Herkese Bilim Teknoloji Dergisi, 93. Say��. Yay��n Tarihi: 19 Ocak 2018




Ak��ll�� robotlar g��n��m��zde pop��ler bir konu. Yapay zekan��n ge��ti��imiz birka�� y��lda ��ok h��zl�� ilerlemesi insanlar��n hayal g��c��n�� co��turuyor. Ancak insans�� robotlar��n g��ndelik hayata damga vuru��u asl��nda 18. y��zy��lda ba��l��yor. Ger��ek anlamda 'ak��ll��' olmasa da, ak��ll�� gibi davranabilen, insan g��r��n����l�� mekanik otomatlar 1750'lerin y��ld��zlar�� idi. Mekanik bir robotun bir satran�� kar����la��mas��nda ger��ek bir insana kar���� ��st��nl��k kazand������ y��l 1770 idi. 'Mekanik T��rk' ad�� verilen bu mekanik robot, ah��ap bir masan��n arkas��nda oturan ve o g��n��n Osmanl�� k��yafetlerini giymi��; sadece ba����, g��z bebekleri ve elleri oynayabilen bir satran�� ustas��yd��. Yani 1997'de IBM Deep Blue super bilgisayar��n��n d��nya satran�� ��ampiyonu Gary Kasparov'u yenmesinden 250 y��l ��nce mekanik T��rk o yollardan ge��mi��ti.

Mekanik T��rk, 1770���te Macar mucit Wolfgang von Kempelen taraf��ndan imparatori��e Maria Teresa i��in yap��lm����t��. Robot s��zc������ o zamanlar daha bulunmam���� oldu��undan, bu robota 'T��rk' veya 'Otomat' deniliyordu. T��rk ismi, o d��nem Avrupa���da var olan Osmanl�� egemenli��inden dolay�� otomat��n Osmanl�� k��yafetli, b��y��kl�� ve sol eliyle oynamad������ zamanlarda bir nargile marpucu tutmas��ndan kaynaklan��yordu. Otomat, tahtadan yap��lm���� bir masan��n arkas��nda belden yukar��s�� g��z��kecek ��ekilde oturuyordu. Masan��n ��n��ndeki kapaklar her oyun ��ncesinde a����l��yor ve i��lerinde saati and��ran irili ufakl�� kald��ra��, makaralar ve ba��ka mekanik par��alar izleyiciye ve rakip oyuncuya g��steriliyordu. Ayn�� ��ekilde masan��n arka taraf��ndaki kapaklar da a����ld������nda ��n taraftan bakan bir izleyici arka taraf�� ��ok rahatl��kla g��rebiliyordu. ��zleyiciler ve rakip oyuncuya T��rk�����n tamamen mekanik oldu��u g��sterildikten sonra, otomat saat gibi kuruluyor ve satran�� oynanmaya ba��l��yordu. T��rk sa�� eli ile satran�� ta��lar��n��n yerini de��i��tirirken hamlesinin bitti��ini kar���� tarafa 3 defa ba����n�� sallayarak belli ediyordu. 60 y��ll��k g��steri hayat�� boyunca sadece birka�� defa yenilen T��rk, asl��nda g��z aldanmas��ndan ba��ka bir ��ey de��ildi. Masan��n i��erisindeki gizli b��lmeye yerle��en profesyonel satran�� oyuncusu her kapak a����ld������nda b��lgeler aras��nda yer de��i��tiriyor ve b��ylece izleyiciye g��r��nm��yordu. Satran�� tahtas��n��n ve ta��lar��n her birinin alt��nda var olan g����l�� m��knat��s sayesinde masada saklanan satran�� ustas�� ta��lar�� hareket ettirebiliyordu.

O g��nlerden sonra teknoloji gittik��e ilerledi ve makinalar insanlara her alanda yard��mc�� olmaya ba��lad��lar. Hesap makinalar�� bize aritmetikte, foto��raf makinalar�� hat��rlamakta, ��ama����r makinalar�� temizlikte, kalp pilleri ya��amakta yard��mc�� oldular. ��nsanlarla makinalar uyum i��inde ��al����may�� gittik��e ilerlettiler. Fabrikalardaki ��retim makinalar�� insanlarla beraber ��al����arak verimlili��i art��rd��. Ancak bir makinan��n bir insana aktif olarak de��i��ik g��revler verip, bir nevi insanlar�� makina par��as�� yapmas�� yak��n zaman kadar ger��ekle��memi�� bir senaryo idi. 1700'lerdeki insan��n robotun i��ine girip ona yard��mc�� olmas��n�� and��ran, ve hatta bir d��ng��y�� tamamlayan bu durum g��n��m��zde ger��ekten vuku buluyor.

Amazon.com'un 'Mechanical Turk' isimli bir hizmeti var. Bu hizmete ��ye olarak makinalar��n ve bilgisayar programlar��n��n size verdi��i g��revleri yapabiliyorsunuz ve bunun kar����l������nda makineler size para ��d��yor. Bir nevi bilgisayar program��na fonksiyon oluyor, robotlara par��a oluyorsunuz. Mesela bakt������ kar������k bir resimde top var m�� anlayamayan bir bilgisayar program�� bu soruyu program i��erisindeki kod ile Mekanik T��rk fonksiyonuna y��neltiyor ve cevab��n�� al��p ilerliyor. ��nsan burada adeta bir hesap makinesine indirgeniyor ve makinay�� desteklemi�� oluyor. Bu da insan ve makine aras��nda y��zy��llard��r s��regelen bir tangonun son ad��mlar��ndan biri. Teknolojik Yarad��l���� (Technological Singularity) yak��nlarda gelirse yapay zeka kontrol�� tamam��yle eline al��r m��, g��rece��iz.

Herkese Bilim Teknoloji Dergisi 93. Sayi

Kaynaklar:
IBM Deep Blue
Amazon mechanical turk servisi
Wikipedia