Status Updates From اقتصاد و دولت در ایران: پژو...

گرچه شریعتی بیش از دیگر معاصران خود در تبلیغ و توجیه تفکر ضدسرمایه‌داری و اسلام سوسیالیست‌مآب اهتمام ورزید و در میان جوانان و تحصیل‌کردگان نفوذ پیدا کرد، اما او در این جریان تنها نبود. ابوالحسن بنی‌صدر نیز از مخالفان نظام بازار و مبلغ نوعی نظام اقتصادی مبتنی بر برنامه‌ریزی متمرکز (سوسیالیسم) به نام «اقتصاد توحیدی» بود. او نقش مهمی در به تصویب رساندن اصول اقتصادی قانون اساسی جمهوری اسلامی در مجلس خبرگان اول داشت.

در واقع همه در نفی غرب سرمایه‌داری و شرق کمونیستی اشتراک نظر داشتند، اما مسئله این بود که مخالفان سیاسی رژیم سلطنتی، ادعاهای شاه و ناسیونالیسم وی را دروغین می‌دانستند. استدلال آن‌ها این بود که رژیم شاه دست‌نشانده امپریالیسم غرب است، از این‌رو نمی‌تواند ناسیونالیست به معنای واقعی باشد چون ناسیونالیسم به معنای مقابله با سلطه‌طلبی بیگانگان است.

سازمان برنامه رأساً مدیریت کلیه منابع مالی و انسانی جامعه را در دست گرفته و آن‌ها را به صورت بهینه در جهت نیل به اهداف اقتصادی ملی که به صورت مشخص و روشن تعریف شده‌ تخصیص دهد. هدف اصلی سازمان برنامه نه صرفاً ایجاد حداقل زیرساخت‌های لازم برای توسعه، بلکه تخصیص بهینه کلیه منابع جامعه برای دستیابی به میزان مشخصی از رشد اقتصادی بود. این همان تفکر سوسیالیستی یا مهندسی اجتماعی است که در آن دولت می‌تواند جامعه را سامان دهد.

«به عقیده من در حالت فعلی مملکت، جز دولت هیچ قوه‌ای قادر به رفع بحران نیست. از تجار ما نمی‌توان انتظار داشت بازار برای محصولات ایران پیدا کنند، دولت باید به تجار بازار نشان دهد. نمی‌توان از مردم توقع داشت طرح تازه برای محصولات فلاحتی ما بریزند، مأمورین متخصص دولت باید مردم را راهنمایی کنند... انجام کدام‌یک از این شروط در قوه مردم بی‌مایه و بی‌اطلاع ماست؟ بله! دولت باید اوضاع پرنکبت امروز ما را عوض کند.»
علی اکبر داور

«به عقیده من در حالت فعلی مملکت، جز دولت هیچ قوه‌ای قادر به رفع بحران نیست. از تجار ما نمی‌توان انتظار داشت بازار برای محصولات ایران پیدا کنند، دولت باید به تجار بازار نشان دهد. نمی‌توان از مردم توقع داشت طرح تازه برای محصولات فلاحتی ما بریزند، مأمورین متخصص دولت باید مردم را راهنمایی کنند... انجام کدام‌یک از این شروط در قوه مردم بی‌مایه و بی‌اطلاع ماست؟ بله! دولت باید اوضاع پرنکبت امروز ما را عوض کند.»
علی اکبر داور

استدلال منطقی این بود که اگر ایران از دست برود دیگر مشروطه‌خواهی هم موضوعیتی نخواهد داشت. در سال‌های پس از نهضت مشروطه و به‌ویژه در جریان چهارسال جنگ جهانی اول، به علت ترک‌تازی خارجیان در خاک ایران و مداخلاتشان در سیاست داخلی، گرایش‌های استقلال‌طلبی و حتی خارجی‌ستیزی (به معنای نسبت دادن همه‌ی مشکلات به خارجیان) به شدت در میان ایرانیان گسترش یافت و راه را برای نفوذ انواع ایدئولوژی‌های ناسیونالیستی باز کرد.

«بعضی از وکلا که در رأس‌شان تقی‌زاده و حاجی میرزا ابراهیم آذربایجانی قرار گرفته بودند، اصطلاح انقلاب کبیر فرانسه از زبانشان نمی‌افتاد و عاشق گیوتین و دادگاه‌های انقلاب بودند که ظرف یک ساعت حکم اعدام شاه و درباریان و جمیع وزرا و امرای حال و گذشته را صادر نماید. یکی می‌خواست روبسپیر بشود، دیگری خود را جانشین مارا می‌دانست و دیگری دانتون شده بود…»

.خاطرات میرزا محمودخان احتشام‌السلطنه.