Daniel Salgado sobre Lixeiro
As primeiras palabras de Lixeiro, unha vez atravesadas páxina de créditos, portada interior e dedicatoria, pertencen a Peter Handke. O escritor austríaco ocupaba, casualmente, unha das miñas lecturas —cada vez leo máis desordenado— mentres volvía, durante as últimas semanas, unha vez e outra sobre o terceiro libro do amigo Ismael. Ben cedo cada mañá e, confésoo, de maneira un pouco obsesiva. Na cociña da miña casa estabeleceuse un diálogo impertinente e magnífico e a deshora entre Ismael Ramos e o autor de Historia do lapis, unha sorte de diario. O seu subtítulo acáelle a Lixeiro e non só, talvez á obra toda de Ismael, e que me desculpe ousadía semellante: Materiais sobre o presente. Intentarei explicarme. Nunha destas xornadas anotadas, Handke preguntábase: “Os grandes poetas, ¿non foron sobre todo grandes coñecedores da súa localidade?”.
Non agarden en Lixeiro unha alabanza da aldea, tampouco a súa correspondente denigración, u omisión, do urbano. O poeta é demasiado intelixente como para se deixar arrastrar por esa dicotomía, case unha corrente político cultural que campa na literatura galega. O poeta é demasiado valente como para ter medo do que existe e o que existe non sabe de lindes. O poeta enfróntase ao principal problema da poesía, o da verdade, e síntoo polos lectores entreguistas de Spinoza. O poeta é quen de afirmar: “Nada sabemos salvo a fraxilidade”. O poeta coñece demasiado ben a súa localidade, e a súa localidade é densa, itinerante, precaria, explotada e explotadora, o que nos atrapa e o que nos libera, unha beleza corrompida —como toda beleza que pague a pena. A súa localidade non é un lugar, é unha posición. “Todo é irreal e é certo”, di no poema O poeta soña cos seus amigos.
***
A poesía de Ismael é sempre unha exploración do ser social. A familia, a clase, a amizade, a xeración -sexa isto o que for, quizais os fillos da fame, como chamou ao seu primeiro libro venal. Había que aprender a arder [Teño que aprender a arder] e aprendemos a arder, madia leva. En calquera caso, onde os seus coetáneos, tamén os seus maiores, prefiren non lle dar permiso de entrada aos poemas, Ismael obrígaos a se introduciren sen mirar atrás. Envíaos a terreos incógnitos, máis alá das fronteiras. Entende que o seu deber é, tamén, impedir a redución do campo de batalla. É así que un dos significativos grandes ausentes na poesía galega recente, o mundo do traballo, nunca fica obliterado na súa escrita. “No primeiro barco do día cara á cidade, só me fixo nas mulleres da limpeza. Xa non hai estudantes porque é verán e fóra o ceo amence limpo. / Os traballadores oramos pola chegada dunha mañá fresca”, di o poeta en Tres guineas, en homenaxe —e contradición— a Virginia Woolf. No barco, un rapaz le e non baixa cando aporta. O poeta: “É coma se non tivese nada que facer. / Coma se mon tivese nada que facer e iso, por fin, tampouco lle importase a ninguén”.
A crítica hexemónica afeaba ao que se denominou poesía socialrealista, entre outras cuestións, a súa vontade de falar polos demais. Como adoita suceder nas discusións que, de tarde en tarde, cruzan a literatura galega, instalouse o lugar común e aí quedou, parte da paisaxe, sen oportunidade de refutación. Converteuse antes nun veo que dificulta a ollada no canto de nunha ferramenta para entender o que sucedeu coa despolitización da poesía galega en paralelo ao asentamento do réxime autonómico. Finalmente, coa auga sucia marchou o neno pequeno, pero esa é outra historia —e outra teima de quen vos fala. O que eu quería dicir é que un libro como Lixeiro, e abrindo o foco toda a obra de Ismael, impugna ese lugar común tamén derivado de lecturas preguiceiras do post estruturalismo. Aquí o nós exprésase a través do eu, e viceversa. Esa é a dialéctica sobre a que se funda a especie porque, ao cabo e como sos arroases, somos seres sociais. Todo é irreal e é certo.
***
“Eu nunca quixen saber nada de Europa. Se acaso, o nome dun mozo italiano. / Pero se me preguntades, direivos que a verdade é que non sei moi ben que dicir. / Que todos eramos reis e pobres e escribiamos cartas sen présa por chegar aló”, escribe nun poema nuclear para o libro, Europa ou Así falou David. Non queremos saber nada de Europa. Mark Fisher daba conta, nun ensaio cuxo título refuta a Beckett —Non fracasar mellor, senón pelexar para gañar— do tempo exacto en que se escribe Lixeiro: “O neoliberalismo non ten nada que ver coa liberación dos mercados e todo que ver co poder de clase”. “Eramos fodidamente listos. / O noso porvir ditábase entón en xornais estranxeiros. Cumpría aprender idiomas”, di o mesmo poema con ricto irónico, “pero supoño que agardaredes que fale de Europa. Ou que describa as feridas de luz que se abrían nos ollos dalgúns rapaces novos pola noite”. O poder de clase contra o poema, eis unha historia posíbel da poesía importante.
Lixeiro non se avergoña e isto non é menor. Acepta o lugar natal -pero non se conforma- e sabe que o lugar natal é raro. Tractores e avésporas, a pobreza moderna -que o salario non dá evitado e que soe quedar á marxe da alabanza da aldea e perdón que me repito-, a man da irmá e un paxaro morto, o futuro gretado e a nosa feliz indecisión. A nosa feliz indecisión. É esta unha poesía historicamente consciente -consciente da impotencia da razón política que sinala Franco Berardi para a contemporaneidade- e nada grandilocuente, sobre promesas incumpridas e horizontes esluídos, de liña clara e sobre a liña de sombra. Lixeiro é testemuño dun punto de non retorno. De novo a preguiza crítica falaría de experiencia e porén eu propoño unha poesía da praxe. Os poemas despréganse a partir do sensíbel, e o sensíbel son tres mozos bébedos no tren, o antagonismo de clase e un corazón intacto.
A cita de Handke que abre Lixeiro di: “Ao final direi algo, un pouco”. E algo así foi o que eu tentei.
[este texto foi lido por Daniel Salgado na libraría NUMAX de Compostela o 9 de xuño de 2021, na primeira presentación pública de Lixeiro]
