B��t��n B��y��k Problemler ����z��ld�� m��?


Bilim bildiklerimizdir, felsefe ise bilmediklerimiz.
  --Bertrand Russell

Teknolojinin itici g��c�� bilim. Mesela yak��n ge��mi��te matematikte asal say��lar etraf��ndaki bilimsel ilerlemeler kriptografi teknolojisine olanak sa��lad��. Kriptografi de g��n��m��zde internet ticareti ve uydu haberle��melerinden kripto parabirimlerine (bitcoin, ethereum, vs) kadar ��ok teknolojinin ana par��as��. Fakat acaba bilimin k��y��lar��na ula��t��k ve ����z��lme olas��l������ olan t��m b��y��k bilimsel problemler ����z��ld�� m��? Eski zamanlarda ����z��lecek bir��ok problem oldu��undan Leonardo da Vinci birden ��ok alanla ilgilenip, ��ok da derinle��meden b��y��k problemleri ����zebiliyor, bir hakim olan Fermat da hobi olarak ilgilendi��i bir alanda efsane konjekt��rler (hipotez) ��retebiliyordu. Ancak g��n��m��zde bilim, felsefe gibi alanlarda ula��t������m��z noktalar itibariyle bilim insanlar��n��n ��ok ��ok dar alanlarda ��zelle��meden t��m literat��r�� anlamalar�� ve herhangi bir ilerleme kaydetmeleri imkans��z gibi. B��yle dar alanlardaki ilerlemelerin de b��y��k problemler olmayaca���� a��ikar.

Son b��y��k problem olarak da d������nebilece��imiz Fermat'��n problemine bir bakal��m. 1800'lerde ya��ayan adalet hakimi Pierre de Fermat matemati��e de ilgi duyuyordu. Bir g��n mahkeme s��ras��nda defterinin kenar��na a^2 + b^2 = c^2 denkleminin 2'den b��y��k ��sler i��in ����z��m�� olmad������n�� ��ok basit ve muhte��em bir ispatla kan��tlad������n�� not etti. Ancak mahkeme defterinde yer dar oldu��undan ����z��m�� oraya yazamayaca����n�� k��saca not etti. Fakat gel g��r ki Pierre de Fermat bu ispat�� hi�� kimse ile payla��amadan ��ld��. Problemin sade g��zelli��i, basit��e ifade edilebilmesi ve insan��n hemen fikir y��r��tebilece��i bir kavram olmas�� dolay��s��yla bu ispat�� yapmay�� tarihin en me��hur matematik��ileri y��zy��llar boyunca denediler. Ne Gauss ba��arabildi, ne Euler, ne de Legendre, Gauss, Dirichlet, Kummer gibi efsane matematik��iler.

��lkokuldayken bir kitapta bu problemi g��ren Andrew Wiles da s��rf bu ispat�� yapabilmek i��in matematik��i oldu ve kariyerini tehlikeye atma pahas��na da olsa on y��llar boyunca tak��nt��yla hi�� kimseye s��ylemeden bu konu ��zerinde ��al����t��. Wiles sonunda bu ispat�� tam 358 y��l sonra, 1995 y��l��nda, yapt�� ve matematik d��nyas��n�� tam anlam��yla ��oka u��ratt��. T��m bilim d��nyas�� bu habere odakland��. Wiles'��n ispat��nda ufak hatalar bulunsa da, Wiles bunlar�� d��zeltti ve bu efsane problem ����z��lm���� b��y��k problemler raf��nda yerini ald��.

Ancak Wiles'��n ispat�� ��yle uzun ve karma����k ki, hala bir��ok ki��i Fermat'��n buldu��unu iddia etti��i ispat��n ��ok ��ok daha k��sa ve basit oldu��unu d������n��yor. Dahas�� Wiles'��n kulland������ metotlar��n bir��o��u Fermat d��neminde bilinmiyordu. Daha sade bir ispat bulmay�� denemek isterseniz buyrun size bilim d��nyas��n��n en efsane ve b��y��k problemlerinden biri.


Andew Wiles ve Fermat'��n Son Teoremi
Fermat'��n probleminin son b��y��k problem oldu��u iddia edilebilse de y��zy��llard��r ilerleme kaydedilemeyen bilimsel problemler var m�� diye bakt������m��zda yine de hala uzun bir listenin kar����m��za ����kt������n�� g��r��yoruz. En ��etrefilli sorular genellikle kendimize dair; neden var��z, nas��l olduk, hep olabilir miyiz gibi sorular. ����z��lememi�� baz�� b��y��k denilebilecek problemlere bir bakal��m:
Neden var��z? Hi��bir ��ey olmayabilecekken neden her ��ey var? Bir kainat��n neden var oldu��unun a����klanmas��, neden olmad������n��n a����klanmas��ndan ��ok daha zor ve termodinami��in ikinci yasas��n�� da k��k��nden ihlal ediyor. Tabii bu yasan��n olmayan bir kainatta da zaten olmayaca����n�� d������nmezsek. Bilin�� nedir, neden var ve nas��l ortaya ����k��yor? Bizi felsefi zombiler olmaktan ay��ran bilin�� konusunda bilgimiz ��ok az. Beyindeki tamamen atomik, molek��ler, sinaptik, ve en nihaen fiziksel aktiviteler nas��l oluyor da d������nceyi ve kendi kendini anlamland��rma gibi soyut bir kavram�� ortaya ����karabiliyor? Neden ya��lan��yoruz ve ��l��yoruz? Asal say��lar tamamen rastgele mi da����l��yor? Riemann hipotezinin ����z��lmesi asal say��lar��n da����l��m�� hakk��nda fikir edinmemizi, matemati��in temelleri hakk��nda bilgimizi art��rmam��z�� ve dalga etkisiyle de yeni bilimsel ilerlemelerin gelmesini sa��layabilir. Her ��eyi a����klayan bir fizik teorisi var m��? Fiziksel sabitler neden o de��erlere sahipler; bu de��erler ba��ka evrenlerde de��i��ik mi; zamanla de��i��ime u��ruyorlar m��? Sahip oldu��umuz en kapsaml�� model olan 'Standart Model' deki t��m boyutlar ve zaman neden olduklar�� say��da ve ��zellikteler? Newton'un klasik fizik kurallar��n�� Quantum fizik kurallar�� ile ba��da��t��rmak m��mk��n m��?Serbest iradenin n��rofiziksel a����klamas�� m��mk��n m��? M��mk��n olmamas�� nas��l m��mk��n?Ya��am��n ilk ortaya ����k������n�� meta-fizik d������nda a����klamak m��mk��n m��? Yoktan bir canl�� yarat��labilir mi?Bir problemin ����z��ms��z olup olmad������n�� anlamak m��mk��n m��? (Bili��im teorisindeki P-NP problemi). Tahmini cevaplar��n��n do��rulu��u teyit edilebilen her problem ����z��lebilir mi? 
��lkemizin ��ocuklar�� ve gen��leri aras��nda mutlaka gelece��in Andrew Wiles'lar��, Aziz Sancar'lar�� vard��r. Umar��m gen��lerimiz de bu listede hayal g����lerini co��turan ve ba��armak i��in ��al����acaklar�� bir nirengi noktas�� bulurlar.


'D��nden ����renin, bug��n�� ya��ay��n ve yar��ndan umutlu olun. Ama en ��nemlisi soru sormay�� hi�� b��rakmay��n'
Albert Einstein





 •  0 comments  •  flag
Share on Twitter
Published on May 28, 2018 20:40
No comments have been added yet.