του Ανδρέα Καπανδρέου

[Εισήγηση στο Διήμερο Συνέδριο «Ο Απελευθερωτικός Αγώνας 1955-1959 στη Λογοτεχνία», Λευκωσία 27/5/2025]

Η παρούσα εισήγηση εξετάζει τη στάση και τη δημόσια παρέμβαση του Γάλλουνομπελίστα συγγραφέα Αλμπέρ Καμύ (AlbertCamus),  υπέρ του κυπριακού, αντιαποικιακού αγώνα τηςΕΟΚΑ, όπως αυτή εκφράστηκε στο άρθρο του «Το Ελληνόπουλο» (L’Enfant Grec), πουδημοσιεύτηκε στο περιοδικό L’Express, στις 6 Δεκεμβρίου 1955, με αφορμή τηνκαταδίκη σε θάνατο του 23άχρονου Μιχάλη Καραολή από τις βρετανικές αρχές.

Ο Αλμπέρ Καμύ, γεννημένος το 1913 στην Αλγερία από φτωχή οικογένεια Γάλλων αποίκων,διαμόρφωσε από νωρίς ευαισθησίες απέναντι στην κοινωνική αδικία και τηναποικιοκρατία. Η φιλοσοφική του σκέψη περιστρέφεται γύρω από την παράλογη φύσητης ύπαρξης, την ελευθερία και την ηθική ευθύνη. Ως συγγραφέας καιδιανοούμενος, δεν δίστασε να πάρει δημόσια θέση σε κρίσιμα διεθνή ζητήματα,διατηρώντας πάντοτε μια ανεξάρτητη και συχνά αντιφατική στάση απέναντι στιςιδεολογικές γραμμές της εποχής του.

Τοιστορικό πλαίσιο του άρθρου
Το άρθρο «Το Ελληνόπουλο» γράφτηκε με αφορμή την καταδίκη σε θάνατο του ΜιχάληΚαραολή, μέλους της ΕΟΚΑ. Ο Καμύ, σε αντίθεση με τηβρετανική ρητορική που χαρακτήριζε τους Κύπριους αγωνιστές ως «τρομοκράτες»,υπερασπίστηκε το δικαίωμα ενός λαού στην αυτοδιάθεση και κατήγγειλε τη βία τωναποικιοκρατών ως γενεσιουργό αιτία της αντίστασης.

Ανάλυσητου άρθρου «Το Ελληνόπουλο»
Στο άρθρο του, που γράφτηκε δύο χρόνια πριν την βράβευση του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας,ο Καμύ:

Καταδικάζει την αποικιοκρατική καταπίεση και εκφράζει συμπόνια και θαυμασμό για τον κυπριακό αγώνα.

Παρουσιάζει τον Μιχάλη Καραολή (το Ελληνόπουλο) ως σύμβολο αθωότητας και ηρωικής αυτοθυσίας.

Επιχειρηματολογεί με βάση τις αρχές της ελευθερίας και της ηθικής ευθύνης, τονίζοντας ότι η καταπίεση οδηγεί αναπόφευκτα σε εξέγερση.

Αναγνωρίζει τη στρατηγική σημασία της Κύπρου για τη Βρετανία, αλλά υποστηρίζει ότι οι φιλίες και η εμπιστοσύνη μεταξύ των λαών υπερβαίνουν τα γεωπολιτικά συμφέροντα.

Κάνει έκκληση για λογική επίλυση και σεβασμό στη δημοκρατική βούληση της πλειοψηφίας του κυπριακού λαού.

Οι Έλληνες γενικότερα προβάλλονται στο άρθρο ως λαός πουέχουν ήδη αποδείξει την αξία τους, λίγα χρόνια πριν, κατά τη διάρκεια  του Β Παγκοσμίου Πολέμου, πολεμώντας τονφασισμό, και που αξίζουν τον σεβασμό και την συμπαράσταση των υπόλοιπωνευρωπαίων.

Το κείμενο του Καμύ είναι έντονα συναισθηματικό, μελογοτεχνική χροιά και ηθικό βάθος. Σε αυτό ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την ηθικήευθύνη και την  αρχή της ελευθερίας γιανα επιχειρηματολογήσει.

Ο Καμύ επεμβαίνει δημόσια κάνοντας ένα φιλοσοφικό σχολιασμόπάνω στην ελευθερία και την υποκρισία των αποικιοκρατικών δυνάμεων, εκθέτονταςηθικές αρχές ενάντια στον ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό.

Ηθικέςκαι πολιτικές αντιφάσεις

Η στάση του αυτή προκάλεσε ερωτήματα ανάμεσα στουςφιλοσοφικούς κύκλους, κυρίως της αριστεράς, καθώς ο ίδιος ο Καμύ ήταν αντίθετοςμε τον ένοπλο αγώνα για την ανεξαρτησία της Αλγερίας, της γενέτειράς του. ΩςΓάλλος αποικιακής καταγωγής γεννημένος στην Αλγερία, ο Καμύ ένιωθε διχασμένος:αφενός αναγνώριζε τις φρικαλεότητες του γαλλικού αποικιοκρατικού συστήματος,και υποστήριζε  κοινωνικές μεταρρυθμίσειςυπέρ των Αλγερινών, αφετέρου φοβόταν πως η πλήρης ανεξαρτησία θα οδηγούσε σεμια αιματηρή εκκαθάριση των Ευρωπαίων κατοίκων της χώρας.

Αυτή η μετριοπαθής, αλλά και εσωτερικά αντιφατική στάση,τον έφερε σε έντονη διαφωνία με τον Γάλλο φιλόσοφο Πωλ Σαρτρ, ο οποίοςυποστήριζε ανοιχτά το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (FLN) της Αλγερίας καιθεωρούσε ότι ο αγώνας για την ανεξαρτησία, ακόμη και με τη χρήση βίας, ήταναπολύτως δικαιολογημένος.

Ο Σάρτρ δημοσίευσε άρθρα καταγγέλλοντας τη γαλλικήκαταστολή και υπερασπίζοντας την αντι-αποικιοκρατική πάλη.

Η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο κορυφαίων Γάλλων διανοούμενωνείναι ενδεικτική για τις πολιτικές διαιρέσεις της εποχής: ο Καμύ εκπροσωπούσεμια ηθική φιλοσοφία με έμφαση στην ανθρώπινη ζωή και την αποφυγή της βίας, ενώο Σαρτρ υποστήριζε μια ριζοσπαστική προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία η βία θεωρείτοεργαλείο απελευθέρωσης.

Η υποστήριξη του Καμύ προς την ΕΟΚΑ δεν σηματοδοτούσε μιααπόλυτη στροφή στον τρόπο σκέψης του, αλλά φανέρωνε την ικανότητά του ναδιακρίνει τα ιστορικά και ηθικά συμφραζόμενα κάθε αγώνα. Σε αντίθεση με τηνΑλγερία, όπου έβλεπε έναν εσωτερικό εμφύλιο, στην Κύπρο αντιλαμβανόταν τοναγώνα ως μια καθαρή περίπτωση αποτίναξης αποικιοκρατίας από έναν διαφορετικόεθνικά και πολιτισμικά λαό.

Η στάση του αυτή δεν προβλήθηκε έντονα, αλλά αποτελεί μιασημαντική πτυχή του πολιτικού στοχασμού του. Ο Καμύ, βαθιά αντισυμβατικός καιανεξάρτητος στοχαστής, ποτέ δεν υπέκυψε στις ευκολίες των ιδεολογικώνστρατοπέδων. Το ηθικό του κριτήριο, με όλες του τις αντιφάσεις, ήταν αυτό πουκαθόριζε τις θέσεις του — και αυτή ακριβώς η πολυπλοκότητα είναι που συνεχίζεινα τον καθιστά επίκαιρο.

Εξάλλου, δεν θεωρώ τυχαίο που δύο χρόνια μετά τηνδημοσίευση του συγκεκριμένου άρθρου, η Σουηδική Ακαδημία αιτιολόγησε τηναπονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Αλμπέρ Καμύ, λέγοντας ότι τουαπονεμήθηκε «για τη σημαντική λογοτεχνική του παραγωγή, που με καθαρήειλικρίνεια φωτίζει τα προβλήματα της ανθρώπινης συνείδησης».

Αντίκτυποςτου άρθρου και διεθνής απήχηση

Το άρθρο προκάλεσε συγκίνηση και θαυμασμό στον ελληνικό κόσμο. Στην Κύπρο,έγινε σύμβολο του ότι διανοούμενοι ακόμα και εκτός Ελλάδας υποστήριζαν τοναγώνα της ΕΟΚΑ. Στην Ελλάδα, επανεκδόθηκε από την Ελληνική Υπηρεσία Τύπου το1957 και δημοσιεύθηκε μεταφρασμένο σε εφημερίδες με τον Καμύ να αποκτά τεράστιαφήμη ως υπερασπιστής της ελληνικής ελευθερίας. Μερικοί διανοούμενοι μάλιστα τονσυνέκριναν με τον Λόρδο Βύρωνα, που είχε υποστηρίξει την Ελληνική Επανάστασητου 1821.

Η στάση του Καμύ, όπως ήταν αναμενόμενο, ενόχλησε τιςγαλλικές και βρετανικές αρχές, καθώς η Γαλλία ήταν τότε μπλεγμένη στον Πόλεμοτης Αλγερίας (1954-1962) και δεν ήθελε ενθάρρυνση αντιαποικιακών κινημάτων. ΟιΒρετανοί διανοούμενοι, από την άλλη, δεν αντέδρασαν θετικά στο κάλεσμα τουΚαμύ, καθώς η εκτέλεση του Καραολή θεωρούνταν «αναγκαία» για την καταστολή τουαγώνα της ΕΟΚΑ.

Η γαλλική κυβέρνηση είδε την παρέμβαση Καμύ ως επικίνδυνη,ειδικά κάνοντας σύγκριση με την κατάσταση στην Αλγερία. Ορισμένοι Γάλλοιαριστεροί κατηγόρησαν Καμύ για «επιλεκτική συμπόνια», επειδή δεν υποστήριξεεξίσου το FLN (Αλγερινό Απελευθερωτικό Κίνημα).

Το άρθρο του πάντως, ενίσχυσε το διεθνέςενδιαφέρον για το Κυπριακό Ζήτημα και έδειξε ότι αντικειμενικοί διανοούμενοιμπορούσαν να σταθούν υπέρ των λαών, ανεξαρτήτως πολιτικών συμφερόντων.

Συνέβαλε, επίσης, στη διατήρηση της κληρονομιάςτου Καμύ ως υπερασπιστή των καταπιεσμένων, παρά τις αντιφάσεις του στηνπερίπτωση της Αλγερίας.

Σήμερα, το «Ελληνόπουλο» θεωρείται ένα από τασημαντικότερα κείμενα υποστήριξης του Κυπριακού αγώνα από τη Δύση.

Το άρθρο «Το Ελληνόπουλο» δεν ήταν απλά μια πολιτικήδήλωση, αλλά ένα ηθικό μανιφέστο ενάντια στην καταπίεση. Ο Καμύ δεν ήτανΚύπριος, ούτε Έλληνας, αλλά στάθηκε με τόλμη στο πλευρό της ελευθερίας,αφήνοντας ανεξίτηλο σημάδι στην ιστορία.

Σχετικάμε τη Βασίλισσα Ελισσάβετ

Για το συγκεκριμένο κείμενο, επικρατεί η φήμη ότι γράφτηκεαπό τον Αλμπέρ Καμύ ως προσωπική έκκληση προς τη Βασίλισσα Ελισάβετ Β’ για ναχαρίσει τη ζωή στον Μιχάλη Καραολή.

Από την έρευνα, δεν προκύπτει επίσημη επιβεβαίωση ότι τοσυγκεκριμένο άρθρο παραδόθηκε απευθείας στη Βασίλισσα Ελισάβετ Β'. Γνωρίζουμεόμως τα εξής:

Η ελληνική κυβέρνηση επικοινώνησε διεθνώς τοπεριεχόμενο του άρθρου.
Το κείμενο προκάλεσε διπλωματικό ενδιαφέρον και ενόχληση στη Βρετανία.
Υπάρχουν αναφορές σε ελληνικές πρεσβείες και κυπριακά δίκτυα που τοχρησιμοποίησαν στο εξωτερικό για πίεση της κοινής γνώμης.
Είναι πολύ πιθανό, λοιπόν, το κείμενο να έφτασε σε κύκλους της βρετανικήςκυβέρνησης, και κατ’ επέκταση και στα Ανάκτορα.

Η λογοτεχνική παρέμβαση του Καμύ υπέρ του Κυπριακού Αγώνα αναδεικνύει τη δύναμητου λόγου και της ηθικής ευθύνης των διανοουμένων απέναντι στην αδικία. Παράτις αντιφάσεις και τα διλήμματα, η στάση του Καμύ αποτελεί διαχρονικόπαράδειγμα ανεξαρτησίας σκέψης και υπεράσπισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων τωνλαών.

 

*Το γνήσιοχειρόγραφο με το άρθρο του Καμύ, βρίσκεται στην κατοχή του ΜουσείουΑγώνος ΕΟΚΑ 1955-1959, στη Λευκωσία καθώς επίσης και ψηφιοποιημένο στοαποθετήριο ΛΗΚΥΘΟΣ της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κύπρου.

 

Βιβλιογραφία

Camus, Albert. L'enfantgrec. 6Dec. 1955.  [Πρωτότυπο κείμενο του χειρόγραφου]  Στο https://lekythos.library.ucy.ac.cy/handle/10797/2452?show=full

Financial Mirror.CYPRUS: Remembering Karaolis – a historical document by Albert Camus. 24 Jan.2018. https://www.financialmirror.com/2018/01/24/cyprus-remembering-karaolis-a-historical-document-by-albert-camus/

Gay-Crosier, Raymond.Albert Camus: a concise biography. Στο UF Special and Area Studies Collection. Διαθέσιμοστο https://www.uflib.ufl.edu/findingaids/Supplements/camus/camusbio.pdf

Noephytou, Joseph.Mediterranean light: Greece, Cyprus and the philhellenism of Albert Camus. Στηνεφημερίδα Parikiaki. 5, Sept. 2020. https://www.parikiaki.com/2020/09/mediterranean-light-greece-cyprus-and-the-philhellenism-of-albert-camus/#:~:text=In%201956%2C%20Camus%20wrote%20a,%2C%20struggling%20for%20Cyprus'%20independence.

ΟΜιχαλάκης (Μιχάλης) Καραολής (13 Φεβρουαρίου 1933 – 10 Μαΐου 1956) υπήρξε έναςαπό τους πρώτους μαχητές της ΕΟΚΑ που καταδικάστηκαν σε θάνατο από τις ΒρετανικέςΑρχές και εκτελέστηκαν, καθιστώντας τον σύμβολο του απελευθερωτικού αγώνα τηςΚύπρου. Γεννήθηκε στο χωριό Παλαιχώρι Πιτσιλιάς της επαρχίας Λευκωσίας. Φοίτησεμε υποτροφία στην Αγγλική Σχολή Λευκωσίας, όπου διακρίθηκε και ως ερασιτέχνηςαθλητής στίβου του ΑΠΟΕΛ .Τον Απρίλιο του 1955 εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ, υπό τιςδιαταγές του Πολυκάρπου Γεωργατζή. Ο Καραολής φέρεται να εκτέλεσε στις28 Αυγούστου 1955, μαζί με τον συντοπίτη του Ανδρέα Παναγιώτου, τον προδότη,σύμφωνα με την ΕΟΚΑ, αστυφύλακα Ηρόδοτο Πούλλη – μέλος της βρετανικής “SpecialBranch”.