Ali Ahmadi’s Reviews > پیشاهنگان شعر پارسی > Status Update

جهان بر شِبه داود است و من چون اوریا گشتم/جهانا یافتی کامت کنون زین بیش مَخریشم

— ابوطاهر خسروانی

داوود عاشق همسر اوریا، فرمانده لشکرش، میشه. و برای این که اونو رو از سر راهش برداره، می‌فرسته‌ش به نبردی در دوردست که کشته بشه و بعد با بِت‌شَبَع ازدواج میکنه و سلیمان به دنیا میاد.

این داستان تو قرآن نیست و یهودیان زیادی هم تو فلمروی سامانیان نبودن، اما تاریخ بلعمی بهش اشاره کرده و ممکنه منبع این شعر از اونجا بیاد.

این مضمون که رنگ کردن مو و ریش در پیری چیزی جز فریب دادن خود آدم نیست فراوان در اشعار دوره‌ی سامانی دیده میشه، مثل این دو بیت از ابوطاهر خسروانی:

عجب آید مرا ز مردم پیر/که همی ریش را خضاب کند
به خضاب از اجل همی نرهد/خویشتن را همی عذاب کند

بیاور آن که گواهی دهد ز جام که «من/چهار گوهرم اندر چهار جای مدام
زمرد اندر تاکم عقیقم اندر غژب/سهیلم اندر خم آفتابم اندر جام»

— بوالعلا شوشتری

بازی شاعر با عناصر چهارگانه و اشکال مختلف انگور. غوره‌های نارس زمردگون، دانه‌های رسیده و جداافتاده‌ی شبیه به عقیق، درخشان چون ستاره‌ی سهیل در خُم و تابان مانند آفتابی در جام. (این که بوالعلا واقعن شوشتری بوده و اگه آره، چرا این همه راه اومده به قلمروی سامانی رو نمیدونیم.)

بِدان منگر که مِی منع است، مِی خور/لوقت الورد شرب الخمر جائز
مگرد ای چرخ گردان جز به نیکی/بر این رستم‌دلِ حاتم‌جوائز
:
کاری نداشته باش که می حرامه چون به فصل بهار خوردنش عیبی نداره
تو ای روزگار، همیشه به کام [امیر] باش که دلی چون رستم و بخششی چون حاتم طائی داره.

(بدیع بلخی اینجا از ترکیب نوآورانه‌ی عربی و فارسی استفاده میکنه، هم با ترکیب مصرع‌ها —آرایه‌ی تلمیع— و مهمتر با آوردن رستم ایرانی در کنار حاتم عربی.)

اگر به دولت با رودکی نمی مانم/عجب مکن سخن از رودکی نه کم دانم
هزار یک زان کو یافت از عطای ملوک/به من دهی سخن آید هزار چندانم

ابوزراعه‌ معمری چی میگه؟ میگه علت تفاوت من با رودکی نه استعداد یا هر چیز درونی، که پوله! یک هزارم صله‌هایی که رودکی میگیره رو اگه من می‌گرفتم، هزار برابر بهتر ازون براتون می‌گفتم.

و جای دیگه‌ای هم اینطوری از بدشانسی (خودش؟) میگه:

اگزوتیسم ایرانی:

گر ببخشد حُسن خود بر زنگیان/تُرک را بی‌شک ز زنگ آید حسد

— ابوشعیب هروی

وقتی صحبت از زیبایی و زشتی میشه معمولن اشاره‌ای به ایرانی‌ها و عرب‌ها نداریم، بلکه شاعر میره سراغ بردگانی که از سرزمین‌های دیگه اومدن. زنگیان سیاه‌پوستانی بودن که از شرق آفریقا به عنوان برده آورده میشدن، و ترک‌ها اقوامی بودن که در آسیای میانه، غرب چین و مغولستان زندگی میکردن.

شاعر درباری خلاق، یا ترکیب کردن مرثیه‌ی شاه درگذشته و مدح شاه به‌تخت‌نشسته:

پادشاهی گذشت خوب‌نژاد/پادشاهی نشست فرخ‌زاد
زان گذشته زمانیان غمگین/زین نشسته جهانیان دل‌شاد
بنگر اکنون به چشم عقل و بگو/هر چه بر ما ز ایزد آمد داد
گر چراغی ز پیش ما برداشت/باز شمعی به جای او بنهاد

– ابوالعباس رَبَنجَنی

(صد سال بعدتر، فرخی سیستانی همین ابیات رو در رثای سلطان محمود و مدح سلطان مسعود تو شعر خودش تضمین می‌کنه.)

تمام آنچه در ایرانِ هزار سال پیش سرگرمی و هنر حساب میشد:

ای آن که نداری خبری از هنر من/خواهی که بدانی که نِیَم نعمت‌پرورد
اسپ آر و کمند آر و کتاب آر و کمان آر/شعر و قلم و بربط و شطرنج و می و نرد

– آغاجی بخارایی

(نعمت‌پرورد: نازپرورده)

دیدم سیاه‌روی عروسانِ سبزموی/کز غم، دلم به دیدن ایشان بیارمید
من دست هر زمان به یکی کردمی و شاد/بودم بدانچه دست به ایشان همی رسید
آگه نبود هیچ که دهقان مرا ز دور/با آن بزرگوار عروسان همی بدید
با من ز شرم هیچ نیارَست گفت لیک/از بهر و نام و ننگ یکی تیغ برکشید
وآن گردن لطیف عروسان همی گرفت/پیوندشان به تیغ برنده همی برید

بشّار مَرغزی قصیده‌ای بسیار زیبا در وصف شراب داره که البته بازتابی از عقاید زن‌ستیزانه‌ی اون دورانه.

عشق او باز اندر آوردم به بند/کوششِ بسیار نامد سودمند
عشق دریایی کرانه ناپدید/کی توان کردن شنا ای هوشمند؟
عشق را خواهی که تا پایان بری/بس که بپسندید باید ناپسند
زشت باید دید و انگارید خوب/زهر باید خورد و انگارید قند
توسَنی کردم ندانستم همی/کز کشیدن تنگتر گردد کمند
***
دعوت من، بر تو آن شد کایزدت عاشق کناد/بر یکی سنگین‌دلِ نامهربان چون خویشتن
تا بدانی درد عشق و داغ مهر و غم خوری/تا به هجر اندر بپیچی و بدانی قدر من