Patrick MODIANO – Ngh��� thu���t v��� k�� ���c
Gi���i Nobel V��n ch����ng n��m 2014 v���a �������c trao cho Patrick Modiano, nh�� v��n ������ng �����i n���i ti���ng c���a Ph��p, 69 tu���i, t��c gi��� c���a 27 ti���u thuy���t, �� b���i ngh��� thu���t v��� k�� ���c m�� ��ng ���� s��� d���ng ����� g���i l���i nh���ng s��� ph���n con ng�����i v�� c��ng kh�� hi���u v�� nh��n t��nh th��� th��i th���i �����c t���m chi���m ��.
G����ng m���t ch��nh y���u c���a v��n ch����ng ������ng �����i Ph��p v���i nhi���u gi���i th�����ng trong ���� c�� Goncourt v�� Grand Prix c���a Vi���n H��n L��m Ph��p, Modiano c��n l�� m���t trong nh���ng t��c gi��� �������c y��u m���n nh���t c���a �����c gi��� Ph��p b���i v��n phong gi���n d��� v�� trong s��ng, �����c t��nh khi��m t���n v�� th��nh th���c, nh��ng c�� l��� tr��n h���t b���i t��i n��ng c��ng t��c phong nghi��m t��c m�� ��ng d��nh cho v��n ch����ng. Ti���u thuy���t gia n���i ti���ng chia s��� r���ng vi���t v��n l�� m���t c��ng vi���c “kh�� ch���u”, “m���t m���i v�� m���t r���t nhi���u th���i gian”. V�� ����� tr��nh r��i v��o “t��nh tr���ng b��� n���n l��ng”, v���i ��ng kh��ng c�� c��ch g�� h��n l�� ng���i vi���t m���i ng��y. ��ng v�� qu�� tr��nh vi���t m���t cu���n s��ch nh�� “m�� m���m l��i m���t con t��u” trong s����ng m��, kh��ng bi���t ��i v��� ����u, ����i khi bi���t l�� ���� l���c h�����ng, nh��ng kh��ng c�� quy���n d���ng. B���i v�� “d���ng l�� s��� b��� n�����c cu���n tr��i”.
Ng��y 9/10, tr�����c c��u h���i c���a nh�� b��o: “Gi���i Nobel s��� mang l���i cho ��ng r���t nhi���u ti���n. Th��� cu���c s���ng c���a ��ng s��� c�� g�� thay �����i kh��ng ?”, Modiano ch��n th��nh tr��� l���i: “Th�� v���n th��� th��i. S���ng th�� v���n vi���t. V�� m���i khi vi���t th�� kh�� nh���c v���n ho��n kh�� nh���c…”
*Th���i �����c t���m chi���m
C�� th��� coi kho���ng 4 n��m (t��� 1940 �����n 1944) khi n�����c Ph��p b��� qu��n �����i H��t-le chi���m ����ng l�� m���t n���i h��� th���n c���a l���ch s��� Ph��p. Cho t���i b��y gi��� n�����c Ph��p v���n c��n b��� d���n v���t b���i m���t th���i k��� ��en t���i ���� khi���n kh��ng ��t nh���ng con ng�����i v���n hi���n l��nh ch���p nh���n l��m ch��� ��i���m cho ph��t x��t, �����y h��ng ngh��n th�����ng d��n g���c Do Th��i v��o c��c tr���i t���p trung.
Modiano sinh n��m 1945, khi Th��� chi���n II v���a k���t th��c, ti���p theo l�� m���t th��ng ng��y l��� loi, kh���c d���u b���i s��� v���ng m���t th�����ng xuy��n c���a ng�����i m��� di���n vi��n k���ch n��i, b���i c��i ch���t r���t s���m c���a ng�����i em trai duy nh���t, b���i s��� thuy��n chuy���n li��n mi��n c��c tr�����ng n���i tr��, v�� c�� l��� �����c bi���t l�� b���i h��nh vi v�� tung t��ch b�� ���n c���a ng�����i cha g���c Do Th��i. Nh��ng s��� r���t v���i v�� khi cho r���ng ���� ch��nh l�� l�� do khi���n Modiano quan t��m �����n v���n ����� Do Th��i v�� th���i �����c t���m chi���m nh�� m���t c��ch gi���i m�� cho cha. N���u �����c M���t ti���n ��n (2005) ��� ti���u thuy���t �������c coi l�� mang nhi���u t��nh ti���u s��� nh���t c���a ��ng, ta s��� nh���n th���y s��� kh��ch quan c���a Modiano khi k��� v��� cha m��nh – m���t nh�� bu��n ���� k���p ki���m ti���n t��� trong chi���n tranh nh��� nh���ng c�� �����u c�� v�� nh���ng ho���t �����ng m��� ��m, ng�����i m�� ch��ng trai tr��� ���� quy���t �����nh c���t �����t li��n l���c n��m 17 tu���i, ch���m d���t nh���ng cu���c c��i v�� tri���n mi��n c��ng nh���ng h���n h�� ch���p nho��ng. Trong Modiano, �� th���c ch��nh tr��� v�� th��� gi���i quan c���a ng�����i c���m b��t �������c �����t ��� v��� tr�� cao h��n h���n m���i quan h��� c�� nh��n cha-con: ���th���i k��� �����c t���m chi���m��� tr��� th��nh m���t ����� t��i s��ng t��c v���i nh���ng t��m ki���m v�� th��� nghi���m mang t��nh ch���t v��n ch����ng c��ng d���u ���n c���a ri��ng ��ng. Ngay t��� ti���u thuy���t �����u ti��n Qu���ng tr�����ng Ng��i sao �������c coi nh�� �� b���n khai sinh c���a m���t nh�� v��n ��, ��ng ���� kh��ng ng���n ng���i t���n c��ng v��o qu�� kh��� d��n t���c, l��m th���c d���y nh���ng k��� ni���m t�����ng nh�� ���� �������c x���p g���n, nh���ng n���i ��au ng��� nh�� ���� li���n mi���ng.
��i���u g�� ���� th���c s��� x���y ra trong th���i �����c t���m chi���m?
C��i g�� ���� khi���n con ng�����i bi���n d���ng ?
G���n n���a th��� k��� nay, s��ng t��c c���a Modiano xoay quanh nh���ng c��u h���i ��au �����n ���� ����� m���i t��c ph���m l���i �����y ta s��u h��n n���a v��o c��i u bu���n c���a tr�� nh���, v��o ch���ng �������ng k��� b�� t��m l���i qu�� kh���. Trong ti���u thuy���t Dora Bruder (xu���t b���n n��m 1997) k��� l���i cu���c ��i���u tra k��� l��� v��� m���t thi���u n��� Do Th��i m���t t��ch trong th���i �����c chi���m ����ng Paris, nh��n v���t/t��c gi��� Modiano t��� v�� m��nh nh�� �� m���t th��n c��y m���c t��� �����ng ph��n c���a th���i �����c t���m chi���m�� v�� ph��t bi���u m���t c��ch chua ch��t: ��R���t nhi���u b���n b�� m�� t��i kh��ng quen ���� ra ��i v��o n��m 1945, n��m t��i sinh ra tr��n �����i n��y��.
*Ngh��� thu���t v��� k�� ���c :
C�� l��� ch��ng ta �����u ph���i c��ng nh���n r���ng tuy kh��ng ph���i l�� m���t nh�� v��n v�� �����i, ch��� nh��n c���a gi���i Nobel V��n ch����ng 2014 lu��n t��m �������c nh���ng c��ch vi���t �����p v��� k�� ���c. V���i 27 ti���u thuy���t �������c xu���t b���n �����u �����n, c��ng m���t dung l�����ng (tr��n d�����i 150 trang), s��� nghi���p c���a Modiano kh��ng c�� �����nh cao, nh��ng d�����ng nh�� ���� kh��ng ph���i l�� m���c ����ch c���a ��ng, c��ng nh�� ��ng c��ng kh��ng c�� �� �����nh d���c s���c �����c bi���t cho m���t t��c ph���m n��o, kh��ng ham mu���n t���o d���ng m���t tr�����ng ph��i g��. C��c t��c ph���m c���a ��ng �����u l�� nh���ng h��nh tr��nh t��m l���i c��n c�����c �������c k��� b���ng nh���ng c��ch kh��c nhau, lu��n t��� gi���n d��� t���i ph���c t���p, t��� c��� th��� �����n tr���u t�����ng, t��� hi���n th���c t���i h�� c���u v�� bao gi��� c��ng tr��n �����y tinh t��� t���a ra t��� nh���ng c��u v��n gi���n d���, trong v���t, �������c s���p x���p trong m���t nh���p ��i���u d���u d��ng. M���i c��u v��n l�� m���t �� ����n v��� �� nh�� ��ng �����nh ngh��a, hay nh�� m���t vi��n g���ch g��p ph���n x��y n��n m���t th��� gi���i ri��ng, th��� gi���i c���a Modiano nh�� ch��ng ta �����c th���y, th��� gi���i g���m nh���ng k��� ni���m m��� ���o, nh���ng h��nh ma, nh���ng tranh t���i tranh s��ng, nh���ng b��ng ng�����i tho���t ���n tho���t hi���n, nh���ng nh��n v���t b��� x��� ra ��i, v���t v�����ng gi���a �������ng �����i, gi���a b��ng t���i v�� ��nh s��ng, gi���a cu���c s���ng tr�����c m���t v�� d�� v��ng ���� b��� qu��n���
M���t th��m t��� t�� ��� tu���i trung ni��n quy���t �����nh m��� cu���c ��i���u tra v��� c��n c�����c c���a ch��nh m��nh, b���i m���t tai n���n x���y ra t��� l��u khi���n anh ta ch���ng c��n nh��� g�� v��� qu�� kh���. M���t c�� g��i nh��n th���y m���t ph��� n��� kh��ng quen trong t��u ��i���n ng���m Paris v�� tin ch���c r���ng ���� l�� m��� c���a m��nh, ng�����i m�� ngay t��� b�� c�� �������c bi���t l�� ���� qua �����i. M���t ��ng l���c tu���n h��ng ng��y kh��ng l��m g�� ngo��i ng���m c��y v�� �����c s��ch v��� th�� r���ng, m���t h��m v�� t��nh t��m �������c s��� �����a ch��� c�� v�� hy v���ng t��� ���� l���n ra manh m���i c���a th���i ni��n thi���u m�� gi��� ����y kh��ng ����� l���i d���u v���t n��o trong k�� ���c. M���t c���u thanh ni��n b��� tai n���n xe h��i, t���nh d���y trong b���nh vi���n v�� nh��� l���i tai n���n t�����ng t��� t���ng x���y ra v���i c���u c��ng nh���ng d��� ki���n ���� ch��m ngh���m trong l��ng qu��n su���t nhi���u n��m qua���
Nh�� th��� �����y, m���i t��c ph���m c���a Patrick Modiano l�� m���t h��nh tr��nh ki���m t��m d���n �����n nh���ng cu���c g���p g��� k��� l���, nh���ng t��nh hu���ng b���t ng���, nh���ng s��� vi���c kh�� tin, nh��ng ho��i nghi v�� ph��n v��n��� Nh��ng k���t qu��� nh�� th��� n��o, c��n c�����c cu���i c��ng c�� t��m �������c kh��ng, th�� t��c gi��� tr��ch m���t c��u c���a Stendhal ����� b��o r���ng: ��T��i kh��ng c�� kh��� n��ng ����a ra hi���n th���c c���a c��c s��� vi���c, m�� ch��� c�� th��� m�� t��� c��i b��ng c���a ch��ng�� (����� em kh��ng b��� l���c trong khu ph��� ���y, 2014). ��i���u n��y th���c ra c��ng �������c ��ng khuy���n c��o ngay t��� m���t trong nh���ng t��c ph���m �����u tay (Bi���t th��� bu���n, 1975), th��ng qua c��u th�� c���a Dylan Thomas : �� Anh l�� ai, h���i k��� quan s��t c��i b��ng? ��. Quan h��� gi���a c��i th���c v�� c��i b��ng c��n �������c Modiano �����nh ngh��a nh�� sau: ch���t li���u ti���u s��� ch��� c�� t��c d���ng khi n�� �� bi���n m���t trong c��i �������c t�����ng t�����ng ra ��. V���n ����� n��y c�� v��� kh���p v���i th��� l��� c���a ��ng trong m���t ph���ng v���n v��� nh���ng b�� m���t c���a ngh��� vi���t: �� Kh���i ��i���m bao gi��� c��ng l�� m���t ��i���u g�� ���� r���t r�� r��ng, kh��ng thu���c ph���m vi c���a h�� c���u. M���t chi ti���t. Ho���c m���t c���nh t�����ng. M���t ��i���u g�� ���� ���� th���c s��� x���y ra. M���t m���u c���a hi���n th���c. Sau ����, t��i pha tr���n nh���ng m���nh v���n c�� th���c ���� v���i nh���ng g�� m�� ch��ng c�� th��� t���o n��n. V�� th��� l�� tr��� th��nh m���t ki���u h�� c���u.��
*Paris, v��� �����p ��i��u t��n
L���ng l���y, ki��u sa, v���i th��p Eiffel, b���o t��ng Louvre, qu���ng tr�����ng Vend��me ��� ���� l�� Paris c���a du kh��ch n�����c ngo��i.
R�� r��ng, r��nh m���ch, v���i c��i nh��n t���ng th���, ph��� n��o ra ph��� �����y ��� ���� l�� Paris ch���p t��� v��� tinh, Paris c���a Google map.
Paris c���a Modiano l�� Paris c���a tu���i th�� ����n �����c v���i nh���ng cu���c b��� nh�� ra ��i, nh���ng chuy���n lang thang v���t v���. Paris c���a Modiano l�� Paris c���a m���t ng�����i tr���n �����i y��u Paris. Paris d��n d�� v���i nh���ng ng��c ng��ch l���n x���n, nh���ng qu��n c�� ph�� b�� nh���, nh���ng kh��ch s���n r��� ti���n, nh���ng r���p chi���u b��ng l���i th���i��� Paris nguy hi���m v���i nh���ng �����i l��� ngo���i vi r���m r���p xe v�� nh���ng �����a ch��� ��m mu���i��� Paris kh�� hi���u v���i nh���ng t��a nh�� c�� hai c���a th��ng ra hai ph��� : ph��� n��y th�� t��ng b���ng ��nh s��ng, ph��� kia l���i t��m t���i ��m u��� V�� Paris c���a th���i �����c t���m chi���m v���i nh���ng khu Do Th��i, tr�����ng n���i tr�� Do Th��i, tr���i t���p trung Do Th��i, c���c an ninh ph��� tr��ch c��c v���n ����� Do Th��i, s��� N���i v���, ph��ng giam, doanh tr���i, �����n c���nh s��t ��� Paris tr��� th��nh m���t �����a ��i���m c���a t���i ��c v�� nh�� v��n tr��� th��nh th��m t���. ����ng v���y, kh��ng ch��� c��c nh��n v���t c���a Modiano m���i �����t cho m��nh c��u h���i ��ch��ng ta l�� ai ? ch��ng ta t��� ����u �����n ? ��, c��� Paris trong t��c ph���m c���a ��ng c��ng tr��n tr��� v���i d�� v��ng u bu���n���
Trong M���t ti���n ��n, Modiano vi���t : �� t��i ch��� th���t s��� l�� t��i khi t��i lang thang m���t m��nh tr��n ph��� ��. Ph���i ch��ng v���i ��ng, �����i di���n v���i Paris c��ng �����ng ngh��a v���i �����i di���n v���i l����ng t��m v�� k�� ���c?
_____________________
4 ti���u thuy���t c���a Modiano ���� �������c d���ch ra ti���ng Vi���t v�� xu���t b���n ��� Vi���t Nam :
- Qu���ng tr�����ng Ng��i sao ��� V�� ����nh Ph��ng d���ch
- Ph��� nh���ng c���a hi���u u t���i ��� D����ng T�����ng d���ch
- Nh���ng �����i l��� ngo���i vi – D����ng T�����ng d���ch
- ��� qu��n c�� ph�� c���a tu���i tr��� l���c l���i ��� Tr���n B���ch Lan d���ch.
(B��i ���� ����ng trong Tu���i Tr��� Cu���i Tu���n 17/10/2014)

Thuận's Blog
- Thuận's profile
- 135 followers
