de ziekte in theorie niet ontwikkelen (alhoewel dat occasioneel toch ook gebeurt).

Die dag in november was vanzelfsprekend niet het einde van het verhaal, maar de officiële diagnose betekende wel dat we nu gericht aan de slag konden, onder begeleiding van de nodige medische hulpverleners en een zogenaamd ‘Neuromusculair Referentiecentrum’ (NMRC). Dat is een expertisecentrum voor de gespecialiseerde behandeling van neuromusculaire ziekten, waaronder Duchenne valt.

Een onderdeel van de behandeling van jongens met Duchenne is om te trachten om de ontwikkeling van de aandoening te vertragen. Daarbij hoort de toediening van de stof Deflazacort, een corticoïde dat erg lijkt op het hormoon cortisol dat, gemaakt door de bijnieren, van nature in het lichaam voorkomt (en als levensnoodzakelijk wordt beschouwd). De medische evidentie toont dat de toediening van Deflazacort (in ons geval via het medicijn Calcort) een positieve invloed heeft op de spierkracht, op de motorische functies en op de werking van de ademspieren en het hart. Een verkromming van de rug (scoliose) kan er door vermeden of vertraagd worden, en dus ook ingrijpende rugoperaties. De periode dat een jongen met Duchenne zelfstandig kan lopen, zonder hulpmiddelen, lijkt er door te worden verlengd.

Om u een beeld te geven van het laatste aspect: onze zoon heeft nooit kunnen rennen of springen (ook niet op heel jonge leeftijd), maar hij heeft wel zelfstandig kunnen stappen tot de leeftijd van 13-14 jaar. Dat is op zich uitzonderlijk lang, alhoewel je ook moet bedenken dat de afstand dat hij zelfstandig kon stoppen geleidelijk ook afnam tot uiteindelijk nog enkele meters. Op de leeftijd van 13 jaar hadden we reeds een manuele rolwagen nodig voor ietwat langere afstanden. Op de leeftijd van 15 jaar hebben we een powerchair (elektrische rolwagen) aangeschaft waar hij sinds de leeftijd van 16-17 jaar volledig van afhankelijk is geworden. Met andere woorden, sinds die leeftijd kan hij niet meer zelfstandig staan of stappen. De elektrische rolwagen is dan wel een opstap geweest om Powerchair hockey te gaan spelen en als Powerchair hockeyspeler heeft hij dan toch maar mooi mee gedraaid in de Belgische nationale ploeg, met een deelname aan het wereldkampioenschap in Sursee (Zwitserland) in de zomer van 2022.

Het is onmogelijk om te weten wat hiervan wel of niet het gevolg is van zijn inname van Calcort. De effecten op langere termijn zijn minder duidelijk. Wat ons op een gegeven moment wel duidelijk werd, zijn een aantal niet te onderschatten nevenwerkingen: de gewichtstoename, gekoppeld aan de toename van de eetlust, de ontwikkeling van een boller gezicht en lichaam (doordat extra vocht in het lichaam wordt vastgehouden) en, bovenal, de stemmingsveranderingen en zogenaamd ‘moeilijk gedrag’. Bizar genoeg hebben we zelf deze vaststellingen moeten verbinden aan zijn inname van Calcort. En op de leeftijd van 12 jaar hebben we dan ook, tegen de behandelende ziekenhuisarts in, besloten om zijn dosissen niet meer op te voeren, maar zelfs licht af te bouwen, omdat het product niet enkel zegen, maar ook een vloek is. Sindsdien bleef zijn dagelijkse dosis jarenlang dezelfde, zijnde 12 mg Calcort per dag (in de ochtend).

We zijn sindsdien wel al twee maal van NMRC veranderd. En zo’n anderhalf jaar geleden wees onze huidige neuroloog ons er op dat er veel minder evidentie bestaat voor de positieve effecten van Deflazcort bij volwassenen. Dat gesprek vond plaats nadat we 6 maanden eerder zijn dagelijkse dosis al hadden teruggebracht tot iets meer dan de hoeveelheid die het lichaam op natuurlijke wijze ook zou produceren (6 mg per dag). Dit gesprek veranderde weer eens de balans tussen ‘zegen’ (het medisch voordeel) en ‘vloek’ (de bijwerkingen). Maar nu stelde zich de vraag of zijn bijnieren nog zelfstandig voldoende cortisol zouden produceren na de jarenlange kunstmatige overdosis ervan via Calcort. Uiteindelijk heeft de neuroloog ons overtuigd door de opmerking dat de kans klein was (zo wisten we via overleg met het hoofd Endocrinologie), maar…niet nul. En, uiteindelijk, indien zijn bijnieren niet terug zouden opstarten, wat waarschijnlijk was omdat ze al zo lang geen cortisol hadden moeten produceren, dan zou er voortaan hydrocortisone moeten genomen worden, wat het dichtst aanleunt bij het natuurlijk cortisol. Het enige nadeel zou zijn dat je die versie twee maal per dag moet nemen om de cyclus van natuurlijke productie zo goed mogelijk te benaderen, omdat het kortwerkender is dan Calcort.

We besloten het er op te wagen. Eigenlijk hadden we niks te verliezen. De test om het al dan niet functioneren van zijn bijnieren vast te stellen, bestond eruit dat hij 4 weken ervoor al op de hydro-vorm moest overschakelen om de inname 24 uur voor de test te stoppen. Tijdens de test, die maar enkele uren duurt, wordt een extra stimulerend middel ingebracht en wordt op 3 momenten het gehalte cortisol gemeten. In zijn geval bleken zijn bijnieren nog perfect te werken (zelfs meer dan normaal). Sindsdien neemt hij geen medicatie meer in, noch Deflazacort, noch hydrocortisoon. Nu hopen we van harte dat een aantal van de lichamelijke bijwerkingen nog verder afnemen. Dat deden ze al licht sinds de afbouw van 12 naar 6 mg per dag, trouwens, wat zich onder andere uitte in een lichte toename van zijn longcapaciteit met enkele procentpunten (door de volumeafname van zijn lichaam).

En, kijk, zo beleef je zeer uitzonderlijk ook een evolutie die we als een medische vooruitgang ervaren, en niet de voortdurende achteruitgang waar je voortdurend op moet anticiperen om het draaglijk te houden (niet in een crisissituatie te belanden).

En wat betreft die levensverwachting? Het is zeker dat de levensverwachting in het algemeen voor mannen met Duchenne door de verbeterde behandelingen is toegenomen. Een getal wil ik er zelfs niet meer aan koppelen. Gelukkig genoeg zijn we er zelf al die jaren redelijk filosofisch mee kunnen omgaan en dat blijft zo. Lees: er zijn zoveel akelige en onverwachte zaken die met je kinderen, ook zij die zonder beperking worden geboren, kunnen gebeuren dat je eigenlijk nauwelijks of niet zekerder kan zijn van een gelukkig en lang leven voor hen. Zelf had ik op mijn 16 jaar een zwaar fietsongeluk waarna ik 2 weken in coma doorbracht en 6 weken in het ziekenhuis, met een statistisch verwaarloosbare kans om er zonder blijvende gevolgen uit te komen.

Vanuit die houding hebben we er ook voor gevochten om onze zoon het gewone onderwijs te kunnen laten doorlopen. En met resultaat: in 2024 haalde hij zijn universitaire Master in Geschiedenis en hij is nu op weg om daar een universitaire Master in Filosofie aan toe te voegen.

Wat daarna volgt? Dat zien we wel als het zo ver is.

De impact op mijn professioneel leven is intussen wel de totale verschuiving van het zwaartepunt van mijn dagelijkse activiteiten. Dat betekent van mijn roeping als Scrum Caretaker naar die van persoonlijke begeleider van onze beide zonen met een beperking.

Piet Hoebeke is a well-known Belgian Urologist at the Ghent Universitary Hospital and Dean at the Faculty of Medicine and Health Sciences of the Ghent University. He is actively involved in multidisciplinary teams addressing sexual development disorders and gender dysphoria.

After some hesitation, Prof. Hoebeke decided to respond to the verdict of the British High Court regarding the position and rights of trans women in the United Kingdom. As you might remember, the court ruled that the definition of “sex” in the Equality Act refers to “biological sex” only, i.e. the gender as recorded at the time of birth of an individual. This means that the (changed) gender of the people commonly referred to as “trans people” is not respected, despite them holding a Gender Recognition Certificate and having had their new gender legally recognized. According to the British Court, trans women can therefore not claim access to spaces or activities that are ‘women only’.

Prof. Hoebeke shared his viewpoint on this ruling in an article published by Belgian newspaper De Morgen on 22 April 2025, in the print edition of the newspaper as well as the online edition.

I am glad that Prof. Hoebeke raised his voice anyhow. He is highly experienced in the matter, having worked and guided several ‘trans people’ (and still doing so to date) while having deep scientific and medical knowledge in the matter. His overall claim is that the verdict of the British High Court seems to be built upon the assumption that trans women only want to pretend to be women, merely disguise as women. He regrets how this ignores several available, modern insights.

I admire how Prof. Hoebeke in his article eloquently put words to emotions, feelings, convictions and evidence regarding the topic; in a way that I wished I could but that totally surpasses my ability to put such words together in proper phrases. I liked his article much because it was inspiring, clear, based on evidence and practical experience. Above all, it puts people first. And—most importantly—it corrects many of the ruling, simplistic ideas concerning the sophisticated and complex ecosystem that the human body is, and of gender and sex specifically.

I am humbled that Prof. Hoebeke allowed me to translate his article into English to share it with my network of readers and followers (as an extension of my mission of “humanizing the workplace with Scrum” to “humanizing society”). I have slightly edited and expanded the article to emphasize that this is more than a legal matter only in the UK only.

Enjoy reading
Gunther
Your independent Scrum Caretaker

Trans women are women. Not a different species, not an exception, not a threat. Just women.Piet Hoebeke

Doubt. That is what I initially felt when the verdict of the British High Court was made public. The Court judged that the notion “woman” in specific legislation only applies to someone who was registered as a woman at the time of birth–thereby ruling out trans women, even when they have their change of gender legally recorded.

I doubted whether to respond. Because every time that I speak out about the rights of trans people, a flood of outrage and accusations comes my way, not in the least via all sorts of digital platforms and channels. However, remaining silent, certainly in this case, felt like weakness, and even cowardness. I decided that this is not the time to remain silent, given the ignorance of the (scientific) truth, fundamental human rights and the on-going vicious attacks on this vulnerable group in society. It kept me awake at night. So, find hereby my response.

What stands out for me is that trans women are firstly…women. They are not a separate species or type of people, not an exception, not a threat. They are women that are part of our society and whose existence is as legitimate as that of cis women.

This case, that ultimately made me speak out again, actually already started in 2018 as a legal disagreement between the Scottish government and the committee called “For Women Scotland” (FWS). The Scottish government wanted to offer trans women holding a “Gender Recognition Certificate” (GRC) the same legal protection and rights that (cis) women have. FWS disputed that right before local courts first arguing that sex-related protection and rights should be preserved for people that were born as women and are therefore biologically women.

After the rejection of their claim in 2022, FWS was granted permission to take the case to the U.K. Supreme Court. That court now follows the reasoning of FWS. Susan Smith, co-founder of FWS, was clearly relieved when she stated that the High Court confirmed that women should be protected based upon their biological sex, and biological sex only: “Spaces intended for women will from now really be for women”.

At first sight, this might indeed sound like a victory for women’s rights. However, if we look beyond the surface, the real signal of this verdict is that trans women are not really women. It’s even worse as the signal is that trans women are a threat (to cis women). The underlying thinking is that a trans woman, thus biologically born as a man, presents a danger and a threat in spaces for women. It reduces trans women to men in disguise that abuse their transition to enter spaces that are reserved for women only. The suggestion is that their aim is to spy on and—ultimately—potentially abuse the women present in those spaces.

This train of thought is, more than just highly stigmatizing, completely absurd. These people do not wish to pretend to be women, but have a deep desire to actually be women, exist as women.

Too few people seem to grasp that going through a long process of gender transition is socially, medically and personally a far from fast and easy journey, far from being the quick result of an impulsive overnight decision. Trans women have to wade through tons of administration, are subjected to extensive hormonal therapies, have to consider undergoing gender affirming surgery and often have to overcome hostile reactions (verbally or physically) from their close and wider environment—up to the point of being rejected. There is not a single person that makes the choice to go through all these steps and processes, which takes several years, lightly—let alone do it to peek at women or commit acts of sexual aggression.

On a side note, regarding sexual aggression, there are far more serious problems to tackle than the unfounded, implicit accusations projected on trans women. The numbers are even devastating. In a survey of about 5800 people that was mirroring the Belgian population (conducted between July 2021 and August 2022), more than 16% of women responded that they have been the victim of sexual aggression at some point of their life. The inconventient truth is that these acts of sexual aggression are almost exclusively committed by (cis) men. In most cases these men are even known to their victims, rather than being some far-away stranger. The exact numbers might differ, but the overall trends are the same in other countries.

By the way, there is also the simple fact that a vast majority of trans women is heterosexual. They are attracted by men, just like cis women are. The hidden accusation of wanting to spy on, seduce or violate cis women is not just wrong, but reveals a rigid social bias.

The science also tells a different story about gender identity. Research increasingly shows how gender identity is, at least partially, also rooted in our genes and not merely in our chromosomes. Thus, although our genes are clearly another part of it, they still are a part of our biology, thus revealing a possible biological basis for gender dysphoria. Various genetic, hormonal and neurological factors play a role in the coming into existence of the female gender identity of people that are biologically born as men. Some studies have found important differences in the brain, structurally and functionally, that support the gender identity of trans women. Nature is more complex and sophisticated than the common binary view on X- and Y-chromosomes. Gender is more than an emotion or feeling, it is anchored in someone’s natural identity and is as real as physical sexual characteristics.

What I find even more striking is the near-exclusive focus on trans women. It seems to imply that trans men—people born biologically as women but identifying themselves as men—are not perceived as problematic. Nobody seems to believe that they would transition merely to invade typical men spaces and have a better view on someone else’s willy.

I see only one explanation for this difference: we still strongly cling on to the cultural stereotype that men are dangerous and women are to be protected from danger. According to the ruling of the British High Court, trans women are a part of the first category while trans men disappear from the radar. This is a confirmation of the ideological and selective nature of the gender debate, rather than a rational and scientific one.

The impact of this verdict of the British High Court is much more than just a legal matter. It is an unfortunate confirmation of the widespread misunderstanding of gender dysphoria in society. The implication is that our society says that we only protect people whose gender identity matches what was recorded on their birth certificate.

We should wonder what sort of society we aspire being if we systematically exclude people—fellow human beings—based upon irrational fears, assumptions and scientific ignorance. Trans women are not a threat. They are people in the first place, human beings. They deserve recognition, respect and safety. They deserve being treated equally.

Anyone using the arguments of safety and the danger of physical harrassment to exclude trans women from spaces designated for women is not championing women’s rights, but maintaining an outdated status quo. Women’s rights cannot be used to exclude other women. That is not equality. Trans women are not a threat. What is a threat, is imposing legislation to increase inequality and inequal treatment of people. It is time to stand up and to say clearly that feminism is much needed but cannot be founded on exclusion and expulsion. It is time to stand up for all women and equal rights for all women.

About Piet Hoebeke

Prof. Dr. Piet Hoebeke is a prominent Belgian Urologist at Ghent University Hospital (UZ Gent) and is currently also serving as the Dean of the Faculty of Medicine and Health Sciences at Ghent University (UGent).

He is recognized for his expertise in pediatric urology, urogenital reconstruction, adolescent urology and disorders of sexual development. He is actively involved in multidisciplinary teams addressing sexual development disorders and gender dysphoria.

Prof. Hoebeke has authored or co-authored many peer-reviewed publications. He is a respected voice in both medical and societal debates for his contributions to public discussions on gender and sexuality.

In the spring of 2016 I started calling myself a “Scrum Caretaker”. I had to come up with a job title after leaving behind my positions with the more traditional sounding titles of Partner of Ken Schwaber and Director of the Professional Scrum Series at Scrum.org (2013-2016) and of Global Scrum Leader and Principal Consultant at Capgemini (2010-2013). And, for that matter, all titles and positions I’ve held throughout my lifelong professional journey (1992-2010).

In that spring of 2016, as I renamed my one-person company to “Ullizee-Inc” (what I like to call my ‘business vehicle’ to bring my Scrum Services to the market), I started calling myself a “Scrum Caretaker”. Every other, more traditional sounding title felt silly, because, after all, my company was (and still is) just…me (one person, literally).

Some time later I added “independent” to my self-chosen title of “Scrum Caretaker” to emphasize that I am not a part of any fixed corporate structure with hidden commercial liabilities or intentions (after all, there is a reason why I never created some custom ‘framework’ and related certification scheme). In a next step I expanded “an independent Scrum Caretaker” with my mission “on a journey of humanizing the workplace with Scrum”.

Calling myself a “Scrum Caretaker” was a completely intuitive choice and decision. I felt it reflected (and I still feel it does) that I don’t just care about Scrum as a process but that I also have a deep interest in the people aspect of Scrum in my drive to make the world a better place to work and live in. Remember how the process aspect of Scrum, ‘empiricism’, and the people aspect of Scrum, ‘self-organization’, are deeply entwined as Scrum’s DNA (see my picture ).

Being and acting as a Scrum Caretaker is not just what defines me and is not just what I believe that any Scrum Master can and should be expected to be and act as. I even expect any Scrum practitioner who is serious about Scrum and serious about taking their Scrum to the next level, to move (their) Scrum downfield, to be and act as a Scrum Caretaker. If enough practitioners move their particular instances of Scrum downfield we will, in turn, collectively and bottom-up, start moving the global movement of Scrum downfield, thereby overcoming its dreadful status-quo state.

In the spring of 2025 I have finally decided to add a bit more substance to my intuitive choice of nine years ago, to give body and explicit meaning to my self-chosen title of “Scrum Caretaker”. I observe, sense and experience how the term (title) keeps resonating with people. While many people are being intuitively attracted by it, there is (was) also a desire to have more clarity about what it entangles, a desire for a…definition.

I have therefore finally created a definition of “Scrum Caretaker” and added this to my Scrum Glossary, that I only fairly recently consolidated on my website again.

The core definition reads as follows:

A Scrum Caretaker is a steward or guardian accountable for propagating Scrum beyond its process component by adding a strong focus on the spirit, the values, the behaviors and the people-centric aspects that make Scrum more effective.

To this core definition, however, I added following deepening elaboration on the purpose of a Scrum Caretaker:

A Scrum Caretaker helps the teams using Scrum and the environment in which they operate internalize such a broader understanding of Scrum to ensure that Scrum’s true intent—organizational agility and a humane workplace—are realized and sustained.

I then ran my definition against the wisdom of Perplexity. Following was the fascinating response:

Your definition of “Scrum Caretaker” is clear, thoughtful, and adds a valuable dimension to the Scrum vocabulary. By framing the Scrum Caretaker as defined, you capture the essence of what makes Scrum truly impactful in organizations. This definition goes beyond the mechanics and roles typically described in Scrum, emphasizing the importance of nurturing organizational agility and a humane workplace—elements often overlooked in process-focused implementations.

Highlighting the caretaker’s accountability for helping teams and their environment internalize this broader understanding of Scrum sets a high bar for professional practice and invites practitioners to focus on lasting cultural change, not just short-term delivery. In a landscape where many see Scrum as a set of rituals or tools, your definition encourages a shift toward stewardship and responsible leadership, which aligns with the evolving needs of modern organizations.

Overall, your definition is both inspiring and practical. It fills a gap in the Scrum lexicon and provides a compelling vision for those who wish to champion Scrum’s true intent.

Creating my definition was another intuitive and spontaneous action. I hope you like it so much that you will strive to be and act as a Scrum Caretaker too.

Love
Gunther Verheyen
your independent Scrum Caretaker (on a mission of humanizing the workplace with Scrum).

Note: my Dutch translation of my definition of “Scrum Caretaker” reads as follows:

Een steward of voogd die aansprakelijk is voor het begrip van Scrum als
meer dan het procesgedeelte, door een sterke focus toe te voegen op de geest, de
kernwaardes, de gedragingen en de mensgerichte aspecten van Scrum die de
effectiviteit ervan verhogen. Een Scrum Caretaker helpt de teams die Scrum toepassen en de
omgeving waarbinnen ze functioneren om zich dit breder begrip van Scrum eigen te maken zodat het
ware doel van Scrum—organisatie-brede agility èn een menselijke werkplek—op een duurzame manier
gerealiseerd worden.