Đặng Huỳnh Mai Anh's Blog
June 27, 2016
BREXIT: L�� L��� CHO S��� �����CH K������ V�� HI���U ���NG L���I TI��N TRI
1. V�� sao t��i ���� mu���n Anh ��� l���i EU?
Brexit (Britan-Exit) l�� ch��� ����� x��n xao t��� nh���ng ng��y �����u t��i �����t ch��n �����n Anh (l��c ���� t��i c��n ch��a bi���t Brexit l�� g��). N��ng l��n trong v��i th��ng g���n ����y v�� ch���n �����ng to��n th��� gi���i h��m 23/05 v���a r���i. C�� r���t nhi���u l�� l��� ��� c��� hai chi���n tuy���n c���a cu���c tranh lu���n, c���a phe ��������� v�� phe �����i���. Nh�� ��a s��� nh���ng b���n h���c, nh�� c��c th���y c���a t��i v�� kh��ng ��t nh���ng chuy��n gia, t��i ���� mong Anh ��� l���i. L�� l��� c���a ���Remain��� thuy���t ph���c t��i h��n ��� ��i���m n�� l�� s��� l���a ch���n ��t r���i ro h��n: n�����c Anh c�� th��� s��� v���n ca th��n v��� nh���ng ��i���u v���n ��ang ca th��n nh��ng s��� kh��ng c�� nh���ng chuy���n bi���n kh�� d��� ��o��n, v�� s��� ���n �����nh bao gi��� c��ng quan tr���ng �����i v���i n���n Kinh t���, nh���t l�� khi ng�����i ta c��n ch��a h���t b��ng ho��ng sau cu���c kh���ng ho���ng n��m 2008.
Ch���a nhi���u r���i ro v�� b���t �����nh h��n, nh��ng ��i���u ���� kh��ng c�� ngh��a ���Leave��� l�� quy���t �����nh ngu ng���c. Ch��a ai c�� th��� n��i chuy���n ���� l�� ng���c hay kh��ng, khi m�� ta c��n ch��a bi���t Anh ch���n c��ch ra ��i th��� n��o v�� d��� ph���i m���t 2 n��m th�� Anh m���i ch��nh th���c r��t kh���i EU, c��ng ch��a bi���t �������c di���n bi���n c���a th��� tr�����ng.
Kh��c v���i r���t nhi���u b��i vi���t hi���n nay v��� ch��� ����� Brexit, t��i cho r���ng: khi m�� s��� ���� r���i, v�� b���u l���n 2 kh�� c�� kh��� n��ng x���y ra, th�� vi���c tr��ch m��c nh���ng ng�����i vote ���Leave��� ��ch k��� v�� ngu ng���c (ph���n 2 s��� thanh minh ch��t ��t cho h���) c��ng ch���ng ��em l���i ��ch l���i g��, vi���c ti���p t���c hoang mang v��� nh���ng h���u qu��� kh��n l�����ng ch��� l��m m���i th��� tr���m tr���ng h��n (gi���i th��ch ��� ph���n 3), thay v��o ���� ch��ng ta c���n h���c c��ch ch���p nh���n s��� th���t v�� c��ch ����� ch��ng ta ng��n nh���ng h���u qu��� kinh kh���ng h��n l����� h��y l���c quan (ph���n 4).
2. L�� l��� c���a Brexiter (Nh���ng ng�����i ���ng h��� vi���c r���i kh���i EU)
Nh���ng n���p ngh�� ph��� bi���n nh���t v��� phe ���Leave��� l��: Ch��� quy���n d��n t���c, b���o th��� v���i d��n nh���p c�� v�� ��ch k��� m���t c��ch ����ng gh��t.
Nh���ng ng�����i b���t m��n v���i k���t qu��� chung cu���c kh��o nhau r���ng: Nh���ng k��� vote ���Leave��� to��n l�� ng�����i gi��, ng�����i k��m h���c v�� ng�����i ngh��o (vi���c n��y c��ng kh��ng kh�� ��o��n nh�� ph��n t��ch trong ph���n 2.2). Nhi���u ng�����i tr��ch m��c n���n d��n ch��� v�� b���u c��� c���a d��n Anh l�� ngu ng���c v�� thi���u ch��n ch���n. Nh��ng, r���t cu���c h��� v���n th���ng, v���i h��n 17 tri���u phi���u ���Leave���. T��i ch��� t��� h���i: ch���ng l��� nh���ng ng�����i gi��, ng�����i k��m h���c v�� ng�����i ngh��o ��� qu���c gia v���n lu��n t��� h��o l�� gi��u c�� v�� v��n minh b���c nh���t th��� gi���i l���i ����ng �����n v���y. Nh���ng ng�����i tr���, th��ng m��nh h���c th���c ����u c���, sao kh��ng ��i b���u cho �������c "remain"? Ng�����i ta v���n b���o: ���Ng�����i th��ng minh ch��a ch���c l�� k��� th���ng, nh��ng k��� chi���n th���ng m���i ch��nh l�� ng�����i th��ng minh". Th���c t���, h��� ���� th���ng, v���y t��i ngh�� ch��ng ta c���n t��n tr���ng k���t qu��� v�� nghe xem l�� do cho s��� �����ch k������ c���a Brexiter l�� g��?
2.1. Xu���t nh���p kh���u/�����u t��/Giao d���ch
Remain
M���t trong nh���ng m���i lo l���n nh���t khi Anh r���i kh���i EU, l�� kh��ng �������c tham gia v��o ���th��� tr�����ng chung��� (a single market) n���a.
Khi kh��ng c��n l�� th��nh vi��n, h��ng h��a xu���t kh���u t��� Anh v�� nh���p kh���u v��o Anh �����u c�� kh��� n��ng ch���u thu��� cao h��n. Ngh��a l��, m���t h��ng do ng�����i Anh s���n xu���t s��� tr��� n��n �����t h��n �����i v���i d��n Ch��u ��u, v�� th��� c�� th��� g��y thi���t h���i cho xu���t kh���u. �����ng th���i, h��ng h��a nh���p kh���u t��� Ch��u ��u s��� m���c h��n �����i v���i ng�����i Anh. Kh��� n��ng gi���m l�����ng h��ng xu���t kh���u, s��� khi���n nhi���u c��ng ty thua l���, t��� ���� nhi���u ng�����i m���t vi���c. Ng�����c l���i, gi�� h��ng nh���p kh���u cao s��� khi���n �����i s���ng ng�����i d��n tr��� n��n �����t �����.
T��� ����, nhi���u ng�����i (trong ���� c�� t��i) lo s��� r���ng Brexit s��� d���n �����n m���t cu���c kh���ng ho���ng cho n�����c Anh v�� xa h��n l�� cho th��� gi���i.
Leave Th���c t���, l���i ��ch t��� EU kh��ng qu�� h���p d���n nh�� nhi���u ng�����i v���n ngh��. V��i tr�� c���a ���th��� tr�����ng chung��� kh��ng c��n qu�� thuy���t ph���c, khi qu�� tr��nh to��n c���u h��a ��ang di���n ra nhanh ch��ng v�� nh���n nh���p h��n bao gi��� h���t. Kh��ng qu�� kh�� ����� thi���t l���p c��c hi���p �����nh th����ng m���i song ph����ng v�� ��a ph����ng. V�� v���y, thu��� xu���t nh���p kh���u v���n c��ng kh��ng qu�� cao, ngay c��� khi UK kh��ng c��n n���m trong EU n���a. Ch��a k���, gi�� tr��� xu���t-nh���p kh���u gi���a UK v�� c��c n�����c th��nh vi��n EU li��n t���c gi���m trong nh���ng n��m tr��� l���i ����y. Ngay c��� khi Brexit ���nh h�����ng �����n giao d���ch gi���a UK v�� EU, th�� ng�����i Anh v���n c��n nh���ng kh��ch h��ng ti���m n��ng kh��c, nh�� M��� (m���i ru���t), Trung Qu���c v�� ���n �����.
D�� h��n 50% h��ng h��a c���a UK �������c xu���t v��o EU, kh��ng c�� ngh��a n�����c n��o trong EU c��ng l�� m���i quen c���a ng�����i Anh. C��� th���, xu���t kh���u t���p trung v��o c��c n�����c ���gi��u���, g���m: �����c, H�� Lan, Ph��p, Ireland (H��nh d�����i). D�� v���y, ng�����i Anh ho��n to��n c�� th��� th����ng l�����ng ����� c�� nh���ng ch��nh s��ch thu��� xu���t-nh���p kh���u ri��ng v���i c��c kh��ch h��ng ch��nh. V��� nh���p kh���u, th���c ch���t h��ng h��a t��� EU ch��� chi���m 6.6%, v�� v���y vi���c r���i kh���i EU, c�� kh��� n��ng kh��ng ���nh h�����ng nhi���u �����n gi�� c��� h��ng h��a nh���p kh���u nh�� ch��ng ta v���n ngh��.
2.2. Nh���p c��
��i���u khi���n nh���ng ng�����i Anh "b���o th���" nh���c nh���i v�� c��ng �������c ����� c���p nhi���u nh���t xung quanh ch��� ����� Brexit l��: D��n Nh���p c��.
Remain
Ng�����i �����c, nhi���u nh�� Kinh T��� v�� kh��ng ��t t��� b��o (trong ���� c�� The Economist), lu��n c��� v�� vi���c ����n nh���n ng�����i nh���p c��. Trong khi d��n b���n x��� n���m n���p lo r���ng d��n nh���p c�� s��� chi���m c��ng vi���c c���a h���, h��� th���p m���c l����ng chung c���a th��� tr�����ng lao �����ng, th�� nhi���u nghi��n c���u Kinh t��� ch��� ra r���ng d��n nh���p c�� ��em l���i nhi���u l���i h��n h���i. �����u ti��n, ng�����i nh���p c�� v�� d��n b���n x��� c�� th��� ch���ng h��� c���nh tranh trong qu�� tr��nh ki���m vi���c, ng�����i nh���p c�� l��m nh���ng c��ng vi���c l����ng th���p ����� ng�����i b���n x��� ��� r���nh tay��� l��m nh���ng vi���c to b��� v�� nhi���u ti���n h��n. Trong d��i h���n, h��� cung c���p nh��n c��ng gi�� r���, gi��p c��c c��ng ty t��ng doanh thu t��� ���� m��� r���ng s���n xu���t t���o ra nhi���u vi���c l��m m���i. H��� c��ng chi ti��u v�� mua c��c s���n ph���m t��� th��� tr�����ng Anh, ��i���u ���� ����ng g��p ch���ng ��t v��o n���n Kinh t���.
Leave
��a s��� nh���ng ng�����i ngh��o ��� Anh ���vote leave���. ��i���u n��y h���n c��ng d��� hi���u, v�� nh���ng ng�����i nh���p c�� c�� th��� ��em l���i l���i ��ch cho ng�����i gi��u, nh��ng l���i c���nh tranh ���kh����� tr���c ti���p v���i ng�����i ngh��o trong vi���c l��m tr��nh ����� th���p, trong vi���c d��nh m���t su���t kh��m b���nh ��� NHS (H��� th���ng Y T��� c��ng c���a Anh, m�� m���i ng�����i ph���i ���x���p h��ng��� ch��� �����n l�����t kh��m), trong vi���c ki���m m���t ch��� ��� tr�����ng c��ng cho con em. Trong th���i gian ch��� �����i c��c l���i ��ch ���d��i h���n��� t��� ng�����i nh���p c��, h���n nhi���u ng�����i ngh��o ���� tr���y tr���t khi h��� th���ng c�� s��� v���t ch���t v�� d���ch v��� c��ng kh��ng th��� ����p ���ng t���c th�� cho s��� l�����ng ng�����i t��ng nhanh do nh���p c��. N���u b���n c��ng t���ng ph���i ch��� 1.5 th��ng ch��� ����� �������c ��i kh��m r��ng ��� NHS (t���t c��� nh���ng ph��ng kh��m r��ng �����u �����t g���p 3-4 l���n), th�� h���n b���n s��� th��ng c���m h��n v���i s��� �����ch k������ c���a nh���ng ng�����i ngh��o.
Kh��ng h���n t���t c��� nh���ng ng�����i nh���p c�� l�� x���u, nh��ng c��ng ch���ng c�� ngh��a t���t c��� h��� �����u t���t. D��n nh���p c�� g��y ra nh���ng lo ng���i v��� m���t an ninh. N���u kh��ng ki���m so��t k���, h��� c�� th��� tr��� th��nh ng�����i v�� gia c�� n���m la l���t b��n �������ng, s���n s��ng c�����p gi���t ����� m��u sinh. N���u b���n t���ng m���t l���n ��i qua m���t khu ph��� x���p x��� v�� �� h���p ��� London, r��c r�����i x��� �����y �������ng, l��c n��o c��ng n��m n���p s��� m��c t��i, h���n b���n s��� hi���u cho s��� ���b���o th������ c���a nh���ng ng�����i gi��, v���n t��� h��o v�� s��� v��n minh c���a �����t n�����c.
2.3. B���n th��n EU c��ng ��ang m���c ru���ng
Khi gia nh���p v��o EU, b���n ph���i ch���p nh���n ����nh �����i gi���a hai vi���c:
i) L���i ��ch c���a s��� �����ng b��� (compatibility): M���c ����ch c���a EU l�� ��em nh���ng th��nh vi��n ���l���i g���n nhau��� h��n, b���ng vi���c ph�� ��i nh���ng r��o c���n, khi���n c��c n���n kinh t��� v�� v���n h��nh th��� tr�����ng ��� c��c n�����c c��ng gi���ng nhau c��ng t���t. Vi���c ���gi���ng nhau��� s��� gi��p gi���m nhi���u chi ph�� v�� cho ph��p ���th��� tr�����ng chung��� c�� th��� di���n ra. ii) Hy sinh s��� linh �����ng: Trong ���th��� tr�����ng chung���, c��c qu���c gia kh��c nhau ph���i th���c hi���n c��ng m���t ch��nh s��ch (ho���c ch�� ��t g���n gi���ng nhau). Nh��ng ��i���u ki���n c��c th��nh vi��n qu�� kh��c nhau, ch��nh s��ch ����� c���u m���t EU ��ang tr�� tr��� r�� r��ng kh��ng ph�� h���p v�� s��� l��m Anh ch���m l���i. Gi���ng nh�� m���t l���p h���c, Anh l�� h���c sinh ��u t�� nh���t l���p. Anh kh��ng mu���n h���c chung m���t ch����ng tr��nh d��� ��i l�� d��� v���i m���y b���n h���c sinh ch���m ch���m n���a. Anh mu���n qua l���p kh��c h���c, ho���c ch�� ��t ��m s��ch v��� nh�� t��� h���c s��� hi���u qu��� h��n.
N���u EU v���n h��nh ��m �����p, c��c n�����c th��nh vi��n c��ng tr��nh ����� v�� ngang s���c ngang t��i, h���n Anh ch���ng d���i g�� ����i "chia tay". ��ang y��n ���m ��� h���nh ph��c th�� ra ��i l��m g��? Nh��ng, n���n kinh t��� gi���a c��c n�����c Ch��u ��u qu�� ch��nh l���ch nhau. Ngo��i �����c ra, ��a s��� c��c n�����c Ch��u ��u kh��c �����u ph��t tri���n ch���m trong nh���ng n��m g���n ����y. C�� nh���ng n�����c c���c k��� t���, ��i���n h��nh nh�� Hy L���p, v���n ��ang l���y l���i v���i tham nh��ng, th���t nghi���p, n��� c��ng��� R�� r��ng, n���n kinh t��� Anh v�����t tr���i, khi���n vi���c ���l���i g���n nhau��� tr��� n��n kh�� kh��n, v�� Anh ch��� ����n gi���n c���m th���y c���n nh���y kh���i m���t li��n minh ��ang ��i xu���ng ����� c�� th������ t��m m���t nh��m b���n m���i "m��n �����ng h��� �����i" h��n (Th���c t���, Anh r���t kho��i ch��i v���i M��� v�� cu���i n��m ngo��i, Anh l�� m���t trong nh���ng n�����c r���t c��ng khai ch��o ����n Trung Qu���c).
�����ng tr��ch h��� ��ch k���, ng�����i Anh ch��� r���t th���c t��� v�� nh���ng ng�����i th���c t��� ��t khi n��o ch���p nh���n ch���u l��� ����� �������c ti���ng qu��n t��� h���o h��n l��m g��.
3. H���u qu��� c���a Brexit
V��ng, ���Leave��� ��� ���� l�� phe chi���n th���ng trong cu���c tranh lu���n. Nh��ng ���� ch��� n��i l��n m���t ��i���u: cu���c tranh lu���n ���� k���t th��c. C�� l���n b���n t��i b���o: ���Quan tr���ng kh��ng ph���i c���u ch���n c��i g��, m�� quan tr���ng c���u th���c hi���n s��� l���a ch���n ���� nh�� th��� n��o?��� . Brexit c�� ngu ng���c hay kh��ng? C�� l��m kinh t��� Anh kh���ng ho���ng hay kh��ng? C�� l��m th��� gi���i ��i��u �����ng hay kh��ng? C��n n���m ��� k��� ho���ch c���a ng�����i Anh v�� ph���n ���ng c���a th��� gi���i. T��� ����y, cho �����n khi Anh th���t s��� r���i kh���i EU, nh���ng k��� ho���ch cho vi���c ra ��i: Ch��nh s��ch xu���t nh���p kh���u, ch��nh s��ch thu���, nh���p c��, th��� tr�����ng lao �����ng��� c��n ph���i b��n b���c v�� th����ng l�����ng nhi���u. T��m l���i, ta v���n ph���i ch���!
Nh��ng, nh�� v���y c�� ngh��a l�� s��� ch���ng c�� tai h���a n��o trong hi���n t���i ph���i kh��ng?
R���t ti���c l�� kh���ng ho���ng th��� tr�����ng c�� th��� x���y ra b���t k��� l��c n��o trong ng���n h���n v�� c��� d��i h���n, b���i s��� hoang mang c���a ng�����i ti��u d��ng v�� s��� kh�� l�����ng c���a chuy���n bi���n.
3.1. �����ng B���ng m���t gi��
C��� th��� ngay tr�����c m���t, gi�� tr��� �����ng B���ng ���� tr�����t kh��ng th����ng ti���c, ��em l���i ni���m vui cho b�� con ��� n�����c ngo��i t���ng t���n c��ng c��c trang online shopping c���a Anh v�� t���n d���ng th���i c�� gi�� r���, ��em l���i n���i bu���n cho c��c b���n ��� Anh ���� ti���t ki���m t���ng ng��y b���ng �����ng B���ng. ��t nhi���u, Brexit ��ang ���nh h�����ng �����n ch��ng ta, th��ng qua t��� gi��, th��ng qua c��� media v�� social network ��� nh���ng b��i vi���t b��n t��n (nh�� b��i n��y).
V�� sao �����ng B���ng m���t gi��? Anh v���n ch��a c�� �����ng th��i n��o kia m��? Ch��nh s��ch xu���t nh���p kh���u, thu��� kh��a c��c th��� v���n y nguy��n, v�� c��� g�� ti���n Anh t���t gi��?
Gi�� tr��� c���a m���t �����ng ti���n ph��� thu���c v��o ni���m tin c���a m���i ng�����i �����i v���i n�� (ch��� th���c ch���t t��� 100 b���ng c��ng ch��� l�� m���t m���nh gi���y th��i m��). Khi c�� m���t s��� c��� x���y ra (��� ����y l�� Brexit), nhi���u b���t ���n v�� ho��i nghi v��� t����ng lai (H���u qu��� c���a Brexit? C�� kh���ng ho���ng kinh t��� kh��ng? Anh c�� suy s���p kh��ng?) khi���n ni���m tin c���a ng�����i ti��u d��ng lung lay v�� �����ng b���ng tr�����t gi��.
3.2. Hi���u ���ng l���i ti��n tri (fulfilled prophecy)
��a s��� c��c cu���c kh���ng ho���ng kinh t��� �����u b���t �����u t��� m���t s��� c��� ni���m tin nh�� v���y (Trong cu���c kh���ng ho���ng 2008 l�� s��� s���p ����� ni���m tin v��o h��� th���ng t��i ch��nh). S��� hoang mang v�� bi quan c���a m���i ng�����i ti���p tay cho s��� l��y lan v�� s���p ����� c���a n���n kinh t���.
Khi c��ng nhi���u ng�����i m���t ni���m tin, c��ng d��� ��o��n m���t ��i���u x���u x���y ra v�� h��nh �����ng theo d��� ��o��n ����, th�� r���t cu���c ��i���u x���u s��� x���y ra th���t. V�� d���, ai c��ng d��� ��o��n �����ng B���ng s��� c��n h��� gi��, v�� v���y m���i ng�����i quy���t �����nh b��n th��o b��n ����� ti���n B���ng c���a m��nh. Qu�� nhi���u ng�����i b��n ti���n B���ng, trong khi kh��ng ai d��m mua, r���t cu���c: �����ng B���ng r���t gi�� th���t. ���� g���i l�� hi���u ���ng l���i ti��n tri (th��nh s��� th���t).
Trong tr�����ng h���p Brexit, n���u t���t c��� c��ng d��� ��o��n m���t cu���c kh���ng ho���ng kinh t��� v�� tin v��o d��� ��o��n ����, c��c nh�� �����u t�� s��� ng���ng �����u t�� (v�� s���), ng�����i ti��u d��ng s��� ng���ng ti��u th��� (����� ph��ng b���t tr���c), giao d���ch s��� tr�� ho��n (����� tr��nh r���i ro). T���t c��� nh���ng h��nh �����ng tr��n s��� d���n �����n thua l��� v�� �����y n�����c Anh v��o kh���ng ho���ng, tr���m tr���ng h��n c�� th��� ���nh h�����ng �����n c��� Ch��u ��u v�� Th��� Gi���i!
Khi hi���u ���ng l���i ti��n tri x���y ra, kh���ng ho���ng Kinh T��� c�� th��� �����n trong ch���p m���t, tr�����c c��� khi qu�� tr��nh ���Leave��� c���a Anh th���t s��� di���n ra.
3.3. N���u kh���ng ho���ng Kinh T��� Anh x���y ra
Kh���ng ho���ng Kinh T���, hi���u m���t c��ch ����n gi���n, l�� s��� gi���m s��t c���a m���i ho���t �����ng kinh t���. �����u t�� ��t h��n, giao d���ch ��t h��n, h��ng h��a s���n xu���t ��t h��n. K���t qu���, l�� nhi���u ng�����i b��� m���t vi���c, nhi���u doanh nghi���p ph�� s���n v�� thu nh���p ng�����i d��n gi���m s��t. Thu nh���p gi���m, khi���n m���i ng�����i mua s���m ��t h��n, l���i ti���p t���c l��m cho s���n xu���t thu h���p, l���i th��m ng�����i m���t vi���c. S��� m���t ni���m tin (nh�� hi���u ���ng l���i ti��n tri k��� tr��n) s��� c��ng l��m t��nh h��nh th��m t���i t���.
Trong ph���m vi n�����c Anh, n���u kh���ng ho���ng Kinh T��� x���y ra, th�� kh��ng ch��� c��ng d��n EU, m�� m���i c��ng d��n c��c n�����c kh��c s���ng v�� h���c t���p ��� Anh �����u kh�� t��m �������c c��ng vi���c (Sau t���t nghi���p v�� c��ng vi���c b��n th���i gian). Trong b���i c���nh kh���ng ho���ng (ngay c��� tr�����c khi Brexit �������c th���c hi���n), ti��u th��� gi���m ��� Anh s��� ���nh h�����ng �����n nhi���u n�����c EU v�� c��c n�����c kh��c c�� giao d���ch th����ng m���i v���i Anh.
Tuy v���y, d�� l�� n���n Kinh t��� l���n th��� 5 th��� gi���i, Anh kh��ng c�� t���m ���nh h�����ng v�� lan t���a m���nh nh�� M��� (v�� g���n ����y l�� Trung Qu���c), n��n h���u qu��� cho c��c n�����c nh�� Vi���t Nam (m�� Anh kh��ng ph���i �����i t��c ch��nh) s��� kh��ng �����n n���i ����ng s���.
4. H��y c���u th��� tr�����ng b���ng c��ch: �����ng ho���ng!
London Evening Standard, l�� t��� b��o �������c ph��t mi���n ph�� ��� c��c tr���m tube (t��u ��i���n) ��� London. V�� n�� mi���n ph��, l���i �������c s���n ti���n d��i v��o tay c��c Londoner h���i h��� ��i v�� v���, n��n t��i s��� l���y ����y l��m m���t v�� d��� cho ph���n ���ng c���a truy���n th��ng.
Tr�����c khi di���n ra cu���c b���u c���, London Evening Standard ���ng h��� ���Remain��� (Th���c t���, ��a s��� d��n London b���u ������ l���i���), v�� v���y t��� b��o ����a ngay trang nh���t r���t nhi���u th��ng tin ���h��m d���a��� v��� c��c h���u qu��� ����ng s��� v�� nguy c�� ti���m t��ng c���a kh���ng ho���ng kinh t���, nh���m l��i k��o m���i ng�����i vote ���Remain���.
Nh��ng khi ���chuy���n ���� r���i���, t��� Evening t���i nay, ����a m���t lo���t tin r���ng h���u qu��� c���a Brexit kh��ng ����ng s��� nh�� m���i ng�����i ngh��, ����a c��c g��c nh��n v�� c��ng l���c quan v��� t����ng lai. H���n nhi���u ng�����i s��� c�����i b���o l�� ���Ba ph���i��� ho���c ���Gi�� chi���u n��o theo chi���u �������.
Nh��ng, theo t��i, ���� l�� m���t h�����ng ����ng c���a truy���n th��ng. ��i���u c���n nh���t b��y gi��� l�� gi��� cho m���i ng�����i l���c quan, ti���p t���c s���ng nh�� m���i ng�����i v���n s���ng, xem Euro 16 v�� �����ng ho���ng v�� Brexit. B���t k��� s��� ho���ng lo���n n��o b��y gi���, hay c��c �����ng th��i ch��m ng��i cho s��� ho���ng lo���n �����u c�� th��� �����y t��nh hu���ng v��o hi���u ���ng l���i ti��n tri.
Ch��nh ph��� Anh, nh�� tuy���n d���ng, tr�����ng h���c, c��ng s���, kh���p n��i �����u ����a ra nh���ng th��ng b��o, g���i mail ���Don���t panic!��� k��u g���i ng�����i ti��u d��ng, th��� tr�����ng h��y h���t s���c b��nh t��nh v�� b���t k��� s��� manh �����ng n��o �����u c�� th��� g��y ra h���u qu��� ����ng ti���c. D�� nhi��n, l���i n��i c���a ch��nh tr��� gia ��t khi n��o ����ng tin, v�� ��a s��� c��c c�� quan �����m b���o kh��ng c�� g�� x���y ra��� �����u kh��ng bi���t s��� x���y ra ��i���u g��! T��i ho��n to��n th��ng c���m n���u c��c b���n ch���ng th��m tin nh���ng l���i tr���n an mang t��nh ch���t ch��nh tr��� �����y. Nh��ng h��y tin t��i, v�� t��i kh��ng ph���i ch��nh tr��� gia, ch���ng ph���i nh�� b��o, v�� kh��ng c�� ai tr��� ti���n cho t��i ����� vi���t b��i n��y: H��y l���c quan, ���� l�� c��ch ch��ng ta gi���m b���t nh���ng h���u qu��� ����ng s��� c�� th��� c�� t��� Brexit!
5. K���t
Nhi���u b���n �����t c��u h���i cho t��i: ���H���u qu��� c���a Brexit l�� g��? Chuy���n g�� s��� x���y ra?���. C��u tr��� l���i c���a t��i l��: T��i c��ng kh��ng bi���t.
V�� di���n bi���n trong d��i h���n ph��� thu���c v��o k��� ho���ch c���a ng�����i Anh, th����ng th���o v���i EU, trong ng���n h���n th�� ph��� thu���c s��� l���c quan c���a th��� tr�����ng, ph���n ���ng c���a m���i ch��ng ta trong t�� c��ch ng�����i ti��u d��ng. C�� qu�� nhi���u th��� t��c �����ng l���n nhau v�� qu�� nhi���u th��� kh��ng c�� c�� ch��� r�� r��ng ����� d��� ��o��n. C�� tr�����ng h���p t���t nh���t v�� tr�����ng h���p x���u nh���t. Brexit c�� th��� kh��ng ph���i �� ki���n t���i, c��ng c�� th��� l�� quy���t �����nh ngu ng���c nh���t c���a ng�����i Anh. Nh��ng, ch���ng c�� g�� ch���c ch���n!
R�� r��ng l�� ch��ng ta ch���ng th��� thay �����i k���t qu��� ���� �������c b���u trong cu���c b���u c��� l���n nh���t trong l���ch s��� n�����c Anh. Qu�� kh��� kh��ng th��� ��i���u ch���nh cho kh��c �������c, nh��ng t����ng lai th�� v���n c�� th��� thay �����i b���ng th��i ����� c���a ch��ng ta ng��y h��m nay. N���u t���t c��� �����u tin v��o m���t k���ch b���n l���c quan, th����� theo hi���u ���ng l���i ti��n tri, m���i chuy���n s��� v���n t���t �����p.
Economic Panic Rising, Britain Hopes to Stay in E.U. Market. At: http://www.nytimes.com/2016/06/28/wor... Osborne: UK economy in a position of strength. At: http://www.bbc.co.uk/news/business-36637732 Calm down, everyone. We may have voted for Brexit, but there's no need for any drama. At: http://www.telegraph.co.uk/news/2016/06/24/calm-down-everyone-we-may-have-voted-for-brexit-but-theres-no-ne/
[AD1], h���a h���n ��em l���i nhi���u l���i th��� trong vi���c giao d���ch v�� xu���t nh���p kh���u,
Published on June 27, 2016 13:30
BREXIT: LÝ LẼ CHO SỰ “ÍCH KỶ” VÀ HIỆU ỨNG LỜI TIÊN TRI
1. Vì sao tôi đã muốn Anh ở lại EU?
Brexit (Britan-Exit) là chủ đề xôn xao từ những ngày đầu tôi đặt chân đến Anh (lúc đó tôi còn chưa biết Brexit là gì). Nóng lên trong vài tháng gần đây và chấn động toàn thế giới hôm 23/05 vừa rồi. Có rất nhiều lý lẽ ở cả hai chiến tuyến của cuộc tranh luận, của phe “ở” và phe “đi”. Như đa số những bạn học, như các thầy của tôi và không ít những chuyên gia, tôi đã mong Anh ở lại. Lý lẽ của “Remain” thuyết phục tôi hơn ở điểm nó là sự lựa chọn ít rủi ro hơn: nước Anh có thể sẽ vẫn ca thán về những điều vẫn đang ca thán nhưng sẽ không có những chuyển biến khó dự đoán, và sự ổn định bao giờ cũng quan trọng đối với nền Kinh tế, nhất là khi người ta còn chưa hết bàng hoàng sau cuộc khủng hoảng năm 2008.
Chứa nhiều rủi ro và bất định hơn, nhưng điều đó không có nghĩa “Leave” là quyết định ngu ngốc. Chưa ai có thể nói chuyện đó là ngốc hay không, khi mà ta còn chưa biết Anh chọn cách ra đi thế nào và dự phải mất 2 năm thì Anh mới chính thức rút khỏi EU, cũng chưa biết được diễn biến của thị trường.
Khác với rất nhiều bài viết hiện nay về chủ đề Brexit, tôi cho rằng: khi mà sự đã rồi, và bầu lần 2 khó có khả năng xảy ra, thì việc trách móc những người vote “Leave” ích kỷ và ngu ngốc (phần 2 sẽ thanh minh chút ít cho họ) cũng chẳng đem lại ích lợi gì, việc tiếp tục hoang mang về những hậu quả khôn lường chỉ làm mọi thứ trầm trọng hơn (giải thích ở phần 3), thay vào đó chúng ta cần học cách chấp nhận sự thật và cách để chúng ta ngăn những hậu quả kinh khủng hơn là… hãy lạc quan (phần 4).
2. Lý lẽ của Brexiter (Những người ủng hộ việc rời khỏi EU)
Những nếp nghĩ phổ biến nhất về phe “Leave” là: Chủ quyền dân tộc, bảo thủ với dân nhập cư và ích kỷ một cách đáng ghét.
Những người bất mãn với kết quả chung cuộc kháo nhau rằng: Những kẻ vote “Leave” toàn là người già, người kém học và người nghèo (việc này cũng không khó đoán như phân tích trong phần 2.2). Nhiều người trách móc nền dân chủ và bầu cử của dân Anh là ngu ngốc và thiếu chín chắn. Nhưng, rốt cuộc họ vẫn thắng, với hơn 17 triệu phiếu “Leave”. Tôi chỉ tự hỏi: chẳng lẽ những người già, người kém học và người nghèo ở quốc gia vẫn luôn tự hào là giàu có và văn minh bậc nhất thế giới lại đông đến vậy. Những người trẻ, thông mình học thức đâu cả, sao không đi bầu cho được "remain"? Người ta vẫn bảo: “Người thông minh chưa chắc là kẻ thắng, nhưng kẻ chiến thắng mới chính là người thông minh". Thực tế, họ đã thắng, vậy tôi nghĩ chúng ta cần tôn trọng kết quả và nghe xem lý do cho sự “ích kỷ” của Brexiter là gì?
2.1. Xuất nhập khẩu/Đầu tư/Giao dịch
Remain
Một trong những mối lo lớn nhất khi Anh rời khỏi EU, là không được tham gia vào “thị trường chung” (a single market) nữa.
Khi không còn là thành viên, hàng hóa xuất khẩu từ Anh và nhập khẩu vào Anh đều có khả năng chịu thuế cao hơn. Nghĩa là, mặt hàng do người Anh sản xuất sẽ trở nên đắt hơn đối với dân Châu Âu, vì thế có thể gây thiệt hại cho xuất khẩu. Đồng thời, hàng hóa nhập khẩu từ Châu Âu sẽ mắc hơn đối với người Anh. Khả năng giảm lượng hàng xuất khẩu, sẽ khiến nhiều công ty thua lỗ, từ đó nhiều người mất việc. Ngược lại, giá hàng nhập khẩu cao sẽ khiến đời sống người dân trở nên đắt đỏ.
Từ đó, nhiều người (trong đó có tôi) lo sợ rằng Brexit sẽ dẫn đến một cuộc khủng hoảng cho nước Anh và xa hơn là cho thế giới.
Leave Thực tế, lợi ích từ EU không quá hấp dẫn như nhiều người vẫn nghĩ. Vài trò của “thị trường chung” không còn quá thuyết phục, khi quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra nhanh chóng và nhộn nhịp hơn bao giờ hết. Không quá khó để thiết lập các hiệp định thương mại song phương và đa phương. Vì vậy, thuế xuất nhập khẩu vốn cũng không quá cao, ngay cả khi UK không còn nằm trong EU nữa. Chưa kể, giá trị xuất-nhập khẩu giữa UK và các nước thành viên EU liên tục giảm trong những năm trở lại đây. Ngay cả khi Brexit ảnh hưởng đến giao dịch giữa UK và EU, thì người Anh vẫn còn những khách hàng tiềm năng khác, như Mỹ (mối ruột), Trung Quốc và Ấn Độ.
Dù hơn 50% hàng hóa của UK được xuất vào EU, không có nghĩa nước nào trong EU cũng là mối quen của người Anh. Cụ thể, xuất khẩu tập trung vào các nước “giàu”, gồm: Đức, Hà Lan, Pháp, Ireland (Hình dưới). Dù vậy, người Anh hoàn toàn có thể thương lượng để có những chính sách thuế xuất-nhập khẩu riêng với các khách hàng chính. Về nhập khẩu, thực chất hàng hóa từ EU chỉ chiếm 6.6%, vì vậy việc rời khỏi EU, có khả năng không ảnh hưởng nhiều đến giá cả hàng hóa nhập khẩu như chúng ta vẫn nghĩ.
2.2. Nhập cư
Điều khiến những người Anh "bảo thủ" nhức nhối và cũng được đề cập nhiều nhất xung quanh chủ đề Brexit là: Dân Nhập cư.
Remain
Người Đức, nhiều nhà Kinh Tế và không ít tờ báo (trong đó có The Economist), luôn cổ vũ việc đón nhận người nhập cư. Trong khi dân bản xứ nớm nớp lo rằng dân nhập cư sẽ chiếm công việc của họ, hạ thấp mức lương chung của thị trường lao động, thì nhiều nghiên cứu Kinh tế chỉ ra rằng dân nhập cư đem lại nhiều lợi hơn hại. Đầu tiên, người nhập cư và dân bản xứ có thể chẳng hề cạnh tranh trong quá trình kiếm việc, người nhập cư làm những công việc lương thấp để người bản xứ “ rảnh tay” làm những việc to bự và nhiều tiền hơn. Trong dài hạn, họ cung cấp nhân công giá rẻ, giúp các công ty tăng doanh thu từ đó mở rộng sản xuất tạo ra nhiều việc làm mới. Họ cũng chi tiêu và mua các sản phẩm từ thị trường Anh, điều đó đóng góp chẳng ít vào nền Kinh tế.
Leave
Đa số những người nghèo ở Anh “vote leave”. Điều này hẳn cũng dễ hiểu, vì những người nhập cư có thể đem lại lợi ích cho người giàu, nhưng lại cạnh tranh “khá” trực tiếp với người nghèo trong việc làm trình độ thấp, trong việc dành một suất khám bệnh ở NHS (Hệ thống Y Tế công của Anh, mà mọi người phải “xếp hàng” chờ đến lượt khám), trong việc kiếm một chỗ ở trường công cho con em. Trong thời gian chờ đợi các lợi ích “dài hạn” từ người nhập cư, hẳn nhiều người nghèo đã trầy trật khi hệ thống cơ sở vật chất và dịch vụ công không thể đáp ứng tức thì cho số lượng người tăng nhanh do nhập cư. Nếu bạn cũng từng phải chờ 1.5 tháng chỉ để được đi khám răng ở NHS (tất cả những phòng khám răng đều đắt gấp 3-4 lần), thì hẳn bạn sẽ thông cảm hơn với sự “ích kỷ” của những người nghèo.
Không hẳn tất cả những người nhập cư là xấu, nhưng cũng chẳng có nghĩa tất cả họ đều tốt. Dân nhập cư gây ra những lo ngại về mặt an ninh. Nếu không kiểm soát kỹ, họ có thể trở thành người vô gia cư nằm la lết bên đường, sẵn sàng cướp giật để mưu sinh. Nếu bạn từng một lần đi qua một khu phố xập xệ và ô hợp ở London, rác rưới xả đầy đường, lúc nào cũng nơm nớp sợ móc túi, hẳn bạn sẽ hiểu cho sự “bảo thủ” của những người già, vẫn tự hào vì sự văn minh của đất nước.
2.3. Bản thân EU cũng đang mục ruỗng
Khi gia nhập vào EU, bạn phải chấp nhận đánh đổi giữa hai việc:
i) Lợi ích của sự đồng bộ (compatibility): Mục đích của EU là đem những thành viên “lại gần nhau” hơn, bằng việc phá đi những rào cản, khiến các nền kinh tế và vận hành thị trường ở các nước càng giống nhau càng tốt. Việc “giống nhau” sẽ giúp giảm nhiều chi phí và cho phép “thị trường chung” có thể diễn ra. ii) Hy sinh sự linh động: Trong “thị trường chung”, các quốc gia khác nhau phải thực hiện cùng một chính sách (hoặc chí ít gần giống nhau). Nhưng điều kiện các thành viên quá khác nhau, chính sách để cứu một EU đang trì trề rõ ràng không phù hợp và sẽ làm Anh chậm lại. Giống như một lớp học, Anh là học sinh ưu tú nhất lớp. Anh không muốn học chung một chương trình dễ ơi là dễ với mấy bạn học sinh chậm chậm nữa. Anh muốn qua lớp khác học, hoặc chí ít ôm sách về nhà tự học sẽ hiệu quả hơn.
Nếu EU vận hành êm đẹp, các nước thành viên cùng trình độ và ngang sức ngang tài, hẳn Anh chẳng dại gì đòi "chia tay". Đang yên ấm – hạnh phúc thì ra đi làm gì? Nhưng, nền kinh tế giữa các nước Châu Âu quá chênh lệch nhau. Ngoài Đức ra, đa số các nước Châu Âu khác đều phát triển chậm trong những năm gần đây. Có những nước cực kỳ tệ, điển hình như Hy Lạp, vẫn đang lầy lội với tham nhũng, thất nghiệp, nợ công… Rõ ràng, nền kinh tế Anh vượt trội, khiến việc “lại gần nhau” trở nên khó khăn, và Anh chỉ đơn giản cảm thấy cần nhảy khỏi một liên minh đang đi xuống để có thể… tìm một nhóm bạn mới "môn đặng hộ đối" hơn (Thực tế, Anh rất khoái chơi với Mỹ và cuối năm ngoái, Anh là một trong những nước rất công khai chào đón Trung Quốc).
Đừng trách họ ích kỷ, người Anh chỉ rất thực tế và những người thực tế ít khi nào chấp nhận chịu lỗ để được tiếng quân tử hảo hán làm gì.
3. Hậu quả của Brexit
Vâng, “Leave” – Đó là phe chiến thắng trong cuộc tranh luận. Nhưng đó chỉ nói lên một điều: cuộc tranh luận đã kết thúc. Có lần bạn tôi bảo: “Quan trọng không phải cậu chọn cái gì, mà quan trọng cậu thực hiện sự lựa chọn đó như thế nào?” . Brexit có ngu ngốc hay không? Có làm kinh tế Anh khủng hoảng hay không? Có làm thế giới điêu đứng hay không? Còn nằm ở kế hoạch của người Anh và phản ứng của thế giới. Từ đây, cho đến khi Anh thật sự rời khỏi EU, những kế hoạch cho việc ra đi: Chính sách xuất nhập khẩu, chính sách thuế, nhập cư, thị trường lao động… còn phải bàn bạc và thương lượng nhiều. Tóm lại, ta vẫn phải chờ!
Nhưng, như vậy có nghĩa là sẽ chẳng có tai họa nào trong hiện tại phải không?
Rất tiếc là khủng hoảng thị trường có thể xảy ra bất kỳ lúc nào trong ngắn hạn và cả dài hạn, bởi sự hoang mang của người tiêu dùng và sự khó lường của chuyển biến.
3.1. Đồng Bảng mất giá
Cụ thể ngay trước mắt, giá trị đồng Bảng đã trượt không thương tiếc, đem lại niềm vui cho bà con ở nước ngoài tổng tấn công các trang online shopping của Anh và tận dụng thời cơ giá rẻ, đem lại nỗi buồn cho các bạn ở Anh đã tiết kiệm từng ngày bằng đồng Bảng. Ít nhiều, Brexit đang ảnh hưởng đến chúng ta, thông qua tỷ giá, thông qua cả media và social network – những bài viết bàn tán (như bài này).
Vì sao đồng Bảng mất giá? Anh vẫn chưa có động thái nào kia mà? Chính sách xuất nhập khẩu, thuế khóa các thứ vẫn y nguyên, vì cớ gì tiền Anh tụt giá?
Giá trị của một đồng tiền phụ thuộc vào niềm tin của mọi người đối với nó (chứ thực chất tờ 100 bảng cũng chỉ là một mảnh giấy thôi mà). Khi có một sự cố xảy ra (ở đây là Brexit), nhiều bất ổn và hoài nghi về tương lai (Hậu quả của Brexit? Có khủng hoảng kinh tế không? Anh có suy sụp không?) khiến niềm tin của người tiêu dùng lung lay và đồng bảng trượt giá.
3.2. Hiệu ứng lời tiên tri (fulfilled prophecy)
Đa số các cuộc khủng hoảng kinh tế đều bắt đầu từ một sự cố niềm tin như vậy (Trong cuộc khủng hoảng 2008 là sự sụp đổ niềm tin vào hệ thống tài chính). Sự hoang mang và bi quan của mọi người tiếp tay cho sự lây lan và sụp đổ của nền kinh tế.
Khi càng nhiều người mất niềm tin, cùng dự đoán một điều xấu xảy ra và hành động theo dự đoán đó, thì rốt cuộc điều xấu sẽ xảy ra thật. Ví dụ, ai cũng dự đoán đồng Bảng sẽ còn hạ giá, vì vậy mọi người quyết định bán tháo bán để tiền Bảng của mình. Quá nhiều người bán tiền Bảng, trong khi không ai dám mua, rốt cuộc: Đồng Bảng rớt giá thật. Đó gọi là hiệu ứng lời tiên tri (thành sự thật).
Trong trường hợp Brexit, nếu tất cả cùng dự đoán một cuộc khủng hoảng kinh tế và tin vào dự đoán đó, các nhà đầu tư sẽ ngừng đầu tư (vì sợ), người tiêu dùng sẽ ngừng tiêu thụ (để phòng bất trắc), giao dịch sẽ trì hoãn (để tránh rủi ro). Tất cả những hành động trên sẽ dẫn đến thua lỗ và đẩy nước Anh vào khủng hoảng, trầm trọng hơn có thể ảnh hướng đến cả Châu Âu và Thế Giới!
Khi hiệu ứng lời tiên tri3.3. Nếu khủng hoảng Kinh Tế Anh xảy ra
Khủng hoảng Kinh Tế, hiểu một cách đơn giản, là sự giảm sút của mọi hoạt động kinh tế. Đầu tư ít hơn, giao dịch ít hơn, hàng hóa sản xuất ít hơn. Kết quả, là nhiều người bị mất việc, nhiều doanh nghiệp phá sản và thu nhập người dân giảm sút. Thu nhập giảm, khiến mọi người mua sắm ít hơn, lại tiếp tục làm cho sản xuất thu hẹp, lại thêm người mất việc. Sự mất niềm tin (như hiệu ứng lời tiên tri kể trên) sẽ càng làm tình hình thêm tồi tệ.
Trong phạm vi nước Anh, nếu khủng hoảng Kinh Tế xảy ra, thì không chỉ công dân EU, mà mọi công dân các nước khác sống và học tập ở Anh đều khó tìm được công việc (Sau tốt nghiệp và công việc bán thời gian). Trong bối cảnh khủng hoảng (ngay cả trước khi Brexit được thực hiện), tiêu thụ giảm ở Anh sẽ ảnh hưởng đến nhiều nước EU và các nước khác có giao dịch thương mại với Anh.
Tuy vậy, dù là nền Kinh tế lớn thứ 5 thế giới, Anh không có tầm ảnh hưởng và lan tỏa mạnh như Mỹ (và gần đây là Trung Quốc), nên hậu quả cho các nước như Việt Nam (mà Anh không phải đối tác chính) sẽ không đến nỗi đáng sợ.
4. Hãy cứu thị trường bằng cách: Đừng hoảng!
London Evening Standard, là tờ báo được phát miễn phí ở các trạm tube (tàu điện) ở London. Vì nó miễn phí, lại được sẵn tiện dúi vào tay các Londoner hối hả đi và về, nên tôi sẽ lấy đây làm một ví dụ cho phản ứng của truyền thông.
Trước khi diễn ra cuộc bầu cử, London Evening Standard ủng hộ “Remain” (Thực tế, đa số dân London bầu “Ở lại”), vì vậy tờ báo đưa ngay trang nhất rất nhiều thông tin “hâm dọa” về các hậu quả đáng sợ và nguy cơ tiềm tàng của khủng hoảng kinh tế, nhằm lôi kéo mọi người vote “Remain”.

Nhưng khi “chuyện đã rồi”, tờ Evening tối nay, đưa một loạt tin rằng hậu quả của Brexit không đáng sợ như mọi người nghĩ, đưa các góc nhìn vô cùng lạc quan về tương lai. Hẳn nhiều người sẽ cười bảo là “Ba phải” hoặc “Gió chiều nào theo chiều đó”.


Nhưng, theo tôi, đó là một hướng đúng của truyền thông. Điều cần nhất bây giờ là giữ cho mọi người lạc quan, tiếp tục sống như mọi người vẫn sống, xem Euro 16 và đừng hoảng vì Brexit. Bất kỳ sự hoảng loạn nào bây giờ, hay các động thái châm ngòi cho sự hoảng loạn đều có thể đẩy tình huống vào hiệu ứng lời tiên tri.
Chính phủ Anh5. Kết
Nhiều bạn đặt câu hỏi cho tôi: “Hậu quả của Brexit là gì? Chuyện gì sẽ xảy ra?”. Câu trả lời của tôi là: Tôi cũng không biết.
Vì diễn biến trong dài hạn phụ thuộc vào kế hoạch của người Anh, thương thảo với EU, trong ngắn hạn thì phụ thuộc sự lạc quan của thị trường, phản ứng của mỗi chúng ta trong tư cách người tiêu dùng. Có quá nhiều thứ tác động lẫn nhau và quá nhiều thứ không có cơ chế rõ ràng để dự đoán. Có trường hợp tốt nhất và trường hợp xấu nhất. Brexit có thể không phải ý kiến tồi, cũng có thể là quyết định ngu ngốc nhất của người Anh. Nhưng, chẳng có gì chắc chắn!
Rõ ràng là chúng ta chẳng thể thay đổi kết quả đã được bầu trong cuộc bầu cử lớn nhất trong lịch sử nước Anh. Quá khứ không thể điều chỉnh cho khác được, nhưng tương lai thì vẫn có thể thay đổi bằng thái độ của chúng ta ngày hôm nay. Nếu tất cả đều tin vào một kịch bản lạc quan, thì… theo hiệu ứng lời tiên tri, mọi chuyện sẽ vẫn tốt đẹp.
[AD1], hứa hẹn đem lại nhiều lợi thế trong việc giao dịch và xuất nhập khẩu,
Published on June 27, 2016 13:30
May 19, 2016
CHUY���N PHI���M V��� DU H���C ��� Ph���n 3
Note:
Chu���i b��i n��y m��nh vi���t d�����i g��c ����� c�� nh��n: Quan ��i���m c�� nh��n, suy ngh�� c�� nh���n, c���m nh���n c�� nh��n. Ng�����i vi���t kh��ng ����a ra b���t k��� �����nh ngh�� hay c��ng th���c t���ng qu��t n��o cho c��c s��� vi���c, hi���n t�����ng �������c nh���c �����n trong b��i. ��i���u ���� �����ng ngh��a l��, c��c quan ��i���m trong b��i n��y kh��ng c�� t��nh ����ng sai v�� n�� mang t��nh c���m nh���n c�� nh��n. Nh��ng d�� nhi��n, b���n b�� g���n xa c�� th��� l��n ti���ng tranh lu���n, ho���c ����ng g��p ����� ng�����i vi���t c�� th��� h���c h���i, nh���n ra c��i m���i c��i hay v�� nh��n �������c ��i���m thi���u s��t c���a b���n th��n.
Tr��n tr���ng c���m ��n!
----------- Ph���n tr�����c
Ph���n 1: H���c g��?
C��c b�����c x��c �����nh ng��nh h���c m��nh mu���n theo ��u���i (M��nh s��� ��i s��u v��� c��c ng��nh Kinh T���)
http://danghuynhmaianh.blogspot.com/2015/07/chuyen-phiem-ve-du-hoc-phan-1.html
Ph���n 2: �����n ����u?Ph��n t��ch c��c ��u ��i���m v�� khuy���t ��i���m c���a Anh, Ph��p, M��� nh�� l�� ba ����ch �����n cho vi���c du h���chttp://danghuynhmaianh.blogspot.co.uk/2015/07/chuyen-phiem-ve-du-hoc-phan-2.html-----------M��nh ���� vi���t ph���n 1 v�� 2, khi c��n ��� Vi���t Nam, chu���n b��� sang Anh h���c. B���ng ��i m���t th���i gian d��i, m��nh m���i vi���t ti���p ph���n 3 (3A v�� 3B) n��y. L�� do l��, m��nh mu���n ch��� �����i, ����� ki���m nghi���m nh���ng ��i���u m��nh ����t r��t ra, tr�����c khi vi���t th��nh ph���n 3 n��y. Trong th���i gian ��ang h���c ��� Anh, m��nh ���� th��� apply h���c b���ng l���n n���a. Nh��� c��� g���ng k��m th��m ch��t may m���n, m��nh ���� th��nh c��ng v�� ���� ����� t��� tin ����� vi���t ti���p ph���n 3 v��� qu�� tr��nh thi c��c k��� thi chu���n h��a v�� chu���n b��� b��� h��� s�� apply h���c b���ng.
M��nh vi���t ph���n n��y d���a tr��n gi��� �����nh l�� c��c b���n ���� x��c �����nh �������c m��nh mu���n h���c ng��nh g�� (Ph���n 1), ���� t��ch l��y ����� v��� m���t h���c thu���t c��ng nh�� ngo���i kh��a. B�����c c��n l���i, ch��� l�� v�����t qua c��c k��� thi chu���n h��a v�� chu���n b��� b��� h��� s�� apply h���c b���ng.
T��� vi���t t���tHb H���c B���ngDhs Du H���c SinhSOP Statement of PurposeLoR Letter of Reference
0. B���n ��ang nh���m �����n h���c b���ng (hb) n��o?����y c�� th��� n��i l�� b�����c quan tr���ng v�� n���n t���ng nh���t. Vi���c b���n nh���m �����n h���c b���ng n��o, s��� quy���t �����nh nh���ng k��� th�� chu���n h��a n��o b���n c���n tr���i qua: IELTS hay TOELF, GMAT hay GRE, �����n ti���n tr��nh n���p h��� s�� c���a b���n. V�� vi���c ch���n h���c b���ng n��o t��y thu���c v��o vi���c: B���n mu���n theo ��u���i ng��nh n��o? V��, ��u ti��n h���c ��� �����t n�����c n��o. C�� m���t ��i���u m��nh mu���n nh���n m���nh l�� kh��ng ph���i bao gi��� ch��ng ta c��ng c�� th��� l��m ��i���u m��nh th��ch nh���t ho���c c�� �������c th��� m�� m��nh mu���n nh���t. C�� c��u r���ng: �����ng tr���i kh��ng c�� m��nh c��i m��nh mu���n m�� cho m��nh c��i m��nh c���n���. T���t c��� m���i th��� thu���c v��o th�� t����ng l���i, bao g���m �����c m��, k��� ho���ch, k��� v���ng �����u c�� th��� thay �����i v�� ch��ng ta c���n linh �����ng, ����i khi kh��ng nh���t thi���t ph���i ����ng nh�� k��� ho���ch, v�� ����i khi m��nh c��ng n��n ch���n c��i-m��nh-th��ch-th���-nh�� ho���c th���-ba. M��nh ngh�� m���t s��� l��a ch���n t���i ��u, l�� c��i c�� th��� dung h��a �������c kh��� n��ng v�� ��i���u ki���n nh���t th���i c���a b���n v�� ��i���u b���n mu���n. Trong giai ��o���n m��nh ��ang r���t ph��n v��n, b���n m��nh ���� n��i m���t c��u khi���n m��nh �������c gi��c ng���: ���Th���nh tho���ng ch��ng ta c���n l��m c��� nh���ng ��i���u ch��ng ta kh��ng th��ch, ����� sau ���� c�� �������c nh���ng th��� m��nh th��ch���.
R���t nhi���u ng�����i t���ng n��i: ���Kh��ng g�� l�� kh��ng th���!���. V��ng, ����ng th���, m��nh �����ng ��, nh��ng m���i s��� t��� ���kh��ng th������ th��nh ���c�� th������ �����u c���n th���i gian. V�� v���y, h��y x��c �����nh cho m��nh m���t m���c ti��u kh��ng qu�� xa v���i. ����� l��m �������c ��i���u ����, t��� b���n ph���i hi���u b���n. Kh��ng c�� c��ng ty t�� v���n du h���c hay anh ch��� du h���c sinh ��i tr�����c n��o c�� th��� cho b���n l���i khuy��n �������c. M��nh c�� th��� k��� cho b���n nghe c��u chuy���n du h���c c���a m��nh, nh��ng t��� b���n s��� vi���t c��u chuy���n c���a b���n. V�� v���y, h��y �����c l���p v�� t���nh t��o!
V���y t��m th��ng tin h���c b���ng ��� ����u? C��u tr��� l���i l��: Internet. Google, c��c fanpage v�� groups tr��n Facebook. ��i���m m���nh l��: Th��ng tin nhan nh���n kh���p n��i. ��i���m m���t m���i, c��ng l��: Th��ng tin nhan nh���n kh���p n��i. Th�����ng v��ng, h��� c��m. Tin ����ng tin, cho �����n tin b���p b���m, �����u c�� c���. B���n s��� c�� nh���ng ng��y th��ng mi���t m��i t��m ki���m, th���nh tho���ng b���n th���y th���t v�� v���ng gi���a m���t n��i th��ng tin. B���n s��� m���t ����� v�� su���t ng��y ph���i nh���y t��� trang tin n��y sang trang tin kh��c. M��nh ch���c ch���n th���! Vi���c du h���c b���ng h���c b���ng kh��ng h��� d���, v�� v�� n�� kh��ng d��� n��n nh���ng ai �����t �������c, h��� th���t s��� x���ng ����ng.
����� kh��u n��y nh��� nh��ng v�� hi���u qu��� h��n, c��c b���n c�� th��� khoanh v��ng quanh 3 lo���i h���c b���ng:
1. H���c b���ng tr�����ng (Vd: h���c b���ng m��nh nh���n �������c l�� hb to��n ph���n + sinh ho���t ph�� t��� University of Westminster, UK): Kh��ng ����i h���i v��� kinh nghi���m l��m vi���c, c��c b���n t���t nghi���p ��H xong c�� th��� l��n �������ng ngay. Kh��ng c�� nhi���u r���ng bu���c, tuy nhi��n h���c b���ng tr�����ng th�����ng hi���m, ho���c c�� cho th�� c��ng kh��ng cho to��n ph���n. C��ch t��m l�� d�� la c��c anh ch��� du h���c sinh ��i tr�����c ho���c th��ng tin tr��n m���ng (V��� c��c t���m g����ng du h���c sinh ch���ng h���n), xem xem h��� �������c h���c b���ng t��� tr�����ng n��o. V��o website c���a c��c tr�����ng v�� t��m hi���u th��m (Tips: B���n c�� th��� google: t��n tr�����ng + scholarship)2. H���c b���ng ch��nh ph��� (Vd: Fulbright, Chevening, Endeavour, etc.):Nh���ng hb n��y th�����ng y��u c���u kinh nghi���m l��m vi���c t��� 2 n��m tr��� l��n. Ph���n l���n nh���ng ng�����i nh���n �������c h���c b���ng l�� nh���ng influencers trong x�� h���i, h��� t���ng tr���i, c�� kinh nghi���m trong l��nh v���c theo ��u���i v�� c�� kh��� n��ng t���o ra s��� ���nh h�����ng tr�����c-trong-sau khi tr��� v���. N��n ��a ph���n c��c anh ch��� ���� ��i l��m, nh���t l�� l��m trong kh���i nh�� n�����c ho���c li��n quan �����n c���ng �����ng s��� r���t d��� �������c h���c b���ng. 3. Assistantship (��� M���):��� ph���n 2, m��nh c�� b��n v��� h��nh th���c assistantship ��� M���. ����y kh��ng h���n l�� h���c b���ng, v�� b���n s��� v���n ph���i l��m vi���c gi���ng d���y/nghi��n c���u ����� �����i l���i �������c mi���n h���c ph�� v�� tr��� l����ng (sinh ho���t ph��) trong qu�� tr��nh theo h���c. Th��ng th�����ng, assistantship �������c trao cho c��c b���n c�� �� �����nh h���c th���ng l��n PhD (Ph��� bi���n h��n ��� kh���i ng��nh Khoa h���c v�� nghi��n c���u). C��n n���u b���n apply v��o master, �����c bi���t master li��n quan �����n qu���n tr��� v�� kinh doanh th�� d�����ng nh�� kh��ng c�� assistantship. Theo m��nh ��o��n, quan ��i���m c���a ng�����i M��� l��, master mang t��nh ���ng d���ng c��n PhD th�� mang t��nh h��n l��m, n��n ��� M��� n���u b���n ���� ch���n nghi��n c���u th�� s��� h���c th���ng l��n PhD ch����ng tr��nh 5 n��m, kh��ng c�� b�����c �����m l�� Master nh�� c��c n�����c kh��c. H���c master sau ���� b���n s��� ��i l��m, nh�� v���y ���� l�� �����u t�� cho b���n th��n b���n, b���n n��n t��� b��� ti���n. H��� ch��� h��� tr��� cho nghi��n c���u sinh PhD, v�� nh���ng ng�����i n��y ph���i h���c h��nh dai d���ng, kh��� s��� h��n v�� sau ���� h��� c�� thi��n h�����ng ��i nghi��n c���u v�� gi���ng d���y nhi���u h��n. Hi���m nh��ng kh��ng c�� ngh��a l�� kh��ng c��, v�� d��� m��nh c�� bi���t tr�����ng Northern Illinois University v�� Southern Illinois University c�� assistantship cho SV master (Tips: Google key words: Assistantship + t��n ng��nh b���n mu���n h���c).
��a s��� c��c h���c b���ng l���n (t��� b��n ph���n tr��� l��n) �����u l�� nh���ng h���c b���ng ��������n h���n l���i l��n���. ��i���u ���� c�� ngh��a l��: N��m n��o c��ng s��� c��, b���n ch��� c���n chu���n b���, ch��� �����i, �����n h���n, apply. ��i���u ���� c��ng c�� ngh��a l��: R���t nhi���u ng�����i kh��c c��ng l��m gi���ng nh�� b���n. Nh�� v���y, nh���ng h���c b���ng c��ng l��u �����i, c��ng ph��� bi���n th�� l���i c��ng c���nh tranh. Tuy nhi��n, n���u �������c ph��p khuy��n b���n, m��nh s��� n��i r���ng: �����ng ���r���i truy���n ����n��� t��n lan ����� n��ng x��c su���t th��nh c��ng. V�� m��nh c��ng ���� t���ng l��m nh�� th��� r���i, v�� m��nh th���y m���t m���i, ki���t s���c, t���n k��m, hoang mang v�� thi���u s��� t���p trung. ���� t���ng c�� m��a, m��nh r���i 12 b��� h��� s�� v�� tr���t h���t (�������c nh���n h���c, nh��ng kh��ng �������c hb, ho���c hb kh��ng nh�� mong mu���n). C��n 2 h���c b���ng m�� m��nh d��nh �������c, giai ��o���n ���� m��nh ch��� apply m���t tr�����ng duy nh���t v�� th��nh c��ng. Apply h���c b���ng l�� m���t vi���c t���n c��ng s���c v�� th��� th��ch l��ng tin nh���t m�� m��nh t���ng tr���i qua. Nhi���u h��n l�� ch��� h���c Anh V��n, n���p ����n, �����i ch���, giai ��o���n apply hb, v���i m��nh, r���t m���t m���i v�� s��� c��ng th���ng v�� hoang mang v��� tinh th���n, v�� c��� vi���c b���n ph���i c��n b���ng gi���a �����i s���ng th�����ng nh���t c���a b���n (��i h���c, ��i l��m, ��i ch��i v���i ng�����i y��u) v�� chu���n b��� cho k��� ho���ch du h���c. V�� v���y, m��nh ngh�� n��n gi���i h���n s��� l���a ch���n c���a b���n xu���ng t���m 3-5 tr�����ng v�� t���p trung to��n b��� tinh th���n v�� s���c l���c cho n��.
1. L��n k��� ho���ch, chia nh��� c��ng vi���c
Sau khi ���� t��m hi���u v�� r��t l���i �������c c��n 3-5 tr�����ng ��u ti��n, m��nh l���p m���t file excel nh�� sau: School Deadline Website/Contact Documents Note
- ����� b���n d��� d��ng tr��� l���i xem th��ng tin n���u c���n- Th��ng th�����ng s��� c�� th��ng tin c���a coordinator c���a ch����ng tr��nh tr��n website, b���n c�� th��� e-mail ����� h���i b���t k��� th��ng tin n��o. - C��c anh ch��� dhs t���ng xin hb th��nh c��ng H��� s�� c���n chu���n b��� theo y��u c���u m���i tr�����ng nh�� th��� n��o Ph���n n��y m��nh ghi nh���ng �����c ��i���m ti��u bi���u c���a tr�����ng v�� ng��nh h���c (����� n��i trong SOP). C��c ti��u ch�� l���a ch���n c���a tr�����ng (����� kh��o l��o n��u b���t trong SOP)=> Nh���ng th��ng tin n��y c�� �������c t��� web tr�����ng, trao �����i v���i c��c dhs ��i tr�����c ho���c t��� b���n c���m nh���n v�� r��t ra
D���a v��o y��u c���u t���ng tr�����ng, b���n s��� bi���t m��nh c���n chu���n b��� nh���ng g��, thi nh���ng g��, nh��ng th��ng th�����ng, m���t b��� h��� s�� du h���c g���m c��c th��nh ph���n ch��nh sau:
1. CV2. SOP (M���t s��� tr�����ng s��� y��u c���u t��ch ra th��nh Personal Statement v�� Motivational Statement)3. LoR4. IELTS/TOELF5. GRE/GMAT (Tr��� M���, c��c n�����c kh��c th�����ng kh��ng ����i h���i, nh��ng nh���ng tr�����ng t���t ��� Ph��p v�� Anh v���n s��� y��u c���u, vd: tr�����ng m��nh ��� Anh kh��ng ����i, nh��ng Oxford ����i GRE 330+)6. C��c gi���y t��� kh��c (nh�� b���ng ��i���m, b���ng �����i h���c)
D���a v��o c��c th��nh ph���n n��y, m�� b���n s��� l��n k��� ho���ch chu���n b���. T��y theo n��ng l���c v�� th���i gian b���n c�� m�� qu�� tr��nh chu���n b��� c�� th��� nhanh hay ch���m. M��nh th�����ng d��ng Gantt chart ����� l��n k��� ho���ch, d�����i ����y l�� timeline ki���n ngh��� cho m���t ng�����i v���i n��ng l���c v�� kh��� n��ng ti���ng Anh ��� m���c Intermediate (3 ti���ng m���i ng��y trong 12 th��ng) nh�� sau:
Th��ng C��ng vi���c 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 IELTS/TOELF
GRE/GMAT
SOP/LoR
Ti���p theo m��nh s��� b��n v��� t���ng th��nh ph���n trong b��� h��� s��, b��� qua CV (V�� c��ch d��� d��ng nh���t l�� t��m c��c m���u CV tr��n m���ng.
2. IELT/TOELF
C��c tr�����ng ��� M��� s��� chu���ng TOELF h��n, c��c tr�����ng ��� Anh v�� ��c n��i chung chu���ng IELTS. Th���t ra hi���n nay TOELF v�� IELTS kh�� b��nh �����ng v�� �������c ch���p nh���n nh�� nhau. Tuy nhi��n, thang ��i���m quy �����i gi���a 2 b��n th�� ch��a th���ng nh���t. N��n nh���ng n��i chu���ng TOELT, th�� quy �����i b��� thi���t cho IELTS, v�� d��� cho 90 TOELF ibt = 7.5 IELTS. C��n n��i ��ng IELTS, th�� �����i: 7 IELTS = 100 TOELF iBt. V�� v���y, nh�� m��nh n��i, vi���c x��c �����nh tr�����ng mu���n apply tr�����c, t��m hi���u th��ng tin v�� x��c �����nh thang ��i���m c���n �����t t��� �����u s��� gi��p ch��ng ta c�� nh���ng b�����c ��i ����ng �����n h��n.
C�� nh��n m��nh, ���� thi qua c��� TOELF v�� IELT (Giai ��o���n ch��a c�� �����nh h�����ng ����ng �����n n��n thi t��m lum), th�� m��nh c���m th���y IELTS c�� ph���n d��� h��n, m���c d�� TOELF iBT �������c thi���t k��� hay h��n v�� g���n v���i th���c t��� h��n. Trong TOELF iBT, c��c k��� n��ng �������c k���t h���p v���i nhau. V�� d���, thi n��i, th�� nghe m���t ��o���n, r���i n��i tr��n n���i dung ��o���n nghe �������c. Thi vi���t, c�� task 2, l�� �����c m���t ��o���n, nghe m���t ��o���n, r���i vi���t b��i t���ng h���p l���i. IELTS th�� c��c k��� n��ng chia ra n��n m��nh th���y c�� ph���n d��� h��n, nh���ng l�� v���i c��c b���n kh��ng gi���i nghe. M��nh c��ng thi TOELF r���t l��u v��� tr�����c r���i, gi��� c��ng kh��ng nh��� nhi���u n��n m��nh s��� t���p trung chia s��� c��c m���o thi IELTS.
Th���i gian d��� ki���n: m��nh ����� ��� ����y l�� 5 th��ng, trong th���i gian ���� s��� ��an xen h���c GRE/GMAT, v�� v���n t���, k��� n��ng �����c/vi���t ��� hai b��n c�� th��� b��� tr��� cho nhau. Th���c t���, b���n ho��n to��n c�� th��� ��n v�� thi IELTS d���t ��i���m trong th���i gian ng���n h��n (L��c m��nh thi, kh�� l���p ch���p, m��nh ch��� c�� 3 tu���n ����� ��n ��� 1 tu���n b��� s���t xu���t huy���t. M��nh c��ng bi���t c�� ng�����i ch��� c���n ��n trong 1 tu���n).
Gi��o tr��nh ����� ngh���: M��nh th���y b��� Cambridge Practice Test (t��� cu���n 1-10) l�� �����y ����� v�� s��t v���i ����� thi nh���t (����� thi thi���t s��� kh�� h��n), n��n n���u b���n ���� c�� ki���n th���c ti���ng Anh s���n th�� c�� th��� ���nh��o��� v�� luy���n b��� n��y th��i ���� r���t ����� ����� thi r���i. V���i c��c b���n ch��a ch���c ti���ng Anh, c���n c���ng c��� l���i ki���n th���c tr�����c khi b���t tay v��o ��n, th�� m��nh ngh�� vi���c ��i h���c m���t kh��a ti���ng Anh l�� l���a ch���n hay (����� hoang mang h��n t��� h���c), v�� c�� nh��n m��nh th���y vi���c h���c v���i ng�����i Vi���t trong m���ng h��� th���ng v�� ��n l���i ki���n th���c s��� hi���u qu��� h��n h���c v���i gi��o vi��n n�����c ngo��i.
3. GRE/GMAT
S��� kh��c nhau gi���a GRE v�� GMAT l��: GMAT l�� y��u c���u �����u v��o cho c��c ch����ng tr��nh management, v�� GRE l�� d��nh cho c��c ng��nh c��n l���i. M��nh h���c v��� Kinh T���, �������c t��nh l�� ng��nh khoa h���c (kh��ng ph���i management) n��n m��nh s��� h���c GRE. Th���c t���, m��nh ch��a thi GMAT bao gi��� n��n s��� ch��� chia s��� kinh nghi���m v��� GRE.
M��nh ngh�� l�� so v���i GMAT, th�� to��n c���a GRE c�� ph���n d��� h��n. C��c c��u h���i ch��� y���u t���p trung v��o c��c ki���n th���c to��n c��n b���n cu���i c���p 2 ��� �����u c���p 3, ��a s��� SV VN �����u �������c trong khung 160-170/170. Nh��ng ph���n Verbal c���a GRE th����� kinhhhhhh kh���ngggggggg. M��nh thi GRE 2 l���n: L���n �����u ��� Vi���t Nam (��n trong 1.5 th��ng) m��nh h���c �������c kho���ng 1,500 t��� GRE, ��i���m Verbal �������c 148/170. L���n th��� 2 m��nh thi GRE ��� London (��n trong 3 th��ng), m��nh h���c �������c 3,000 t��� (Bao g���m c��� vi���c h���c l���i 1,500 t��� tr�����c ���� ���� qu��n theo n��m th��ng), l���n n��y Verbal �������c 158/170. N��n m��nh ngh��, ����� c�� th��� thi GRE t���t, b���n n��n h���c �������c t��� 2,500 ��� 3,000 ch���. V��, m��nh �����ng �� l�� vi���c h���c t��� GRE l�� c��i vi���c v�� c��ng m���t m���i, dai d���ng v�� th��� th��ch l��ng ki��n nh���n. Th��� n��n, theo timeline, th�� m��nh chia vi���c chu���n b��� GRE ra l��m 2 giai ��o���n:
�����c ��i���m c���a GRE Verbal, l�� n���u b���n kh��ng bi���t t���, b���n kh��ng th��� nh���y v��o l��m ngay �������c. N��n n���u b���n m��� b��i ra l��m th��� m�� kh��ng �������c c��u n��o, th�� c��ng �����ng hoang mang. B���n c���n h���c th��m ��t nh���t 1,000 t��� m���i c�� th��� b���t �����u l��m �����. Giai ��o���n 1 (xanh nh���t, s��� h���c �����ng th���i v���i IELTS, b���n chia ra xem 3,000 t��� th�� m���i ng��y h���c bao nhi��u t���). 3,000 t��� n��y m��nh h���c theo word list GRE c���a Barron, nh��ng h���c list 800 Frequent words tr�����c, r���i list 1,500 (Google key word: GRE frequent words). Sau ����, h���c th��m th���t. �����c ��i���m c���a vi���c h���c t��� trong GRE l��, m��nh kh��ng c���n d��ng nh���ng t��� m���i ���� m�� ch��� c���n khi nh��n th���y n�� trong c��u h���i m��nh bi���t ngh��a n�� l�� g��. N��n h���c b���ng flashcard l�� c��ch hi���u qu��� nh���t trong tr�����ng h���p c���a GRE. Tr��n smartphone c��ng c�� nhi���u app h��� tr��� h���c. Apps m��nh th���y l��m hay v�� d��� h���c nh���t l��: GRE Vocabulary Flashcard from Magoosh .
Giai ��o���n 2 (xanh �����m) th�� m��nh ���� c�� m���t v���n t��� ����� ����� b���t �����u luy���n �����. B��� Princeton Craking GRE l�� gi��o tr��nh qu�� kinh ��i���n r���i, n��n m��nh ngh�� b���n n��n b���t �����u b���ng b��� n��y. Nh��ng nh��n chung, ����� trong Princeton qu�� d��� so v���i ����� thi th���c t���. M��nh c��ng c�� xem qua m���t v��i b��� kh��c c���a Kaplan, Barron, McGraw-Hill. Nh��ng th���y kh��ng x��c v���i ����� l���m. C��ch m��nh h���c trong giai ��o���n n��y l�� ����ng k�� t��i kho���n https://grockit.com/ (L��� ph�� l�� kho���ng 150.000 �����ng/th��ng) v�� gi���i ����� m���i ng��y tr��n trang n��y. Trang thi���t k��� r���t hay, c�� gi���i th��ch sau m���i c��u h���i. V��, quan tr���ng nh���t, l�� m��nh c�� r���t nhi���u ����� Verbal ����� l��m. L��m li��n t���c, v���a l��m v���a h���c t��� trong ch��nh c��c c��u h���i ����. Nh��� l��m v�� c�� s��� t����ng t��c, n��n vi���c h���c GRE ����� th���y ng��n h��n v�� m��nh c��ng �������c tr��� l���i c��c c��u h���i xoay quanh m��� t��� v���a h���c. C��c c��u tr��n n��y, ph���n Verbal, c��ng kh�� s��t v���i ����� thi. Luy���n tr��n n��y t���m 3 th��ng th�� t��� tin ��i thi �������c.
4. LoR
Ch��ng ta s��� quan s��t m���i th��� kh��ng ph���i l��� t��� t���ng th��nh ph���n m�� nh�� m���t b���c tranh ho��n ch���nh. V�� v���y, LoR, SOP v�� CV ph���i c�� s��� c���ng h�����ng v�� t����ng tr��� l���n nhau. CV ch��� ��i���m t��n nh���ng s��� ki���n b���n tr���i qua, SOP ����� k��� l���i nh���ng ��i���m nh���n ���� t��� g��c nh��n c���a b���n v�� LoR ����� k��� l���i t��� g��c nh��n c���a ng�����i th��� 3 (m���t ng�����i c�� ti���ng n��i v�� uy t��n). Nh�� v���y, trong m���i th��nh ph���n, b���n s��� c�� m���t th��ng ��i���p l���n mu���n truy���n t���i. V���y, n��i v��� b���n th��n b���n, b���n mu���n ng�����i ta ngh�� v��� b���n nh�� th��� n��o? H��y suy ngh�� v��� n��, d���a tr��n nh���ng th��ng tin v��� n��i b���n mu���n apply v��o v�� ti��u ch�� h��� tuy���n ch���n. Sau ����, h��y c�� chi���n l�����c cho b��� h��� s�� c���a m��nh. CV, SOP v�� LoR v���a l�� s��� l���p l���i (d���a tr��n c��c s��� ki���n), l���i v���a l�� s��� kh��c nhau. N���u trong SOP b���n ���� n��i b���n l�� m���t ng�����i c���u ti���n b���ng s��� ki���n A, B, C, th�� trong LoR n�� n��n l�� nh���ng v�� d��� kh��c X, Y, Z. Ngo��i ra, c�� nh���ng c��u chuy���n kh��ng th��� tr��� th��nh 1 d��ng trong CV �������c, h��y k��� v��� n�� trong SOP v�� LoR.
�����u ti��n, b���n c���n x��c �����nh ai s��� l�� ng�����i vi���t LoR cho b���n? Ng�����i ���� c���n �����m b���o c��c ti��u ch��: C�� uy t��n, quen bi���t b���n v�� s���n l��ng gi��p ����� b���n (V�� b���n s��� c���n nh��� vi���t LoR nhi���u l���n ch��� kh��ng ph���i m���t l���n). ��a s��� c��c tr�����ng s��� c�� ����� ngh��� c��� th��� l�� c���n 1 hay 2 LoR (ng�����i vi���t LoR l�� th���y c�� c���a b���n hay l�� c���p tr��n). Ti���p theo, b���n x��c �����nh b���n mu���n truy���n t���i th��ng ��i���p g�� (v��� b���n) v�� g���i �� v���i ng�����i vi���t. ��a s��� c��c gi��o s�� n�����c ngo��i s��� t��� vi���t, c��n c��c th���y c�� Vi���t Nam s��� c�� xu h�����ng ����� b���n t��� vi���t, r���i c��c th���y c�� xem l���i. B���n ho��n to��n c�� th��� t��m �������c nhi���u m���u LoR tr��n m���ng. Nh��ng, c�� nh��n m��nh ngh�� n��n vi���t LoR c�� nh���ng c��u chuy���n th���c t���, v�� d��� r�� r��ng thay v�� nh���ng c��u ch��� qu�� chung chung.
Ngo��i ra, b���n c���n t��m hi���u c��ch g���i LoR cho tr�����ng. M���t s��� tr�����ng s��� cho b���n ����ng k�� �����a ch��� e-mail c���a c��c th���y c�� (�����a ch��� e-mail tr�����ng, kh��ng ph���i gmail hay yahoo mail c�� nh��n), sau ���� tr�����ng s��� g���i link ����� c��c th���y c�� submit LoR l��n. C��ng c�� m���t s��� tr�����ng, c��c th���y c�� ph���i g���i mail �����n �����a ch��� c���a h���. Cu���i c��ng, b���n nh��� follow-up, nh���c c��c th���y c�� n���p LoR ����ng h���n cho b���n. N���u th���y c�� cho b���n xem l���i LoR, v�� b���n mu���n th��m hay b���t �� n��o c��� th���ng th���n. Everything worth doing is worth doing well.
5. SoP
L��c tr�����c m��nh ngh�� SOP l�� b�����c cu���i c��ng r���i. Ch���c �����n b�����c ���� ch��� vi���c nh��� nh��m vi���t l�� xong. Nh��ng khi b���t tay v��o vi���t r���i, th�� m���i th���y vi���t SOP l�� vi���c nh���c n��o v�� hoang mang nh���t. C��n nguy��n c���a s��� hoang mang �����n t��� vi���c m��nh ���� xem qu�� nhi���u b��i m���u v�� ����� qu�� nhi���u �������c �����c v�� g��p �� cho m��nh. Y nh�� �����o c��y gi���a �������ng, m���i ng�����i g��p m���t �� (����i khi c��c �� ng�����c chi���u nhau). V�� khi nghe m���i ng�����i g��p ��, d�� m��nh r���t mu���n ngh�� theo h�����ng t��ch c���c, th�� m��nh v���n kh��ng tr��nh kh���i vi���c c�� nh���ng suy ngh�� r���t bi quan v�� hoang mang v��� b���n th��n.
Nhi���u ng�����i b���o SOP chi���m �����n 50-60% s��� th��nh c��ng c���a b��� h��� s��. M��nh kh��ng �����ng �� l���m. SoP r���t quan tr���ng, nh��ng nh�� ���� n��i n�� l�� m���t m���ng trong b���c tranh t���ng th���. Nh���ng g�� b���n ���� c�� v�� t��ch l��y n�� s��� lu��n ��� ���� v�� th��� hi���n qua nhi���u m���ng kh��c, ch��� kh��ng h���n c��� vi���t SoP d��� th�� b���n s��� t���ch. N��n m��nh mu���n nh���n b���n r���ng �����ng hoang mang v�� ����� m��nh stress qu��. V��, h��y r��t kinh nghi���m t��� m��nh �����ng tham kh���o nhi���u ngu���n qu��, v�� ch��� n��n nh��� 1-2 ng�����i th���t s��� tin c���y, ��i���m t��nh v�� hi���u r�� b���n, gi��p b���n �����c v�� s���a SoP. Kh��ng h���n l�� c���n m���t c��u m��� �����u th���t gi���t g��n, m���t c��u chuy���n h���ng h���c h��o kh�� hay �����m n�����c m���t, b���n ch��� c���n tr��� l���i �������c:
1. B���n ���� l��m g�� ����� s���n s��ng cho vi���c h���c l��n cao?2. T���i sao b���n l���i ch���n ng��nh n��y/tr�����ng n��y?3. B���n mu���n h���c g�� trong su���t th���i gian theo h���c?4. Sau khi h���c xong, k��� ho���ch c���a b���n l�� g��?
L��u �� l�� 4 ��i���m n��y c�� li��n quan nhau, v�� b���n ph���i gi��� �������c s��� nh���t qu��n khi ����� c���p �����n 4 ��i���u tr��n, th�� m���i logic v�� thuy���t ph���c. SoP s��� c���n vi���t ��i vi���t l���i nhi���u l���n, s��� c�� nhi���u phi��n b���n. B���n h��y c��� b��nh t��nh, l��m h���t s���c, l��m th���t t���t. V�� h��y nh��� r���ng m���i th��� l�� c��� m���t qu�� tr��nh, l�� c��� m���t b���c tranh v�� kh��ng c�� y���u t��� n��o trong s��� ���� mang t��nh quy���t �����nh c���. -------------K���t
Nh�� v���y ����y s��� l�� ph���n cu���i c��ng trong chu���i b��i c���a m��nh v��� vi���c du h���c. M��nh hay n��i v���i ����m b���n r���ng: ��i du h���c v�� �������c h���c b���ng l�� nh���ng chuy���n ai c��ng mu���n, v�� m���i ng�����i th�����ng than sao m��nh khao kh��t, mong mu���n l���m m�� kh��ng �������c. Nh��ng th���c t���, s��� c�� ng�����i mu���n nhi���u, c�� ng�����i mu���n ��t. S��� kh�� kh��n ch��� ����� ���test��� xem b���n c�� th���c s��� mu���n m���t ��i���u g�� ���� nhi���u nh�� b���n ngh�� kh��ng. B���n c�� mu���n ����� nhi���u ����� d��nh 4 th��ng ng���i ��n IELTS, th��m 6 th��ng ng���i h���c GRE, ����� s���a ��i s���a l���i t���ng c��u ch��� trong SoP v�� ����� ngay c��� khi 12 th��ng ���� kh��ng ��em l���i cho b���n m���t k���t qu��� mong mu���n b���n s��� b���t �����u th��m l���n n���a?
C�� nh���ng ng�����i m���i vi���c �����n v���i h��� d��� d��ng h��n ng�����i kh��c. C�� nh���ng ng�����i s��� th��nh c��ng ngay trong l���n �����u ti��n xin h���c b���ng. C�� nh���ng ng�����i ho���c r���t may m���n, ho���c l�� thi��n t��i. M��nh kh��ng ph���i c��� hai, v�� m��nh s��� k��� cho b���n nghe m��nh t���ng b��� t��� ch���i 12 l���n, li��n ti���p nhau trong 4 th��ng v�� m��nh ���� c�� 1 n��m, c�� l��ng b��ng, c�� tuy���t v���ng, c�� t��m ki���m, c�� hoang mang. Nh��ng m��nh ���� ch��a t���ng ngh�� �����n chuy���n t��� b���, k��� c��� khi m��� m��nh b���o: ���Sao m��y kh��ng ch���u s���ng cho b��nh th�����ng nh�� ng�����i ta?���. B���i khi nh��n ra c���a s���, gi���a r���t nhi���u �����nh n��i, s��� c�� m���t �����nh cao nh���t b���n mu���n leo l��n. V���y h��y c��� th��� leo �����nh cao nh���t. R���t c�� th��� gi���a ch���ng kh��ng leo n���i, b���n s��� t���t xu���ng v�� t��m m���t �����nh th���p h��n. Nh��ng ch�� ��t, b���n ���� d���c l��ng leo n�� ����� bi���t n�� kh��ng d��nh cho m��nh, v���y c��n h��n ngay t��� �����u ch���n leo m���t �����nh th���p h��n, r���i t��� ���� b���n c��� �����ng m��i tr��n �����nh th���p, ng�����c l��n v�� t��� h���i: N���u ng��y x��a, m��nh th���, c�� th��� n��o �������c kh��ng?
V���y th��, m��nh s��� kh��ng d���i b���n: ����ng th���, m���i th��� s��� kh��, r���t kh��. R���t c�� th��� b���n s��� kh��ng l��m �������c. V���y? B���n v���n mu���n th��� ch���?
Tr��n tr���ng c���m ��n!
----------- Ph���n tr�����c
Ph���n 1: H���c g��?
C��c b�����c x��c �����nh ng��nh h���c m��nh mu���n theo ��u���i (M��nh s��� ��i s��u v��� c��c ng��nh Kinh T���)
http://danghuynhmaianh.blogspot.com/2015/07/chuyen-phiem-ve-du-hoc-phan-1.html
Ph���n 2: �����n ����u?Ph��n t��ch c��c ��u ��i���m v�� khuy���t ��i���m c���a Anh, Ph��p, M��� nh�� l�� ba ����ch �����n cho vi���c du h���chttp://danghuynhmaianh.blogspot.co.uk/2015/07/chuyen-phiem-ve-du-hoc-phan-2.html-----------M��nh ���� vi���t ph���n 1 v�� 2, khi c��n ��� Vi���t Nam, chu���n b��� sang Anh h���c. B���ng ��i m���t th���i gian d��i, m��nh m���i vi���t ti���p ph���n 3 (3A v�� 3B) n��y. L�� do l��, m��nh mu���n ch��� �����i, ����� ki���m nghi���m nh���ng ��i���u m��nh ����t r��t ra, tr�����c khi vi���t th��nh ph���n 3 n��y. Trong th���i gian ��ang h���c ��� Anh, m��nh ���� th��� apply h���c b���ng l���n n���a. Nh��� c��� g���ng k��m th��m ch��t may m���n, m��nh ���� th��nh c��ng v�� ���� ����� t��� tin ����� vi���t ti���p ph���n 3 v��� qu�� tr��nh thi c��c k��� thi chu���n h��a v�� chu���n b��� b��� h��� s�� apply h���c b���ng.
M��nh vi���t ph���n n��y d���a tr��n gi��� �����nh l�� c��c b���n ���� x��c �����nh �������c m��nh mu���n h���c ng��nh g�� (Ph���n 1), ���� t��ch l��y ����� v��� m���t h���c thu���t c��ng nh�� ngo���i kh��a. B�����c c��n l���i, ch��� l�� v�����t qua c��c k��� thi chu���n h��a v�� chu���n b��� b��� h��� s�� apply h���c b���ng.
T��� vi���t t���tHb H���c B���ngDhs Du H���c SinhSOP Statement of PurposeLoR Letter of Reference
0. B���n ��ang nh���m �����n h���c b���ng (hb) n��o?����y c�� th��� n��i l�� b�����c quan tr���ng v�� n���n t���ng nh���t. Vi���c b���n nh���m �����n h���c b���ng n��o, s��� quy���t �����nh nh���ng k��� th�� chu���n h��a n��o b���n c���n tr���i qua: IELTS hay TOELF, GMAT hay GRE, �����n ti���n tr��nh n���p h��� s�� c���a b���n. V�� vi���c ch���n h���c b���ng n��o t��y thu���c v��o vi���c: B���n mu���n theo ��u���i ng��nh n��o? V��, ��u ti��n h���c ��� �����t n�����c n��o. C�� m���t ��i���u m��nh mu���n nh���n m���nh l�� kh��ng ph���i bao gi��� ch��ng ta c��ng c�� th��� l��m ��i���u m��nh th��ch nh���t ho���c c�� �������c th��� m�� m��nh mu���n nh���t. C�� c��u r���ng: �����ng tr���i kh��ng c�� m��nh c��i m��nh mu���n m�� cho m��nh c��i m��nh c���n���. T���t c��� m���i th��� thu���c v��o th�� t����ng l���i, bao g���m �����c m��, k��� ho���ch, k��� v���ng �����u c�� th��� thay �����i v�� ch��ng ta c���n linh �����ng, ����i khi kh��ng nh���t thi���t ph���i ����ng nh�� k��� ho���ch, v�� ����i khi m��nh c��ng n��n ch���n c��i-m��nh-th��ch-th���-nh�� ho���c th���-ba. M��nh ngh�� m���t s��� l��a ch���n t���i ��u, l�� c��i c�� th��� dung h��a �������c kh��� n��ng v�� ��i���u ki���n nh���t th���i c���a b���n v�� ��i���u b���n mu���n. Trong giai ��o���n m��nh ��ang r���t ph��n v��n, b���n m��nh ���� n��i m���t c��u khi���n m��nh �������c gi��c ng���: ���Th���nh tho���ng ch��ng ta c���n l��m c��� nh���ng ��i���u ch��ng ta kh��ng th��ch, ����� sau ���� c�� �������c nh���ng th��� m��nh th��ch���.
R���t nhi���u ng�����i t���ng n��i: ���Kh��ng g�� l�� kh��ng th���!���. V��ng, ����ng th���, m��nh �����ng ��, nh��ng m���i s��� t��� ���kh��ng th������ th��nh ���c�� th������ �����u c���n th���i gian. V�� v���y, h��y x��c �����nh cho m��nh m���t m���c ti��u kh��ng qu�� xa v���i. ����� l��m �������c ��i���u ����, t��� b���n ph���i hi���u b���n. Kh��ng c�� c��ng ty t�� v���n du h���c hay anh ch��� du h���c sinh ��i tr�����c n��o c�� th��� cho b���n l���i khuy��n �������c. M��nh c�� th��� k��� cho b���n nghe c��u chuy���n du h���c c���a m��nh, nh��ng t��� b���n s��� vi���t c��u chuy���n c���a b���n. V�� v���y, h��y �����c l���p v�� t���nh t��o!
V���y t��m th��ng tin h���c b���ng ��� ����u? C��u tr��� l���i l��: Internet. Google, c��c fanpage v�� groups tr��n Facebook. ��i���m m���nh l��: Th��ng tin nhan nh���n kh���p n��i. ��i���m m���t m���i, c��ng l��: Th��ng tin nhan nh���n kh���p n��i. Th�����ng v��ng, h��� c��m. Tin ����ng tin, cho �����n tin b���p b���m, �����u c�� c���. B���n s��� c�� nh���ng ng��y th��ng mi���t m��i t��m ki���m, th���nh tho���ng b���n th���y th���t v�� v���ng gi���a m���t n��i th��ng tin. B���n s��� m���t ����� v�� su���t ng��y ph���i nh���y t��� trang tin n��y sang trang tin kh��c. M��nh ch���c ch���n th���! Vi���c du h���c b���ng h���c b���ng kh��ng h��� d���, v�� v�� n�� kh��ng d��� n��n nh���ng ai �����t �������c, h��� th���t s��� x���ng ����ng.
����� kh��u n��y nh��� nh��ng v�� hi���u qu��� h��n, c��c b���n c�� th��� khoanh v��ng quanh 3 lo���i h���c b���ng:
1. H���c b���ng tr�����ng (Vd: h���c b���ng m��nh nh���n �������c l�� hb to��n ph���n + sinh ho���t ph�� t��� University of Westminster, UK): Kh��ng ����i h���i v��� kinh nghi���m l��m vi���c, c��c b���n t���t nghi���p ��H xong c�� th��� l��n �������ng ngay. Kh��ng c�� nhi���u r���ng bu���c, tuy nhi��n h���c b���ng tr�����ng th�����ng hi���m, ho���c c�� cho th�� c��ng kh��ng cho to��n ph���n. C��ch t��m l�� d�� la c��c anh ch��� du h���c sinh ��i tr�����c ho���c th��ng tin tr��n m���ng (V��� c��c t���m g����ng du h���c sinh ch���ng h���n), xem xem h��� �������c h���c b���ng t��� tr�����ng n��o. V��o website c���a c��c tr�����ng v�� t��m hi���u th��m (Tips: B���n c�� th��� google: t��n tr�����ng + scholarship)2. H���c b���ng ch��nh ph��� (Vd: Fulbright, Chevening, Endeavour, etc.):Nh���ng hb n��y th�����ng y��u c���u kinh nghi���m l��m vi���c t��� 2 n��m tr��� l��n. Ph���n l���n nh���ng ng�����i nh���n �������c h���c b���ng l�� nh���ng influencers trong x�� h���i, h��� t���ng tr���i, c�� kinh nghi���m trong l��nh v���c theo ��u���i v�� c�� kh��� n��ng t���o ra s��� ���nh h�����ng tr�����c-trong-sau khi tr��� v���. N��n ��a ph���n c��c anh ch��� ���� ��i l��m, nh���t l�� l��m trong kh���i nh�� n�����c ho���c li��n quan �����n c���ng �����ng s��� r���t d��� �������c h���c b���ng. 3. Assistantship (��� M���):��� ph���n 2, m��nh c�� b��n v��� h��nh th���c assistantship ��� M���. ����y kh��ng h���n l�� h���c b���ng, v�� b���n s��� v���n ph���i l��m vi���c gi���ng d���y/nghi��n c���u ����� �����i l���i �������c mi���n h���c ph�� v�� tr��� l����ng (sinh ho���t ph��) trong qu�� tr��nh theo h���c. Th��ng th�����ng, assistantship �������c trao cho c��c b���n c�� �� �����nh h���c th���ng l��n PhD (Ph��� bi���n h��n ��� kh���i ng��nh Khoa h���c v�� nghi��n c���u). C��n n���u b���n apply v��o master, �����c bi���t master li��n quan �����n qu���n tr��� v�� kinh doanh th�� d�����ng nh�� kh��ng c�� assistantship. Theo m��nh ��o��n, quan ��i���m c���a ng�����i M��� l��, master mang t��nh ���ng d���ng c��n PhD th�� mang t��nh h��n l��m, n��n ��� M��� n���u b���n ���� ch���n nghi��n c���u th�� s��� h���c th���ng l��n PhD ch����ng tr��nh 5 n��m, kh��ng c�� b�����c �����m l�� Master nh�� c��c n�����c kh��c. H���c master sau ���� b���n s��� ��i l��m, nh�� v���y ���� l�� �����u t�� cho b���n th��n b���n, b���n n��n t��� b��� ti���n. H��� ch��� h��� tr��� cho nghi��n c���u sinh PhD, v�� nh���ng ng�����i n��y ph���i h���c h��nh dai d���ng, kh��� s��� h��n v�� sau ���� h��� c�� thi��n h�����ng ��i nghi��n c���u v�� gi���ng d���y nhi���u h��n. Hi���m nh��ng kh��ng c�� ngh��a l�� kh��ng c��, v�� d��� m��nh c�� bi���t tr�����ng Northern Illinois University v�� Southern Illinois University c�� assistantship cho SV master (Tips: Google key words: Assistantship + t��n ng��nh b���n mu���n h���c).
��a s��� c��c h���c b���ng l���n (t��� b��n ph���n tr��� l��n) �����u l�� nh���ng h���c b���ng ��������n h���n l���i l��n���. ��i���u ���� c�� ngh��a l��: N��m n��o c��ng s��� c��, b���n ch��� c���n chu���n b���, ch��� �����i, �����n h���n, apply. ��i���u ���� c��ng c�� ngh��a l��: R���t nhi���u ng�����i kh��c c��ng l��m gi���ng nh�� b���n. Nh�� v���y, nh���ng h���c b���ng c��ng l��u �����i, c��ng ph��� bi���n th�� l���i c��ng c���nh tranh. Tuy nhi��n, n���u �������c ph��p khuy��n b���n, m��nh s��� n��i r���ng: �����ng ���r���i truy���n ����n��� t��n lan ����� n��ng x��c su���t th��nh c��ng. V�� m��nh c��ng ���� t���ng l��m nh�� th��� r���i, v�� m��nh th���y m���t m���i, ki���t s���c, t���n k��m, hoang mang v�� thi���u s��� t���p trung. ���� t���ng c�� m��a, m��nh r���i 12 b��� h��� s�� v�� tr���t h���t (�������c nh���n h���c, nh��ng kh��ng �������c hb, ho���c hb kh��ng nh�� mong mu���n). C��n 2 h���c b���ng m�� m��nh d��nh �������c, giai ��o���n ���� m��nh ch��� apply m���t tr�����ng duy nh���t v�� th��nh c��ng. Apply h���c b���ng l�� m���t vi���c t���n c��ng s���c v�� th��� th��ch l��ng tin nh���t m�� m��nh t���ng tr���i qua. Nhi���u h��n l�� ch��� h���c Anh V��n, n���p ����n, �����i ch���, giai ��o���n apply hb, v���i m��nh, r���t m���t m���i v�� s��� c��ng th���ng v�� hoang mang v��� tinh th���n, v�� c��� vi���c b���n ph���i c��n b���ng gi���a �����i s���ng th�����ng nh���t c���a b���n (��i h���c, ��i l��m, ��i ch��i v���i ng�����i y��u) v�� chu���n b��� cho k��� ho���ch du h���c. V�� v���y, m��nh ngh�� n��n gi���i h���n s��� l���a ch���n c���a b���n xu���ng t���m 3-5 tr�����ng v�� t���p trung to��n b��� tinh th���n v�� s���c l���c cho n��.
1. L��n k��� ho���ch, chia nh��� c��ng vi���c
Sau khi ���� t��m hi���u v�� r��t l���i �������c c��n 3-5 tr�����ng ��u ti��n, m��nh l���p m���t file excel nh�� sau: School Deadline Website/Contact Documents Note
- ����� b���n d��� d��ng tr��� l���i xem th��ng tin n���u c���n- Th��ng th�����ng s��� c�� th��ng tin c���a coordinator c���a ch����ng tr��nh tr��n website, b���n c�� th��� e-mail ����� h���i b���t k��� th��ng tin n��o. - C��c anh ch��� dhs t���ng xin hb th��nh c��ng H��� s�� c���n chu���n b��� theo y��u c���u m���i tr�����ng nh�� th��� n��o Ph���n n��y m��nh ghi nh���ng �����c ��i���m ti��u bi���u c���a tr�����ng v�� ng��nh h���c (����� n��i trong SOP). C��c ti��u ch�� l���a ch���n c���a tr�����ng (����� kh��o l��o n��u b���t trong SOP)=> Nh���ng th��ng tin n��y c�� �������c t��� web tr�����ng, trao �����i v���i c��c dhs ��i tr�����c ho���c t��� b���n c���m nh���n v�� r��t ra
D���a v��o y��u c���u t���ng tr�����ng, b���n s��� bi���t m��nh c���n chu���n b��� nh���ng g��, thi nh���ng g��, nh��ng th��ng th�����ng, m���t b��� h��� s�� du h���c g���m c��c th��nh ph���n ch��nh sau:
1. CV2. SOP (M���t s��� tr�����ng s��� y��u c���u t��ch ra th��nh Personal Statement v�� Motivational Statement)3. LoR4. IELTS/TOELF5. GRE/GMAT (Tr��� M���, c��c n�����c kh��c th�����ng kh��ng ����i h���i, nh��ng nh���ng tr�����ng t���t ��� Ph��p v�� Anh v���n s��� y��u c���u, vd: tr�����ng m��nh ��� Anh kh��ng ����i, nh��ng Oxford ����i GRE 330+)6. C��c gi���y t��� kh��c (nh�� b���ng ��i���m, b���ng �����i h���c)
D���a v��o c��c th��nh ph���n n��y, m�� b���n s��� l��n k��� ho���ch chu���n b���. T��y theo n��ng l���c v�� th���i gian b���n c�� m�� qu�� tr��nh chu���n b��� c�� th��� nhanh hay ch���m. M��nh th�����ng d��ng Gantt chart ����� l��n k��� ho���ch, d�����i ����y l�� timeline ki���n ngh��� cho m���t ng�����i v���i n��ng l���c v�� kh��� n��ng ti���ng Anh ��� m���c Intermediate (3 ti���ng m���i ng��y trong 12 th��ng) nh�� sau:
Th��ng C��ng vi���c 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 IELTS/TOELF
GRE/GMAT
SOP/LoR
Ti���p theo m��nh s��� b��n v��� t���ng th��nh ph���n trong b��� h��� s��, b��� qua CV (V�� c��ch d��� d��ng nh���t l�� t��m c��c m���u CV tr��n m���ng.
2. IELT/TOELF
C��c tr�����ng ��� M��� s��� chu���ng TOELF h��n, c��c tr�����ng ��� Anh v�� ��c n��i chung chu���ng IELTS. Th���t ra hi���n nay TOELF v�� IELTS kh�� b��nh �����ng v�� �������c ch���p nh���n nh�� nhau. Tuy nhi��n, thang ��i���m quy �����i gi���a 2 b��n th�� ch��a th���ng nh���t. N��n nh���ng n��i chu���ng TOELT, th�� quy �����i b��� thi���t cho IELTS, v�� d��� cho 90 TOELF ibt = 7.5 IELTS. C��n n��i ��ng IELTS, th�� �����i: 7 IELTS = 100 TOELF iBt. V�� v���y, nh�� m��nh n��i, vi���c x��c �����nh tr�����ng mu���n apply tr�����c, t��m hi���u th��ng tin v�� x��c �����nh thang ��i���m c���n �����t t��� �����u s��� gi��p ch��ng ta c�� nh���ng b�����c ��i ����ng �����n h��n.
C�� nh��n m��nh, ���� thi qua c��� TOELF v�� IELT (Giai ��o���n ch��a c�� �����nh h�����ng ����ng �����n n��n thi t��m lum), th�� m��nh c���m th���y IELTS c�� ph���n d��� h��n, m���c d�� TOELF iBT �������c thi���t k��� hay h��n v�� g���n v���i th���c t��� h��n. Trong TOELF iBT, c��c k��� n��ng �������c k���t h���p v���i nhau. V�� d���, thi n��i, th�� nghe m���t ��o���n, r���i n��i tr��n n���i dung ��o���n nghe �������c. Thi vi���t, c�� task 2, l�� �����c m���t ��o���n, nghe m���t ��o���n, r���i vi���t b��i t���ng h���p l���i. IELTS th�� c��c k��� n��ng chia ra n��n m��nh th���y c�� ph���n d��� h��n, nh���ng l�� v���i c��c b���n kh��ng gi���i nghe. M��nh c��ng thi TOELF r���t l��u v��� tr�����c r���i, gi��� c��ng kh��ng nh��� nhi���u n��n m��nh s��� t���p trung chia s��� c��c m���o thi IELTS.
Th���i gian d��� ki���n: m��nh ����� ��� ����y l�� 5 th��ng, trong th���i gian ���� s��� ��an xen h���c GRE/GMAT, v�� v���n t���, k��� n��ng �����c/vi���t ��� hai b��n c�� th��� b��� tr��� cho nhau. Th���c t���, b���n ho��n to��n c�� th��� ��n v�� thi IELTS d���t ��i���m trong th���i gian ng���n h��n (L��c m��nh thi, kh�� l���p ch���p, m��nh ch��� c�� 3 tu���n ����� ��n ��� 1 tu���n b��� s���t xu���t huy���t. M��nh c��ng bi���t c�� ng�����i ch��� c���n ��n trong 1 tu���n).
Gi��o tr��nh ����� ngh���: M��nh th���y b��� Cambridge Practice Test (t��� cu���n 1-10) l�� �����y ����� v�� s��t v���i ����� thi nh���t (����� thi thi���t s��� kh�� h��n), n��n n���u b���n ���� c�� ki���n th���c ti���ng Anh s���n th�� c�� th��� ���nh��o��� v�� luy���n b��� n��y th��i ���� r���t ����� ����� thi r���i. V���i c��c b���n ch��a ch���c ti���ng Anh, c���n c���ng c��� l���i ki���n th���c tr�����c khi b���t tay v��o ��n, th�� m��nh ngh�� vi���c ��i h���c m���t kh��a ti���ng Anh l�� l���a ch���n hay (����� hoang mang h��n t��� h���c), v�� c�� nh��n m��nh th���y vi���c h���c v���i ng�����i Vi���t trong m���ng h��� th���ng v�� ��n l���i ki���n th���c s��� hi���u qu��� h��n h���c v���i gi��o vi��n n�����c ngo��i.
3. GRE/GMAT
S��� kh��c nhau gi���a GRE v�� GMAT l��: GMAT l�� y��u c���u �����u v��o cho c��c ch����ng tr��nh management, v�� GRE l�� d��nh cho c��c ng��nh c��n l���i. M��nh h���c v��� Kinh T���, �������c t��nh l�� ng��nh khoa h���c (kh��ng ph���i management) n��n m��nh s��� h���c GRE. Th���c t���, m��nh ch��a thi GMAT bao gi��� n��n s��� ch��� chia s��� kinh nghi���m v��� GRE.
M��nh ngh�� l�� so v���i GMAT, th�� to��n c���a GRE c�� ph���n d��� h��n. C��c c��u h���i ch��� y���u t���p trung v��o c��c ki���n th���c to��n c��n b���n cu���i c���p 2 ��� �����u c���p 3, ��a s��� SV VN �����u �������c trong khung 160-170/170. Nh��ng ph���n Verbal c���a GRE th����� kinhhhhhh kh���ngggggggg. M��nh thi GRE 2 l���n: L���n �����u ��� Vi���t Nam (��n trong 1.5 th��ng) m��nh h���c �������c kho���ng 1,500 t��� GRE, ��i���m Verbal �������c 148/170. L���n th��� 2 m��nh thi GRE ��� London (��n trong 3 th��ng), m��nh h���c �������c 3,000 t��� (Bao g���m c��� vi���c h���c l���i 1,500 t��� tr�����c ���� ���� qu��n theo n��m th��ng), l���n n��y Verbal �������c 158/170. N��n m��nh ngh��, ����� c�� th��� thi GRE t���t, b���n n��n h���c �������c t��� 2,500 ��� 3,000 ch���. V��, m��nh �����ng �� l�� vi���c h���c t��� GRE l�� c��i vi���c v�� c��ng m���t m���i, dai d���ng v�� th��� th��ch l��ng ki��n nh���n. Th��� n��n, theo timeline, th�� m��nh chia vi���c chu���n b��� GRE ra l��m 2 giai ��o���n:
�����c ��i���m c���a GRE Verbal, l�� n���u b���n kh��ng bi���t t���, b���n kh��ng th��� nh���y v��o l��m ngay �������c. N��n n���u b���n m��� b��i ra l��m th��� m�� kh��ng �������c c��u n��o, th�� c��ng �����ng hoang mang. B���n c���n h���c th��m ��t nh���t 1,000 t��� m���i c�� th��� b���t �����u l��m �����. Giai ��o���n 1 (xanh nh���t, s��� h���c �����ng th���i v���i IELTS, b���n chia ra xem 3,000 t��� th�� m���i ng��y h���c bao nhi��u t���). 3,000 t��� n��y m��nh h���c theo word list GRE c���a Barron, nh��ng h���c list 800 Frequent words tr�����c, r���i list 1,500 (Google key word: GRE frequent words). Sau ����, h���c th��m th���t. �����c ��i���m c���a vi���c h���c t��� trong GRE l��, m��nh kh��ng c���n d��ng nh���ng t��� m���i ���� m�� ch��� c���n khi nh��n th���y n�� trong c��u h���i m��nh bi���t ngh��a n�� l�� g��. N��n h���c b���ng flashcard l�� c��ch hi���u qu��� nh���t trong tr�����ng h���p c���a GRE. Tr��n smartphone c��ng c�� nhi���u app h��� tr��� h���c. Apps m��nh th���y l��m hay v�� d��� h���c nh���t l��: GRE Vocabulary Flashcard from Magoosh .
Giai ��o���n 2 (xanh �����m) th�� m��nh ���� c�� m���t v���n t��� ����� ����� b���t �����u luy���n �����. B��� Princeton Craking GRE l�� gi��o tr��nh qu�� kinh ��i���n r���i, n��n m��nh ngh�� b���n n��n b���t �����u b���ng b��� n��y. Nh��ng nh��n chung, ����� trong Princeton qu�� d��� so v���i ����� thi th���c t���. M��nh c��ng c�� xem qua m���t v��i b��� kh��c c���a Kaplan, Barron, McGraw-Hill. Nh��ng th���y kh��ng x��c v���i ����� l���m. C��ch m��nh h���c trong giai ��o���n n��y l�� ����ng k�� t��i kho���n https://grockit.com/ (L��� ph�� l�� kho���ng 150.000 �����ng/th��ng) v�� gi���i ����� m���i ng��y tr��n trang n��y. Trang thi���t k��� r���t hay, c�� gi���i th��ch sau m���i c��u h���i. V��, quan tr���ng nh���t, l�� m��nh c�� r���t nhi���u ����� Verbal ����� l��m. L��m li��n t���c, v���a l��m v���a h���c t��� trong ch��nh c��c c��u h���i ����. Nh��� l��m v�� c�� s��� t����ng t��c, n��n vi���c h���c GRE ����� th���y ng��n h��n v�� m��nh c��ng �������c tr��� l���i c��c c��u h���i xoay quanh m��� t��� v���a h���c. C��c c��u tr��n n��y, ph���n Verbal, c��ng kh�� s��t v���i ����� thi. Luy���n tr��n n��y t���m 3 th��ng th�� t��� tin ��i thi �������c.
4. LoR
Ch��ng ta s��� quan s��t m���i th��� kh��ng ph���i l��� t��� t���ng th��nh ph���n m�� nh�� m���t b���c tranh ho��n ch���nh. V�� v���y, LoR, SOP v�� CV ph���i c�� s��� c���ng h�����ng v�� t����ng tr��� l���n nhau. CV ch��� ��i���m t��n nh���ng s��� ki���n b���n tr���i qua, SOP ����� k��� l���i nh���ng ��i���m nh���n ���� t��� g��c nh��n c���a b���n v�� LoR ����� k��� l���i t��� g��c nh��n c���a ng�����i th��� 3 (m���t ng�����i c�� ti���ng n��i v�� uy t��n). Nh�� v���y, trong m���i th��nh ph���n, b���n s��� c�� m���t th��ng ��i���p l���n mu���n truy���n t���i. V���y, n��i v��� b���n th��n b���n, b���n mu���n ng�����i ta ngh�� v��� b���n nh�� th��� n��o? H��y suy ngh�� v��� n��, d���a tr��n nh���ng th��ng tin v��� n��i b���n mu���n apply v��o v�� ti��u ch�� h��� tuy���n ch���n. Sau ����, h��y c�� chi���n l�����c cho b��� h��� s�� c���a m��nh. CV, SOP v�� LoR v���a l�� s��� l���p l���i (d���a tr��n c��c s��� ki���n), l���i v���a l�� s��� kh��c nhau. N���u trong SOP b���n ���� n��i b���n l�� m���t ng�����i c���u ti���n b���ng s��� ki���n A, B, C, th�� trong LoR n�� n��n l�� nh���ng v�� d��� kh��c X, Y, Z. Ngo��i ra, c�� nh���ng c��u chuy���n kh��ng th��� tr��� th��nh 1 d��ng trong CV �������c, h��y k��� v��� n�� trong SOP v�� LoR.
�����u ti��n, b���n c���n x��c �����nh ai s��� l�� ng�����i vi���t LoR cho b���n? Ng�����i ���� c���n �����m b���o c��c ti��u ch��: C�� uy t��n, quen bi���t b���n v�� s���n l��ng gi��p ����� b���n (V�� b���n s��� c���n nh��� vi���t LoR nhi���u l���n ch��� kh��ng ph���i m���t l���n). ��a s��� c��c tr�����ng s��� c�� ����� ngh��� c��� th��� l�� c���n 1 hay 2 LoR (ng�����i vi���t LoR l�� th���y c�� c���a b���n hay l�� c���p tr��n). Ti���p theo, b���n x��c �����nh b���n mu���n truy���n t���i th��ng ��i���p g�� (v��� b���n) v�� g���i �� v���i ng�����i vi���t. ��a s��� c��c gi��o s�� n�����c ngo��i s��� t��� vi���t, c��n c��c th���y c�� Vi���t Nam s��� c�� xu h�����ng ����� b���n t��� vi���t, r���i c��c th���y c�� xem l���i. B���n ho��n to��n c�� th��� t��m �������c nhi���u m���u LoR tr��n m���ng. Nh��ng, c�� nh��n m��nh ngh�� n��n vi���t LoR c�� nh���ng c��u chuy���n th���c t���, v�� d��� r�� r��ng thay v�� nh���ng c��u ch��� qu�� chung chung.
Ngo��i ra, b���n c���n t��m hi���u c��ch g���i LoR cho tr�����ng. M���t s��� tr�����ng s��� cho b���n ����ng k�� �����a ch��� e-mail c���a c��c th���y c�� (�����a ch��� e-mail tr�����ng, kh��ng ph���i gmail hay yahoo mail c�� nh��n), sau ���� tr�����ng s��� g���i link ����� c��c th���y c�� submit LoR l��n. C��ng c�� m���t s��� tr�����ng, c��c th���y c�� ph���i g���i mail �����n �����a ch��� c���a h���. Cu���i c��ng, b���n nh��� follow-up, nh���c c��c th���y c�� n���p LoR ����ng h���n cho b���n. N���u th���y c�� cho b���n xem l���i LoR, v�� b���n mu���n th��m hay b���t �� n��o c��� th���ng th���n. Everything worth doing is worth doing well.
5. SoP
L��c tr�����c m��nh ngh�� SOP l�� b�����c cu���i c��ng r���i. Ch���c �����n b�����c ���� ch��� vi���c nh��� nh��m vi���t l�� xong. Nh��ng khi b���t tay v��o vi���t r���i, th�� m���i th���y vi���t SOP l�� vi���c nh���c n��o v�� hoang mang nh���t. C��n nguy��n c���a s��� hoang mang �����n t��� vi���c m��nh ���� xem qu�� nhi���u b��i m���u v�� ����� qu�� nhi���u �������c �����c v�� g��p �� cho m��nh. Y nh�� �����o c��y gi���a �������ng, m���i ng�����i g��p m���t �� (����i khi c��c �� ng�����c chi���u nhau). V�� khi nghe m���i ng�����i g��p ��, d�� m��nh r���t mu���n ngh�� theo h�����ng t��ch c���c, th�� m��nh v���n kh��ng tr��nh kh���i vi���c c�� nh���ng suy ngh�� r���t bi quan v�� hoang mang v��� b���n th��n.
Nhi���u ng�����i b���o SOP chi���m �����n 50-60% s��� th��nh c��ng c���a b��� h��� s��. M��nh kh��ng �����ng �� l���m. SoP r���t quan tr���ng, nh��ng nh�� ���� n��i n�� l�� m���t m���ng trong b���c tranh t���ng th���. Nh���ng g�� b���n ���� c�� v�� t��ch l��y n�� s��� lu��n ��� ���� v�� th��� hi���n qua nhi���u m���ng kh��c, ch��� kh��ng h���n c��� vi���t SoP d��� th�� b���n s��� t���ch. N��n m��nh mu���n nh���n b���n r���ng �����ng hoang mang v�� ����� m��nh stress qu��. V��, h��y r��t kinh nghi���m t��� m��nh �����ng tham kh���o nhi���u ngu���n qu��, v�� ch��� n��n nh��� 1-2 ng�����i th���t s��� tin c���y, ��i���m t��nh v�� hi���u r�� b���n, gi��p b���n �����c v�� s���a SoP. Kh��ng h���n l�� c���n m���t c��u m��� �����u th���t gi���t g��n, m���t c��u chuy���n h���ng h���c h��o kh�� hay �����m n�����c m���t, b���n ch��� c���n tr��� l���i �������c:
1. B���n ���� l��m g�� ����� s���n s��ng cho vi���c h���c l��n cao?2. T���i sao b���n l���i ch���n ng��nh n��y/tr�����ng n��y?3. B���n mu���n h���c g�� trong su���t th���i gian theo h���c?4. Sau khi h���c xong, k��� ho���ch c���a b���n l�� g��?
L��u �� l�� 4 ��i���m n��y c�� li��n quan nhau, v�� b���n ph���i gi��� �������c s��� nh���t qu��n khi ����� c���p �����n 4 ��i���u tr��n, th�� m���i logic v�� thuy���t ph���c. SoP s��� c���n vi���t ��i vi���t l���i nhi���u l���n, s��� c�� nhi���u phi��n b���n. B���n h��y c��� b��nh t��nh, l��m h���t s���c, l��m th���t t���t. V�� h��y nh��� r���ng m���i th��� l�� c��� m���t qu�� tr��nh, l�� c��� m���t b���c tranh v�� kh��ng c�� y���u t��� n��o trong s��� ���� mang t��nh quy���t �����nh c���. -------------K���t
Nh�� v���y ����y s��� l�� ph���n cu���i c��ng trong chu���i b��i c���a m��nh v��� vi���c du h���c. M��nh hay n��i v���i ����m b���n r���ng: ��i du h���c v�� �������c h���c b���ng l�� nh���ng chuy���n ai c��ng mu���n, v�� m���i ng�����i th�����ng than sao m��nh khao kh��t, mong mu���n l���m m�� kh��ng �������c. Nh��ng th���c t���, s��� c�� ng�����i mu���n nhi���u, c�� ng�����i mu���n ��t. S��� kh�� kh��n ch��� ����� ���test��� xem b���n c�� th���c s��� mu���n m���t ��i���u g�� ���� nhi���u nh�� b���n ngh�� kh��ng. B���n c�� mu���n ����� nhi���u ����� d��nh 4 th��ng ng���i ��n IELTS, th��m 6 th��ng ng���i h���c GRE, ����� s���a ��i s���a l���i t���ng c��u ch��� trong SoP v�� ����� ngay c��� khi 12 th��ng ���� kh��ng ��em l���i cho b���n m���t k���t qu��� mong mu���n b���n s��� b���t �����u th��m l���n n���a?
C�� nh���ng ng�����i m���i vi���c �����n v���i h��� d��� d��ng h��n ng�����i kh��c. C�� nh���ng ng�����i s��� th��nh c��ng ngay trong l���n �����u ti��n xin h���c b���ng. C�� nh���ng ng�����i ho���c r���t may m���n, ho���c l�� thi��n t��i. M��nh kh��ng ph���i c��� hai, v�� m��nh s��� k��� cho b���n nghe m��nh t���ng b��� t��� ch���i 12 l���n, li��n ti���p nhau trong 4 th��ng v�� m��nh ���� c�� 1 n��m, c�� l��ng b��ng, c�� tuy���t v���ng, c�� t��m ki���m, c�� hoang mang. Nh��ng m��nh ���� ch��a t���ng ngh�� �����n chuy���n t��� b���, k��� c��� khi m��� m��nh b���o: ���Sao m��y kh��ng ch���u s���ng cho b��nh th�����ng nh�� ng�����i ta?���. B���i khi nh��n ra c���a s���, gi���a r���t nhi���u �����nh n��i, s��� c�� m���t �����nh cao nh���t b���n mu���n leo l��n. V���y h��y c��� th��� leo �����nh cao nh���t. R���t c�� th��� gi���a ch���ng kh��ng leo n���i, b���n s��� t���t xu���ng v�� t��m m���t �����nh th���p h��n. Nh��ng ch�� ��t, b���n ���� d���c l��ng leo n�� ����� bi���t n�� kh��ng d��nh cho m��nh, v���y c��n h��n ngay t��� �����u ch���n leo m���t �����nh th���p h��n, r���i t��� ���� b���n c��� �����ng m��i tr��n �����nh th���p, ng�����c l��n v�� t��� h���i: N���u ng��y x��a, m��nh th���, c�� th��� n��o �������c kh��ng?
V���y th��, m��nh s��� kh��ng d���i b���n: ����ng th���, m���i th��� s��� kh��, r���t kh��. R���t c�� th��� b���n s��� kh��ng l��m �������c. V���y? B���n v���n mu���n th��� ch���?
Published on May 19, 2016 17:49
CHUYỆN PHIẾM VỀ DU HỌC – Phần 3
Note:
Chuỗi bài này mình viết dưới góc độ cá nhân: Quan điểm cá nhân, suy nghĩ cá nhận, cảm nhận cá nhân. Người viết không đưa ra bất kỳ định nghĩ hay công thức tổng quát nào cho các sự việc, hiện tượng được nhắc đến trong bài. Điều đó đồng nghĩa là, các quan điểm trong bài này không có tính đúng sai vì nó mang tính cảm nhận cá nhân. Nhưng dĩ nhiên, bạn bè gần xa có thể lên tiếng tranh luận, hoặc đóng góp để người viết có thể học hỏi, nhận ra cái mới cái hay và nhìn được điểm thiếu sót của bản thân.
Trân trọng cảm ơn!
----------- Phần trước
Phần 1: Học gì?
Các bước xác định ngành học mình muốn theo đuổi (Mình sẽ đi sâu về các ngành Kinh Tế)
http://danghuynhmaianh.blogspot.com/2015/07/chuyen-phiem-ve-du-hoc-phan-1.html
Phần 2: Đến đâu?Phân tích các ưu điểm và khuyết điểm của Anh, Pháp, Mỹ như là ba đích đến cho việc du họchttp://danghuynhmaianh.blogspot.co.uk/2015/07/chuyen-phiem-ve-du-hoc-phan-2.html-----------Mình đã viết phần 1 và 2, khi còn ở Việt Nam, chuẩn bị sang Anh học. Bẵng đi một thời gian dài, mình mới viết tiếp phần 3 (3A và 3B) này. Lý do là, mình muốn chờ đợi, để kiểm nghiệm những điều mình đút rút ra, trước khi viết thành phần 3 này. Trong thời gian đang học ở Anh, mình đã thử apply học bổng lần nữa. Nhờ cố gắng kèm thêm chút may mắn, mình đã thành công và đã đủ tự tin để viết tiếp phần 3 về quá trình thi các kỳ thi chuẩn hóa và chuẩn bị bộ hồ sơ apply học bổng.
Mình viết phần này dựa trên giả định là các bạn đã xác định được mình muốn học ngành gì (Phần 1), đã tích lũy đủ về mặt học thuật cũng như ngoại khóa. Bước còn lại, chỉ là vượt qua các kỳ thi chuẩn hóa và chuẩn bị bộ hồ sơ apply học bổng.
Từ viết tắtHb Học BổngDhs Du Học SinhSOP Statement of PurposeLoR Letter of Reference
0. Bạn đang nhắm đến học bổng (hb) nào?Đây có thể nói là bước quan trọng và nền tảng nhất. Việc bạn nhắm đến học bổng nào, sẽ quyết định những kỳ thì chuẩn hóa nào bạn cần trải qua: IELTS hay TOELF, GMAT hay GRE, đến tiến trình nộp hồ sơ của bạn. Và việc chọn học bổng nào tùy thuộc vào việc: Bạn muốn theo đuổi ngành nào? Và, ưu tiên học ở đất nước nào. Có một điều mình muốn nhấn mạnh là không phải bao giờ chúng ta cũng có thể làm điều mình thích nhất hoặc có được thứ mà mình muốn nhất. Có câu rằng: “Ông trời không có mình cái mình muốn mà cho mình cái mình cần”. Tất cả mọi thứ thuộc vào thì tương lại, bao gồm ước mơ, kế hoạch, kỳ vọng đều có thể thay đổi và chúng ta cần linh động, đôi khi không nhất thiết phải đúng như kế hoạch, và đôi khi mình cũng nên chọn cái-mình-thích-thứ-nhì hoặc thứ-ba. Mình nghĩ một sự lưa chọn tối ưu, là cái có thể dung hòa được khả năng và điều kiện nhất thời của bạn và điều bạn muốn. Trong giai đoạn mình đang rất phân vân, bạn mình đã nói một câu khiến mình được giác ngộ: “Thỉnh thoảng chúng ta cần làm cả những điều chúng ta không thích, để sau đó có được những thứ mình thích”.
Rất nhiều người từng nói: “Không gì là không thể!”. Vâng, đúng thế, mình đồng ý, nhưng mọi sự từ “không thể” thành “có thể” đều cần thời gian. Vì vậy, hãy xác định cho mình một mục tiêu không quá xa vời. Để làm được điều đó, tự bạn phải hiểu bạn. Không có công ty tư vấn du học hay anh chị du học sinh đi trước nào có thể cho bạn lời khuyên được. Mình có thể kể cho bạn nghe câu chuyện du học của mình, nhưng tự bạn sẽ viết câu chuyện của bạn. Vì vậy, hãy độc lập và tỉnh táo!
Vậy tìm thông tin học bổng ở đâu? Câu trả lời là: Internet. Google, các fanpage và groups trên Facebook. Điểm mạnh là: Thông tin nhan nhản khắp nơi. Điểm mệt mổi, cũng là: Thông tin nhan nhản khắp nơi. Thượng vàng, hạ cám. Tin đáng tin, cho đến tin bịp bợm, đều có cả. Bạn sẽ có những ngày tháng miệt mài tìm kiếm, thỉnh thoảng bạn thấy thật vô vọng giữa một núi thông tin. Bạn sẽ mệt đừ vì suốt ngày phải nhảy từ trang tin này sang trang tin khác. Mình chắc chắn thế! Việc du học bằng học bổng không hề dễ, và vì nó không dễ nên những ai đạt được, họ thật sự xứng đáng.
Để khâu này nhẹ nhàng và hiệu quả hơn, các bạn có thể khoanh vùng quanh 3 loại học bổng:
1. Học bổng trường (Vd: học bổng mình nhận được là hb toàn phần + sinh hoạt phí từ University of Westminster, UK): Không đòi hỏi về kinh nghiệm làm việc, các bạn tốt nghiệp ĐH xong có thể lên đường ngay. Không có nhiều rằng buộc, tuy nhiên học bổng trường thường hiếm, hoặc có cho thì cũng không cho toàn phần. Cách tìm là dò la các anh chị du học sinh đi trước hoặc thông tin trên mạng (Về các tấm gương du học sinh chẳng hạn), xem xem họ được học bổng từ trường nào. Vào website của các trường và tìm hiểu thêm (Tips: Bạn có thể google: tên trường + scholarship)2. Học bổng chính phủ (Vd: Fulbright, Chevening, Endeavour, etc.):Những hb này thường yêu cầu kinh nghiệm làm việc từ 2 năm trở lên. Phần lớn những người nhận được học bổng là những influencers trong xã hội, họ từng trải, có kinh nghiệm trong lĩnh vực theo đuổi và có khả năng tạo ra sự ảnh hưởng trước-trong-sau khi trở về. Nên đa phần các anh chị đã đi làm, nhất là làm trong khối nhà nước hoặc liên quan đến cộng đồng sẽ rất dễ được học bổng. 3. Assistantship (ở Mỹ):Ở phần 2, mình có bàn về hình thức assistantship ở Mỹ. Đây không hẳn là học bổng, vì bạn sẽ vẫn phải làm việc giảng dạy/nghiên cứu để đổi lại được miễn học phí và trả lương (sinh hoạt phí) trong quá trình theo học. Thông thường, assistantship được trao cho các bạn có ý định học thẳng lên PhD (Phổ biến hơn ở khối ngành Khoa học và nghiên cứu). Còn nếu bạn apply vào master, đặc biết master liên quan đến quản trị và kinh doanh thì dường như không có assistantship. Theo mình đoán, quan điểm của người Mỹ là, master mang tính ứng dụng còn PhD thì mang tính hàn lâm, nên ở Mỹ nếu bạn đã chọn nghiên cứu thì sẽ học thẳng lên PhD chương trình 5 năm, không có bước đệm là Master như các nước khác. Học master sau đó bạn sẽ đi làm, như vậy đó là đầu tư cho bản thân bạn, bạn nên tự bỏ tiền. Họ chỉ hỗ trợ cho nghiên cứu sinh PhD, vì những người này phải học hành dai dẳng, khổ sở hơn và sau đó họ có thiên hướng đi nghiên cứu và giảng dạy nhiều hơn. Hiếm nhưng không có nghĩa là không có, ví dụ mình có biết trường Northern Illinois University và Southern Illinois University có assistantship cho SV master (Tips: Google key words: Assistantship + tên ngành bạn muốn học).
Đa số các học bổng lớn (từ bán phần trở lên) đều là những học bổng “đến hẹn lại lên”. Điều đó có nghĩa là: Năm nào cũng sẽ có, bạn chỉ cần chuẩn bị, chờ đợi, đến hạn, apply. Điều đó cũng có nghĩa là: Rất nhiều người khác cũng làm giống như bạn. Như vậy, những học bổng càng lâu đời, càng phổ biến thì lại càng cạnh tranh. Tuy nhiên, nếu được phép khuyên bạn, mình sẽ nói rằng: Đừng “rải truyền đơn” tàn lan để nâng xác suất thành công. Vì mình cũng đã từng làm như thế rồi, và mình thấy mệt mỏi, kiệt sức, tốn kém, hoang mang và thiếu sự tập trung. Đã từng có mùa, mình rải 12 bộ hộ sơ và trật hết (Được nhận học, nhưng không được hb, hoặc hb không như mong muốn). Còn 2 học bổng mà mình dành được, giai đoạn đó mình chỉ apply một trường duy nhất và thành công. Apply học bổng là một việc tốn công sức và thử thách lòng tin nhất mà mình từng trải qua. Nhiều hơn là chỉ học Anh Văn, nộp đơn, đợi chờ, giai đoạn apply hb, với mình, rất mệt mỏi vì sự căng thẳng và hoang mang về tinh thần, và cả việc bạn phải cân bằng giữa đời sống thường nhật của bạn (đi học, đi làm, đi chơi với người yêu) và chuẩn bị cho kế hoạch du học. Vì vậy, mình nghĩ nên giới hạn sự lựa chọn của bạn xuống tầm 3-5 trường và tập trung toàn bộ tinh thần và sức lực cho nó.
1. Lên kế hoạch, chia nhỏ công việc
Sau khi đã tìm hiểu và rút lại được còn 3-5 trường ưu tiên, mình lập một file excel như sau: School Deadline Website/Contact Documents Note
- Để bạn dễ dàng trở lại xem thông tin nếu cần- Thông thường sẽ có thông tin của coordinator của chương trình trên website, bạn có thể e-mail để hỏi bất kỳ thông tin nào. - Các anh chị dhs từng xin hb thành công Hồ sơ cần chuẩn bị theo yêu cầu mỗi trường như thế nào Phần này mình ghi những đặc điểm tiêu biểu của trường và ngành học (để nói trong SOP). Các tiêu chí lựa chọn của trường (để khéo léo nêu bật trong SOP)=> Những thông tin này có được từ web trường, trao đổi với các dhs đi trước hoặc từ bản cảm nhận và rút ra
Dựa vào yêu cầu từng trường, bạn sẽ biết mình cần chuẩn bị những gì, thi những gì, nhưng thông thường, một bộ hồ sơ du học gồm các thành phần chính sau:
1. CV2. SOP (Một số trường sẽ yêu cầu tách ra thành Personal Statement và Motivational Statement)3. LoR4. IELTS/TOELF5. GRE/GMAT (Trừ Mỹ, các nước khác thường không đòi hỏi, nhưng những trường tốt ở Pháp và Anh vẫn sẽ yêu cầu, vd: trường mình ở Anh không đòi, nhưng Oxford đòi GRE 330+)6. Các giấy tờ khác (như bảng điểm, bằng đại học)
Dựa vào các thành phần này, mà bạn sẽ lên kế hoạch chuẩn bị. Tùy theo năng lực và thời gian bạn có mà quá trình chuẩn bị có thể nhanh hay chậm. Mình thường dùng Gantt chart để lên kế hoạch, dưới đây là timeline kiến nghị cho một người với năng lực và khả năng tiếng Anh ở mức Intermediate (3 tiếng mỗi ngày trong 12 tháng) như sau:
Tháng Công việc 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 IELTS/TOELF
GRE/GMAT
SOP/LoR
Tiếp theo mình sẽ bàn về từng thành phần trong bộ hồ sơ, bỏ qua CV (Vì cách dễ dàng nhất là tìm các mẫu CV trên mạng.
2. IELT/TOELF
Các trường ở Mỹ sẽ chuộng TOELF hơn, các trường ở Anh và Úc nói chung chuộng IELTS. Thật ra hiện nay TOELF và IELTS khá bình đẳng và được chấp nhận như nhau. Tuy nhiên, thang điểm quy đổi giữa 2 bên thì chưa thống nhất. Nên những nơi chuộng TOELT, thì quy đổi bị thiệt cho IELTS, ví dụ cho 90 TOELF ibt = 7.5 IELTS. Còn nơi ưng IELTS, thì đổi: 7 IELTS = 100 TOELF iBt. Vì vậy, như mình nói, việc xác định trường muốn apply trước, tìm hiểu thông tin và xác định thang điểm cần đạt từ đầu sẽ giúp chúng ta có những bước đi đúng đắn hơn.
Cá nhân mình, đã thi qua cả TOELF và IELT (Giai đoạn chưa có định hướng đúng đắn nên thi tùm lum), thì mình cảm thấy IELTS có phần dễ hơn, mặc dù TOELF iBT được thiết kế hay hơn và gần với thực tế hơn. Trong TOELF iBT, các kỹ năng được kết hợp với nhau. Ví dụ, thi nói, thì nghe một đoạn, rồi nói trên nội dung đoạn nghe được. Thi viết, có task 2, là đọc một đoạn, nghe một đoạn, rồi viết bài tổng hợp lại. IELTS thì các kỹ năng chia ra nên mình thấy có phần dễ hơn, những là với các bạn không giỏi nghe. Mình cũng thi TOELF rất lâu về trước rồi, giờ cũng không nhớ nhiều nên mình sẽ tập trung chia sẻ các mẹo thi IELTS.
Thời gian dự kiến: mình để ở đây là 5 tháng, trong thời gian đó sẽ đan xen học GRE/GMAT, vì vốn từ, kỹ năng đọc/viết ở hai bên có thể bổ trợ cho nhau. Thực tế, bạn hoàn toàn có thể ôn và thi IELTS dứt điểm trong thời gian ngắn hơn (Lúc mình thi, khá lụp chụp, mình chỉ có 3 tuần để ôn – 1 tuần bị sốt xuất huyết. Mình cũng biết có người chỉ cần ôn trong 1 tuần).
Giáo trình đề nghị: Mình thấy bộ Cambridge Practice Test (từ cuốn 1-10) là đầy đủ và sát với đề thi nhất (đề thi thiệt sẽ khó hơn), nên nếu bạn đã có kiến thức tiếng Anh sẵn thì có thể “nhào” vô luyện bộ này thôi đã rất đủ để thi rồi. Với các bạn chưa chắc tiếng Anh, cần củng cố lại kiến thức trước khi bắt tay vào ôn, thì mình nghĩ việc đi học một khóa tiếng Anh là lựa chọn hay (đỡ hoang mang hơn tự học), và cá nhân mình thấy việc học với người Việt trong mảng hệ thống và ôn lại kiến thức sẽ hiệu quả hơn học với giáo viên nước ngoài.
3. GRE/GMAT
Sự khác nhau giữa GRE và GMAT là: GMAT là yêu cầu đầu vào cho các chương trình management, và GRE là dành cho các ngành còn lại. Mình học về Kinh Tế, được tính là ngành khoa học (không phải management) nên mình sẽ học GRE. Thực tế, mình chưa thi GMAT bao giờ nên sẽ chỉ chia sẻ kinh nghiệm về GRE.
Mình nghĩ là so với GMAT, thì toán của GRE có phần dễ hơn. Các câu hỏi chủ yếu tập trung vào các kiến thức toán căn bản cuối cấp 2 – đầu cấp 3, đa số SV VN đều được trong khung 160-170/170. Nhưng phần Verbal của GRE thì… kinhhhhhh khủngggggggg. Mình thi GRE 2 lần: Lần đầu ở Việt Nam (ôn trong 1.5 tháng) mình học được khoảng 1,500 từ GRE, điểm Verbal được 148/170. Lần thứ 2 mình thi GRE ở London (ôn trong 3 tháng), mình học được 3,000 từ (Bao gồm cả việc học lại 1,500 từ trước đó đã quên theo năm tháng), lần này Verbal được 158/170. Nên mình nghĩ, để có thể thi GRE tốt, bạn nên học được từ 2,500 – 3,000 chữ. Và, mình đồng ý là việc học từ GRE là cái việc vô cùng mệt mỏi, dai dẳng và thử thách lòng kiên nhẫn. Thế nên, theo timeline, thì mình chia việc chuẩn bị GRE ra làm 2 giai đoạn:
Đặc điểm của GRE Verbal, là nếu bạn không biết từ, bạn không thể nhảy vào làm ngay được. Nên nếu bạn mở bài ra làm thử mà không được câu nào, thì cũng đừng hoang mang. Bạn cần học thêm ít nhất 1,000 từ mới có thể bắt đầu làm đề. Giai đoạn 1 (xanh nhạt, sẽ học đồng thời với IELTS, bạn chia ra xem 3,000 từ thì mỗi ngày học bao nhiêu từ). 3,000 từ này mình học theo word list GRE của Barron, nhưng học list 800 Frequent words trước, rồi list 1,500 (Google key word: GRE frequent words). Sau đó, học thêm thắt. Đặc điểm của việc học từ trong GRE là, mình không cần dùng những từ mới đó mà chỉ cần khi nhìn thấy nó trong câu hỏi mình biết nghĩa nó là gì. Nên học bằng flashcard là cách hiệu quả nhất trong trường hợp của GRE. Trên smartphone cũng có nhiều app hỗ trợ học. Apps mình thấy làm hay và dễ học nhất là: GRE Vocabulary Flashcard from Magoosh .
Giai đoạn 2 (xanh đậm) thì mình đã có một vốn từ đủ để bắt đầu luyện đề. Bộ Princeton Craking GRE là giáo trình quá kinh điển rồi, nên mình nghĩ bạn nên bắt đầu bằng bộ này. Nhưng nhìn chung, đề trong Princeton quá dễ so với đề thi thực tế. Mình cũng có xem qua một vài bộ khác của Kaplan, Barron, McGraw-Hill. Nhưng thấy không xác với đề lắm. Cách mình học trong giai đoạn này là đăng ký tài khoản https://grockit.com/ (Lệ phí là khoảng 150.000 đồng/tháng) và giải đề mỗi ngày trên trang này. Trang thiết kế rất hay, có giải thích sau mỗi câu hỏi. Và, quan trọng nhất, là mình có rất nhiều đề Verbal để làm. Làm liên tục, vừa làm vừa học từ trong chính các câu hỏi đó. Nhờ làm và có sự tương tác, nên việc học GRE đỡ thấy ngán hơn và mình cũng được trả lời các câu hỏi xoay quanh mớ từ vừa học. Các câu trên này, phần Verbal, cũng khá sát với đề thi. Luyện trên này tầm 3 tháng thì tự tin đi thi được.
4. LoR
Chúng ta sẽ quan sát mọi thứ không phải lẻ tẻ từng thành phần mà như một bức tranh hoàn chỉnh. Vì vậy, LoR, SOP và CV phải có sự cộng hưởng và tương trợ lẫn nhau. CV chỉ điểm tên những sự kiện bạn trải qua, SOP để kể lại những điểm nhấn đó từ góc nhìn của bạn và LoR để kể lại từ góc nhìn của người thứ 3 (một người có tiếng nói và uy tín). Như vậy, trong mỗi thành phần, bạn sẽ có một thông điệp lớn muốn truyền tải. Vậy, nói về bản thân bạn, bạn muốn người ta nghĩ về bạn như thế nào? Hãy suy nghĩ về nó, dựa trên những thông tin về nơi bạn muốn apply vào và tiêu chí họ tuyển chọn. Sau đó, hãy có chiến lược cho bộ hồ sơ của mình. CV, SOP và LoR vừa là sự lặp lại (dựa trên các sự kiện), lại vừa là sự khác nhau. Nếu trong SOP bạn đã nói bạn là một người cầu tiến bằng sự kiện A, B, C, thì trong LoR nó nên là những ví dụ khác X, Y, Z. Ngoài ra, có những câu chuyện không thể trở thành 1 dòng trong CV được, hãy kể về nó trong SOP và LoR.
Đầu tiên, bạn cần xác định ai sẽ là người viết LoR cho bạn? Người đó cần đảm bảo các tiêu chí: Có uy tín, quen biết bạn và sẵn lòng giúp đỡ bạn (Vì bạn sẽ cần nhờ viết LoR nhiều lần chứ không phải một lần). Đa số các trường sẽ có đề nghị cụ thể là cần 1 hay 2 LoR (người viết LoR là thầy cô của bạn hay là cấp trên). Tiếp theo, bạn xác định bạn muốn truyền tải thông điệp gì (về bạn) và gợi ý với người viết. Đa số các giáo sư nước ngoài sẽ tự viết, còn các thầy cô Việt Nam sẽ có xu hướng để bạn tự viết, rồi các thầy cô xem lại. Bạn hoàn toàn có thể tìm được nhiều mẫu LoR trên mạng. Nhưng, cá nhân mình nghĩ nên viết LoR có những câu chuyện thức tế, ví dụ rõ ràng thay vì những câu chữ quá chung chung.
Ngoài ra, bạn cần tìm hiểu cách gửi LoR cho trường. Một số trường sẽ cho bạn đăng ký địa chỉ e-mail của các thầy cô (địa chỉ e-mail trường, không phải gmail hay yahoo mail cá nhân), sau đó trường sẽ gửi link để các thầy cô submit LoR lên. Cũng có một số trường, các thầy cô phải gửi mail đến địa chỉ của họ. Cuối cùng, bạn nhớ follow-up, nhắc các thầy cô nộp LoR đúng hẹn cho bạn. Nếu thầy cô cho bạn xem lại LoR, và bạn muốn thêm hay bớt ý nào cứ thẳng thắn. Everything worth doing is worth doing well.
5. SoP
Lúc trước mình nghĩ SOP là bước cuối cùng rồi. Chắc đến bước đó chỉ việc nhẽ nhõm viết là xong. Nhưng khi bắt tay vào viết rồi, thì mới thấy viết SOP là việc nhức não và hoang mang nhất. Căn nguyên của sự hoang mang đến từ việc mình đã xem quá nhiều bài mẫu và để quá nhiều được đọc và góp ý cho mình. Y như đẽo cày giữa đường, mỗi người góp một ý (đôi khi các ý ngược chiều nhau). Và khi nghe mọi người góp ý, dù mình rất muốn nghĩ theo hướng tích cực, thì mình vẫn không tránh khỏi việc có những suy nghĩ rất bi quan và hoang mang về bản thân.
Nhiều người bảo SOP chiếm đến 50-60% sự thành công của bộ hồ sơ. Mình không đồng ý lắm. SoP rất quan trọng, nhưng như đã nói nó là một mảng trong bức tranh tổng thể. Những gì bạn đã có và tích lũy nó sẽ luôn ở đó và thể hiện qua nhiều mảng khác, chứ không hẳn cứ viết SoP dở thì bạn sẽ tạch. Nên mình muốn nhắn bạn rằng đừng hoang mang và để mình stress quá. Và, hãy rút kinh nghiệm từ mình đừng tham khảo nhiều nguồn quá, và chỉ nên nhờ 1-2 người thật sự tin cậy, điềm tĩnh và hiểu rõ bạn, giúp bạn đọc và sửa SoP. Không hẳn là cần một câu mở đầu thật giựt gân, một câu chuyện hừng hực hào khí hay đẫm nước mắt, bạn chỉ cần trả lời được:
1. Bạn đã làm gì để sẵn sàng cho việc học lên cao?2. Tại sao bạn lại chọn ngành này/trường này?3. Bạn muốn học gì trong suốt thời gian theo học?4. Sau khi học xong, kế hoạch của bạn là gì?
Lưu ý là 4 điểm này có liên quan nhau, và bạn phải giữ được sự nhất quán khi đề cập đến 4 điều trên, thì mới logic và thuyết phục. SoP sẽ cần viết đi viết lại nhiều lần, sẽ có nhiều phiên bản. Bạn hãy cứ bình tĩnh, làm hết sức, làm thật tốt. Và hãy nhớ rằng mọi thứ là cả một quá trình, là cả một bức tranh và không có yếu tố nào trong số đó mang tính quyết định cả. -------------Kết
Như vậy đây sẽ là phần cuối cùng trong chuỗi bài của mình về việc du học. Mình hay nói với đám bạn rằng: Đi du học và được học bổng là những chuyện ai cũng muốn, và mọi người thường than sao mình khao khát, mong muốn lắm mà không được. Nhưng thực tế, sẽ có người muốn nhiều, có người muốn ít. Sự khó khăn chỉ để “test” xem bạn có thực sự muốn một điều gì đó nhiều như bạn nghĩ không. Bạn có muốn đủ nhiều để dành 4 tháng ngồi ôn IELTS, thêm 6 tháng ngồi học GRE, để sửa đi sửa lại từng câu chữ trong SoP và để ngay cả khi 12 tháng đó không đem lại cho bạn một kết quả mong muốn bạn sẽ bắt đầu thêm lần nữa?
Có những người mọi việc đến với họ dễ dàng hơn người khác. Có những người sẽ thành công ngay trong lần đầu tiên xin học bổng. Có những người hoặc rất may mắn, hoặc là thiên tài. Mình không phải cả hai, và mình sẽ kể cho bạn nghe mình từng bị từ chối 12 lần, liên tiếp nhau trong 4 tháng và mình đã có 1 năm, có lông bông, có tuyệt vọng, có tìm kiếm, có hoang mang. Nhưng mình đã chưa từng nghĩ đến chuyện từ bỏ, kể cả khi mẹ mình bảo: “Sao mày không chịu sống cho bình thường như người ta?”. Bởi khi nhìn ra cửa sổ, giữa rất nhiều đỉnh núi, sẽ có một đỉnh cao nhất bạn muốn leo lên. Vậy hãy cứ thử leo đỉnh cao nhất. Rất có thể giữa chừng không leo nổi, bạn sẽ tụt xuống và tìm một đỉnh thấp hơn. Nhưng chí ít, bạn đã dốc lòng leo nó để biết nó không dành cho mình, vậy còn hơn ngay từ đầu chọn leo một đỉnh thấp hơn, rồi từ đó bạn cứ đứng mãi trên đỉnh thấp, ngước lên và tự hỏi: Nếu ngày xưa, mình thử, có thể nào được không?
Vậy thì, mình sẽ không dối bạn: Đúng thế, mọi thứ sẽ khó, rất khó. Rất có thể bạn sẽ không làm được. Vậy? Bạn vẫn muốn thử chứ?
Trân trọng cảm ơn!
----------- Phần trước
Phần 1: Học gì?
Các bước xác định ngành học mình muốn theo đuổi (Mình sẽ đi sâu về các ngành Kinh Tế)
http://danghuynhmaianh.blogspot.com/2015/07/chuyen-phiem-ve-du-hoc-phan-1.html
Phần 2: Đến đâu?Phân tích các ưu điểm và khuyết điểm của Anh, Pháp, Mỹ như là ba đích đến cho việc du họchttp://danghuynhmaianh.blogspot.co.uk/2015/07/chuyen-phiem-ve-du-hoc-phan-2.html-----------Mình đã viết phần 1 và 2, khi còn ở Việt Nam, chuẩn bị sang Anh học. Bẵng đi một thời gian dài, mình mới viết tiếp phần 3 (3A và 3B) này. Lý do là, mình muốn chờ đợi, để kiểm nghiệm những điều mình đút rút ra, trước khi viết thành phần 3 này. Trong thời gian đang học ở Anh, mình đã thử apply học bổng lần nữa. Nhờ cố gắng kèm thêm chút may mắn, mình đã thành công và đã đủ tự tin để viết tiếp phần 3 về quá trình thi các kỳ thi chuẩn hóa và chuẩn bị bộ hồ sơ apply học bổng.
Mình viết phần này dựa trên giả định là các bạn đã xác định được mình muốn học ngành gì (Phần 1), đã tích lũy đủ về mặt học thuật cũng như ngoại khóa. Bước còn lại, chỉ là vượt qua các kỳ thi chuẩn hóa và chuẩn bị bộ hồ sơ apply học bổng.
Từ viết tắtHb Học BổngDhs Du Học SinhSOP Statement of PurposeLoR Letter of Reference
0. Bạn đang nhắm đến học bổng (hb) nào?Đây có thể nói là bước quan trọng và nền tảng nhất. Việc bạn nhắm đến học bổng nào, sẽ quyết định những kỳ thì chuẩn hóa nào bạn cần trải qua: IELTS hay TOELF, GMAT hay GRE, đến tiến trình nộp hồ sơ của bạn. Và việc chọn học bổng nào tùy thuộc vào việc: Bạn muốn theo đuổi ngành nào? Và, ưu tiên học ở đất nước nào. Có một điều mình muốn nhấn mạnh là không phải bao giờ chúng ta cũng có thể làm điều mình thích nhất hoặc có được thứ mà mình muốn nhất. Có câu rằng: “Ông trời không có mình cái mình muốn mà cho mình cái mình cần”. Tất cả mọi thứ thuộc vào thì tương lại, bao gồm ước mơ, kế hoạch, kỳ vọng đều có thể thay đổi và chúng ta cần linh động, đôi khi không nhất thiết phải đúng như kế hoạch, và đôi khi mình cũng nên chọn cái-mình-thích-thứ-nhì hoặc thứ-ba. Mình nghĩ một sự lưa chọn tối ưu, là cái có thể dung hòa được khả năng và điều kiện nhất thời của bạn và điều bạn muốn. Trong giai đoạn mình đang rất phân vân, bạn mình đã nói một câu khiến mình được giác ngộ: “Thỉnh thoảng chúng ta cần làm cả những điều chúng ta không thích, để sau đó có được những thứ mình thích”.
Rất nhiều người từng nói: “Không gì là không thể!”. Vâng, đúng thế, mình đồng ý, nhưng mọi sự từ “không thể” thành “có thể” đều cần thời gian. Vì vậy, hãy xác định cho mình một mục tiêu không quá xa vời. Để làm được điều đó, tự bạn phải hiểu bạn. Không có công ty tư vấn du học hay anh chị du học sinh đi trước nào có thể cho bạn lời khuyên được. Mình có thể kể cho bạn nghe câu chuyện du học của mình, nhưng tự bạn sẽ viết câu chuyện của bạn. Vì vậy, hãy độc lập và tỉnh táo!
Vậy tìm thông tin học bổng ở đâu? Câu trả lời là: Internet. Google, các fanpage và groups trên Facebook. Điểm mạnh là: Thông tin nhan nhản khắp nơi. Điểm mệt mổi, cũng là: Thông tin nhan nhản khắp nơi. Thượng vàng, hạ cám. Tin đáng tin, cho đến tin bịp bợm, đều có cả. Bạn sẽ có những ngày tháng miệt mài tìm kiếm, thỉnh thoảng bạn thấy thật vô vọng giữa một núi thông tin. Bạn sẽ mệt đừ vì suốt ngày phải nhảy từ trang tin này sang trang tin khác. Mình chắc chắn thế! Việc du học bằng học bổng không hề dễ, và vì nó không dễ nên những ai đạt được, họ thật sự xứng đáng.
Để khâu này nhẹ nhàng và hiệu quả hơn, các bạn có thể khoanh vùng quanh 3 loại học bổng:
1. Học bổng trường (Vd: học bổng mình nhận được là hb toàn phần + sinh hoạt phí từ University of Westminster, UK): Không đòi hỏi về kinh nghiệm làm việc, các bạn tốt nghiệp ĐH xong có thể lên đường ngay. Không có nhiều rằng buộc, tuy nhiên học bổng trường thường hiếm, hoặc có cho thì cũng không cho toàn phần. Cách tìm là dò la các anh chị du học sinh đi trước hoặc thông tin trên mạng (Về các tấm gương du học sinh chẳng hạn), xem xem họ được học bổng từ trường nào. Vào website của các trường và tìm hiểu thêm (Tips: Bạn có thể google: tên trường + scholarship)2. Học bổng chính phủ (Vd: Fulbright, Chevening, Endeavour, etc.):Những hb này thường yêu cầu kinh nghiệm làm việc từ 2 năm trở lên. Phần lớn những người nhận được học bổng là những influencers trong xã hội, họ từng trải, có kinh nghiệm trong lĩnh vực theo đuổi và có khả năng tạo ra sự ảnh hưởng trước-trong-sau khi trở về. Nên đa phần các anh chị đã đi làm, nhất là làm trong khối nhà nước hoặc liên quan đến cộng đồng sẽ rất dễ được học bổng. 3. Assistantship (ở Mỹ):Ở phần 2, mình có bàn về hình thức assistantship ở Mỹ. Đây không hẳn là học bổng, vì bạn sẽ vẫn phải làm việc giảng dạy/nghiên cứu để đổi lại được miễn học phí và trả lương (sinh hoạt phí) trong quá trình theo học. Thông thường, assistantship được trao cho các bạn có ý định học thẳng lên PhD (Phổ biến hơn ở khối ngành Khoa học và nghiên cứu). Còn nếu bạn apply vào master, đặc biết master liên quan đến quản trị và kinh doanh thì dường như không có assistantship. Theo mình đoán, quan điểm của người Mỹ là, master mang tính ứng dụng còn PhD thì mang tính hàn lâm, nên ở Mỹ nếu bạn đã chọn nghiên cứu thì sẽ học thẳng lên PhD chương trình 5 năm, không có bước đệm là Master như các nước khác. Học master sau đó bạn sẽ đi làm, như vậy đó là đầu tư cho bản thân bạn, bạn nên tự bỏ tiền. Họ chỉ hỗ trợ cho nghiên cứu sinh PhD, vì những người này phải học hành dai dẳng, khổ sở hơn và sau đó họ có thiên hướng đi nghiên cứu và giảng dạy nhiều hơn. Hiếm nhưng không có nghĩa là không có, ví dụ mình có biết trường Northern Illinois University và Southern Illinois University có assistantship cho SV master (Tips: Google key words: Assistantship + tên ngành bạn muốn học).
Đa số các học bổng lớn (từ bán phần trở lên) đều là những học bổng “đến hẹn lại lên”. Điều đó có nghĩa là: Năm nào cũng sẽ có, bạn chỉ cần chuẩn bị, chờ đợi, đến hạn, apply. Điều đó cũng có nghĩa là: Rất nhiều người khác cũng làm giống như bạn. Như vậy, những học bổng càng lâu đời, càng phổ biến thì lại càng cạnh tranh. Tuy nhiên, nếu được phép khuyên bạn, mình sẽ nói rằng: Đừng “rải truyền đơn” tàn lan để nâng xác suất thành công. Vì mình cũng đã từng làm như thế rồi, và mình thấy mệt mỏi, kiệt sức, tốn kém, hoang mang và thiếu sự tập trung. Đã từng có mùa, mình rải 12 bộ hộ sơ và trật hết (Được nhận học, nhưng không được hb, hoặc hb không như mong muốn). Còn 2 học bổng mà mình dành được, giai đoạn đó mình chỉ apply một trường duy nhất và thành công. Apply học bổng là một việc tốn công sức và thử thách lòng tin nhất mà mình từng trải qua. Nhiều hơn là chỉ học Anh Văn, nộp đơn, đợi chờ, giai đoạn apply hb, với mình, rất mệt mỏi vì sự căng thẳng và hoang mang về tinh thần, và cả việc bạn phải cân bằng giữa đời sống thường nhật của bạn (đi học, đi làm, đi chơi với người yêu) và chuẩn bị cho kế hoạch du học. Vì vậy, mình nghĩ nên giới hạn sự lựa chọn của bạn xuống tầm 3-5 trường và tập trung toàn bộ tinh thần và sức lực cho nó.
1. Lên kế hoạch, chia nhỏ công việc
Sau khi đã tìm hiểu và rút lại được còn 3-5 trường ưu tiên, mình lập một file excel như sau: School Deadline Website/Contact Documents Note
- Để bạn dễ dàng trở lại xem thông tin nếu cần- Thông thường sẽ có thông tin của coordinator của chương trình trên website, bạn có thể e-mail để hỏi bất kỳ thông tin nào. - Các anh chị dhs từng xin hb thành công Hồ sơ cần chuẩn bị theo yêu cầu mỗi trường như thế nào Phần này mình ghi những đặc điểm tiêu biểu của trường và ngành học (để nói trong SOP). Các tiêu chí lựa chọn của trường (để khéo léo nêu bật trong SOP)=> Những thông tin này có được từ web trường, trao đổi với các dhs đi trước hoặc từ bản cảm nhận và rút ra
Dựa vào yêu cầu từng trường, bạn sẽ biết mình cần chuẩn bị những gì, thi những gì, nhưng thông thường, một bộ hồ sơ du học gồm các thành phần chính sau:
1. CV2. SOP (Một số trường sẽ yêu cầu tách ra thành Personal Statement và Motivational Statement)3. LoR4. IELTS/TOELF5. GRE/GMAT (Trừ Mỹ, các nước khác thường không đòi hỏi, nhưng những trường tốt ở Pháp và Anh vẫn sẽ yêu cầu, vd: trường mình ở Anh không đòi, nhưng Oxford đòi GRE 330+)6. Các giấy tờ khác (như bảng điểm, bằng đại học)
Dựa vào các thành phần này, mà bạn sẽ lên kế hoạch chuẩn bị. Tùy theo năng lực và thời gian bạn có mà quá trình chuẩn bị có thể nhanh hay chậm. Mình thường dùng Gantt chart để lên kế hoạch, dưới đây là timeline kiến nghị cho một người với năng lực và khả năng tiếng Anh ở mức Intermediate (3 tiếng mỗi ngày trong 12 tháng) như sau:
Tháng Công việc 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 IELTS/TOELF
GRE/GMAT
SOP/LoR
Tiếp theo mình sẽ bàn về từng thành phần trong bộ hồ sơ, bỏ qua CV (Vì cách dễ dàng nhất là tìm các mẫu CV trên mạng.
2. IELT/TOELF
Các trường ở Mỹ sẽ chuộng TOELF hơn, các trường ở Anh và Úc nói chung chuộng IELTS. Thật ra hiện nay TOELF và IELTS khá bình đẳng và được chấp nhận như nhau. Tuy nhiên, thang điểm quy đổi giữa 2 bên thì chưa thống nhất. Nên những nơi chuộng TOELT, thì quy đổi bị thiệt cho IELTS, ví dụ cho 90 TOELF ibt = 7.5 IELTS. Còn nơi ưng IELTS, thì đổi: 7 IELTS = 100 TOELF iBt. Vì vậy, như mình nói, việc xác định trường muốn apply trước, tìm hiểu thông tin và xác định thang điểm cần đạt từ đầu sẽ giúp chúng ta có những bước đi đúng đắn hơn.
Cá nhân mình, đã thi qua cả TOELF và IELT (Giai đoạn chưa có định hướng đúng đắn nên thi tùm lum), thì mình cảm thấy IELTS có phần dễ hơn, mặc dù TOELF iBT được thiết kế hay hơn và gần với thực tế hơn. Trong TOELF iBT, các kỹ năng được kết hợp với nhau. Ví dụ, thi nói, thì nghe một đoạn, rồi nói trên nội dung đoạn nghe được. Thi viết, có task 2, là đọc một đoạn, nghe một đoạn, rồi viết bài tổng hợp lại. IELTS thì các kỹ năng chia ra nên mình thấy có phần dễ hơn, những là với các bạn không giỏi nghe. Mình cũng thi TOELF rất lâu về trước rồi, giờ cũng không nhớ nhiều nên mình sẽ tập trung chia sẻ các mẹo thi IELTS.
Thời gian dự kiến: mình để ở đây là 5 tháng, trong thời gian đó sẽ đan xen học GRE/GMAT, vì vốn từ, kỹ năng đọc/viết ở hai bên có thể bổ trợ cho nhau. Thực tế, bạn hoàn toàn có thể ôn và thi IELTS dứt điểm trong thời gian ngắn hơn (Lúc mình thi, khá lụp chụp, mình chỉ có 3 tuần để ôn – 1 tuần bị sốt xuất huyết. Mình cũng biết có người chỉ cần ôn trong 1 tuần).
Giáo trình đề nghị: Mình thấy bộ Cambridge Practice Test (từ cuốn 1-10) là đầy đủ và sát với đề thi nhất (đề thi thiệt sẽ khó hơn), nên nếu bạn đã có kiến thức tiếng Anh sẵn thì có thể “nhào” vô luyện bộ này thôi đã rất đủ để thi rồi. Với các bạn chưa chắc tiếng Anh, cần củng cố lại kiến thức trước khi bắt tay vào ôn, thì mình nghĩ việc đi học một khóa tiếng Anh là lựa chọn hay (đỡ hoang mang hơn tự học), và cá nhân mình thấy việc học với người Việt trong mảng hệ thống và ôn lại kiến thức sẽ hiệu quả hơn học với giáo viên nước ngoài.
3. GRE/GMAT
Sự khác nhau giữa GRE và GMAT là: GMAT là yêu cầu đầu vào cho các chương trình management, và GRE là dành cho các ngành còn lại. Mình học về Kinh Tế, được tính là ngành khoa học (không phải management) nên mình sẽ học GRE. Thực tế, mình chưa thi GMAT bao giờ nên sẽ chỉ chia sẻ kinh nghiệm về GRE.
Mình nghĩ là so với GMAT, thì toán của GRE có phần dễ hơn. Các câu hỏi chủ yếu tập trung vào các kiến thức toán căn bản cuối cấp 2 – đầu cấp 3, đa số SV VN đều được trong khung 160-170/170. Nhưng phần Verbal của GRE thì… kinhhhhhh khủngggggggg. Mình thi GRE 2 lần: Lần đầu ở Việt Nam (ôn trong 1.5 tháng) mình học được khoảng 1,500 từ GRE, điểm Verbal được 148/170. Lần thứ 2 mình thi GRE ở London (ôn trong 3 tháng), mình học được 3,000 từ (Bao gồm cả việc học lại 1,500 từ trước đó đã quên theo năm tháng), lần này Verbal được 158/170. Nên mình nghĩ, để có thể thi GRE tốt, bạn nên học được từ 2,500 – 3,000 chữ. Và, mình đồng ý là việc học từ GRE là cái việc vô cùng mệt mỏi, dai dẳng và thử thách lòng kiên nhẫn. Thế nên, theo timeline, thì mình chia việc chuẩn bị GRE ra làm 2 giai đoạn:
Đặc điểm của GRE Verbal, là nếu bạn không biết từ, bạn không thể nhảy vào làm ngay được. Nên nếu bạn mở bài ra làm thử mà không được câu nào, thì cũng đừng hoang mang. Bạn cần học thêm ít nhất 1,000 từ mới có thể bắt đầu làm đề. Giai đoạn 1 (xanh nhạt, sẽ học đồng thời với IELTS, bạn chia ra xem 3,000 từ thì mỗi ngày học bao nhiêu từ). 3,000 từ này mình học theo word list GRE của Barron, nhưng học list 800 Frequent words trước, rồi list 1,500 (Google key word: GRE frequent words). Sau đó, học thêm thắt. Đặc điểm của việc học từ trong GRE là, mình không cần dùng những từ mới đó mà chỉ cần khi nhìn thấy nó trong câu hỏi mình biết nghĩa nó là gì. Nên học bằng flashcard là cách hiệu quả nhất trong trường hợp của GRE. Trên smartphone cũng có nhiều app hỗ trợ học. Apps mình thấy làm hay và dễ học nhất là: GRE Vocabulary Flashcard from Magoosh .
Giai đoạn 2 (xanh đậm) thì mình đã có một vốn từ đủ để bắt đầu luyện đề. Bộ Princeton Craking GRE là giáo trình quá kinh điển rồi, nên mình nghĩ bạn nên bắt đầu bằng bộ này. Nhưng nhìn chung, đề trong Princeton quá dễ so với đề thi thực tế. Mình cũng có xem qua một vài bộ khác của Kaplan, Barron, McGraw-Hill. Nhưng thấy không xác với đề lắm. Cách mình học trong giai đoạn này là đăng ký tài khoản https://grockit.com/ (Lệ phí là khoảng 150.000 đồng/tháng) và giải đề mỗi ngày trên trang này. Trang thiết kế rất hay, có giải thích sau mỗi câu hỏi. Và, quan trọng nhất, là mình có rất nhiều đề Verbal để làm. Làm liên tục, vừa làm vừa học từ trong chính các câu hỏi đó. Nhờ làm và có sự tương tác, nên việc học GRE đỡ thấy ngán hơn và mình cũng được trả lời các câu hỏi xoay quanh mớ từ vừa học. Các câu trên này, phần Verbal, cũng khá sát với đề thi. Luyện trên này tầm 3 tháng thì tự tin đi thi được.
4. LoR
Chúng ta sẽ quan sát mọi thứ không phải lẻ tẻ từng thành phần mà như một bức tranh hoàn chỉnh. Vì vậy, LoR, SOP và CV phải có sự cộng hưởng và tương trợ lẫn nhau. CV chỉ điểm tên những sự kiện bạn trải qua, SOP để kể lại những điểm nhấn đó từ góc nhìn của bạn và LoR để kể lại từ góc nhìn của người thứ 3 (một người có tiếng nói và uy tín). Như vậy, trong mỗi thành phần, bạn sẽ có một thông điệp lớn muốn truyền tải. Vậy, nói về bản thân bạn, bạn muốn người ta nghĩ về bạn như thế nào? Hãy suy nghĩ về nó, dựa trên những thông tin về nơi bạn muốn apply vào và tiêu chí họ tuyển chọn. Sau đó, hãy có chiến lược cho bộ hồ sơ của mình. CV, SOP và LoR vừa là sự lặp lại (dựa trên các sự kiện), lại vừa là sự khác nhau. Nếu trong SOP bạn đã nói bạn là một người cầu tiến bằng sự kiện A, B, C, thì trong LoR nó nên là những ví dụ khác X, Y, Z. Ngoài ra, có những câu chuyện không thể trở thành 1 dòng trong CV được, hãy kể về nó trong SOP và LoR.
Đầu tiên, bạn cần xác định ai sẽ là người viết LoR cho bạn? Người đó cần đảm bảo các tiêu chí: Có uy tín, quen biết bạn và sẵn lòng giúp đỡ bạn (Vì bạn sẽ cần nhờ viết LoR nhiều lần chứ không phải một lần). Đa số các trường sẽ có đề nghị cụ thể là cần 1 hay 2 LoR (người viết LoR là thầy cô của bạn hay là cấp trên). Tiếp theo, bạn xác định bạn muốn truyền tải thông điệp gì (về bạn) và gợi ý với người viết. Đa số các giáo sư nước ngoài sẽ tự viết, còn các thầy cô Việt Nam sẽ có xu hướng để bạn tự viết, rồi các thầy cô xem lại. Bạn hoàn toàn có thể tìm được nhiều mẫu LoR trên mạng. Nhưng, cá nhân mình nghĩ nên viết LoR có những câu chuyện thức tế, ví dụ rõ ràng thay vì những câu chữ quá chung chung.
Ngoài ra, bạn cần tìm hiểu cách gửi LoR cho trường. Một số trường sẽ cho bạn đăng ký địa chỉ e-mail của các thầy cô (địa chỉ e-mail trường, không phải gmail hay yahoo mail cá nhân), sau đó trường sẽ gửi link để các thầy cô submit LoR lên. Cũng có một số trường, các thầy cô phải gửi mail đến địa chỉ của họ. Cuối cùng, bạn nhớ follow-up, nhắc các thầy cô nộp LoR đúng hẹn cho bạn. Nếu thầy cô cho bạn xem lại LoR, và bạn muốn thêm hay bớt ý nào cứ thẳng thắn. Everything worth doing is worth doing well.
5. SoP
Lúc trước mình nghĩ SOP là bước cuối cùng rồi. Chắc đến bước đó chỉ việc nhẽ nhõm viết là xong. Nhưng khi bắt tay vào viết rồi, thì mới thấy viết SOP là việc nhức não và hoang mang nhất. Căn nguyên của sự hoang mang đến từ việc mình đã xem quá nhiều bài mẫu và để quá nhiều được đọc và góp ý cho mình. Y như đẽo cày giữa đường, mỗi người góp một ý (đôi khi các ý ngược chiều nhau). Và khi nghe mọi người góp ý, dù mình rất muốn nghĩ theo hướng tích cực, thì mình vẫn không tránh khỏi việc có những suy nghĩ rất bi quan và hoang mang về bản thân.
Nhiều người bảo SOP chiếm đến 50-60% sự thành công của bộ hồ sơ. Mình không đồng ý lắm. SoP rất quan trọng, nhưng như đã nói nó là một mảng trong bức tranh tổng thể. Những gì bạn đã có và tích lũy nó sẽ luôn ở đó và thể hiện qua nhiều mảng khác, chứ không hẳn cứ viết SoP dở thì bạn sẽ tạch. Nên mình muốn nhắn bạn rằng đừng hoang mang và để mình stress quá. Và, hãy rút kinh nghiệm từ mình đừng tham khảo nhiều nguồn quá, và chỉ nên nhờ 1-2 người thật sự tin cậy, điềm tĩnh và hiểu rõ bạn, giúp bạn đọc và sửa SoP. Không hẳn là cần một câu mở đầu thật giựt gân, một câu chuyện hừng hực hào khí hay đẫm nước mắt, bạn chỉ cần trả lời được:
1. Bạn đã làm gì để sẵn sàng cho việc học lên cao?2. Tại sao bạn lại chọn ngành này/trường này?3. Bạn muốn học gì trong suốt thời gian theo học?4. Sau khi học xong, kế hoạch của bạn là gì?
Lưu ý là 4 điểm này có liên quan nhau, và bạn phải giữ được sự nhất quán khi đề cập đến 4 điều trên, thì mới logic và thuyết phục. SoP sẽ cần viết đi viết lại nhiều lần, sẽ có nhiều phiên bản. Bạn hãy cứ bình tĩnh, làm hết sức, làm thật tốt. Và hãy nhớ rằng mọi thứ là cả một quá trình, là cả một bức tranh và không có yếu tố nào trong số đó mang tính quyết định cả. -------------Kết
Như vậy đây sẽ là phần cuối cùng trong chuỗi bài của mình về việc du học. Mình hay nói với đám bạn rằng: Đi du học và được học bổng là những chuyện ai cũng muốn, và mọi người thường than sao mình khao khát, mong muốn lắm mà không được. Nhưng thực tế, sẽ có người muốn nhiều, có người muốn ít. Sự khó khăn chỉ để “test” xem bạn có thực sự muốn một điều gì đó nhiều như bạn nghĩ không. Bạn có muốn đủ nhiều để dành 4 tháng ngồi ôn IELTS, thêm 6 tháng ngồi học GRE, để sửa đi sửa lại từng câu chữ trong SoP và để ngay cả khi 12 tháng đó không đem lại cho bạn một kết quả mong muốn bạn sẽ bắt đầu thêm lần nữa?
Có những người mọi việc đến với họ dễ dàng hơn người khác. Có những người sẽ thành công ngay trong lần đầu tiên xin học bổng. Có những người hoặc rất may mắn, hoặc là thiên tài. Mình không phải cả hai, và mình sẽ kể cho bạn nghe mình từng bị từ chối 12 lần, liên tiếp nhau trong 4 tháng và mình đã có 1 năm, có lông bông, có tuyệt vọng, có tìm kiếm, có hoang mang. Nhưng mình đã chưa từng nghĩ đến chuyện từ bỏ, kể cả khi mẹ mình bảo: “Sao mày không chịu sống cho bình thường như người ta?”. Bởi khi nhìn ra cửa sổ, giữa rất nhiều đỉnh núi, sẽ có một đỉnh cao nhất bạn muốn leo lên. Vậy hãy cứ thử leo đỉnh cao nhất. Rất có thể giữa chừng không leo nổi, bạn sẽ tụt xuống và tìm một đỉnh thấp hơn. Nhưng chí ít, bạn đã dốc lòng leo nó để biết nó không dành cho mình, vậy còn hơn ngay từ đầu chọn leo một đỉnh thấp hơn, rồi từ đó bạn cứ đứng mãi trên đỉnh thấp, ngước lên và tự hỏi: Nếu ngày xưa, mình thử, có thể nào được không?
Vậy thì, mình sẽ không dối bạn: Đúng thế, mọi thứ sẽ khó, rất khó. Rất có thể bạn sẽ không làm được. Vậy? Bạn vẫn muốn thử chứ?
Published on May 19, 2016 17:49
April 27, 2016
Formosa: Cung-C���u, Tr���c Tr���c c���a th��� tr�����ng v�� T��n nhi���m ���� m���t
0. Kinh t��� M��i Tr�����ng l�� g��?
C��ch ����y 2 n��m, t��i bi���t �� Nh���t trong m���t h���i th���o cho gi���i tr��� v��� ph��t tri���n b���n v���ng. L���n ����, trong ph���n v��� Kinh T��� M��i Tr�����ng (KTMT), c�� m���t chuy���n r���t bu���n c�����i l�� khi c��c b���n tr��� ��� c��c ng��nh kh��c (nh�� k��� s��, m��i tr�����ng, c��ng ngh���,... n��i chung kh��ng li��n quan �����n Kinh T���) tham gia th���o lu���n, ��a s��� c��c b���n �����u nh��n ���Kinh T������ nh�� phe ph���n di���n. Trong l���n ���y, t��i th���y em l�� ng�����i b��n kho��n nhi���u nh���t r���ng: ���KTMT l�� g��?���
Sau ����, t��i l���i b���t g���p em trong r���t nhi���u h���i th���o kh��c nhau v��� m��i tr�����ng. N��i n��o em �����n c��ng ��em theo s��� tr��n tr��� - "R���t cu���c KTMT l�� g��?". ��a ph���n m���i ng�����i ����� c���p �����n KTMT ��� Tr��ch nhi���m x�� h���i c���a doanh nghi���p (CSR ��� Corporate Social Responsibility), ��� c��c quy �����nh r���ng bu���c, v��� l��m sao ����� Kinh T��� (KT) v�� M��i Tr�����ng (MT) chung s���ng h��a thu���n v���i nhau. Ng�����i ta n��i v��� KT nh�� m���t th��� c���n ch��� ng��� v�� dung h��a, nhi���u h��n m���t c��ng c��� ����� b���o v��� m��i tr�����ng. Trong m���t qu��n n�����c, Nh���t b���o v���i t��i: ���L��c n��o em c��ng mu���n t��m hi���u v��� KTMT, nh��ng ch��a bao gi��� em c�� �������c c��u tr��� l���i th���a ����ng v�� r�� r��ng. L��c n��o em c��ng tin KTMT l�� ��i���u g�� ���� nhi���u h��n nh���ng ��i���u m���i ng�����i v���n n��i���.
N���i tr��n tr��� c���a em, t��� ����, c��ng lan lu��n sang t��i. Nh��ng l��c ����, t��i ch��a ����� ki���n th���c ����� gi���i ����p c��ng em. D�� v���y, 2 n��m tr��i qua, t��i v���n nh���. D�� c�� th��� b��y gi���, Nh���t ���� ch���n m���t m���i b���n t��m kh��c cho m��nh, th�� t��i v���n c��� nh���. �����n khi sang London h���c v��� Kinh T��� v�� Ch��nh S��ch, b��i ti���u lu���n �����u ti��n t��i vi���t c��ng v��� v��� gian l���n kh�� th���i c���a Volkswagen (2016). C��ng h���c h���i, l���i gi���i ����p t��i mu���n d��nh cho em c��ng r�� r��ng. Nh��ng r���i, s��� th�� v��� n��y c��� ch���p n���i s��� th�� v��� kia, v�� m��i t��i c��� th���y c�� qu�� nhi���u th��� t��i ch��a h���c. R���i, t��i c��� ng���n ng��� m��i ch��a vi���t ra.Nh��n l��c ��ang x��n xao v��� v��� ch���t th���i Formosa ��� V��ng ��ng, t��i ngh�� ���� �����n l��c vi���t b��i n��y, ����� d��nh cho:
1. C��c b���n h���c Kinh T��� v�� Kinh Doanh, ���� t���ng bi���t qua v��� �������ng cung-c���u v�� s��� v���n �����ng c���a th��� tr�����ng. N��m nh���t ��H, khi h���c nh���ng l�� thuy���t n��y, t��i ���� ng��� d��i trong gi���ng �������ng. S��� d�� t��i ng��� v�� t��i th���y kh��ng th���c t���. M�� kh��ng th���c t��� th�� r���t kh�� hi���u v�� c��ng ch���ng r�� c��� g���ng hi���u ����� l��m g��. C��ch hi���u qu��� nh���t ����� b���t l�����i h���c, l�� hi���u �������c �� ngh��a c���a ��i���u m��nh ��ang h���c. Qua b��i vi���t n��y, t��i mu���n t���n d���ng V��� Formosa nh�� m���t v�� d��� th���c t��� ����� ���ng d���ng c��c ki���n th���c kinh t��� ph��n t��ch v�� gi���i th��ch. Khi th���y n�� thi���t th���c, hy v���ng c��c b���n SV m���i s��� kh��ng ng��� ho��i nh�� t��i.
2. D�� v���y t��i v���n s��� c��� g���ng gi���i th��ch c��c ki���n th���c kinh t��� n���n t���ng m���t c��ch ����n gi���n nh���t ����� nh���ng ai ch��a t���ng h���c qua v���n c�� th��� hi���u �������c. N���u b���n c�� th��� tranh lu���n v��� c��c v���n ����� x�� h���i (d�� kh��ng h���c x�� h���i h���c), tranh lu���n v��� ch��nh tr��� (d�� kh��ng h���c ch��nh tr��� h���c), th�� t��i hy v���ng b���n c��ng c�� th��� tranh lu���n m���i th��� b���ng nh���ng ki���n th���c kinh t��� (d�� ch��a h���c qua bao gi���). T��i tin r���ng nhi���u b���n s��� h���ng th�� v���i vi���c t��m hi���u m���t c��ch t�� duy m���i.
3. Cu���i c��ng, xin d��nh b��i vi���t cho �� Nh���t, ng�����i ���� lan truy���n cho t��i n���i tr��n tr��� c���a em. D�� ki���n th���c v���n c�� h���n, t��i hy v���ng c�� th��� gi���i ����p cho em ph���n n��o v���: KTMT l�� g��?
����y kh��ng ph���i m���t b��i vi���t khoa h���c, m��nh s��� c��� g���ng ����n gi���n h��a v�� gi���i th��ch m���t c��ch d��� hi���u nh���t cho nhi���u ng�����i hi���u nh���t.
1. M�� h��nh Cung ��� C���u v�� Tr���c tr���c th��� tr�����ng
Khi n��i v��� th��� tr�����ng, nh�� c��c b���n �����u ���� bi���t, s��� c�� s��� trao �����i gi���a ng�����i b��n (Cung c���p) v�� ng�����i mua (Nhu C���u). H��nh vi trao �����i mua b��n, n��i cho ����n gi���n, �������c ph��n t��ch tr��n 2 y���u t���: Gi�� c��� v�� S��� L�����ng. Ta c�� th��� �������� th��� h��a��� cung v�� c���u nh�� trong H��nh 1.
H��nh 1.1, �������ng c���u x��� t��� ���cao ��� b��n tr��i��� xu���ng ���th���p ��� b��n ph���i���. H��nh d���ng n��y c���a �������ng c���u c�� th��� gi���i th��ch r���ng: Khi gi�� c���a m���t m���t h��ng cao (Gi�� 1), s��� l�����ng �������c mua s��� th���p (SL 1, t����ng ���ng). Khi gi�� gi���m xu���ng th���o (Gi�� 2), nhi���u ng�����i s��� c�� kh��� n��ng mua h��n, t����ng ���ng SL2 > SL1.
H��nh 1.2, �������ng cung ng�����c l���i t��� ���th���p ��� b��n tr��i��� l��n ���cao ��� b��n ph���i���. Ngh��a l�� gi�� cao (Gi�� 1), ng�����i ta s��� mu���n b��n nhi���u (SL 1). C��n gi�� xu���ng th���p (Gi�� 2), th�� ng�����i ta mu���n b��n ��t h��n (SL2 < SL1)
��i���m c��n b���ng (equilibrium) l�� n��i �������ng Cung v�� �������ng C���u c���t nhau. Ngh��a l��: Gi��cung = Gi��c���u = Gi��cb v�� SLcung = SLc���u = SLcb. N��i cho n��m na gi���n d���, c��� t�����ng t�����ng nh�� b���n ��ang ��i ch���. B���n s��� ���tr��� gi����� t��� th���p l��n cao, ng�����i b��n c��ng ���n��i th��ch��� t��� cao xu���ng th���p. Cho �����n khi gi�� b���n tr��� b���ng gi�� ng�����i b��n ch���u th�� giao d���ch s��� di���n ra.
Trong th��� tr�����ng ho��n h���o, m���i th��� s��� v���n �����ng ����� h�����ng v��� ��i���m c��n b���ng (H��nh 2) c��ng l�� ��i���m m�� n���n kinh t��� s��� hi���u qu��� nh���t v���i s���n l�����ng t���i ��u. �����nh ngh��a hi���u qu��� ��� ����y c�� ngh��a l��: ���C��� nh�� �����u vui���, ai c��ng c�� l���i v�� kh��ng ph���i ch���u b���t c��ng n��o. M���i th��� di���n ra m���t c��ch t��� nhi��n v�� kh��ng c���n b���t k��� s��� can thi���p n��o, nh�� th��� c�� ���m���t b��n tay v�� h��nh��� ��i���n khi���n m���i th��� (Adam Smith, 1759).
Ng�����i ta g���i ���� l��: Market Failure, m��nh t���m d���ch vui vui l�� Tr���c Tr���c c���a Th��� Tr�����ng.V��, kh�� th���i/ch���t th���i/t��c �����ng m��i tr�����ng l�� m���t trong s��� nh���ng tr���c tr���c ����.
2. Tr���c tr���c v���i ch���t th���i
Th��� tr�����ng ho��n h���o m�� ��� ���� ���B��n tay v�� h��nh��� d���n d���t m���i th��� hi���u qu��� v�� t���i ��u, d���a tr��n m���t ��i���u ki���n l��: Vi���c ti��u x��i/s���n xu���t c���a m���i c�� nh��n kh��ng ���nh h�����ng �����n ng�����i kh��c. Vi���c giao d���ch gi���a ng�����i mua v�� b��n kh��ng ���nh h�����ng �����n b��n th��� ba.
V�� d���, b���n ��n b��nh m��, b���n th���y ngon, b���n no. Vi���c ���� kh��ng ���nh h�����ng �����n ng�����i kh��c. Chi ph�� b���n b��� ra l�� ti���n mua ��� b��nh m��. Th��� gi���i v���n b��nh y��n, m���i s��� v���n b��nh th�����ng.
Nh��ng, khi b���n h��t thu���c, kh��i thu���c lan t���a ���nh h�����ng �����n s���c kh���e c���a ng�����i xung quanh. Chi ph�� ����� h��t thu���c �����i v���i b���n l�� ti���n mua ��i���u thu���c, nh��ng chi ph�� th���t s��� ph���i t��nh c��� ti���n l��m nguy h���i �����n s���c kh���e c���a ng�����i kh��c. V�� b���n b��� qua kho���n chi ph�� n��y (chi ph�� ngo���i lai - External Cost), n��n vi���c x��� kh��i thu���c s��� ���r������ h��n. Gi�� b���n ch���u ��� m���i m���c s��� l�����ng ti��u th��� s��� th���p h��n, �������ng c���u s��� cao h��n (H��nh 3.1) v�� ��� ��i���m c��n b���ng m���i, b���n h��t nhi���u h��n m���c b���n n��n h��t (Tr���c tr���c: SL > SLt���i ��u).
M���t v�� d��� t���t l�� vi���c �����c s��ch. Khi b���n �����c s��ch, b���n �������c th�� gi��n v�� tr��� n��n tr�� tu��� h��n. ���� l�� l���i ��ch c���a b���n. Nh��ng b���n kh��ng t��nh �����n l���i ��ch c���a nh���ng ng�����i kh��c, khi s��� hi���u bi���t c���a b���n s��� �������c lan t���a sang c��� nh���ng ng�����i xung quanh. Nh�� v���y, l���i ��ch th���c s��� c���a vi���c �����c s��ch bao g���m l���i ��ch cho b���n th��n v�� l���i ��ch cho ng�����i kh��c. Khi b���n b��� qua l���i ��ch cho ng�����i kh��c, b���n s��� th���y l���i ��ch c���a vi���c �����c s��ch �����t��� ��i m���t ch��t. Gi�� b���n ph���i b��� ra tr��� n��n ��������t h��n��� m���t ch��t ��� m���i m���c s��� l�����ng, �������ng c���u c���a b���n n���m th���p h��n (H��nh 3.2) v�� b���n kh��ng �����c s��ch nhi���u nh�� m���c b���n n��n �����c (c��ng l�� tr���c tr���c SL < SLt���i ��u).
Kinh T��� h���c g���i ���� l�� Externality, c��c s��ch gi��o khoa Kinh T��� VN d���ch l��: ���nh H�����ng Ngo���i Lai. ���� l�� khi c��i gi�� m�� c���ng �����ng ph���i g��nh ch���u (Social Cost) nhi���u h��n c��i gi�� m�� m���i c�� th��� b��� ra (Private Cost). T����ng t��� v���i tr�����ng h���p l���i ��ch, Social Benefit > Private Benefit, nh��ng m��nh s��� kh��ng t���p trung trong b��i vi���t n��y (h���n m���t b��i kh��c, v��� Gi��o D���c ch���ng h���n).
Tr��� l���i v���i v��� Formosa, nh��ng v���y r�� r��ng vi���c x��� ch���t th���i ra bi���n g��y �� nhi���m m��i tr�����ng, �����u �����c t��m c�� s��� g��y ra m���t c��i gi�� r���t l���n (Chi ph�� �� nhi���m), ���nh h�����ng �����n r���t nhi���u ng�����i tr��n m���t ph���m vi l���n l��nh th���. L���n �����n m���c kh��ng th��� b��� qua, nh��ng chi ph�� n��y �������c g��nh ch���u b���i ng�����i d��n, tr��n b���ng t��i ch��nh-k��� to��n c���a c��ng ty kh��ng h��� c�� lo���i chi ph�� n��y.
Chi ph��x�� h���i = Chi ph��s���n xu���t + Chi ph�� �� nhi���m
Theo ����ng c��u ���Cha chung kh��ng ai kh��c���, ��a s��� ch��ng ta lu��n h��nh �����ng d���a tr��n l���i ��ch-chi ph�� c���a b���n th��n m�� ��t suy ngh�� �����n h���u qu��� g��y ra cho ng�����i kh��c. C��ng t����ng t��� nh�� vi���c x��� r��c, h��t thu���c, ta nh��n nh���ng vi���c m��nh l��m ��� g��c ����� c�� nh��n v�� chi ph�� c�� nh��n nhi���u h��n. Ch��nh v�� th���, h��nh �����ng c���a chung ta kh��ng hi���u qu��� (Inefficiency): S���n xu���t nh���ng th��� x���u nhi���u h��n m���c t���i ��u v�� ti��u th��� nh���ng th��� t���t ��t h��n m���c c���n thi���t.
3. Gi���i quy���t b���ng c��ng c��� Kinh T���
Nh�� v���y gi���i quy���t v���n ����� th��� n��o? T�� duy m���t c��ch ����n gi���n v�� logic, l��m sao ����� ����a chi ph�� m���i c�� nh��n ch���u l��n ngang b���ng v���i gi�� x�� h���i ph���i ch���u, hay n��i c��ch kh��c bi���n gi�� c���a ���nh h�����ng ngo���i lai (External cost) th��nh gi�� c���a m���i c�� nh��n (Internalize).
M���t c��ng c��� Kinh T��� ph��� bi���n l��: THU���, nh�� trong H��nh 4. Ta ����a �������ng c���u trong hai tr�����ng h���p v��� l���i �������ng c���u t���i ��u, b���ng c��ch n��ng/h��� gi�� ti��u d��ng b���ng thu���.
��� thu���c l��, ta ����nh thu��� ti��u th��� �����c bi���t: Thu��� = Chi Ph��ngo���i lai T����ng t���, ����� khuy���n kh��ch �����c s��ch ra c�� thu��� �����m���, hay ng�����i ta hay d��ng c���m Tr��� Gi�� (Tr��� Gi�� = L���i ��chngo���i lai). Trong th���c t���, ch��ng ta c�� Tr��� Gi�� trong nhi���u m���t h��ng (Gi��o d���c), nh��ng ch��a c�� cho s��ch (�����c g�� c�� nh���?!)
Trong b��i vi���t, m��nh minh h���a ���nh h�����ng ngo���i lai v�� c��ng c��� thu��� tr��n h��t thu���c v�� �����c s��ch, v�� thi��n v��� h�����ng ng�����i ti��u d��ng (t��c �����ng l��n �������ng c���u). Trong c��u chuy���n c���a Formosa v�� c��c tr�����ng h���p t����ng t���, chi ph�� ngo���i lai v�� c��ng c��� thu��� s��� t��c �����ng l��n ph��a s���n xu���t (ngh��a l�� "s���a" �������ng cung). M��nh s��� kh��ng v��� ����� th��� cho �������ng cung, d��nh "�����t" cho b���n n��o mu���n "th���".
Kho���ng thu��� t��ng th��m t��� c��c s���n ph���m c�� t��c �����ng x���u (demerit goods) s��� �������c ��em ����� kh���c ph���c c��c h���u qu��� hay �����u t�� cho ph��c l���i chung. Nh�� v���y c�� th��� hi���u vai tr�� c���a thu��� l�� ����� ph��n ph���i l���i, ����nh thu��� ch��� c���n b���t ����� b�� �����p cho nh���ng ch��� c���n th��m, ph��n ph���i t��i s���n t��� n��i ��t hi���u qu��� �����n n��i hi���u qu��� h��n. Vai tr�� c���a nh�� n�����c l�� t��m ra nh���ng ch��� hi���u qu��� v�� k��m hi���u qu���, v�� x��c �����nh m���c chi ph��/l���i ��ch ngo���i lai ����� �����t m���c thu��� ph�� h���p.
M��nh cho r���ng ����y l�� m���t c��ng c��� r���t �����c th�� Kinh T���, d���a tr��n l�� thuy���t cung-c���u. V���y c��ng c��� n��y n���m ��� v��� tr�� n��o trong s��� r���t nhi���u c��ng c��� ����� gi���i quy���t? Ph��n t��ch c��� th��� trong tr�����ng h���p ch���t th���i/kh�� th���i t��� nh�� m��y.
C��ng c��� ch��� t��i, t��� �����t �����nh m���c �����n c���m ho��n to��n (thu���c kh���i ng��nh Qu���n L��)��i���m m���nh c���a c��ng c��� n��y l�� �����m b���o v��� m���t t��c �����ng v�� �����t ra m���t m���c t���i ��a ch���t th���i t��� nh�� m��y. Nh��ng h���n ch��� l�� th���c t��� kh��� n��ng v��� c��ng ngh��� k��� thu���t c�� cho ph��p ���xanh��� v�� ���s���ch��� ho��n to��n kh��ng? Vi���c �����t m���c gi���i h���n ho���c c���m ho��n to��n, �����ng ngh��a v���i vi���c c���t gi���m s���n xu���t, v�� r���t nhi���u ng�����i m���t vi���c ���nh h�����ng �����n gia ����nh con c��i. ����y l�� gi���i ph��p h��i mang h��i h�����ng ���ho��n h���o���, s��� ph�� h���p trong d��i h���n khi n���n s���n xu���t ���� c�� nh���ng ti���n b��� nh���t �����nh ����� ����p ���ng y���u t��� ���xanh���. C��n tr�����c m���t... nh���ng c��ng nh��n v���n c���n vi���c l��m.
C��ng c��� v��� gi��o d���c (thu���c kh���i ng��nh X�� H���i H���c)����y l�� m���t gi���i ph��p c���n thi���t kh��ng c���n b��n c��i g�� th��m, v�� c���n ti���n h��nh song song v���i c��c gi���i ph��p kh��c. ��i���m m���nh l�� t��nh b���n v���ng, nh��ng ��i���m y���u l�� c���n th���i gian.
C��ng c��� v��� c���i ti���n k��� thu���t (thu���c kh���i ng��nh K��� Thu���t)T����ng t��� nh�� c��ng c��� gi��o d���c
C��ng c��� Kinh T��� (C��� th���: Thu���)Thu��� ��� ����y c�� 2 �� ngh��a: M���t l��, Thu��� l��m cho vi���c x��� ch���t th���i tr��� n��n "�����t �����" h��n, l��m h���n ch��� h��nh vi g��y �� nhi���m m��i tr�����ng. Hai l��, t��� thu��� thu �������c c�� th��� �����u t�� cho c��ng c��� gi��o d���c v�� c��ng c��� c���i ti���n k��� thu���t b��n tr��n. C��� 2 c��ng vi���c �����u c���n v���n, nh��ng ��t doanh nghi���m quan t��m, r���t c���n s��� �����u t��, h��� tr��� c���a nh�� n�����c. Ngo��i ra, ��i���m m���nh c���a c��ng c��� n��y l�� c�� t��nh t���c th���i, ph�� h���p l�� m���t gi���i ph��p trong ng���n h���n ����� ch��� �����i th���i ��i���m ph�� h���p cho vi���c ���xanh ho��n to��n���. Kh��c v���i vi���c Gi��o D���c ����i h���i s��� ki��n nh���n v�� t��c �����ng t���ng nh��m ng�����i m���t v�� tr��ng c���y v��o �� th���c c���a m���i ng�����i, c��ng c��� Kinh T��� t���o ra m���t s��� thay �����i �����ng b���, thay �����i h��nh vi b���ng vi���c ����nh v��o t��i ti���n c���a h���.
��i���m h���n ch���, l�� c���n s��� nghi��m t��c v�� minh b���ch trong qu���n l�� v�� theo d��i.
4. Vai tr�� c���a nghi��n c���u Kinh T���
Quay l���i c��u h���i ���Kinh T��� M��i Tr�����ng��� l�� g��? Kh��ng ch��� c�� m��i tr�����ng, ch��ng ta c��n c�� Kinh T��� Gi��o D���c, Kinh T��� S���c Kh���e, Kinh T��� T��i Nguy��n��� Tuy nghi��n c���u ��� c��c ng��nh r���t kh��c nhau, nh��ng �����c ��i���m chung, n��i n��m na, l��: ��i ��o �����c. ��o �����c s��� hi���u qu��� c���a c��c ho���t �����ng Kinh T���, s��� hi���u qu��� c���a c��c ch��nh s��ch, s��� hi���u qu��� c���a c��c quy���t �����nh "to b���".
��o �����c v�� thi���t k��� c��ng c��� kh���c ph���c tr���c tr���c th��� tr�����ngTrong c��ng c��� Thu��� ����� c���p b��n tr��n, nhi���m v��� c���a c��c nh�� kinh t��� l�� ��i ��o �����c c��c t��c h���i m�� ng�����i kh��c ph���i g��nh ch���u, g���m c��� s���c kh���e, t��i nguy��n, ngu���n thu nh���p, t��� tr�����c m���t cho �����n l��u d��i. T��� kho���n ch�� ph�� x�� h���i g��nh ch���u, m���c thu��� �������c ki���n ngh���. Sau khi c��ng c��� thu��� ���� �������c ��p d���ng, c��c nh�� kinh t��� l���i ��i ��o �����c ti���p xem th��� tr�����ng ����n nh���n gi���i ph��p ���� th��� n��o, c���n ch���nh s���a th��m b���t ch��� n��o.
Ph��n t��ch Hi���u Qu��� Kinh T���: L���i ��ch ��� chi ph�� (Cost and Benefit Analysis)C��ng gi���ng nh�� m���t doanh nghi���p, khi nh�� n�����c quy���t �����nh ban h��nh m���t ch��nh s��ch hay th��ng qua m���t quy���t �����nh thi c��ng, l��m �������ng, m��� nh�� m��y, tr�����c h���t c���n ph��n t��ch l���i ��ch v�� m���t m��t. V�� d���, vi���c x��y m���t nh�� m��y, c��i l���i l�� t��ng GDP, t���o ra c��ng ��n vi���c l��m cho nhi���u ng�����i, t���o ra s���n ph���m cho ti��u th���, t���o ra c���a c��i v���t ch���t cho s��� ph��t tri���n. Nh��ng �����ng th���i c��ng c�� c��i gi��, nh�� chi ph�� thi c��ng, chi ph�� qu���n l��, t��c �����ng �����n m��i tr�����ng, t��c �����ng �����n x�� h���i. S��� kh��c bi���t c���a m���t ph��n t��ch Kinh T��� v���i m���t ph��n t��ch Kinh Doanh, l�� trong Kinh T���, c��c y���u t��� kh��ng n���m tr��n b���n k�� t��i ch��nh, kh��ng c�� gi�� tr��� th��� tr�����ng nh�� s���c kh���e, sinh m���ng, m��i tr�����ng, s��� tho���i m��i c���a ng�����i d��n �����u �������c t��nh �����n. T��nh c��� trong ng���n h���n v�� trong d��i h���n, c��c nh�� kinh t��� ����a c��c l���i ��ch v�� chi ph�� trong t����ng lai v��� hi���n t���i b���ng c��ch nh��n cho n�� m���t h��� s��� ho��n �����i (discounting rate). Gi���ng nh�� t��� ti���n Vi���t sang ti���n ���� c�� t��� gi�� ho��n �����i, th�� ti���n c���a t����ng lai th��nh ti���n ��� hi���n t���i c��ng c�� t��� gi�� ri��ng.
B���t k��� vi���c ��o �����c n��o c��ng c���n ����n v���, ����n vi ����� ��o gi�� tr��� trong Kinh T��� l�� ti���n. C��c nh�� kinh t��� s��� c�� nh���ng k��� thu���t kh��c nhau ����� �����c t��nh c��c l���i ��ch v�� chi ph�� v�� cho n�� m���t gi�� ti���n (k��� c��� khi n�� kh��ng th��� mua b��n tr��n th��� tr�����ng). C���ng h���t l���i, xem cu���i c��ng m��nh �������c ��m hay d����ng ti���n t��� m���t quy���t �����nh.
5. T��n nhi���m ���� m���t?
Thi���u ng�����i ��o �����c
N���u nh�� c��c d��� ��n ���� �������c duy���t m�� sau ���� n���y sinh c��c v���n �����, th�� c�� l��� l�� v�� thi���u s��� ��o �����c l���i ��ch ��� chi ph�� tr�����c khi ch���p thu���n. C�� th��� l�� kh��ng h��� ��o �����c, ho���c c�� th��� ��o cho c��, ho���c c�� th��� ��o m�� thi���u (Kh��� n��ng l���n l�� b��� qua c��c t��c �����ng m��i tr�����ng v�� x�� h���i), ho���c ��o �����c ����ng ho��ng nh��ng ng�����i ra quy���t �����nh kh��ng h��� c��n nh���c �����n.
M��nh v���a n��i c�� kh��� n��ng l���n l�� c��c t��c �����ng m��i tr�����ng v�� x�� h���i b��� b��� qua. ��i���u n��y c�� th��� v�� ng�����i ��o c��ng kh��ng h��� quan t��m �����n, ho���c c�� quan t��m nh��ng kh��ng th��� ����a ra �����c t��nh trong b��o c��o v�� kh��ng ����� kh��� n��ng (bao g���m c�� s��� th��ng tin, ngu���n l���c �����n ti���n h��nh nghi��n c���u v�� c��� gi���i h���n v��� m���t tr��nh �����).
Thi���u c��� v��� nh��n l���c (ch���y m��u ch���t x��m v�� c��ng kh��ng nhi���u ng�����i ch���n theo ng��nh nghi��n c���u kinh t��� - ch��nh s��ch), thi���u c��� v��� h��� tr��� c���a nh�� n�����c ����� ti���n h��nh nh���ng nghi��n c���u th���t s��� c�� ���nh h�����ng v�� mang t��nh n���n t���ng. M���i nghi��n c���u v�� ph��n t��ch hi���u qu��� kinh t��� �����u c���n d���a tr��n c��c nghi��n c���u tr�����c. V�� d���, c���n c�� m���t nghi��n c���u t��� tr�����c v��� t��c �����ng c���a nh�� m��y �����n t��i nguy��n bi���n v�� sinh k��� ng�� d��n, c��� th��� m���t m��t ���� �����nh l�����ng l�� bao nhi��u, th�� khi ��o l�����ng hi���u qu��� kinh t��� cho m���t d��� ��n nh�� m��y, ng�����i ta m���i c�� c�� s��� ����� �����c t��nh. Nh���ng nghi��n c���u quan tr���ng v�� l���n nh�� v���y kh��ng th��� ti���n h��nh ����n l���, trong ph���m vi tr�����ng ��H, b���ng ng��n s��ch c���a tr�����ng ��H m�� c���n �����u t�� l���n c���a nh�� n�����c. Cu���i c��ng l�� thi���u s��� �����nh h�����ng. C��c nghi��n c���u Kinh T��� ��� Vi���t Nam kh��ng h��� ��t, nh��ng d��ng �������c th�� kh��ng nhi���u, �����c bi���t c��c kinh t��� mang t��nh �����nh l�����ng.
C�� nh��n m��nh, ��ang l��m kh��a lu���n li��n quan �����n Hi���u Qu��� Gi��o D���c, c�� ����� c���p �����n Vi���t Nam, v�� ch��nh m��nh c��ng th���y kh���n �����n v�� qu�� thi���u s��� li���u th���ng k�� v�� c��c nghi��n c���u n���n t���ng �������c ti���n h��nh t��� tr�����c. Nhi���u khi r���t mu���n l��m v��� Vi���t Nam m�� th���y qu�� b���c x��c v�� s��� thi���u th���n d��� li���u.
T��n nhi���mN��i ra th�� bu���n, nh�� s��� th���t l�� t��n nhi���m c���a ng�����i d��n d��nh cho nh�� n�����c ta qu�� th���p. Trong b���i c���nh t��n nhi���m th���p, th�� b���t k��� ch��nh s��ch hay quy���t �����nh n��o c���a nh�� n�����c d�� ����ng hay sai, �����u b��� nghi ng��� v�� kh��ng ph��t huy �������c t��c d���ng c���a n��. V�� sao l���i m���t t��n nhi���m, th�� h���n l�� c���n m���t c��u tr��� l���i d��i, m��nh s��� kh��ng ����� c���p trong b��i vi���t n��y.
S��� Minh B���ch v�� Nghi��n c���u �����c l���pM���t trong nh���ng gi���i ph��p ng���n h���n ����� kh��i ph���c t��n nhi���m (��� ch���ng m���c n��o ����) l�� s��� c��ng khai minh b���ch th��ng tin v�� h�����ng gi���i quy���t. Nh���ng c��u tr��� l���i v�� gi���i ph��p h���p l��, th���a ����ng, k���p th���i h���t s���c c���n thi���t. D��i h���n h��n, m���t gi���i ph��p ����� kh��i ph���c minh b���ch l�� �����u t�� v�� t���o l���p c��c c�� quan nghi��n c���u �����c l���p (kh��ng thu���c nh�� n�����c, kh��ng ch���u s��� chi ph���i c���a nh�� n�����c). C��c c�� quan n��y s��� ti���n h��nh nh���ng ��o �����c �����c l���p v�� cung c���p th��ng tin cho �����i ch��ng. ����y v���a l�� m���t gi���i ph��p l��m gi��u th��m cho d��� li���u nghi��n c���u n���n t���ng v��� Kinh t��� ��� Vi���t Nam, v���a ki���m so��t v�� ��o �����c c��c ho���t �����ng kinh t���, v���a ���v���t v��c��� v��� m���t t��n nhi���m.
6. K���t
Trong b��i vi���t n��y, m��nh ���� ph��n t��ch v��� ch���t th���i Formosa tr��n n���n t���ng Kinh T��� c��n b���n l�� cung-c���u v�� tr���c tr���c th��� tr�����ng do ���nh h�����ng ngo���i lai. T��� ����, m��nh ����� c���p �����n c��ng c��� Kinh t��� ����� gi���i quy���t v���n ����� (c��� th��� ��� ����y l�� Thu���). Nh���m gi��p c��c b���n hi���u r�� h��n v��� t�� duy Kinh T���, m��nh c�� so s��nh v��� th��� c���a c��ng c��� kinh t��� so v���i c��c c��ng c��� kh���c trong vi���c gi���m �� nhi���m.
Cu���i c��ng, m��nh nh���c �����n c��c nh�� Kinh t��� nh�� ng�����i ��o �����c ����� thi���t k��� c��c c��ng c���, c��ng nh�� cung c���p th��ng tin v��� l���i ��ch ��� chi ph�� c���a m���i quy���t �����nh/ch��nh s��ch/d��� ��n. ����� cu���i c��ng ��i �����n m���t k���t lu���n l��: Nh�� n�����c c���n �����u t��, �����nh h�����ng v�� h��� tr��� th��nh l���p nh���ng c�� quan nghi��n c���u �����c l���p (kh��ng ch���u t��c �����ng c���a nh�� n�����c) ����� ti���n h��nh nghi��n c���u, ��o �����c, gi��m s��t v�� cung c���p th��ng tin minh b���ch, kh��ch quan nh���m kh��i ph���c t��n nhi���m.
Invisible Hand Theory (Adam Smith)
Published on April 27, 2016 15:32
Formosa: Cung-Cầu, Trục Trặc của thị trường và Tín nhiệm đã mất
0. Kinh tế Môi Trường là gì?
Cách đây 2 năm, tôi biết Ý Nhật trong một hội thảo cho giới trẻ về phát triển bền vững. Lần đó, trong phần về Kinh Tế Môi Trường (KTMT), có một chuyện rất buồn cười là khi các bạn trẻ ở các ngành khác (như kỹ sư, môi trường, công nghệ,... nói chung không liên quan đến Kinh Tế) tham gia thảo luận, đa số các bạn đều nhìn “Kinh Tế” như phe phản diện. Trong lần ấy, tôi thấy em là người băn khoăn nhiều nhất rằng: “KTMT là gì?”
Sau đó, tôi lại bắt gặp em trong rất nhiều hội thảo khác nhau về môi trường. Nơi nào em đến cũng đem theo sự trăn trở - "Rốt cuộc KTMT là gì?". Đa phần mọi người đề cập đến KTMT ở Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR – Corporate Social Responsibility), ở các quy định rằng buộc, về làm sao để Kinh Tế (KT) và Môi Trường (MT) chung sống hòa thuận với nhau. Người ta nói về KT như một thứ cần chế ngự và dung hòa, nhiều hơn một công cụ để bảo vệ môi trường. Trong một quán nước, Nhật bảo với tôi: “Lúc nào em cũng muốn tìm hiểu về KTMT, nhưng chưa bao giờ em có được câu trả lời thỏa đáng và rõ ràng. Lúc nào em cũng tin KTMT là điều gì đó nhiều hơn những điều mọi người vẫn nói”.
Nỗi trăn trở của em, từ đó, cũng lan luôn sang tôi. Nhưng lúc đó, tôi chưa đủ kiến thức để giải đáp cùng em. Dù vậy, 2 năm trôi qua, tôi vẫn nhớ. Dù có thể bây giờ, Nhật đã chọn một mối bận tâm khác cho mình, thì tôi vẫn cứ nhớ. Đến khi sang London học về Kinh Tế và Chính Sách, bài tiểu luận đầu tiên tôi viết cũng về vụ gian lận khí thải của Volkswagen (2016). Càng học hỏi, lời giải đáp tôi muốn dành cho em càng rõ ràng. Nhưng rồi, sự thú vị này cứ chắp nối sự thú vị kia, và mãi tôi cứ thấy có quá nhiều thứ tôi chưa học. Rồi, tôi cứ ngần ngừ mãi chưa viết ra.Nhân lúc đang xôn xao về vụ chất thải Formosa ở Vũng Áng, tôi nghĩ đã đến lúc viết bài này, để dành cho:
1. Các bạn học Kinh Tế và Kinh Doanh, đã từng biết qua về đường cung-cầu và sự vận động của thị trường. Năm nhất ĐH, khi học những lý thuyết này, tôi đã ngủ dài trong giảng đường. Sở dĩ tôi ngủ vì tôi thấy không thực tế. Mà không thực tế thì rất khó hiểu và cũng chẳng rõ cố gắng hiểu để làm gì. Cách hiệu quả nhất để bớt lười học, là hiểu được ý nghĩa của điều mình đang học. Qua bài viết này, tôi muốn tận dụng Vụ Formosa như một ví dụ thực tế để ứng dụng các kiến thức kinh tế phân tích và giải thích. Khi thấy nó thiết thực, hy vọng các bạn SV mới sẽ không ngủ hoài như tôi.
2. Dù vậy tôi vẫn sẽ cố gắng giải thích các kiến thức kinh tế nền tảng một cách đơn giản nhất để những ai chưa từng học qua vẫn có thể hiểu được. Nếu bạn có thể tranh luận về các vấn đề xã hội (dù không học xã hội học), tranh luận về chính trị (dù không học chính trị học), thì tôi hy vọng bạn cũng có thể tranh luận mọi thứ bằng những kiến thức kinh tế (dù chưa học qua bao giờ). Tôi tin rằng nhiều bạn sẽ hứng thú với việc tìm hiểu một cách tư duy mới.
3. Cuối cùng, xin dành bài viết cho Ý Nhật, người đã lan truyền cho tôi nỗi trăn trở của em. Dù kiến thức vẫn có hạn, tôi hy vọng có thể giải đáp cho em phần nào về: KTMT là gì?
Đây không phải một bài viết khoa học, mình sẽ cố gắng đơn giản hóa và giải thích một cách dễ hiểu nhất cho nhiều người hiểu nhất.
1. Mô hình Cung – Cầu và Trục trặc thị trường
Khi nói về thị trường, như các bạn đều đã biết, sẽ có sự trao đổi giữa người bán (Cung cấp) và người mua (Nhu Cầu). Hành vi trao đổi mua bán, nói cho đơn giản, được phân tích trên 2 yếu tố: Giá cả và Số Lượng. Ta có thể “đồ thị hóa” cung và cầu như trong Hình 1.
Hình 1.1, đường cầu xổ từ “cao – bên trái” xuống “thấp – bên phải”. Hình dạng này của đường cầu có thể giải thích rằng: Khi giá của một mặt hàng cao (Giá 1), số lượng được mua sẽ thấp (SL 1, tương ứng). Khi giá giảm xuống thấo (Giá 2), nhiều người sẽ có khả năng mua hơn, tương ứng SL2 > SL1.
Hình 1.2, đường cung ngược lại từ “thấp – bên trái” lên “cao – bên phải”. Nghĩa là giá cao (Giá 1), người ta sẽ muốn bán nhiều (SL 1). Còn giá xuống thấp (Giá 2), thì người ta muốn bán ít hơn (SL2 < SL1)
Điểm cân bằng (equilibrium) là nơi đường Cung và đường Cầu cắt nhau. Nghĩa là: Giácung = Giácầu = Giácb và SLcung = SLcầu = SLcb. Nói cho nôm na giản dị, cứ tưởng tượng như bạn đang đi chợ. Bạn sẽ “trả giá” từ thấp lên cao, người bán cũng “nói thách” từ cao xuống thấp. Cho đến khi giá bạn trả bằng giá người bán chịu thì giao dịch sẽ diễn ra.
Trong thị trường hoàn hảo, mọi thứ sẽ vận động để hướng về điểm cân bằng (Hình 2) cũng là điểm mà nền kinh tế sẽ hiệu quả nhất với sản lượng tối ưu. Định nghĩa hiệu quả ở đây có nghĩa là: “Cả nhà đều vui”, ai cũng có lợi và không phải chịu bất công nào. Mọi thứ diễn ra một cách tự nhiên và không cần bất kỳ sự can thiệp nào, như thể có “một bàn tay vô hình

Thực tế thì… thị trường không hoàn hảo. Nó bị chi phối bởi nhiều yếu tố khác nhau, khiến cho nền Kinh Tế không nằm ở điểm cân bằng và sản lượng tối ưu nữa. Và ở một điểm khác điểm cân bằng/sản lượng tối ưu, sẽ có một bộ phận nào đó trong xã hội chịu mất mát – thiệt thòi.
Người ta gọi đó là: Market Failure, mình tạm dịch vui vui là Trục Trặc của Thị Trường.Và, khí thải/chất thải/tác động môi trường là một trong số những trục trặc đó.
2. Trục trặc với chất thải
Thị trường hoàn hảo mà ở đó “Bàn tay vô hình” dẫn dắt mọi thứ hiệu quả và tối ưu, dựa trên một điều kiện là: Việc tiêu xài/sản xuất của mỗi cá nhân không ảnh hưởng đến người khác. Việc giao dịch giữa người mua và bán không ảnh hưởng đến bên thứ ba.
Ví dụ, bạn ăn bánh mì, bạn thấy ngon, bạn no. Việc đó không ảnh hưởng đến người khác. Chi phí bạn bỏ ra là tiền mua ổ bánh mì. Thế giới vẫn bình yên, mọi sự vẫn bình thường.
Nhưng, khi bạn hút thuốc, khói thuốc lan tỏa ảnh hưởng đến sức khỏe của người xung quanh. Chi phí để hút thuốc đối với bạn là tiền mua điếu thuốc, nhưng chi phí thật sự phải tính cả tiền làm nguy hại đến sức khỏe của người khác. Vì bạn bỏ qua khoản chi phí này (chi phí ngoại lai - External Cost), nên việc xả khói thuốc sẽ “rẻ” hơn. Giá bạn chịu ở mỗi mức số lượng tiêu thụ sẽ thấp hơn, đường cầu sẽ cao hơn (Hình 3.1) và ở điểm cân bằng mới, bạn hút nhiều hơn mức bạn nên hút (Trục trặc: SL > SLtối ưu).
Một ví dụ tốt là việc đọc sách. Khi bạn đọc sách, bạn được thư giãn và trở nên trí tuệ hơn. Đó là lợi ích của bạn. Nhưng bạn không tính đến lợi ích của những người khác, khi sự hiểu biết của bạn sẽ được lan tỏa sang cả những người xung quanh. Như vậy, lợi ích thực sự của việc đọc sách bao gồm lợi ích cho bản thân và lợi ích cho người khác. Khi bạn bỏ qua lợi ích cho người khác, bạn sẽ thấy lợi ích của việc đọc sách “ít” đi một chút. Giá bạn phải bỏ ra trở nên “đắt hơn” một chút ở mỗi mức số lượng, đường cầu của bạn nằm thấp hơn (Hình 3.2) và bạn không đọc sách nhiều như mức bạn nên đọc (cũng là trục trặc SL < SLtối ưu).

Kinh Tế học gọi đó là Externality, các sách giáo khoa Kinh Tế VN dịch là: Ảnh Hưởng Ngoại Lai. Đó là khi cái giá mà cộng đồng phải gánh chịu (Social Cost) nhiều hơn cái giá mà mỗi cá thể bỏ ra (Private Cost). Tương tự với trường hợp lợi ích, Social Benefit > Private Benefit, nhưng mình sẽ không tập trung trong bài viết này (hẹn một bài khác, về Giáo Dục chẳng hạn).
Trở lại với vụ Formosa, nhưng vậy rõ ràng việc xả chất thải ra biển gây ô nhiễm môi trường, đầu độc tôm cá sẽ gây ra một cái giá rất lớn (Chi phí ô nhiễm), ảnh hưởng đến rất nhiều người trên một phạm vi lớn lãnh thổ. Lớn đến mức không thể bỏ qua, nhưng chi phí này được gánh chịu bởi người dân, trên bảng tài chính-kế toán của công ty không hề có loại chi phí này.
Chi phíxã hội = Chi phísản xuất + Chi phí ô nhiễm
Theo đúng câu “Cha chung không ai khóc”, đa số chúng ta luôn hành động dựa trên lợi ích-chi phí của bản thân mà ít suy nghĩ đến hậu quả gây ra cho người khác. Cũng tương tự như việc xả rác, hút thuốc, ta nhìn những việc mình làm ở góc độ cá nhân và chi phí cá nhân nhiều hơn. Chính vì thế, hành động của chung ta không hiệu quả (Inefficiency): Sản xuất những thứ xấu nhiều hơn mức tối ưu và tiêu thụ những thứ tốt ít hơn mức cần thiết.
3. Giải quyết bằng công cụ Kinh Tế
Như vậy giải quyết vấn đề thế nào? Tư duy một cách đơn giản và logic, làm sao để đưa chi phí mỗi cá nhân chịu lên ngang bằng với giá xã hội phải chịu, hay nói cách khác biến giá của ảnh hưởng ngoại lai (External cost) thành giá của mỗi cá nhân (Internalize).
Một công cụ Kinh Tế phổ biến là: THUẾ, như trong Hình 4. Ta đưa đường cầu trong hai trường hợp về lại đường cầu tối ưu, bằng cách nâng/hạ giá tiêu dùng bằng thuế.

Ở thuốc lá, ta đánh thuế tiêu thụ đặc biệt: Thuế = Chi Phíngoại lai Tương tự, để khuyến khích đọc sách ra có thuế “âm”, hay người ta hay dùng cụm Trợ Giá (Trợ Giá = Lợi íchngoại lai). Trong thực tế, chúng ta có Trợ Giá trong nhiều mặt hàng (Giáo dục), nhưng chưa có cho sách (Ước gì có nhỉ?!)
Trong bài viết, mình minh họa ảnh hưởng ngoại lai và công cụ thuế trên hút thuốc và đọc sách, và thiên về hướng người tiêu dùng (tác động lên đường cầu). Trong câu chuyện của Formosa và các trường hợp tương tự, chi phí ngoại lai và công cụ thuế sẽ tác động lên phía sản xuất (nghĩa là "sửa" đường cung). Mình sẽ không vẽ đồ thị cho đường cung, dành "đất" cho bạn nào muốn "thử".
Khoảng thuế tăng thêm từ các sản phẩm có tác động xấu (demerit goods) sẽ được đem để khắc phục các hậu quả hay đầu tư cho phúc lợi chung. Như vậy có thể hiểu vai trò của thuế là để phân phối lại, đánh thuế chỗ cần bớt để bù đắp cho những chỗ cần thêm, phân phối tài sản từ nơi ít hiểu quả đến nơi hiệu quả hơn. Vai trò của nhà nước là tìm ra những chỗ hiệu quả và kém hiệu quả, và xác định mức chi phí/lợi ích ngoại lai để đặt mức thuế phù hợp.
Mình cho rằng đây là một công cụ rất đặc thù Kinh Tế, dựa trên lý thuyết cung-cầu. Vậy công cụ này nằm ở vị trí nào trong số rất nhiều công cụ để giải quyết? Phân tích cụ thể trong trường hợp chất thải/khí thải từ nhà máy.
Công cụ chế tài, từ đặt định mức đến cấm hoàn toàn (thuộc khối ngành Quản Lý)Điểm mạnh của công cụ này là đảm bảo về mặt tác động vì đặt ra một mức tối đa chất thải từ nhà máy. Nhưng hạn chế là thực tế khả năng về công nghệ kỹ thuật có cho phép “xanh” và “sạch” hoàn toàn không? Việc đặt mức giới hạn hoặc cấm hoàn toàn, đồng nghĩa với việc cắt giảm sản xuất, và rất nhiều người mất việc ảnh hưởng đến gia đình con cái. Đây là giải pháp hơi mang hơi hướng “hoàn hảo”, sẽ phù hợp trong dài hạn khi nền sản xuất đã có những tiến bộ nhất định để đáp ứng yếu tố “xanh”. Còn trước mắt... những công nhân vẫn cần việc làm.
Công cụ về giáo dục (thuộc khối ngành Xã Hội Học)Đây là một giải pháp cần thiết không cần bàn cãi gì thêm, và cần tiến hành song song với các giải pháp khác. Điểm mạnh là tính bền vững, nhưng điểm yếu là cần thời gian.
Công cụ về cải tiến kỹ thuật (thuộc khối ngành Kỹ Thuật)Tương tự như công cụ giáo dục
Công cụ Kinh Tế (Cụ thể: Thuế)Thuế ở đây có 2 ý nghĩa: Một là, Thuế làm cho việc xả chất thải trở nên "đắt đỏ" hơn, làm hạn chế hành vi gây ô nhiễm môi trường. Hai là, từ thuế thu được có thể đầu tư cho công cụ giáo dục và công cụ cải tiến kỹ thuật bên trên. Cả 2 công việc đều cần vốn, nhưng ít doanh nghiệm quan tâm, rất cần sự đầu tư, hỗ trợ của nhà nước. Ngoài ra, điểm mạnh của công cụ này là có tính tức thời, phù hợp là một giải pháp trong ngắn hạn để chờ đợi thời điểm phù hợp cho việc “xanh hoàn toàn”. Khác với việc Giáo Dục đòi hỏi sự kiên nhẫn và tác động từng nhóm người một và trông cậy vào ý thức của mọi người, công cụ Kinh Tế tạo ra một sự thay đổi đồng bộ, thay đổi hành vi bằng việc đánh vào túi tiền của họ.
Điểm hạn chế, là cần sự nghiêm túc và minh bạch trong quản lý và theo dõi.
4. Vai trò của nghiên cứu Kinh Tế
Quay lại câu hỏi “Kinh Tế Môi Trường” là gì? Không chỉ có môi trường, chúng ta còn có Kinh Tế Giáo Dục, Kinh Tế Sức Khỏe, Kinh Tế Tài Nguyên… Tuy nghiên cứu ở các ngành rất khác nhau, nhưng đặc điểm chung, nói nôm na, là: Đi Đo Đạc. Đo đạc sự hiểu quả của các hoạt động Kinh Tế, sự hiệu quả của các chính sách, sự hiệu quả của các quyết định "to bự".
Đo đạc và thiết kế công cụ khắc phục trục trặc thị trườngTrong công cụ Thuế đề cập bên trên, nhiệm vụ của các nhà kinh tế là đi đo đạc các tác hại mà người khác phải gánh chịu, gồm cả sức khỏe, tài nguyên, nguồn thu nhập, từ trước mắt cho đến lâu dài. Từ khoản chí phí xã hội gánh chịu, mức thuế được kiến nghị. Sau khi công cụ thuế đã được áp dụng, các nhà kinh tế lại đi đo đạc tiếp xem thị trường đón nhận giải pháp đó thế nào, cần chỉnh sửa thêm bớt chỗ nào.
Phân tích Hiệu Quả Kinh Tế: Lợi ích – chi phí (Cost and Benefit Analysis)Cũng giống như một doanh nghiệp, khi nhà nước quyết định ban hành một chính sách hay thông qua một quyết định thi công, làm đường, mở nhà máy, trước hết cần phân tích lợi ích và mất mát. Ví dụ, việc xây một nhà máy, cái lợi là tăng GDP, tạo ra công ăn việc làm cho nhiều người, tạo ra sản phẩm cho tiêu thụ, tạo ra của cái vật chất cho sự phát triển. Nhưng đồng thời cũng có cái giá, như chi phí thi công, chi phí quản lý, tác động đến môi trường, tác động đến xã hội. Sự khác biệt của một phân tích Kinh Tế với một phân tích Kinh Doanh, là trong Kinh Tế, các yếu tố không nằm trên bản kê tài chính, không có giá trị thị trường như sức khỏe, sinh mạng, môi trường, sự thoải mái của người dân đều được tính đến. Tính cả trong ngắn hạn và trong dài hạn, các nhà kinh tế đưa các lợi ích và chi phí trong tương lai về hiện tại bằng cách nhân cho nó một hệ số hoán đổi (discounting rate). Giống như từ tiền Việt sang tiền Đô có tỷ giá hoán đội, thì tiền của tương lai thành tiền ở hiện tại cũng có tỷ giá riêng.
Bất kỳ việc đo đạc nào cũng cần đơn vị, đơn vi để đo giá trị trong Kinh Tế là tiền. Các nhà kinh tế sẽ có những kỹ thuật khác nhau để ước tính các lợi ích và chi phí và cho nó một giá tiền (kể cả khi nó không thể mua bán trên thị trường). Cộng hết lại, xem cuối cùng mình được âm hay dương tiền từ một quyết định.
5. Tín nhiệm đã mất?
Thiếu người đo đạc
Nếu như các dự án đã được duyệt mà sau đó nảy sinh các vấn đề, thì có lẽ là vì thiếu sự đo đạc lợi ích – chi phí trước khi chấp thuận. Có thể là không hề đo đạc, hoặc có thể đo cho có, hoặc có thể đo mà thiếu (Khả năng lớn là bỏ qua các tác động môi trường và xã hội), hoặc đo đạc đàng hoàng nhưng người ra quyết định không hề cân nhắc đến.
Mình vừa nói có khả năng lớn là các tác động môi trường và xã hội bị bỏ qua. Điều này có thể vì người đo cũng không hề quan tâm đến, hoặc có quan tâm nhưng không thể đưa ra ước tình trong báo cáo vì không đủ khả năng (bao gồm cơ sở thông tin, nguồn lực đển tiến hành nghiên cứu và cả giới hạn về mặt trình độ).
Thiếu cả về nhân lực (chảy máu chất xám và cũng không nhiều người chọn theo ngành nghiên cứu kinh tế - chính sách), thiếu cả về hỗ trợ của nhà nước để tiến hành những nghiên cứu thật sự có ảnh hưởng và mang tính nền tảng. Mọi nghiên cứu và phân tích hiệu quả kinh tế đều cần dựa trên các nghiên cứu trước. Ví dụ, cần có một nghiên cứu từ trước về tác động của nhà máy đến tài nguyên biển và sinh kế ngư dân, cụ thể mất mát đó định lượng là bao nhiêu, thì khi đo lường hiệu quả kinh tế cho một dự án nhà máy, người ta mới có cơ sở để ước tính. Những nghiên cứu quan trọng và lớn như vậy không thể tiến hành đơn lẻ, trong phạm vi trường ĐH, bằng ngân sách của trường ĐH mà cần đầu tư lớn của nhà nước. Cuối cùng là thiếu sự định hướng. Các nghiên cứu Kinh Tế ở Việt Nam không hề ít, nhưng dùng được thì không nhiều, đặc biệt các kinh tế mang tính định lượng.
Cá nhân mình, đang làm khóa luận liên quan đến Hiệu Quả Giáo Dục, có đề cập đến Việt Nam, và chính mình cũng thấy khốn đốn vì quá thiếu số liệu thống kê và các nghiên cứu nền tảng được tiến hành từ trước. Nhiều khi rất muốn làm về Việt Nam mà thấy quá bức xúc vì sự thiếu thốn dữ liệu.
Tín nhiệmNói ra thì buồn, như sự thật là tín nhiệm của người dân dành cho nhà nước ta quá thấp. Trong bối cảnh tín nhiệm thấp, thì bất kỳ chính sách hay quyết định nào của nhà nước dù đúng hay sai, đều bị nghi ngờ và không phát huy được tác dụng của nó. Vì sao lại mất tín nhiệm, thì hẳn là cần một câu trả lời dài, mình sẽ không đề cập trong bài viết này.
Sự Minh Bạch và Nghiên cứu độc lậpMột trong những giải pháp ngắn hạn để khôi phục tín nhiệm (ở chừng mực nào đó) là sự công khai minh bạch thông tin và hướng giải quyết. Những câu trả lời và giải pháp hợp lý, thỏa đáng, kịp thời hết sức cần thiết. Dài hạn hơn, một giải pháp để khôi phục minh bạch là đầu tư và tạo lập các cơ quan nghiên cứu độc lập (không thuộc nhà nước, không chịu sự chi phối của nhà nước). Các cơ quan này sẽ tiến hành những đo đạc độc lập và cung cấp thông tin cho đại chúng. Đây vừa là một giải pháp làm giàu thêm cho dữ liệu nghiên cứu nền tảng về Kinh tế ở Việt Nam, vừa kiểm soát và đo đạc các hoạt động kinh tế, vừa “vớt vác” về mặt tín nhiệm.
6. Kết
Trong bài viết này, mình đã phân tích vụ chất thải Formosa trên nền tảng Kinh Tế căn bản là cung-cầu và trục trặc thị trường do ảnh hưởng ngoại lai. Từ đó, mình đề cập đến công cụ Kinh tế để giải quyết vấn đề (cụ thể ở đây là Thuế). Nhằm giúp các bạn hiểu rõ hơn về tư duy Kinh Tế, mình có so sánh vị thế của công cụ kinh tế so với các công cụ khắc trong việc giảm ô nhiễm.
Cuối cùng, mình nhắc đến các nhà Kinh tế như người đo đạc để thiết kế các công cụ, cũng như cung cấp thông tin về lợi ích – chi phí của mỗi quyết định/chính sách/dự án. Để cuối cùng đi đến một kết luận là: Nhà nước cần đầu tư, định hướng và hỗ trợ thành lập những cơ quan nghiên cứu độc lập (không chịu tác động của nhà nước) để tiến hành nghiên cứu, đo đạc, giám sát và cung cấp thông tin minh bạch, khách quan nhằm khôi phục tín nhiệm.
Invisible Hand Theory (Adam Smith)
Published on April 27, 2016 15:32
March 15, 2016
START-UP: T��� ����u v�� �����n ����u?
Dang Huynh Mai Anh[1]
Trong v��i n��m tr��� l���i ����y, ���Start-up��� (Kh���i nghi���p) hay ���Entrepreneurship��� b���t �����u tr��� th��nh nh���ng t��� kh��a ph��� bi���n, nh���t l�� trong gi���i tr���. ���� l�� m���t xu th��� t���t y���u, kh��ng ��t nh���ng nh�� kinh t��� h���c n���i ti���ng th��� gi���i hi���n nay xem entrepreneur l�� �����ng l���c trung t��m c���a ph��t tri���n.
Jean-Baptise Say, t��c gi��� cu���n Treatise on Political Economy (1803), ���� b���t �����u ����� c���p �����n entrepreneur nh�� m���t nh��m doanh nghi���p ����a vi���c s��� d���ng c��c t��i nguy��n kinh t��� (g���m t��i ch��nh, nh��n l���c v�� v���t ch���t) l��n m���t m���c cao h��n v��� s��� hi���u qu���. Trong qu�� tr��nh ph��t tri���n, khi ���� s���p ch���m ng�����ng gi���i h���n t��� nhi��n (v��� t��i nguy��n v�� ��i���u ki���n t��� nhi��n), n���n kinh t��� s��� kh�� c�� th��� ti���p t���c t��ng tr�����ng m�� kh��ng c�� nh���ng s��ng t���o v�� �����t ph�� trong ph����ng th���c s���n xu���t. Entrepreneurship c�� vai tr�� �����c bi���t quan tr���ng trong vi���c t��m ra v�� l��m nh���ng vi���c ch��a t���ng c�� ti���n l���, th��c �����y vi���c t��m ra c��i m���i.
Trong b��i vi���t n��y, t��� g��c nh��n kinh t���, t��i hy v���ng c�� th��� ti���p c���n v���n ����� entrepreneurship ��� c��� m���t t��ch c���c v�� h���n ch���, m���t c��ch kh��ch quan (kh��ng ���th���n t�����ng h��a��� v�� c��ng kh��ng ���v��i-d���p-h��a���). Cu���i c��ng, xin �������c chia s��� m���t v��i ph��n t��ch c�� nh��n v��� ti���m n��ng cho start-ups ��� th��� tr�����ng Vi���t Nam.
1. Entrepreneur: ����n nh���n r���i ro
Trong nhi���u cu���n s��ch v��� Innovation Economics, ��o���n nh���c v��� entrepreneurship, t��c gi��� hay b���t �����u r���ng: C��ng ng��y ng�����i ta c��ng l���m d���ng t��� entrepreneurs v�� r���t nhi���u trong s��� ���� kh��ng hi���u h���t �� ngh��a c���a t��� n��y.
T��i nh��� �����n m���y n��m tr�����c khi c��n h���c �����i h���c n��m nh���t, n��m hai, t��i ���� b���t �����u �������c nghe v��� kh��i ni���m ���entrepreneur���, th�����ng th�����ng ng�����i ta hay so s��nh ���entrepreneur��� v���i ���manager��� v�� l��c n��o c��ng khi���n cho t��i th���y entrepreneurs nh�� anh h��ng ��o v���i v���y, r���t "ng���u" - r���t "ch���t".
Nh��ng ����� �����nh ngh��a m���t c��ch b��i b���n h��n th�� ta c���n nh��n v��o ngu���n g���c, c��ng nh�� t��nh ch���t c���t l��i c���a entrepreneur (����� theo sau b���n ch���t c��� lo���i ���� l�� m���t lo���t c��c h��nh th��i khi���n entrepreneur kh��c v���i manager). T��� ���entrepreneur��� �������c nh���c �����n l���n �����u b���i Jean-Baptise Say , nh�� kinh t��� h���c ng�����i Ph��p, v�� ngh��a g���c c���a t��� n��y l�� ���adventurer���, ngh��a l�� nh�� m���o hi���m. ��i���u n��y v���n ����ng trong �����nh ngh��a kinh t��� ng��y nay v��� entrepreneur, theo ���� �����c ��i���m n���i b���t nh���t l��: Xu h�����ng ����n nh���n r���i ro nhi���u h��n nh���ng doanh nghi���p b��nh th�����ng (Risk-takers).
V���y ch���p nh���n r���i ro li��n quan th��� n��o ����� �����t ph�� k��� thu���t v�� n��ng cao n��ng su���t?N��ng cao n��ng su���t b���t ngu���n t��� nh���ng hi���u bi���t (knowledge) m���i v��� khoa h���c, k��� thu���t v�� ph����ng ph��p s���n xu���t. Nh���ng hi���u bi���t n��y c�� th��� t��ch l��y t��� vi���c ���l��m l��u tay quen���, nh��ng ph���n nhi���u l�� k���t qu��� c���a vi���c nghi��n c���u v�� ph��t minh. ���S���n xu���t��� ra nh���ng hi���u bi���t n��y �����c bi���t t���n k��m (g���m chi ph�� ����o t���o chuy��n gia, �����u t�� thi���t b��� nghi��n c���u v�� nhi���u chi ph�� kh��c) v�� l���i c���c k��� r���i ro. C�� nh���ng nghi��n c���u m�� h��� kh��ng bi���t ch���c k���t qu��� s��� �����n ����u, m���t bao l��u ����� c�� th��nh ph���m, r���i s���n ph���m t���o th��nh c�� �������c th��� tr�����ng ����n nh���n kh��ng?
N��i t��m l���i, �����t ph�� s��ng t���o v�� ����a ra nh���ng s���n ph���m m���i l�� vi���c l��m ch���a �����y r���i ro. V��, c��ch nh��n nh���n v��� r���i ro c���a m���i c�� th��� trong x�� h���i l���i kh��c nhau: c�� ng�����i ��a r���i ro v�� c�� ng�����i s��� r���i ro. Ch��nh nh��� s��� kh��c bi���t n��y m�� trong x�� h���i t���n t���i m���t nh��m ng�����i c�� m���c ch���p nh���n r���i ro cao h��n v�� h��� tr��� th��nh entrepreneurs. T���o ra m���t s��� ph��n chia tr��ch nhi���m v�� c��n b���ng trong x�� h���i, c�� nh���ng ng�����i t���p trung s���n xu���t d���a tr��n n���n t���ng ���� c��, c��ng c�� ng�����i m��y m�� v�� "m���o hi���m" kh��m ph�� gi�� tr��� m���i. S��� c��n b���ng l�� h���t s���c quan tr���ng, x�� h���i g���m to��n nh���ng ng�����i ��u r���i ro hay to��n nh���ng ng�����i an to��n ch���c ��n th�� �����u kh��ng ���n.
C�� nh��n t��i cho r���ng gi���a "start-up" (kh���i nghi���p) v�� "entrepreneur" c�� ��i���m kh��c bi���t. Start-up theo �����nh ngh��a trong t��� ��i���n l�� b���t �����u kinh doanh, nh�� v���y s��� g���n h��n v���i t��� "kh���i nghi���p" v�� v���n ch��a bao h��m h���t vai tr�� c���a entrepreneurship trong t��ng tr�����ng n��ng su���t th��ng qua vi���c ch���p nh���n r���i ro ����� t���o ra gi�� tr��� "ch��a t���ng c��".
2. Doanh nghi���p nh��� vs. Doanh nghi���p l���n
Entrepreneurs c��ng hay �������c nh���c �����n nh�� nh���ng doanh nghi���p v���a v�� nh��� (SMEs). Hai kh��i ni���m n��y th�����ng xuy��n �������c s��� d���ng nh�� nhau. D�� hai kh��i ni���m c�� nh���ng s��� kh��c bi���t b���n ch���t, nh�� ���� ����� c���p entrepreneurs g���n v���i s��� ch���p nh���n r���i ro, SMEs ch��� ����� c���p �����n quy m�� doanh nghi���p v�� ch��a bao h��m y���u t��� r���i ro. Nh�� c�� b��n b��nh m�� �����u h���m c��ng c�� th��� xem l�� SME nh��ng kh��ng h���n l�� entrepreneur.
Trong ph���n n��y, t��i s��� b��n v��� quy m�� c���a doanh nghi���p (firm size) v�� m���c ����� ph��t ki���n s��ng t���o (innovation). Khi g���p chung Entrepreneurs v�� SMEs, ch��ng ta d��� ngh�� r���ng doanh nghi���p c��ng nh��� c��ng s��ng t���o, v�� h��� linh �����ng h��n trong vi���c thay �����i v�� ra quy���t �����nh. Doanh nghi���p c��ng l���n th�� h��� s��� kh�� th��ch ���ng v���i nh���ng �����i m���i.
Schumpter (1942) ����a ra gi��� thuy���t v��� m���i quan h��� gi���a quy m�� v�� s��� s��ng t���o b���ng ����� th��� ch��� U (nh�� h��nh v���).
Nh���n �����nh r���ng doanh nghi���p nh��� s��� linh �����ng v�� s��ng t���o h��n doanh nghi���p l���n �������ng m���t n���a��� trong m�� h��nh n��y. C��� th��� l�� n���m ��� ph���n B c���a ����� th���, ��� ���� khi quy m�� doanh nghi���p t��ng l��n th�� kh��� n��ng linh �����ng s��ng t���o gi���m xu���ng. C�� th��� gi���i th��ch r���ng, khi doanh nghi���p l���n th�� vi���c giao ti���p v�� ra quy���t �����nh s��� kh�� kh��n h��n (ch���ng h���n ph���i ch��� �� ki���n c���a c���p tr��n v�� c���p tr��n c���a c���p tr��n).
Nh��ng n���u m���t doanh nghi���p qu�� nh���, n���m v��o ph���n A c���a ����� th���, th�� h��� thi���u qu�� nhi���u ngu���n l���c v�� v���n �����u t�� ����� c�� th��� �����u t�� s��ng t���o, nghi��n c���u �����t ph��, n��n h��� s��� m���c k���t m�� kh��ng th��� ph��t tri���n s��ng ki���n �������c.
V���y ����� �����t �������c k���t qu��� t���t nh���t, doanh nghi���p ph���i v���a �����m b���o s��� linh �����ng (��u th��� c���a doanh nghi���p nh���) v�� c��� kh��� n��ng ti���p c���n c��c ngu���n l���c (��u th��� c���a doanh nghi���p l���n). ����y ch��nh l�� l��c c���n nh���ng ch��nh s��ch h��� tr��� doanh nghi���p v���a v�� nh���, cho c��c qu��� kh���i nghi���p, qu��� �����u t�� cho c��c d��� ��n kinh doanh m���i. M���c ti��u c���a t���t c��� nh���ng ch��nh s��ch n��y l�� c��n b���ng c��� hai y���u t��� c���n cho s��� s��ng t���o v�� th��c �����y kh��� n��ng s��ng t���o ��� doanh nghi���p.
3. Vai tr�� c���a entrepreneur v�� start-up v���i th��� tr�����ng lao �����ng
B��n c���nh nh���ng �� ngh��a nh�� t���o ra c��c s���n ph���m m���i, c���ng hi���n c��c th��nh t���u v��� c���i c��ch khoa h���c, k��� thu���t, entrepreneur c��n c�� m���t �� ngh��a �����c bi���t v���i th��� tr�����ng lao �����ng. C��� th���, c��c nghi��n c���u cho th���y, so v���i c��c doanh nghi���p truy���n th���ng, c��c doanh nghi���p start-up t���o ra nhi���u vi���c l��m h��n (c��ng ty m���i th��nh l���p) v�� �����ng th���i c��ng d��� khi���n nhi���u ng�����i th���t nghi���p h��n (c��ng ty b��� ph�� s���n). Nh��ng n���u ��em hai xu h�����ng b�� tr��� th�� entrepreneur v���n c���i thi���n v���n ����� vi���c l��m ����ng k���. Nh���t l�� trong c��c th���i k��� bi���n �����ng kinh t���, entrepreneur l���i t��� ra c���c k��� linh �����ng, th��ch ���ng v�� "c���u" th��� tr�����ng lao �����ng.
Trong c��c ch��nh s��ch t���o vi���c l��m, c���i thi���n t��� l��� th���t nghi���p hi���n nay, ch��nh ph��� c��c n�����c �����c bi���t t���p trung v��o ph��a SMEs v�� entrepreneurs. V�� nh��m n��y linh �����ng v�� c�� nhi���u ti���m n��ng t���o ra c��c v��� tr�� tuy���n d���ng h��n so v���i c��c c��ng ty l���n.
4. Thi���u hi���u bi���t v�� qu�� m���o hi���m
Nh��ng xu th��� kh���i nghi���p ��o ���t v�� khuy���n kh��ch start-up m���i l��c m���i n��i ���n ch���a nh���ng r���i ro nh���t �����nh. Khi vi���c start-up c��ng ng��y c��ng tr��� n��n d��� d��ng d�����i s��� t���o ��i���u ki���n c���a nhi���u b��n, khi start-up c��ng ng��y c��ng �������c ���PR��� v�� ���tuy��n truy���n��� t��ch c���c, th�� nh��m ng�����i �����a m���o hi���m��� s��� t��ng m���t c��ch �����t bi���n v�� h��� ch���n ���d���n th��n��� d�� ch��a h���n h��� c�� ����� nh���ng t��� ch���t v�� kh��� n��ng c���n thi���t.
Ch��ng ta hay �����ng vi��n nhau ���Th���t b���i l�� m��� th��nh c��ng���. Nh��ng nh��n nh���n m���t c��ch ���kinh t������ h��n, �����ng �� ch��ng ta s��� r��t ra �������c b��i h���c n��o ���� sau m���i v���p ng��, nh��ng th���t b���i lu��n c�� c��i gi�� c���a n��. M���i m���t l���n th���t b���i ch��ng ta �����u ���� l��ng ph�� nhi���u t��i nguy��n, g���m th���i gian, ti���n c���a v�� c��ng s���c. T���t c��� nh���ng t��i nguy��n ���� �����u c�� h���n v�� ch��ng ta lu��n �����i di���n v���i s��� �������nh �����i���, kh���i nghi���p ngh��a l�� b��� vi���c c��ng ty, l�� b��� h���c. N���u c���ng h���t c��� chi ph�� c�� h���i v�� chi ph�� m���t m��t, th�� ���th���t b���i��� l�� m���t th��� h��ng h��a xa x��� m�� ch��ng ta kh��ng n��n vung tay qu�� tr��n.
�������c th��c �����y b���i t���t c��� nh���ng h��� tr��� ����� kh���i nghi���p, k��m theo nh���ng v�� d��� th��nh c��ng v�� nh���ng l���i qu���ng c��o ra r���, ����ng lo r���ng ch��ng ta ��ang c�� m���t nh��m kh��ng ��t nh���ng ng�����i kh���i nghi���p: nhi���t t��nh th��i qu��, thi���u c��i nh��n �����y ����� v�� r���t d��� th���t b���i.
5. D��� ��o��n ti���m n��ng start-up ��� Vi���t Nam
Nhi���u ng�����i v���n n��i v��� Vi���t Nam m���t c��ch �����y l���c quan nh�� m���t th��� tr�����ng ti���m n��ng v�� c�� s���c ti��u th��� m���nh. B���ng ch���ng d��� th���y l�� s��� l�����ng start-ups ��� Vi���t Nam ng��y c��ng t��ng, c�� th��m r���t nhi���u lo���i h��nh d���ch v��� m���i v�� nhi���u ��ng l���n ���� t��m c��ch �����t ch��n l��n th��� tr�����ng n��y.
Tuy nhi��n, t��i cho r���ng s��� ph��t tri���n c���a th��� tr�����ng Vi���t Nam (n���u kh��ng c�� nh���ng thay �����i ph�� h���p) s��� di���n bi���n theo xu th��� t��� nhi��n c���a ����� th��� ch��� S (h��nh v���).
Vi���t Nam l�� m���t th��� tr�����ng ��ang l���n. ��i���m h���p d���n nh���t c���a th��� tr�����ng n��y l�� ch��a b��� khai th��c nhi���u. Ch��ng ta l�� m���nh �����t c��n r���t m���i m���, Starbuck v�� theo sau l�� Mc Donald ch��� v���a ti���n v��o c��ch ����y v��i n��m. Th��� tr�����ng Vi���t Nam ng��y c��ng tr��� n��n nh���n nh���p nh��� nh���ng thi���u h���t ngu���n cung tr�����c ����. Start-ups v�� c��c doanh nghi���p nh���y v��o Vi���t Nam ��ang ph��t tri���n m���nh nh��� �����p v��o ch��� tr���ng ch��a khai th��c.
S���m mu���n g�� c��ng s��� �����n l��c th��� tr�����ng Vi���t Nam ch���ng l���i khi ���� �����t �����n ��i���m b��o h��a t��� nhi��n. B���i:
M���t l��, Vi���t Nam l�� m���t qu���c gia nh���. X��t v��� m���t d��n s���, kh��ng th��� t���o ra th��� tr�����ng ti��u th��� r���ng l���n v���i s��� l�����ng ng�����i ti��u d��ng cao. Hai l��, Vi���t Nam l�� qu���c gia c�� thu nh���p b��nh qu��n �����u ng�����i th���p, g���n li���n v���i s���c mua c��ng th���p.
N��i nh�� v���y c�� ngh��a: N���u start-up ��� Vi���t Nam ti���p t���c ph��t tri���n theo �����nh h�����ng hi���n t���i l�� cung c���p ch��� y���u t���p trung v��o d���ch v���, c��c gi�� tr��� cung c���p c��ng na n�� nhau v�� ch��� v���n v���n loay hoay trong ���s��n ch��i��� th��� tr�����ng Vi���t Nam th�� ch��ng ta ch��� c�� th��� t���n h�����ng s��� t��ng tr�����ng nhanh trong ng���n h���n. V��� d��i h���n, khi th��� tr�����ng ���� �������c khai th��c, nh���ng thi���u h���t v��� nhu c���u ���� �������c l���p �����y, th�� s��� ph��t tri���n s��� d���ng l���i.
��i���u c���n thi���t l�� ch��ng ta ph���i quan t��m �����n ch���t l�����ng thay v�� ch��� l���c quan d���a tr��n s��� t��ng l��n c���a con s���. Thay v�� start-up ��� ���t, ch��ng ta, t��� nh�� n�����c, c��c t��� ch���c, tr�����ng h���c cho �����n m���i c�� nh��n c�� �� �����nh start-up, c���n c�� �����nh h�����ng v�� chi���n l�����c h���t s���c c���n th���n v�� r�� r��ng. ����� �����t �������c s��� ph��t tri���n l��u d��i, ta c���n nh���ng start-ups t���o ra s���n ph���m c�� th��� thuy���t ph���c �������c c��� th��� tr�����ng ngo��i n�����c, v�� thuy���t ph���c b���i c��� ch���t l�����ng v�� gi�� tr��� s��ng t���o ch��� kh��ng ����n thu���n gi�� th���p v�� nh��n c��ng r���. ����� c�� �������c ��i���u ����, start-ups c���n c�� s��� �����u t�� ch���t x��m, h��n l�� trang b��� ����n thu���n k��� n��ng m���m. C���n c�� b���n l��nh �����t ph�� v�� c��i nh��n s���c s���o, h��n l�� ����n thu���n ch���y theo xu h�����ng, n���m b���t nh���ng c�� h���i nh���t th���i ����� chi���u chu���ng ����m ����ng.
K���t
Nh�� v���y entrepreneur l�� nh��m doanh nghi���p �����c bi���t, b���i �����c t��nh �����u t�� v��o vi���c nghi��n c���u v�� ph��t tri���n nh���ng gi�� tr��� m���i, bao g���m c��ng ngh��� m���i, c��ch th���c s���n xu���t m���i, d���ch v��� m���i (kh��ng nh���t thi���t g��i g���n trong l��nh v���c IT nh�� m���t s��� quan ��i���m). V�� �����c t��nh ��a r���i ro ����� t���o ra nh���ng gi�� tr��� ch��a t���ng c��, entrepreneur ����ng vai tr�� quan tr���ng trong vi���c n��ng cao n��ng su���t v�� t���o �����ng l���c ph��t tri���n kinh t���.
D�� r���ng nhi���u SMEs v�� start-up v���n nh���n v�� m��nh l�� entrepreneurs, Entrepreneur kh��c v���i SMEs (v�� SMEs ch��� ����� c���p �����n quy m��) v�� kh��c v���i start-up (ch��a bao h��m �������c �� ngh��a t���o ra gi�� tr��� �����t ph��). C��� entrepreneurs, SMEs v�� start-ups �����u t���o ra vi���c l��m cho th��� tr�����ng lao �����ng. Qua bi���u di���n b���ng ����� th��� ch��� U m���i quan h��� gi���a quy m�� v�� kh��� n��ng s��ng t���o, ta c�� th��� th���y c��c doanh nghi���p nh��� c�� nh���ng l���i th��� v�� h���n ch��� ri��ng. C��c ch��nh s��ch h��� tr��� doanh nghi���p v���a v�� nh��� l�� ����� c��n b���ng l���i th��� v�� th��c �����y s��� s��ng t���o.
Cu���i c��ng, xu h�����ng ph��t tri���n c���a cho start-up ��� Vi���t Nam �������c m�� t��� b���ng ����� th��� ch��� S, ����� nh���n m���nh n���u thi���u s��� �����nh h�����ng v�� �����u t�� ����ng �����n, s���m mu���n, th��� tr�����ng Vi���t Nam s��� ch���m ng�����ng b���o h��a v�� kh��ng c��n t��ng tr�����ng m���nh n���a. C��� th���, c��c start-up Vi���t Nam c���n t���p trung v��o c��c gi�� tr��� m���i, c�� s��� �����u t�� ch���t x��m ����� s���n ph���m ����� t��nh thuy���t ph���c v���i c��� th��� tr�����ng trong v�� ngo��i n�����c (Nh�� th���, start-up m���i th���t s��� l�� entrepreneur)
T��i li���u tham kh���o: 1. Pryce, V., Ross, A. and Urwin, P. (2015). "It's The Economy, Stupid". Great Britain: Biteback Publishing2. Fagerberg, J., Mowery, D.C. and Nelson, R.R. (2005). "The Oxford Handbook of Innovation". Oxford: Oxford University Press3. Symeinidis, G. (1996). "Innovation, firm size and market structures : Schumpeterian hypothesis and some new themes". Working paper 161, OECD Economics department
E-mail: maianhdang.ftu@gmail.comXin ph��p kh��ng d���ch t��� n��y sang Ti���ng Vi���t, v�� trong ph���m vi hi���u bi���t c���a t��i, t��i ch��a th��� t��m �������c t��� th��ch h���p ����� di���n t��� trong ti���ng Vi���t m�� ch���c ch���n ���kh���i nghi���p��� kh��ng th��� gi���i th��ch ����ng v�� ����� �� t�����ng c���a ���entrepreneurship��� Small and medium-sized enterprise
Trong v��i n��m tr��� l���i ����y, ���Start-up��� (Kh���i nghi���p) hay ���Entrepreneurship��� b���t �����u tr��� th��nh nh���ng t��� kh��a ph��� bi���n, nh���t l�� trong gi���i tr���. ���� l�� m���t xu th��� t���t y���u, kh��ng ��t nh���ng nh�� kinh t��� h���c n���i ti���ng th��� gi���i hi���n nay xem entrepreneur l�� �����ng l���c trung t��m c���a ph��t tri���n.
Jean-Baptise Say, t��c gi��� cu���n Treatise on Political Economy (1803), ���� b���t �����u ����� c���p �����n entrepreneur nh�� m���t nh��m doanh nghi���p ����a vi���c s��� d���ng c��c t��i nguy��n kinh t��� (g���m t��i ch��nh, nh��n l���c v�� v���t ch���t) l��n m���t m���c cao h��n v��� s��� hi���u qu���. Trong qu�� tr��nh ph��t tri���n, khi ���� s���p ch���m ng�����ng gi���i h���n t��� nhi��n (v��� t��i nguy��n v�� ��i���u ki���n t��� nhi��n), n���n kinh t��� s��� kh�� c�� th��� ti���p t���c t��ng tr�����ng m�� kh��ng c�� nh���ng s��ng t���o v�� �����t ph�� trong ph����ng th���c s���n xu���t. Entrepreneurship c�� vai tr�� �����c bi���t quan tr���ng trong vi���c t��m ra v�� l��m nh���ng vi���c ch��a t���ng c�� ti���n l���, th��c �����y vi���c t��m ra c��i m���i.
Trong b��i vi���t n��y, t��� g��c nh��n kinh t���, t��i hy v���ng c�� th��� ti���p c���n v���n ����� entrepreneurship ��� c��� m���t t��ch c���c v�� h���n ch���, m���t c��ch kh��ch quan (kh��ng ���th���n t�����ng h��a��� v�� c��ng kh��ng ���v��i-d���p-h��a���). Cu���i c��ng, xin �������c chia s��� m���t v��i ph��n t��ch c�� nh��n v��� ti���m n��ng cho start-ups ��� th��� tr�����ng Vi���t Nam.
1. Entrepreneur: ����n nh���n r���i ro
Trong nhi���u cu���n s��ch v��� Innovation Economics, ��o���n nh���c v��� entrepreneurship, t��c gi��� hay b���t �����u r���ng: C��ng ng��y ng�����i ta c��ng l���m d���ng t��� entrepreneurs v�� r���t nhi���u trong s��� ���� kh��ng hi���u h���t �� ngh��a c���a t��� n��y.
T��i nh��� �����n m���y n��m tr�����c khi c��n h���c �����i h���c n��m nh���t, n��m hai, t��i ���� b���t �����u �������c nghe v��� kh��i ni���m ���entrepreneur���, th�����ng th�����ng ng�����i ta hay so s��nh ���entrepreneur��� v���i ���manager��� v�� l��c n��o c��ng khi���n cho t��i th���y entrepreneurs nh�� anh h��ng ��o v���i v���y, r���t "ng���u" - r���t "ch���t".
Nh��ng ����� �����nh ngh��a m���t c��ch b��i b���n h��n th�� ta c���n nh��n v��o ngu���n g���c, c��ng nh�� t��nh ch���t c���t l��i c���a entrepreneur (����� theo sau b���n ch���t c��� lo���i ���� l�� m���t lo���t c��c h��nh th��i khi���n entrepreneur kh��c v���i manager). T��� ���entrepreneur��� �������c nh���c �����n l���n �����u b���i Jean-Baptise Say , nh�� kinh t��� h���c ng�����i Ph��p, v�� ngh��a g���c c���a t��� n��y l�� ���adventurer���, ngh��a l�� nh�� m���o hi���m. ��i���u n��y v���n ����ng trong �����nh ngh��a kinh t��� ng��y nay v��� entrepreneur, theo ���� �����c ��i���m n���i b���t nh���t l��: Xu h�����ng ����n nh���n r���i ro nhi���u h��n nh���ng doanh nghi���p b��nh th�����ng (Risk-takers).
V���y ch���p nh���n r���i ro li��n quan th��� n��o ����� �����t ph�� k��� thu���t v�� n��ng cao n��ng su���t?N��ng cao n��ng su���t b���t ngu���n t��� nh���ng hi���u bi���t (knowledge) m���i v��� khoa h���c, k��� thu���t v�� ph����ng ph��p s���n xu���t. Nh���ng hi���u bi���t n��y c�� th��� t��ch l��y t��� vi���c ���l��m l��u tay quen���, nh��ng ph���n nhi���u l�� k���t qu��� c���a vi���c nghi��n c���u v�� ph��t minh. ���S���n xu���t��� ra nh���ng hi���u bi���t n��y �����c bi���t t���n k��m (g���m chi ph�� ����o t���o chuy��n gia, �����u t�� thi���t b��� nghi��n c���u v�� nhi���u chi ph�� kh��c) v�� l���i c���c k��� r���i ro. C�� nh���ng nghi��n c���u m�� h��� kh��ng bi���t ch���c k���t qu��� s��� �����n ����u, m���t bao l��u ����� c�� th��nh ph���m, r���i s���n ph���m t���o th��nh c�� �������c th��� tr�����ng ����n nh���n kh��ng?
N��i t��m l���i, �����t ph�� s��ng t���o v�� ����a ra nh���ng s���n ph���m m���i l�� vi���c l��m ch���a �����y r���i ro. V��, c��ch nh��n nh���n v��� r���i ro c���a m���i c�� th��� trong x�� h���i l���i kh��c nhau: c�� ng�����i ��a r���i ro v�� c�� ng�����i s��� r���i ro. Ch��nh nh��� s��� kh��c bi���t n��y m�� trong x�� h���i t���n t���i m���t nh��m ng�����i c�� m���c ch���p nh���n r���i ro cao h��n v�� h��� tr��� th��nh entrepreneurs. T���o ra m���t s��� ph��n chia tr��ch nhi���m v�� c��n b���ng trong x�� h���i, c�� nh���ng ng�����i t���p trung s���n xu���t d���a tr��n n���n t���ng ���� c��, c��ng c�� ng�����i m��y m�� v�� "m���o hi���m" kh��m ph�� gi�� tr��� m���i. S��� c��n b���ng l�� h���t s���c quan tr���ng, x�� h���i g���m to��n nh���ng ng�����i ��u r���i ro hay to��n nh���ng ng�����i an to��n ch���c ��n th�� �����u kh��ng ���n.
C�� nh��n t��i cho r���ng gi���a "start-up" (kh���i nghi���p) v�� "entrepreneur" c�� ��i���m kh��c bi���t. Start-up theo �����nh ngh��a trong t��� ��i���n l�� b���t �����u kinh doanh, nh�� v���y s��� g���n h��n v���i t��� "kh���i nghi���p" v�� v���n ch��a bao h��m h���t vai tr�� c���a entrepreneurship trong t��ng tr�����ng n��ng su���t th��ng qua vi���c ch���p nh���n r���i ro ����� t���o ra gi�� tr��� "ch��a t���ng c��".
2. Doanh nghi���p nh��� vs. Doanh nghi���p l���n
Entrepreneurs c��ng hay �������c nh���c �����n nh�� nh���ng doanh nghi���p v���a v�� nh��� (SMEs). Hai kh��i ni���m n��y th�����ng xuy��n �������c s��� d���ng nh�� nhau. D�� hai kh��i ni���m c�� nh���ng s��� kh��c bi���t b���n ch���t, nh�� ���� ����� c���p entrepreneurs g���n v���i s��� ch���p nh���n r���i ro, SMEs ch��� ����� c���p �����n quy m�� doanh nghi���p v�� ch��a bao h��m y���u t��� r���i ro. Nh�� c�� b��n b��nh m�� �����u h���m c��ng c�� th��� xem l�� SME nh��ng kh��ng h���n l�� entrepreneur.
Trong ph���n n��y, t��i s��� b��n v��� quy m�� c���a doanh nghi���p (firm size) v�� m���c ����� ph��t ki���n s��ng t���o (innovation). Khi g���p chung Entrepreneurs v�� SMEs, ch��ng ta d��� ngh�� r���ng doanh nghi���p c��ng nh��� c��ng s��ng t���o, v�� h��� linh �����ng h��n trong vi���c thay �����i v�� ra quy���t �����nh. Doanh nghi���p c��ng l���n th�� h��� s��� kh�� th��ch ���ng v���i nh���ng �����i m���i.
Schumpter (1942) ����a ra gi��� thuy���t v��� m���i quan h��� gi���a quy m�� v�� s��� s��ng t���o b���ng ����� th��� ch��� U (nh�� h��nh v���).
Nh���n �����nh r���ng doanh nghi���p nh��� s��� linh �����ng v�� s��ng t���o h��n doanh nghi���p l���n �������ng m���t n���a��� trong m�� h��nh n��y. C��� th��� l�� n���m ��� ph���n B c���a ����� th���, ��� ���� khi quy m�� doanh nghi���p t��ng l��n th�� kh��� n��ng linh �����ng s��ng t���o gi���m xu���ng. C�� th��� gi���i th��ch r���ng, khi doanh nghi���p l���n th�� vi���c giao ti���p v�� ra quy���t �����nh s��� kh�� kh��n h��n (ch���ng h���n ph���i ch��� �� ki���n c���a c���p tr��n v�� c���p tr��n c���a c���p tr��n).
Nh��ng n���u m���t doanh nghi���p qu�� nh���, n���m v��o ph���n A c���a ����� th���, th�� h��� thi���u qu�� nhi���u ngu���n l���c v�� v���n �����u t�� ����� c�� th��� �����u t�� s��ng t���o, nghi��n c���u �����t ph��, n��n h��� s��� m���c k���t m�� kh��ng th��� ph��t tri���n s��ng ki���n �������c.
V���y ����� �����t �������c k���t qu��� t���t nh���t, doanh nghi���p ph���i v���a �����m b���o s��� linh �����ng (��u th��� c���a doanh nghi���p nh���) v�� c��� kh��� n��ng ti���p c���n c��c ngu���n l���c (��u th��� c���a doanh nghi���p l���n). ����y ch��nh l�� l��c c���n nh���ng ch��nh s��ch h��� tr��� doanh nghi���p v���a v�� nh���, cho c��c qu��� kh���i nghi���p, qu��� �����u t�� cho c��c d��� ��n kinh doanh m���i. M���c ti��u c���a t���t c��� nh���ng ch��nh s��ch n��y l�� c��n b���ng c��� hai y���u t��� c���n cho s��� s��ng t���o v�� th��c �����y kh��� n��ng s��ng t���o ��� doanh nghi���p.
3. Vai tr�� c���a entrepreneur v�� start-up v���i th��� tr�����ng lao �����ng
B��n c���nh nh���ng �� ngh��a nh�� t���o ra c��c s���n ph���m m���i, c���ng hi���n c��c th��nh t���u v��� c���i c��ch khoa h���c, k��� thu���t, entrepreneur c��n c�� m���t �� ngh��a �����c bi���t v���i th��� tr�����ng lao �����ng. C��� th���, c��c nghi��n c���u cho th���y, so v���i c��c doanh nghi���p truy���n th���ng, c��c doanh nghi���p start-up t���o ra nhi���u vi���c l��m h��n (c��ng ty m���i th��nh l���p) v�� �����ng th���i c��ng d��� khi���n nhi���u ng�����i th���t nghi���p h��n (c��ng ty b��� ph�� s���n). Nh��ng n���u ��em hai xu h�����ng b�� tr��� th�� entrepreneur v���n c���i thi���n v���n ����� vi���c l��m ����ng k���. Nh���t l�� trong c��c th���i k��� bi���n �����ng kinh t���, entrepreneur l���i t��� ra c���c k��� linh �����ng, th��ch ���ng v�� "c���u" th��� tr�����ng lao �����ng.
Trong c��c ch��nh s��ch t���o vi���c l��m, c���i thi���n t��� l��� th���t nghi���p hi���n nay, ch��nh ph��� c��c n�����c �����c bi���t t���p trung v��o ph��a SMEs v�� entrepreneurs. V�� nh��m n��y linh �����ng v�� c�� nhi���u ti���m n��ng t���o ra c��c v��� tr�� tuy���n d���ng h��n so v���i c��c c��ng ty l���n.
4. Thi���u hi���u bi���t v�� qu�� m���o hi���m
Nh��ng xu th��� kh���i nghi���p ��o ���t v�� khuy���n kh��ch start-up m���i l��c m���i n��i ���n ch���a nh���ng r���i ro nh���t �����nh. Khi vi���c start-up c��ng ng��y c��ng tr��� n��n d��� d��ng d�����i s��� t���o ��i���u ki���n c���a nhi���u b��n, khi start-up c��ng ng��y c��ng �������c ���PR��� v�� ���tuy��n truy���n��� t��ch c���c, th�� nh��m ng�����i �����a m���o hi���m��� s��� t��ng m���t c��ch �����t bi���n v�� h��� ch���n ���d���n th��n��� d�� ch��a h���n h��� c�� ����� nh���ng t��� ch���t v�� kh��� n��ng c���n thi���t.
Ch��ng ta hay �����ng vi��n nhau ���Th���t b���i l�� m��� th��nh c��ng���. Nh��ng nh��n nh���n m���t c��ch ���kinh t������ h��n, �����ng �� ch��ng ta s��� r��t ra �������c b��i h���c n��o ���� sau m���i v���p ng��, nh��ng th���t b���i lu��n c�� c��i gi�� c���a n��. M���i m���t l���n th���t b���i ch��ng ta �����u ���� l��ng ph�� nhi���u t��i nguy��n, g���m th���i gian, ti���n c���a v�� c��ng s���c. T���t c��� nh���ng t��i nguy��n ���� �����u c�� h���n v�� ch��ng ta lu��n �����i di���n v���i s��� �������nh �����i���, kh���i nghi���p ngh��a l�� b��� vi���c c��ng ty, l�� b��� h���c. N���u c���ng h���t c��� chi ph�� c�� h���i v�� chi ph�� m���t m��t, th�� ���th���t b���i��� l�� m���t th��� h��ng h��a xa x��� m�� ch��ng ta kh��ng n��n vung tay qu�� tr��n.
�������c th��c �����y b���i t���t c��� nh���ng h��� tr��� ����� kh���i nghi���p, k��m theo nh���ng v�� d��� th��nh c��ng v�� nh���ng l���i qu���ng c��o ra r���, ����ng lo r���ng ch��ng ta ��ang c�� m���t nh��m kh��ng ��t nh���ng ng�����i kh���i nghi���p: nhi���t t��nh th��i qu��, thi���u c��i nh��n �����y ����� v�� r���t d��� th���t b���i.
5. D��� ��o��n ti���m n��ng start-up ��� Vi���t Nam
Nhi���u ng�����i v���n n��i v��� Vi���t Nam m���t c��ch �����y l���c quan nh�� m���t th��� tr�����ng ti���m n��ng v�� c�� s���c ti��u th��� m���nh. B���ng ch���ng d��� th���y l�� s��� l�����ng start-ups ��� Vi���t Nam ng��y c��ng t��ng, c�� th��m r���t nhi���u lo���i h��nh d���ch v��� m���i v�� nhi���u ��ng l���n ���� t��m c��ch �����t ch��n l��n th��� tr�����ng n��y.
Tuy nhi��n, t��i cho r���ng s��� ph��t tri���n c���a th��� tr�����ng Vi���t Nam (n���u kh��ng c�� nh���ng thay �����i ph�� h���p) s��� di���n bi���n theo xu th��� t��� nhi��n c���a ����� th��� ch��� S (h��nh v���).
Vi���t Nam l�� m���t th��� tr�����ng ��ang l���n. ��i���m h���p d���n nh���t c���a th��� tr�����ng n��y l�� ch��a b��� khai th��c nhi���u. Ch��ng ta l�� m���nh �����t c��n r���t m���i m���, Starbuck v�� theo sau l�� Mc Donald ch��� v���a ti���n v��o c��ch ����y v��i n��m. Th��� tr�����ng Vi���t Nam ng��y c��ng tr��� n��n nh���n nh���p nh��� nh���ng thi���u h���t ngu���n cung tr�����c ����. Start-ups v�� c��c doanh nghi���p nh���y v��o Vi���t Nam ��ang ph��t tri���n m���nh nh��� �����p v��o ch��� tr���ng ch��a khai th��c. S���m mu���n g�� c��ng s��� �����n l��c th��� tr�����ng Vi���t Nam ch���ng l���i khi ���� �����t �����n ��i���m b��o h��a t��� nhi��n. B���i:
M���t l��, Vi���t Nam l�� m���t qu���c gia nh���. X��t v��� m���t d��n s���, kh��ng th��� t���o ra th��� tr�����ng ti��u th��� r���ng l���n v���i s��� l�����ng ng�����i ti��u d��ng cao. Hai l��, Vi���t Nam l�� qu���c gia c�� thu nh���p b��nh qu��n �����u ng�����i th���p, g���n li���n v���i s���c mua c��ng th���p.
N��i nh�� v���y c�� ngh��a: N���u start-up ��� Vi���t Nam ti���p t���c ph��t tri���n theo �����nh h�����ng hi���n t���i l�� cung c���p ch��� y���u t���p trung v��o d���ch v���, c��c gi�� tr��� cung c���p c��ng na n�� nhau v�� ch��� v���n v���n loay hoay trong ���s��n ch��i��� th��� tr�����ng Vi���t Nam th�� ch��ng ta ch��� c�� th��� t���n h�����ng s��� t��ng tr�����ng nhanh trong ng���n h���n. V��� d��i h���n, khi th��� tr�����ng ���� �������c khai th��c, nh���ng thi���u h���t v��� nhu c���u ���� �������c l���p �����y, th�� s��� ph��t tri���n s��� d���ng l���i.
��i���u c���n thi���t l�� ch��ng ta ph���i quan t��m �����n ch���t l�����ng thay v�� ch��� l���c quan d���a tr��n s��� t��ng l��n c���a con s���. Thay v�� start-up ��� ���t, ch��ng ta, t��� nh�� n�����c, c��c t��� ch���c, tr�����ng h���c cho �����n m���i c�� nh��n c�� �� �����nh start-up, c���n c�� �����nh h�����ng v�� chi���n l�����c h���t s���c c���n th���n v�� r�� r��ng. ����� �����t �������c s��� ph��t tri���n l��u d��i, ta c���n nh���ng start-ups t���o ra s���n ph���m c�� th��� thuy���t ph���c �������c c��� th��� tr�����ng ngo��i n�����c, v�� thuy���t ph���c b���i c��� ch���t l�����ng v�� gi�� tr��� s��ng t���o ch��� kh��ng ����n thu���n gi�� th���p v�� nh��n c��ng r���. ����� c�� �������c ��i���u ����, start-ups c���n c�� s��� �����u t�� ch���t x��m, h��n l�� trang b��� ����n thu���n k��� n��ng m���m. C���n c�� b���n l��nh �����t ph�� v�� c��i nh��n s���c s���o, h��n l�� ����n thu���n ch���y theo xu h�����ng, n���m b���t nh���ng c�� h���i nh���t th���i ����� chi���u chu���ng ����m ����ng.
K���t
Nh�� v���y entrepreneur l�� nh��m doanh nghi���p �����c bi���t, b���i �����c t��nh �����u t�� v��o vi���c nghi��n c���u v�� ph��t tri���n nh���ng gi�� tr��� m���i, bao g���m c��ng ngh��� m���i, c��ch th���c s���n xu���t m���i, d���ch v��� m���i (kh��ng nh���t thi���t g��i g���n trong l��nh v���c IT nh�� m���t s��� quan ��i���m). V�� �����c t��nh ��a r���i ro ����� t���o ra nh���ng gi�� tr��� ch��a t���ng c��, entrepreneur ����ng vai tr�� quan tr���ng trong vi���c n��ng cao n��ng su���t v�� t���o �����ng l���c ph��t tri���n kinh t���.
D�� r���ng nhi���u SMEs v�� start-up v���n nh���n v�� m��nh l�� entrepreneurs, Entrepreneur kh��c v���i SMEs (v�� SMEs ch��� ����� c���p �����n quy m��) v�� kh��c v���i start-up (ch��a bao h��m �������c �� ngh��a t���o ra gi�� tr��� �����t ph��). C��� entrepreneurs, SMEs v�� start-ups �����u t���o ra vi���c l��m cho th��� tr�����ng lao �����ng. Qua bi���u di���n b���ng ����� th��� ch��� U m���i quan h��� gi���a quy m�� v�� kh��� n��ng s��ng t���o, ta c�� th��� th���y c��c doanh nghi���p nh��� c�� nh���ng l���i th��� v�� h���n ch��� ri��ng. C��c ch��nh s��ch h��� tr��� doanh nghi���p v���a v�� nh��� l�� ����� c��n b���ng l���i th��� v�� th��c �����y s��� s��ng t���o.
Cu���i c��ng, xu h�����ng ph��t tri���n c���a cho start-up ��� Vi���t Nam �������c m�� t��� b���ng ����� th��� ch��� S, ����� nh���n m���nh n���u thi���u s��� �����nh h�����ng v�� �����u t�� ����ng �����n, s���m mu���n, th��� tr�����ng Vi���t Nam s��� ch���m ng�����ng b���o h��a v�� kh��ng c��n t��ng tr�����ng m���nh n���a. C��� th���, c��c start-up Vi���t Nam c���n t���p trung v��o c��c gi�� tr��� m���i, c�� s��� �����u t�� ch���t x��m ����� s���n ph���m ����� t��nh thuy���t ph���c v���i c��� th��� tr�����ng trong v�� ngo��i n�����c (Nh�� th���, start-up m���i th���t s��� l�� entrepreneur)
T��i li���u tham kh���o: 1. Pryce, V., Ross, A. and Urwin, P. (2015). "It's The Economy, Stupid". Great Britain: Biteback Publishing2. Fagerberg, J., Mowery, D.C. and Nelson, R.R. (2005). "The Oxford Handbook of Innovation". Oxford: Oxford University Press3. Symeinidis, G. (1996). "Innovation, firm size and market structures : Schumpeterian hypothesis and some new themes". Working paper 161, OECD Economics department
E-mail: maianhdang.ftu@gmail.comXin ph��p kh��ng d���ch t��� n��y sang Ti���ng Vi���t, v�� trong ph���m vi hi���u bi���t c���a t��i, t��i ch��a th��� t��m �������c t��� th��ch h���p ����� di���n t��� trong ti���ng Vi���t m�� ch���c ch���n ���kh���i nghi���p��� kh��ng th��� gi���i th��ch ����ng v�� ����� �� t�����ng c���a ���entrepreneurship��� Small and medium-sized enterprise
Published on March 15, 2016 15:22
START-UP: Từ Đâu và Đến Đâu?
Dang Huynh Mai Anh[1]
Trong vài năm trở lại đây, “Start-up” (Khởi nghiệp) hay “Entrepreneurship” bắt đầu trở thành những từ khóa phổ biến, nhất là trong giới trẻ. Đó là một xu thế tất yếu, không ít những nhà kinh tế học nổi tiếng thế giới hiện nay xem entrepreneurJean-Baptise Say, tác giả cuốn Treatise on Political Economy (1803), đã bắt đầu đề cập đến entrepreneur như một nhóm doanh nghiệp đưa việc sử dụng các tài nguyên kinh tế (gồm tài chính, nhân lực và vật chất) lên một mức cao hơn về sự hiệu quả. Trong quá trình phát triển, khi đã sắp chạm ngưỡng giới hạn tự nhiên (về tài nguyên và điều kiện tự nhiên), nền kinh tế sẽ khó có thể tiếp tục tăng trưởng mà không có những sáng tạo và đột phá trong phương thức sản xuất. Entrepreneurship có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc tìm ra và làm những việc chưa từng có tiền lệ, thúc đẩy việc tìm ra cái mới.
Trong bài viết này, từ góc nhìn kinh tế, tôi hy vọng có thể tiếp cận vấn đề entrepreneurship ở cả mặt tích cực và hạn chế, một cách khách quan (không “thần tượng hóa” và cũng không “vùi-dập-hóa”). Cuối cùng, xin được chia sẻ một vài phân tích cá nhân về tiềm năng cho start-ups ở thị trường Việt Nam.
1. Entrepreneur: Đón nhận rủi ro
Trong nhiều cuốn sách về Innovation Economics, đoạn nhắc về entrepreneurship, tác giả hay bắt đầu rằng: Càng ngày người ta càng lạm dụng từ entrepreneurs và rất nhiều trong số đó không hiểu hết ý nghĩa của từ này.
Tôi nhớ đến mấy năm trước khi còn học đại học năm nhất, năm hai, tôi đã bắt đầu được nghe về khái niệm “entrepreneur”, thường thường người ta hay so sánh “entrepreneur” với “manager” và lúc nào cũng khiến cho tôi thấy entrepreneurs như anh hùng áo vải vậy, rất "ngầu" - rất "chất".
Nhưng để định nghĩa một cách bài bản hơn thì ta cần nhìn vào nguồn gốc, cũng như tính chất cốt lõi của entrepreneur (để theo sau bản chất cố loại đó là một loạt các hình thái khiến entrepreneur khác với manager). Từ “entrepreneur” được nhắc đến lần đầu bởi Jean-Baptise Say , nhà kinh tế học người Pháp, và nghĩa gốc của từ này là “adventurer”, nghĩa là nhà mạo hiểm. Điều này vẫn đúng trong định nghĩa kinh tế ngày nay về entrepreneur, theo đó đặc điểm nổi bật nhất là: Xu hướng đón nhận rủi ro nhiều hơn những doanh nghiệp bình thường (Risk-takers).
Vậy chấp nhận rủi ro liên quan thế nào để đột phá kỹ thuật và nâng cao năng suất?Nâng cao năng suất bắt nguồn từ những hiểu biết (knowledge) mới về khoa học, kỹ thuật và phương pháp sản xuất. Những hiểu biết này có thể tích lũy từ việc “làm lâu tay quen”, nhưng phần nhiều là kết quả của việc nghiên cứu và phát minh. “Sản xuất” ra những hiểu biết này đặc biệt tốn kém (gồm chi phí đào tạo chuyên gia, đầu tư thiết bị nghiên cứu và nhiều chi phí khác) và lại cực kỳ rủi ro. Có những nghiên cứu mà họ không biết chắc kết quả sẽ đến đâu, mất bao lâu để có thành phẩm, rồi sản phẩm tạo thành có được thị trường đón nhận không?
Nói tóm lại, đột phá sáng tạo và đưa ra những sản phẩm mới là việc làm chứa đầy rủi ro. Và, cách nhìn nhận về rủi ro của mỗi cá thể trong xã hội lại khác nhau: có người ưa rủi ro và có người sợ rủi ro. Chính nhờ sự khác biệt này mà trong xã hội tồn tại một nhóm người có mức chấp nhận rủi ro cao hơn và họ trở thành entrepreneurs. Tạo ra một sự phân chia trách nhiệm và cân bằng trong xã hội, có những người tập trung sản xuất dựa trên nền tảng đã có, cũng có người mày mò và "mạo hiểm" khám phá giá trị mới. Sự cân bằng là hết sức quan trọng, xã hội gồm toàn những người ưu rủi ro hay toàn những người an toàn chắc ăn thì đều không ổn.
Cá nhân tôi cho rằng giữa "start-up" (khởi nghiệp) và "entrepreneur" có điểm khác biệt. Start-up theo định nghĩa trong từ điển là bắt đầu kinh doanh, như vậy sẽ gần hơn với từ "khởi nghiệp" và vẫn chưa bao hàm hết vai trò của entrepreneurship trong tăng trưởng năng suất thông qua việc chấp nhận rủi ro để tạo ra giá trị "chưa từng có".
2. Doanh nghiệp nhỏ vs. Doanh nghiệp lớn
Entrepreneurs cũng hay được nhắc đến như những doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs
Trong phần này, tôi sẽ bàn về quy mô của doanh nghiệp (firm size) và mức độ phát kiến sáng tạo (innovation). Khi gộp chung Entrepreneurs và SMEs, chúng ta dễ nghĩ rằng doanh nghiệp càng nhỏ càng sáng tạo, vì họ linh động hơn trong việc thay đổi và ra quyết định. Doanh nghiệp càng lớn thì họ sẽ khó thích ứng với những đổi mới.
Schumpter (1942) đưa ra giả thuyết về mối quan hệ giữa quy mô và sự sáng tạo bằng đồ thị chữ U (như hình vẽ).
Nhận định rằng doanh nghiệp nhỏ sẽ linh động và sáng tạo hơn doanh nghiệp lớn “đúng một nửa” trong mô hình này. Cụ thể là nằm ở phần B của đồ thị, ở đó khi quy mô doanh nghiệp tăng lên thì khả năng linh động sáng tạo giảm xuống. Có thể giải thích rằng, khi doanh nghiệp lớn thì việc giao tiếp và ra quyết định sẽ khó khăn hơn (chẳng hạn phải chờ ý kiến của cấp trên và cấp trên của cấp trên).
Nhưng nếu một doanh nghiệp quá nhỏ, nằm vào phần A của đồ thị, thì họ thiếu quá nhiều nguồn lực và vốn đầu tư để có thể đầu tư sáng tạo, nghiên cứu đột phá, nên họ sẽ mắc kẹt mà không thể phát triển sáng kiến được.
Vậy để đạt được kết quả tốt nhất, doanh nghiệp phải vừa đảm bảo sự linh động (ưu thế của doanh nghiệp nhỏ) và cả khả năng tiếp cận các nguồn lực (ưu thế của doanh nghiệp lớn). Đây chính là lúc cần những chính sách hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ, cho các quỹ khởi nghiệp, quỹ đầu tư cho các dự án kinh doanh mới. Mục tiêu của tất cả những chính sách này là cân bằng cả hai yếu tố cần cho sự sáng tạo và thúc đẩy khả năng sáng tạo ở doanh nghiệp.
3. Vai trò của entrepreneur và start-up với thị trường lao động
Bên cạnh những ý nghĩa như tạo ra các sản phẩm mới, cống hiến các thành tựu về cải cách khoa học, kỹ thuật, entrepreneur còn có một ý nghĩa đặc biệt với thị trường lao động. Cụ thể, các nghiên cứu cho thấy, so với các doanh nghiệp truyền thống, các doanh nghiệp start-up tạo ra nhiều việc làm hơn (công ty mới thành lập) và đồng thời cũng dễ khiến nhiều người thất nghiệp hơn (công ty bị phá sản). Nhưng nếu đem hai xu hướng bù trừ thì entrepreneur vẫn cải thiện vấn đề việc làm đáng kể. Nhất là trong các thời kỳ biến động kinh tế, entrepreneur lại tỏ ra cực kỳ linh động, thích ứng và "cứu" thị trường lao động.
Trong các chính sách tạo việc làm, cải thiện tỷ lệ thất nghiệp hiện nay, chính phủ các nước đặc biệt tập trung vào phía SMEs và entrepreneurs. Vì nhóm này linh động và có nhiều tiềm năng tạo ra các vị trí tuyển dụng hơn so với các công ty lớn.
4. Thiếu hiểu biết và quá mạo hiểm
Nhưng xu thế khởi nghiệp ào ạt và khuyến khích start-up mọi lúc mọi nơi ẩn chứa những rủi ro nhất định. Khi việc start-up càng ngày càng trở nên dễ dàng dưới sự tạo điều kiện của nhiều bên, khi start-up càng ngày càng được “PR” và “tuyên truyền” tích cực, thì nhóm người “ưa mạo hiểm” sẽ tăng một cách đột biến và họ chọn “dấn thân” dù chưa hẳn họ có đủ những tố chất và khả năng cần thiết.
Chúng ta hay động viên nhau “Thất bại là mẹ thành công”. Nhưng nhìn nhận một cách “kinh tế” hơn, đồng ý chúng ta sẽ rút ra được bài học nào đó sau mỗi vấp ngã, nhưng thất bại luôn có cái giá của nó. Mỗi một lần thất bại chúng ta đều đã lãng phí nhiều tài nguyên, gồm thời gian, tiền của và công sức. Tất cả những tài nguyên đó đều có hạn và chúng ta luôn đối diện với sự “đánh đổi”, khởi nghiệp nghĩa là bỏ việc công ty, là bỏ học. Nếu cộng hết cả chi phí cơ hội và chi phí mất mát, thì “thất bại” là một thứ hàng hóa xa xỉ mà chúng ta không nên vung tay quá trán.
Được thúc đẩy bởi tất cả những hỗ trợ để khởi nghiệp, kèm theo những ví dụ thành công và những lời quảng cáo ra rả, đáng lo rằng chúng ta đang có một nhóm không ít những người khởi nghiệp: nhiệt tình thái quá, thiều cái nhìn đầy đủ và rất dễ thất bại.
5. Dự đoán tiềm năng start-up ở Việt Nam
Nhiều người vẫn nói về Việt Nam một cách đầy lạc quan như một thị trường tiềm năng và có sức tiêu thụ mạnh. Bằng chứng dễ thấy là số lượng start-ups ở Việt Nam ngày càng tăng, có thêm rất nhiều loại hình dịch vụ mới và nhiều ông lớn đã tìm cách đặt chân lên thị trường này.
Tuy nhiên, tôi cho rằng sự phát triển của thị trường Việt Nam (nếu không có những thay đổi phù hợp) sẽ diễn biến theo xu thế tự nhiên của đồ thị chữ S (hình vẽ).
Việt Nam là một thị trường đang lớn. Điểm hấp dẫn nhất của thị trường này là chưa bị khai thác nhiều. Chúng ta là mảnh đất còn rất mới mẻ, Starbuck và theo sau là Mc Donald chỉ vừa tiến vào cách đây vài năm. Thị trường Việt Nam ngày càng trở nên nhộn nhịp nhờ những thiếu hụt nguồn cung trước đó. Start-ups và các doanh nghiệp nhảy vào Việt Nam đang phát triển mạnh nhờ đắp vào chỗ trống chưa khai thác.
Sớm muộn gì cũng sẽ đến lúc thị trường Việt Nam chững lại khi đã đạt đến điểm bão hòa tự nhiên. Bởi:
Một là, Việt Nam là một quốc gia nhỏ. Xét về mặt dân số, không thể tạo ra thị trường tiêu thụ rộng lớn với số lượng người tiêu dùng cao. Hai là, Việt Nam là quốc gia có thu nhập bình quân đầu người thấp, gắn liền với sức mua cũng thấp.
Nói như vậy có nghĩa: Nếu start-up ở Việt Nam tiếp tục phát triển theo định hướng hiện tại là cung cấp chủ yếu tập trung vào dịch vụ, các giá trị cung cấp cũng na ná nhau và chỉ vỏn vẹn loay hoay trong “sân chơi” thị trường Việt Nam thì chúng ta chỉ có thể tận hưởng sự tăng trưởng nhanh trong ngắn hạn. Về dài hạn, khi thị trường đã được khai thác, những thiếu hụt về nhu cầu đã được lấp đầy, thì sự phát triển sẽ dừng lại.
Điều cần thiết là chúng ta phải quan tâm đến chất lượng thay vì chỉ lạc quan dựa trên sự tăng lên của con số. Thay vì start-up ồ ạt, chúng ta, từ nhà nước, các tổ chức, trường học cho đến mỗi cá nhân có ý định start-up, cần có định hướng và chiến lược hết sức cẩn thận và rõ ràng. Để đạt được sự phát triển lâu dài, ta cần những start-ups tạo ra sản phẩm có thể thuyết phục được cả thị trường ngoài nước, và thuyết phục bởi cả chất lượng và giá trị sáng tạo chứ không đơn thuần giá thấp vì nhân công rẻ. Để có được điều đó, start-ups cần có sự đầu tư chất xám, hơn là trang bị đơn thuần kỹ năng mềm. Cần có bản lĩnh đột phá và cái nhìn sắc sảo, hơn là đơn thuần chạy theo xu hướng, nắm bắt những cơ hội nhất thời để chiều chuộng đám đông.
Kết
Như vậy entrepreneur là nhóm doanh nghiệp đặc biệt, bởi đặc tính đầu tư vào việc nghiên cứu và phát triển những giá trị mới, bao gồm công nghệ mới, cách thức sản xuất mới, dịch vụ mới (không nhất thiết gói gọn trong lĩnh vực IT như một số quan điểm). Vì đặc tính ưa rủi ro để tạo ra những giá trị chưa từng có, entrepreneur đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng suất và tạo động lực phát triển kinh tế.
Dù rằng nhiều SMEs và start-up vẫn nhận vơ mình là entrepreneurs, Entrepreneur khác với SMEs (vì SMEs chỉ đề cập đến quy mô) và khác với start-up (chưa bao hàm được ý nghĩa tạo ra giá trị đột phá). Cả entrepreneurs, SMEs và start-ups đều tạo ra việc làm cho thị trường lao động. Qua biểu diễn bằng đồ thị chữ U mối quan hệ giữa quy mô và khả năng sáng tạo, ta có thể thấy các doanh nghiệp nhỏ có những lợi thế và hạn chế riêng. Các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ là để cân bằng lợi thế và thúc đẩy sự sáng tạo.
Cuối cùng, xu hướng phát triển của cho start-up ở Việt Nam được mô tả bằng đồ thị chữ S, để nhấn mạnh nếu thiếu sự định hướng và đầu tư đúng đắn, sớm muộn, thị trường Việt Nam sẽ chạm ngưỡng bảo hòa và không còn tăng trưởng mạnh nữa. Cụ thể, các start-up Việt Nam cần tập trung vào các giá trị mới, có sự đầu tư chất xám để sản phẩm đủ tính thuyết phục với cả thị trường trong và ngoài nước (Như thế, start-up mới thật sự là entrepreneur)
Tài liệu tham khảo: 1. Pryce, V., Ross, A. and Urwin, P. (2015). "It's The Economy, Stupid". Great Britain: Biteback Publishing2. Fagerberg, J., Mowery, D.C. and Nelson, R.R. (2005). "The Oxford Handbook of Innovation". Oxford: Oxford University Press3. Symeinidis, G. (1996). "Innovation, firm size and market structures : Schumpeterian hypothesis and some new themes". Working paper 161, OECD Economics department
E-mail: maianhdang.ftu@gmail.comXin phép không dịch từ này sang Tiếng Việt, vì trong phạm vi hiểu biết của tôi, tôi chưa thể tìm được từ thích hợp để diễn tả trong tiếng Việt mà chắc chắn “khởi nghiệp” không thể giải thích đúng và đủ ý tưởng của “entrepreneurship” Small and medium-sized enterprise
Trong vài năm trở lại đây, “Start-up” (Khởi nghiệp) hay “Entrepreneurship” bắt đầu trở thành những từ khóa phổ biến, nhất là trong giới trẻ. Đó là một xu thế tất yếu, không ít những nhà kinh tế học nổi tiếng thế giới hiện nay xem entrepreneurJean-Baptise Say, tác giả cuốn Treatise on Political Economy (1803), đã bắt đầu đề cập đến entrepreneur như một nhóm doanh nghiệp đưa việc sử dụng các tài nguyên kinh tế (gồm tài chính, nhân lực và vật chất) lên một mức cao hơn về sự hiệu quả. Trong quá trình phát triển, khi đã sắp chạm ngưỡng giới hạn tự nhiên (về tài nguyên và điều kiện tự nhiên), nền kinh tế sẽ khó có thể tiếp tục tăng trưởng mà không có những sáng tạo và đột phá trong phương thức sản xuất. Entrepreneurship có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc tìm ra và làm những việc chưa từng có tiền lệ, thúc đẩy việc tìm ra cái mới.
Trong bài viết này, từ góc nhìn kinh tế, tôi hy vọng có thể tiếp cận vấn đề entrepreneurship ở cả mặt tích cực và hạn chế, một cách khách quan (không “thần tượng hóa” và cũng không “vùi-dập-hóa”). Cuối cùng, xin được chia sẻ một vài phân tích cá nhân về tiềm năng cho start-ups ở thị trường Việt Nam.
1. Entrepreneur: Đón nhận rủi ro
Trong nhiều cuốn sách về Innovation Economics, đoạn nhắc về entrepreneurship, tác giả hay bắt đầu rằng: Càng ngày người ta càng lạm dụng từ entrepreneurs và rất nhiều trong số đó không hiểu hết ý nghĩa của từ này.
Tôi nhớ đến mấy năm trước khi còn học đại học năm nhất, năm hai, tôi đã bắt đầu được nghe về khái niệm “entrepreneur”, thường thường người ta hay so sánh “entrepreneur” với “manager” và lúc nào cũng khiến cho tôi thấy entrepreneurs như anh hùng áo vải vậy, rất "ngầu" - rất "chất".
Nhưng để định nghĩa một cách bài bản hơn thì ta cần nhìn vào nguồn gốc, cũng như tính chất cốt lõi của entrepreneur (để theo sau bản chất cố loại đó là một loạt các hình thái khiến entrepreneur khác với manager). Từ “entrepreneur” được nhắc đến lần đầu bởi Jean-Baptise Say , nhà kinh tế học người Pháp, và nghĩa gốc của từ này là “adventurer”, nghĩa là nhà mạo hiểm. Điều này vẫn đúng trong định nghĩa kinh tế ngày nay về entrepreneur, theo đó đặc điểm nổi bật nhất là: Xu hướng đón nhận rủi ro nhiều hơn những doanh nghiệp bình thường (Risk-takers).
Vậy chấp nhận rủi ro liên quan thế nào để đột phá kỹ thuật và nâng cao năng suất?Nâng cao năng suất bắt nguồn từ những hiểu biết (knowledge) mới về khoa học, kỹ thuật và phương pháp sản xuất. Những hiểu biết này có thể tích lũy từ việc “làm lâu tay quen”, nhưng phần nhiều là kết quả của việc nghiên cứu và phát minh. “Sản xuất” ra những hiểu biết này đặc biệt tốn kém (gồm chi phí đào tạo chuyên gia, đầu tư thiết bị nghiên cứu và nhiều chi phí khác) và lại cực kỳ rủi ro. Có những nghiên cứu mà họ không biết chắc kết quả sẽ đến đâu, mất bao lâu để có thành phẩm, rồi sản phẩm tạo thành có được thị trường đón nhận không?
Nói tóm lại, đột phá sáng tạo và đưa ra những sản phẩm mới là việc làm chứa đầy rủi ro. Và, cách nhìn nhận về rủi ro của mỗi cá thể trong xã hội lại khác nhau: có người ưa rủi ro và có người sợ rủi ro. Chính nhờ sự khác biệt này mà trong xã hội tồn tại một nhóm người có mức chấp nhận rủi ro cao hơn và họ trở thành entrepreneurs. Tạo ra một sự phân chia trách nhiệm và cân bằng trong xã hội, có những người tập trung sản xuất dựa trên nền tảng đã có, cũng có người mày mò và "mạo hiểm" khám phá giá trị mới. Sự cân bằng là hết sức quan trọng, xã hội gồm toàn những người ưu rủi ro hay toàn những người an toàn chắc ăn thì đều không ổn.
Cá nhân tôi cho rằng giữa "start-up" (khởi nghiệp) và "entrepreneur" có điểm khác biệt. Start-up theo định nghĩa trong từ điển là bắt đầu kinh doanh, như vậy sẽ gần hơn với từ "khởi nghiệp" và vẫn chưa bao hàm hết vai trò của entrepreneurship trong tăng trưởng năng suất thông qua việc chấp nhận rủi ro để tạo ra giá trị "chưa từng có".
2. Doanh nghiệp nhỏ vs. Doanh nghiệp lớn
Entrepreneurs cũng hay được nhắc đến như những doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs
Trong phần này, tôi sẽ bàn về quy mô của doanh nghiệp (firm size) và mức độ phát kiến sáng tạo (innovation). Khi gộp chung Entrepreneurs và SMEs, chúng ta dễ nghĩ rằng doanh nghiệp càng nhỏ càng sáng tạo, vì họ linh động hơn trong việc thay đổi và ra quyết định. Doanh nghiệp càng lớn thì họ sẽ khó thích ứng với những đổi mới.
Schumpter (1942) đưa ra giả thuyết về mối quan hệ giữa quy mô và sự sáng tạo bằng đồ thị chữ U (như hình vẽ).
Nhận định rằng doanh nghiệp nhỏ sẽ linh động và sáng tạo hơn doanh nghiệp lớn “đúng một nửa” trong mô hình này. Cụ thể là nằm ở phần B của đồ thị, ở đó khi quy mô doanh nghiệp tăng lên thì khả năng linh động sáng tạo giảm xuống. Có thể giải thích rằng, khi doanh nghiệp lớn thì việc giao tiếp và ra quyết định sẽ khó khăn hơn (chẳng hạn phải chờ ý kiến của cấp trên và cấp trên của cấp trên).
Nhưng nếu một doanh nghiệp quá nhỏ, nằm vào phần A của đồ thị, thì họ thiếu quá nhiều nguồn lực và vốn đầu tư để có thể đầu tư sáng tạo, nghiên cứu đột phá, nên họ sẽ mắc kẹt mà không thể phát triển sáng kiến được.
Vậy để đạt được kết quả tốt nhất, doanh nghiệp phải vừa đảm bảo sự linh động (ưu thế của doanh nghiệp nhỏ) và cả khả năng tiếp cận các nguồn lực (ưu thế của doanh nghiệp lớn). Đây chính là lúc cần những chính sách hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ, cho các quỹ khởi nghiệp, quỹ đầu tư cho các dự án kinh doanh mới. Mục tiêu của tất cả những chính sách này là cân bằng cả hai yếu tố cần cho sự sáng tạo và thúc đẩy khả năng sáng tạo ở doanh nghiệp.
3. Vai trò của entrepreneur và start-up với thị trường lao động
Bên cạnh những ý nghĩa như tạo ra các sản phẩm mới, cống hiến các thành tựu về cải cách khoa học, kỹ thuật, entrepreneur còn có một ý nghĩa đặc biệt với thị trường lao động. Cụ thể, các nghiên cứu cho thấy, so với các doanh nghiệp truyền thống, các doanh nghiệp start-up tạo ra nhiều việc làm hơn (công ty mới thành lập) và đồng thời cũng dễ khiến nhiều người thất nghiệp hơn (công ty bị phá sản). Nhưng nếu đem hai xu hướng bù trừ thì entrepreneur vẫn cải thiện vấn đề việc làm đáng kể. Nhất là trong các thời kỳ biến động kinh tế, entrepreneur lại tỏ ra cực kỳ linh động, thích ứng và "cứu" thị trường lao động.
Trong các chính sách tạo việc làm, cải thiện tỷ lệ thất nghiệp hiện nay, chính phủ các nước đặc biệt tập trung vào phía SMEs và entrepreneurs. Vì nhóm này linh động và có nhiều tiềm năng tạo ra các vị trí tuyển dụng hơn so với các công ty lớn.
4. Thiếu hiểu biết và quá mạo hiểm
Nhưng xu thế khởi nghiệp ào ạt và khuyến khích start-up mọi lúc mọi nơi ẩn chứa những rủi ro nhất định. Khi việc start-up càng ngày càng trở nên dễ dàng dưới sự tạo điều kiện của nhiều bên, khi start-up càng ngày càng được “PR” và “tuyên truyền” tích cực, thì nhóm người “ưa mạo hiểm” sẽ tăng một cách đột biến và họ chọn “dấn thân” dù chưa hẳn họ có đủ những tố chất và khả năng cần thiết.
Chúng ta hay động viên nhau “Thất bại là mẹ thành công”. Nhưng nhìn nhận một cách “kinh tế” hơn, đồng ý chúng ta sẽ rút ra được bài học nào đó sau mỗi vấp ngã, nhưng thất bại luôn có cái giá của nó. Mỗi một lần thất bại chúng ta đều đã lãng phí nhiều tài nguyên, gồm thời gian, tiền của và công sức. Tất cả những tài nguyên đó đều có hạn và chúng ta luôn đối diện với sự “đánh đổi”, khởi nghiệp nghĩa là bỏ việc công ty, là bỏ học. Nếu cộng hết cả chi phí cơ hội và chi phí mất mát, thì “thất bại” là một thứ hàng hóa xa xỉ mà chúng ta không nên vung tay quá trán.
Được thúc đẩy bởi tất cả những hỗ trợ để khởi nghiệp, kèm theo những ví dụ thành công và những lời quảng cáo ra rả, đáng lo rằng chúng ta đang có một nhóm không ít những người khởi nghiệp: nhiệt tình thái quá, thiều cái nhìn đầy đủ và rất dễ thất bại.
5. Dự đoán tiềm năng start-up ở Việt Nam
Nhiều người vẫn nói về Việt Nam một cách đầy lạc quan như một thị trường tiềm năng và có sức tiêu thụ mạnh. Bằng chứng dễ thấy là số lượng start-ups ở Việt Nam ngày càng tăng, có thêm rất nhiều loại hình dịch vụ mới và nhiều ông lớn đã tìm cách đặt chân lên thị trường này.
Tuy nhiên, tôi cho rằng sự phát triển của thị trường Việt Nam (nếu không có những thay đổi phù hợp) sẽ diễn biến theo xu thế tự nhiên của đồ thị chữ S (hình vẽ).
Việt Nam là một thị trường đang lớn. Điểm hấp dẫn nhất của thị trường này là chưa bị khai thác nhiều. Chúng ta là mảnh đất còn rất mới mẻ, Starbuck và theo sau là Mc Donald chỉ vừa tiến vào cách đây vài năm. Thị trường Việt Nam ngày càng trở nên nhộn nhịp nhờ những thiếu hụt nguồn cung trước đó. Start-ups và các doanh nghiệp nhảy vào Việt Nam đang phát triển mạnh nhờ đắp vào chỗ trống chưa khai thác. Sớm muộn gì cũng sẽ đến lúc thị trường Việt Nam chững lại khi đã đạt đến điểm bão hòa tự nhiên. Bởi:
Một là, Việt Nam là một quốc gia nhỏ. Xét về mặt dân số, không thể tạo ra thị trường tiêu thụ rộng lớn với số lượng người tiêu dùng cao. Hai là, Việt Nam là quốc gia có thu nhập bình quân đầu người thấp, gắn liền với sức mua cũng thấp.
Nói như vậy có nghĩa: Nếu start-up ở Việt Nam tiếp tục phát triển theo định hướng hiện tại là cung cấp chủ yếu tập trung vào dịch vụ, các giá trị cung cấp cũng na ná nhau và chỉ vỏn vẹn loay hoay trong “sân chơi” thị trường Việt Nam thì chúng ta chỉ có thể tận hưởng sự tăng trưởng nhanh trong ngắn hạn. Về dài hạn, khi thị trường đã được khai thác, những thiếu hụt về nhu cầu đã được lấp đầy, thì sự phát triển sẽ dừng lại.
Điều cần thiết là chúng ta phải quan tâm đến chất lượng thay vì chỉ lạc quan dựa trên sự tăng lên của con số. Thay vì start-up ồ ạt, chúng ta, từ nhà nước, các tổ chức, trường học cho đến mỗi cá nhân có ý định start-up, cần có định hướng và chiến lược hết sức cẩn thận và rõ ràng. Để đạt được sự phát triển lâu dài, ta cần những start-ups tạo ra sản phẩm có thể thuyết phục được cả thị trường ngoài nước, và thuyết phục bởi cả chất lượng và giá trị sáng tạo chứ không đơn thuần giá thấp vì nhân công rẻ. Để có được điều đó, start-ups cần có sự đầu tư chất xám, hơn là trang bị đơn thuần kỹ năng mềm. Cần có bản lĩnh đột phá và cái nhìn sắc sảo, hơn là đơn thuần chạy theo xu hướng, nắm bắt những cơ hội nhất thời để chiều chuộng đám đông.
Kết
Như vậy entrepreneur là nhóm doanh nghiệp đặc biệt, bởi đặc tính đầu tư vào việc nghiên cứu và phát triển những giá trị mới, bao gồm công nghệ mới, cách thức sản xuất mới, dịch vụ mới (không nhất thiết gói gọn trong lĩnh vực IT như một số quan điểm). Vì đặc tính ưa rủi ro để tạo ra những giá trị chưa từng có, entrepreneur đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng suất và tạo động lực phát triển kinh tế.
Dù rằng nhiều SMEs và start-up vẫn nhận vơ mình là entrepreneurs, Entrepreneur khác với SMEs (vì SMEs chỉ đề cập đến quy mô) và khác với start-up (chưa bao hàm được ý nghĩa tạo ra giá trị đột phá). Cả entrepreneurs, SMEs và start-ups đều tạo ra việc làm cho thị trường lao động. Qua biểu diễn bằng đồ thị chữ U mối quan hệ giữa quy mô và khả năng sáng tạo, ta có thể thấy các doanh nghiệp nhỏ có những lợi thế và hạn chế riêng. Các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ là để cân bằng lợi thế và thúc đẩy sự sáng tạo.
Cuối cùng, xu hướng phát triển của cho start-up ở Việt Nam được mô tả bằng đồ thị chữ S, để nhấn mạnh nếu thiếu sự định hướng và đầu tư đúng đắn, sớm muộn, thị trường Việt Nam sẽ chạm ngưỡng bảo hòa và không còn tăng trưởng mạnh nữa. Cụ thể, các start-up Việt Nam cần tập trung vào các giá trị mới, có sự đầu tư chất xám để sản phẩm đủ tính thuyết phục với cả thị trường trong và ngoài nước (Như thế, start-up mới thật sự là entrepreneur)
Tài liệu tham khảo: 1. Pryce, V., Ross, A. and Urwin, P. (2015). "It's The Economy, Stupid". Great Britain: Biteback Publishing2. Fagerberg, J., Mowery, D.C. and Nelson, R.R. (2005). "The Oxford Handbook of Innovation". Oxford: Oxford University Press3. Symeinidis, G. (1996). "Innovation, firm size and market structures : Schumpeterian hypothesis and some new themes". Working paper 161, OECD Economics department
E-mail: maianhdang.ftu@gmail.comXin phép không dịch từ này sang Tiếng Việt, vì trong phạm vi hiểu biết của tôi, tôi chưa thể tìm được từ thích hợp để diễn tả trong tiếng Việt mà chắc chắn “khởi nghiệp” không thể giải thích đúng và đủ ý tưởng của “entrepreneurship” Small and medium-sized enterprise
Published on March 15, 2016 15:22
March 2, 2016
VIVA VOCE - CON C�� v�� C��I C���N C��U (Khi t��i n��i v��� ch��nh s��ch ph��c l���i)
�����ng Hu���nh Mai AnhLondon, 020316
1. Viva Voce: Khi ta kh��ng c�� g��, tr��� gi���ng n��i v�� c��i �����u
Trong h���c k��� n��y, t��i c�� 3 b��i thi mi���ng (G���i l�� Viva Voce). Khi nh���c �����n b��i thi mi���ng, t��i ch��� ngh�� �����n ki���m tra mi���ng 15 ph��t �����u gi��� h���i c���p 3, ban �����u th���y c��ng kh��ng ��a l���m. T��i ch��� b���t �����u h��o h���ng h��n sau khi nghe th���y c��n l���i c���a m��n, Peter (c��ng l�� gi��o s�� h�����ng d���n lu���n v��n t���t nghi���p c���a t��i), gi���i th��ch v�� sao c��c th���y quy���t �����nh c�� ph���n thi Viva Voce.
2. �����ng cho con c��, h��y cho h��� c��i c���n c��u. M���i tr��n tr���: Gi��p ����� ng�����i ngh��o c�� khi���n h��� ��� l���i?
Ch��ng t��i �������c ch���n m���t ch��� ����� v�� ph��n t��ch trong 10 ph��t (kh��ng powerpoint, kh��ng b���ng vi���t) v�� sau ���� l�� 10 ph��t trao �����i v���i c��c th���y.
T��i ch���n ch��� ����� v��� ph��c l���i x�� h���i. N��i n��m na l�� ch��nh s��ch h��� tr��� v���t ch���t - t��i ch��nh cho nh���ng ng�����i ngh��o, n��i v��n hoa h��n l�� ph��n ph���i l���i c���a c���i trong x�� h���i. C��n n��i theo ki���u c���a t��i, c��c b���n c�� th��� t�����ng t�����ng ch��nh s��ch ph��c l���i nh�� Robin Hood, l���y c���a ng�����i gi��u chia cho ng�����i ngh��o. Nh��ng ��� ����y n�� h���p ph��p, v�� ng�����i ph��n ph���i l�� nh�� n�����c, l���y c���a ng�����i gi��u b���ng thu��� v�� chia cho ng�����i ngh��o qua tr��� c���p.
T��i s��� kh��ng n��i th��m v��� �� ngh��a nh��n �����o (��i���u n��y ch���c c��c b���n ���� nghe nhi���u). T��i s��� n��i v��� l���i ��ch Kinh T��� c���a c��c ch��nh s��ch ph��c l���i, hay vi���c chia l���i ti���n c���a. Theo l�� thuy���t Keynesian, ti���t ki���m (tr��i v���i ��i���u th��ng th�����ng ta ngh��) l�� m���t ���h��ng h��a xa x������ ch��� d��nh cho ng�����i gi��u. Khi ����a th��m ti���n cho ng�����i gi��u, v�� h��� ���� ����� �����y r���i h��� kh��ng c�� nhu c���u ti��u cho c��c nhu y���u ph���m, thay v��o ���� h��� s��� g���i v��o ti���t ki���m (ho���c mua iPhone 6s, m�� iPhone th�� ����ng g��p cho GDP c���a ngo���i qu���c nhi���u h��n GDP n�����c nh��). Trong khi ����, n���u ����a th��m ti���n cho ng�����i ngh��o, v���n thi���u ��n thi���u m���c, h��� s��� chi ti��u nhi���u h��n v��o c��c s���n ph���m c���n thi���t nh�� th���c ��n, ti���n h���c, thu���c men��� N��n vi���c ����a ti���n cho ng�����i ngh��o s��� th��c �����y ti��u d��ng nhi���u h��n (nh���t l�� ti��u d��ng n���i �����a). M�� ti��u th��� nhi���u h��n, ngh��a l�� vi���c kinh doanh t���t �����p h��n, t���o �������c nhi���u vi���c l��m h��n. ��i���u n��y c�� ��ch cho n���n Kinh T���.
Nh��ng, ng�����i ta c��ng c�� c��u, �����i kh��i l��, ����� gi��p nh���ng ng�����i ngh��o �����ng cho h��� con c��, m�� h��y cho h��� c��i c���n c���u. V���n ����� l���n nh���t c���a c��c ch��nh s��ch ph��c l���i l��: N���u ch��� ����n thu���n nh��t th��m ti���n v��o t��i ng�����i ngh��o, vi���c ���� c�� th��� s��� khi���n h��� l�����i bi���ng v�� kh��ng ch���u lao �����ng.
Kinh t��� h���c gi���i th��ch quy���t �����nh "L��m vi���c hay kh��ng? L��m bao nhi��u gi���?" d�����i s��� t��c �����ng c���a 2 hi���u ���ng:
- Hi���u ���ng ���Thu nh���p cao���(Income effect): C�� th��� hi���u khi m��nh c�� thu nh���p cao h��n, th�� m��nh kh��ng c���n l��m qu�� nhi���u gi��� v�� k��� m��u sinh n���a. M��nh s��� c�� nhi���u t��� do h��n trong vi���c l���a ch���n ch��� c���n ki���m ti���n v���a �����, v�� gi��nh nhi���u th���i gian ����� ngh��� ng��i. (����y l�� xu h�����ng chung, nh��ng c��ng t��y theo t��nh c��ch c���a t���ng ng�����i m�� ngay c��� khi ���� ki���m �������c r���t nhi���u ti���n, h��� v���n mu���n mi���t m��i lao �����ng).
- Hi���u ���ng ���Ti���n L����ng��� (Substitution effect): Khi ti���n l����ng tr��� cho m���t gi��� c��ng cao th�� ng�����i ta c��ng mu���n l��m vi���c.
M���t con ng�����i (l�� tr��) quy���t �����nh l��m th��m hay ch��i th��m d���a v��o vi���c c��n nh���c hai y���u t���: L���i ��ch c���a vi���c l��m th��m m���t gi��� (C��� th��� nh���t l�� l����ng nh���n �������c cho 1 gi��� ����) v�� M���t m��t c���a vi���c l��m th��m m���t gi��� (V�� d���: v���i c��c b�� m��� th�� kh��ng c�� th���i gian ch��i v���i con, v���i c��c b���n tr��� th�� kh��ng c�� th���i gian ��i ch��i v���i b������). Khi m�� quy���n l���i c���a vi���c l��m th��m m���t gi��� c��n l���n h��n nh���ng ���hy sinh��� b���t bu���c th�� h��� s��� quy���t �����nh l��m th��m.
C��c ch��nh s��ch ph��c l���i truy���n th���ng, ����n gi���n l�� ����a th��m ti���n cho ng�����i ngh��o, s��� ch��� t���o ra hi���u ���ng ���thu nh���p��� cao h��n. V�� v���y, nhi���u ng�����i s��� ��� l���i, kh��ng ch���u l��m vi���c. T��� ����, c��c ch��nh s��ch ���in-work benefit��� �������c ����� xu���t, v���a gi��p ����� ng�����i ngh��o v���a khuy���n kh��ch h��� lao �����ng. M�� v�� d��� th��nh c��ng nh���t l�� ch��nh s��ch mi���n thu��� (Earned Income Tax Credit)��� M���, cho c��c h��� ngh��o, �����c bi���t l�� h��� ����ng con.
(D�����i ����y, t��i s��� c��� g���ng gi���i th��ch d��� hi���u nh���t c�� th���. Ph���n n��y ����� �����m b���o s��� �����y �����, kh��ng ���nh h�����ng g�� �����n n���i dung chung)
Kh��c v���i c��c ch��nh s��ch ph��c l���i truy���n th���ng, c��c h��� (ngh��o) ch��� nh���n �������c quy���n l���i (l�� kho���n thu��� �������c ho��n l���i) khi h��� ch���u l��m vi���c. C��� th���, chia l��m 3 giai ��o���n h�����ng l���i:
Giai ��o���n 1 (Phase-in): Trong kho���ng 11,000 ���� thu nh���p �����u ti��n, c��� ki���m th��m �������c 1 ���� (sau thu���), gia ����nh s��� h�����ng 40 cent ph��c l���i (gi���m thu���). Nh�� v���y, l����ng sau thu��� th��nh ra l�� 1.40 ����.
Giai ��o���n 2 (Flat): Khi ���� �����t m���c thu��� gi���m t���i ��a l�� kho���ng 4,000 ����, h��� kh��ng �������c h�����ng th��m ph��c l���i khi thu nh���p t��ng (gi��� nguy��n m���c 4,000).
Giai ��o���n 3 (Phase-out): Khi m�� thu nh���p gia ����nh ���� v�����t ng�����ng ngh��o, th�� c��� 1 ���� ki���m th��m, quy���n l���i t��� gi���m thu��� s��� gi���m 21%.
Nh�� v���y, trong giai ��o���n 1, l����ng theo gi��� t��ng l��n (th��m 40 cent cho 1 ���� ki���m �������c) khi���n ng�����i ta nh���n �������c nhi���u l���i h��n t��� m���t gi��� l��m vi���c v�� s��� mu���n l��m vi���c h��n. Ch��nh s��ch n��y �����c bi���t h��� tr��� c��c b�� m��� ����n th��n (���Chi ph����� c���a vi���c ��i l��m s��� cao h��n, v�� h��� ph���i ���hy sinh��� th���i gian ch��m s��c con), n��n EITC v���a h��� tr��� thu nh���p, v���a t���o ��i���u ki���n ����� h��� ��i l��m.
Trong giai ��o���n 2 v�� 3, th�� hi���u ���ng ���ti���n l����ng��� gi���m b���t v�� hi���u ���ng ���thu nh���p��� s��� th���ng tr���. N��n r���t c�� th���, �����n m���t m���c "����� x��i" n��o ����, ng�����i ta s��� gi���m gi��� l��m vi���c xu���ng. Nh��ng c��c nghi��n c���u th���c t��� v��� ��i���u n��y kh��ng r�� r��ng. Th���c t���, th�� m���i ng�����i ����u �������c t��� �� mu���n l��m bao nhi��u gi��� th�� l��m (m�� c��n ph��� thu���c v��o nh�� tuy���n d���ng; m���i ng�����i c��ng kh��ng n���m h���t s��� chuy���n ti���p v�� kh��c bi���t quy���n l���i ��� c��c giai ��o���n, nh���t l�� l���i ��ch v�� chi ph�� t��nh theo gi��� (trong khi l����ng l���i tr��� theo th��ng).
3. H��y gi���i th��ch m���t l�� thuy���t v�� kh��ng s��� d���ng thu���t ng��� n��o
H��m nay, t��i ��i thi Viva Voce.
Ph���n thuy���t tr��nh di���n ra tr��i ch���y. K���ch t��nh nh���t l�� ph���n h���i ����p.
Peter h���i t��i nh���ng c��u kh�� ���h��n l��m���. Th���y mu���n t��i ch��� ra �������c b���n ch���t Kinh T��� v�� d��ng ����ng nh���ng thu���t ng��� kinh t���. V�� d���: L���i ��ch v�� chi ph�� c���n bi��n (Marginal Cost/Benefit), m�� c��� th��� t��i ph���i n��i ra �������c �� t�����ng c���t l��i l�� ���Income effect��� (Hi���u ���ng thu nh���p) s��� l��m thay �����i Marginal Cost of working (T���c l�� m���t gi��� r���nh r���i c���a ng�����i gi��u s��� �����t h��n c���a ng�����i ngh��o v�� th�����ng h��� ����i l����ng cao h��n cho m���t gi��� l��m vi���c). C��n ���Substitution effect��� (Hi���u ���ng ti���n l����ng) s��� t��c �����ng l��n Marginal Benefit of Working. Th���y ti���p t���c h���i t��i v��� b���ng ch���ng s��� li���u v�� nghi��n c���u tr�����c ����, may m�� t��i v���n nh��� t��n m���t v��i nghi��n c���u ����� ����p l���i.
Sau khi Peter h���i xong, Phil ���t���n c��ng��� t��i b���ng m���t c��u h���i ����n gi���n m�� ph���c t���p kh��ng ng���:
B�����c ra kh���i ph��ng thi, t��i v���a ��i qua m���t tr���i nghi���m m���i. T��i chu���n b��� cho ph���n thi Viva n��y trong m���t tu���n, v�� c��c th���y ch��� h���i 20% c���a nh���ng g�� �������c chu���n b���. Ch��� s��� k��� l�����ng m���i l��m t��i an t��m, th���m ch�� t��i ���� bi���t �������c trong 10 ph��t t��i n��i �������c t���m 1,100 t���. T��i ���� xem x��t ch��nh s��ch EITC ��� m���t ph���m vi r���ng h��n, l�� so s��nh gi���a M��� v�� EU (V�� sao m���t s��� n�����c Ch��u ��u v���n thi��n v��� c��c ch��nh s��ch ph��c l���i thu���n t��y v�� �����c bi���t h��o ph��ng, k��� c��� v���i ng�����i th���t nghi���p). ���� nghi��n c���u c��� m���t l���i m���t h���i, v���i s��� li���u ch���ng minh. ���� ����� ra gi���i ph��p v�� chu���n b��� lu��n c��ch th���c ��o l�����ng hi���u qu��� khi th���c hi���n c��c gi���i ph��p. N��i chung, l�� chu���n b��� nhi���u h��n m���c c���n thi���t, nh��ng ��i���u ���� kh��ng h��� u���ng ph�� v�� t��m hi���u v�� chu���n b��� kh��ng ph���i l�� s��� �����i ph��.
Cu���i c��ng, Viva Voce v���n l�� m���t ph���n thi c��ng th���ng, m�� ��� ���� ����i h���i s��� b��nh t��nh v�� ���ng ����p t���i ch���. Kh��c h��n b���t k��� y���u t��� n��o v��� s��� xu���t s���c hay ���sinh ra ���� v���y���, t��i ngh�� b���n l��nh ch��� �����n t��� s��� nghi��m t��c chu���n b��� v�� t��ch l��y ki���n th���c. Nh�� Peter n��i: ���V���n ����p v�� trao �����i l�� khi b���n kh�� che �����y l��� h���ng ki���n th���c nh���t��� . Ngo��i nh���ng k��� n��ng chuy��n m��n, t��i h���c �������c b��i h���c l���n nh���t v��� vi���c: ���Ch��m gi����� b���ng r���t nhi���u t��� chuy��n ng��nh ��ao to b��a l���n c�� th��� kh��ng ���cool��� b���ng di���n t��� nh���ng v���n ����� chuy��n m��n m�� kh��ng d��ng thu���t ng��� chuy��n m��n n��o.
���� c��ng l�� ��i���u t��i ���p ��� t��� r���t l��u, trong vi���c h���c v�� vi���t, r���ng c�� th��� n��i nh���ng chuy���n t��i h���c, m�� kh��ng khi���n ng�����i nghe ng��� g���c. C�� th��� vi���t ra nh���ng ��i���u t��i hi���u, m�� kh��ng khi���n ng�����i ta ng���p, v�� ng�����i �����c s��� ���ch���u��� �����c �����n d���u ch���m cu���i c��ng.
1. Viva Voce: Khi ta kh��ng c�� g��, tr��� gi���ng n��i v�� c��i �����u
Trong h���c k��� n��y, t��i c�� 3 b��i thi mi���ng (G���i l�� Viva Voce). Khi nh���c �����n b��i thi mi���ng, t��i ch��� ngh�� �����n ki���m tra mi���ng 15 ph��t �����u gi��� h���i c���p 3, ban �����u th���y c��ng kh��ng ��a l���m. T��i ch��� b���t �����u h��o h���ng h��n sau khi nghe th���y c��n l���i c���a m��n, Peter (c��ng l�� gi��o s�� h�����ng d���n lu���n v��n t���t nghi���p c���a t��i), gi���i th��ch v�� sao c��c th���y quy���t �����nh c�� ph���n thi Viva Voce.
���C�� nh���ng l��c t���i em s��� kh��ng c�� g�� c���, kh��ng powerpoint, kh��ng gi���y b��t, kh��ng b���ng, kh��ng bi���u �����, kh��ng minh h���a. V���y trong t��nh hu���ng kh��ng c�� c��ng c��� n��o kh��c h��n l�� gi���ng n��i v�� c��i �����u, em s��� l��m g��? C��ng c�� ��t c��ng c��� nh���t, ng�����i ta c��ng kh�� d���u d���t. Khi ����, ch��ng t��i bi���t r�� nh���t c��c em c�� g��!T��i v���a s���, v���a lo nh��ng khi nh��n ra �������c �� ngh��a c���a Viva Voce, t��i ����n nh���n n�� m���t th��� th��ch nhi���u h��n. Khi kh��ng c�� g�� tr��� gi���ng n��i v�� c��i �����u, khi kh��ng c�� power point m��u s���c b���t m���t, khi kh��ng th��� v���n v��o g�� kh��c, ch��ng ta ph���i t���p trung v��o nh���ng gi�� tr��� b���n ch���t v�� ch��n th���t nh���t.
M���t chuy��n gia, m���t nh�� khoa h���c, hay m���t nh�� kinh t��� h���c, s��� ��em l���i nhi���u gi�� tr��� h��n n���u h��� c�� th��� giao ti���p nh���ng ��i���u m��nh bi���t m���t c��ch hi���u qu��� nh���t. V��, trong ph���n thi Viva Voce n��y, ch��ng t��i mu���n nh��n th���y c��i em c�� th��� tr��nh b��y �� t�����ng c���a m��nh sao cho c��� nh���ng chuy��n gia, l���n nh���ng ng�����i kh��ng bi���t g�� v��� Kinh t��� c��ng c�� th��� hi���u �������c���.
2. �����ng cho con c��, h��y cho h��� c��i c���n c��u. M���i tr��n tr���: Gi��p ����� ng�����i ngh��o c�� khi���n h��� ��� l���i?
Ch��ng t��i �������c ch���n m���t ch��� ����� v�� ph��n t��ch trong 10 ph��t (kh��ng powerpoint, kh��ng b���ng vi���t) v�� sau ���� l�� 10 ph��t trao �����i v���i c��c th���y.
T��i ch���n ch��� ����� v��� ph��c l���i x�� h���i. N��i n��m na l�� ch��nh s��ch h��� tr��� v���t ch���t - t��i ch��nh cho nh���ng ng�����i ngh��o, n��i v��n hoa h��n l�� ph��n ph���i l���i c���a c���i trong x�� h���i. C��n n��i theo ki���u c���a t��i, c��c b���n c�� th��� t�����ng t�����ng ch��nh s��ch ph��c l���i nh�� Robin Hood, l���y c���a ng�����i gi��u chia cho ng�����i ngh��o. Nh��ng ��� ����y n�� h���p ph��p, v�� ng�����i ph��n ph���i l�� nh�� n�����c, l���y c���a ng�����i gi��u b���ng thu��� v�� chia cho ng�����i ngh��o qua tr��� c���p.
T��i s��� kh��ng n��i th��m v��� �� ngh��a nh��n �����o (��i���u n��y ch���c c��c b���n ���� nghe nhi���u). T��i s��� n��i v��� l���i ��ch Kinh T��� c���a c��c ch��nh s��ch ph��c l���i, hay vi���c chia l���i ti���n c���a. Theo l�� thuy���t Keynesian, ti���t ki���m (tr��i v���i ��i���u th��ng th�����ng ta ngh��) l�� m���t ���h��ng h��a xa x������ ch��� d��nh cho ng�����i gi��u. Khi ����a th��m ti���n cho ng�����i gi��u, v�� h��� ���� ����� �����y r���i h��� kh��ng c�� nhu c���u ti��u cho c��c nhu y���u ph���m, thay v��o ���� h��� s��� g���i v��o ti���t ki���m (ho���c mua iPhone 6s, m�� iPhone th�� ����ng g��p cho GDP c���a ngo���i qu���c nhi���u h��n GDP n�����c nh��). Trong khi ����, n���u ����a th��m ti���n cho ng�����i ngh��o, v���n thi���u ��n thi���u m���c, h��� s��� chi ti��u nhi���u h��n v��o c��c s���n ph���m c���n thi���t nh�� th���c ��n, ti���n h���c, thu���c men��� N��n vi���c ����a ti���n cho ng�����i ngh��o s��� th��c �����y ti��u d��ng nhi���u h��n (nh���t l�� ti��u d��ng n���i �����a). M�� ti��u th��� nhi���u h��n, ngh��a l�� vi���c kinh doanh t���t �����p h��n, t���o �������c nhi���u vi���c l��m h��n. ��i���u n��y c�� ��ch cho n���n Kinh T���.
Nh��ng, ng�����i ta c��ng c�� c��u, �����i kh��i l��, ����� gi��p nh���ng ng�����i ngh��o �����ng cho h��� con c��, m�� h��y cho h��� c��i c���n c���u. V���n ����� l���n nh���t c���a c��c ch��nh s��ch ph��c l���i l��: N���u ch��� ����n thu���n nh��t th��m ti���n v��o t��i ng�����i ngh��o, vi���c ���� c�� th��� s��� khi���n h��� l�����i bi���ng v�� kh��ng ch���u lao �����ng.
Kinh t��� h���c gi���i th��ch quy���t �����nh "L��m vi���c hay kh��ng? L��m bao nhi��u gi���?" d�����i s��� t��c �����ng c���a 2 hi���u ���ng:
- Hi���u ���ng ���Thu nh���p cao���(Income effect): C�� th��� hi���u khi m��nh c�� thu nh���p cao h��n, th�� m��nh kh��ng c���n l��m qu�� nhi���u gi��� v�� k��� m��u sinh n���a. M��nh s��� c�� nhi���u t��� do h��n trong vi���c l���a ch���n ch��� c���n ki���m ti���n v���a �����, v�� gi��nh nhi���u th���i gian ����� ngh��� ng��i. (����y l�� xu h�����ng chung, nh��ng c��ng t��y theo t��nh c��ch c���a t���ng ng�����i m�� ngay c��� khi ���� ki���m �������c r���t nhi���u ti���n, h��� v���n mu���n mi���t m��i lao �����ng).
- Hi���u ���ng ���Ti���n L����ng��� (Substitution effect): Khi ti���n l����ng tr��� cho m���t gi��� c��ng cao th�� ng�����i ta c��ng mu���n l��m vi���c.
M���t con ng�����i (l�� tr��) quy���t �����nh l��m th��m hay ch��i th��m d���a v��o vi���c c��n nh���c hai y���u t���: L���i ��ch c���a vi���c l��m th��m m���t gi��� (C��� th��� nh���t l�� l����ng nh���n �������c cho 1 gi��� ����) v�� M���t m��t c���a vi���c l��m th��m m���t gi��� (V�� d���: v���i c��c b�� m��� th�� kh��ng c�� th���i gian ch��i v���i con, v���i c��c b���n tr��� th�� kh��ng c�� th���i gian ��i ch��i v���i b������). Khi m�� quy���n l���i c���a vi���c l��m th��m m���t gi��� c��n l���n h��n nh���ng ���hy sinh��� b���t bu���c th�� h��� s��� quy���t �����nh l��m th��m.
C��c ch��nh s��ch ph��c l���i truy���n th���ng, ����n gi���n l�� ����a th��m ti���n cho ng�����i ngh��o, s��� ch��� t���o ra hi���u ���ng ���thu nh���p��� cao h��n. V�� v���y, nhi���u ng�����i s��� ��� l���i, kh��ng ch���u l��m vi���c. T��� ����, c��c ch��nh s��ch ���in-work benefit��� �������c ����� xu���t, v���a gi��p ����� ng�����i ngh��o v���a khuy���n kh��ch h��� lao �����ng. M�� v�� d��� th��nh c��ng nh���t l�� ch��nh s��ch mi���n thu��� (Earned Income Tax Credit)��� M���, cho c��c h��� ngh��o, �����c bi���t l�� h��� ����ng con.
(D�����i ����y, t��i s��� c��� g���ng gi���i th��ch d��� hi���u nh���t c�� th���. Ph���n n��y ����� �����m b���o s��� �����y �����, kh��ng ���nh h�����ng g�� �����n n���i dung chung)
Kh��c v���i c��c ch��nh s��ch ph��c l���i truy���n th���ng, c��c h��� (ngh��o) ch��� nh���n �������c quy���n l���i (l�� kho���n thu��� �������c ho��n l���i) khi h��� ch���u l��m vi���c. C��� th���, chia l��m 3 giai ��o���n h�����ng l���i:
Giai ��o���n 1 (Phase-in): Trong kho���ng 11,000 ���� thu nh���p �����u ti��n, c��� ki���m th��m �������c 1 ���� (sau thu���), gia ����nh s��� h�����ng 40 cent ph��c l���i (gi���m thu���). Nh�� v���y, l����ng sau thu��� th��nh ra l�� 1.40 ����.
Giai ��o���n 2 (Flat): Khi ���� �����t m���c thu��� gi���m t���i ��a l�� kho���ng 4,000 ����, h��� kh��ng �������c h�����ng th��m ph��c l���i khi thu nh���p t��ng (gi��� nguy��n m���c 4,000).
Giai ��o���n 3 (Phase-out): Khi m�� thu nh���p gia ����nh ���� v�����t ng�����ng ngh��o, th�� c��� 1 ���� ki���m th��m, quy���n l���i t��� gi���m thu��� s��� gi���m 21%.
Nh�� v���y, trong giai ��o���n 1, l����ng theo gi��� t��ng l��n (th��m 40 cent cho 1 ���� ki���m �������c) khi���n ng�����i ta nh���n �������c nhi���u l���i h��n t��� m���t gi��� l��m vi���c v�� s��� mu���n l��m vi���c h��n. Ch��nh s��ch n��y �����c bi���t h��� tr��� c��c b�� m��� ����n th��n (���Chi ph����� c���a vi���c ��i l��m s��� cao h��n, v�� h��� ph���i ���hy sinh��� th���i gian ch��m s��c con), n��n EITC v���a h��� tr��� thu nh���p, v���a t���o ��i���u ki���n ����� h��� ��i l��m.
Trong giai ��o���n 2 v�� 3, th�� hi���u ���ng ���ti���n l����ng��� gi���m b���t v�� hi���u ���ng ���thu nh���p��� s��� th���ng tr���. N��n r���t c�� th���, �����n m���t m���c "����� x��i" n��o ����, ng�����i ta s��� gi���m gi��� l��m vi���c xu���ng. Nh��ng c��c nghi��n c���u th���c t��� v��� ��i���u n��y kh��ng r�� r��ng. Th���c t���, th�� m���i ng�����i ����u �������c t��� �� mu���n l��m bao nhi��u gi��� th�� l��m (m�� c��n ph��� thu���c v��o nh�� tuy���n d���ng; m���i ng�����i c��ng kh��ng n���m h���t s��� chuy���n ti���p v�� kh��c bi���t quy���n l���i ��� c��c giai ��o���n, nh���t l�� l���i ��ch v�� chi ph�� t��nh theo gi��� (trong khi l����ng l���i tr��� theo th��ng).
3. H��y gi���i th��ch m���t l�� thuy���t v�� kh��ng s��� d���ng thu���t ng��� n��o
H��m nay, t��i ��i thi Viva Voce.
Ph���n thuy���t tr��nh di���n ra tr��i ch���y. K���ch t��nh nh���t l�� ph���n h���i ����p.
Peter h���i t��i nh���ng c��u kh�� ���h��n l��m���. Th���y mu���n t��i ch��� ra �������c b���n ch���t Kinh T��� v�� d��ng ����ng nh���ng thu���t ng��� kinh t���. V�� d���: L���i ��ch v�� chi ph�� c���n bi��n (Marginal Cost/Benefit), m�� c��� th��� t��i ph���i n��i ra �������c �� t�����ng c���t l��i l�� ���Income effect��� (Hi���u ���ng thu nh���p) s��� l��m thay �����i Marginal Cost of working (T���c l�� m���t gi��� r���nh r���i c���a ng�����i gi��u s��� �����t h��n c���a ng�����i ngh��o v�� th�����ng h��� ����i l����ng cao h��n cho m���t gi��� l��m vi���c). C��n ���Substitution effect��� (Hi���u ���ng ti���n l����ng) s��� t��c �����ng l��n Marginal Benefit of Working. Th���y ti���p t���c h���i t��i v��� b���ng ch���ng s��� li���u v�� nghi��n c���u tr�����c ����, may m�� t��i v���n nh��� t��n m���t v��i nghi��n c���u ����� ����p l���i.
Sau khi Peter h���i xong, Phil ���t���n c��ng��� t��i b���ng m���t c��u h���i ����n gi���n m�� ph���c t���p kh��ng ng���:
���Em h��y gi���i th��ch vi���c ����a ti���n cho ng�����i ngh��o th�� h��� ti��u d��ng nhi���u h��n, M�� kh��ng s��� d���ng b���t k��� thu���t ng��� kinh t��� n��o���M���t v��i gi��y suy ngh��, t��i c��ng t��m �������c c��ch gi���i th��ch:
���N���u em ����a m���t b���ng (����n v��� ti���n t��� c���a Anh) cho m���t ng�����i kh��ng ngh��o, h��� ���� ����� gi��u ����� ��n �������c 2 l���ng th���t m���t ng��y, n��n khi c�� th��m ti���n, h��� kh��ng c���n mua th���t n���a (v�� 2 l���ng ����� ch���t r���i), h��� s��� ����� d��nh ho���c ch��� �����n khi ki���m �������c nhi���u b���ng n���a ����� mua nh���ng th��� �����t ti���n kh��c. C��n n���u m���t b���ng ����, em ����a cho ng�����i ngh��o, thay v�� m���t ng��y h��� ch��� ����� ti���n ��n 1 l���ng th���t, gi��� h��� s��� c�� ti���n mua th��m 1 l���ng n���a (cho ����� 2 l���ng). Nh�� v���y vi���c ����a th��m ti���n cho ng�����i ngh��o s��� d���n �����n vi���c ti��u d��ng nhi���u h��n. M�� nh�� th���, k��o theo r���t nhi���u ng�����i �������c l���i: Ng�����i b��n th���t, ng�����i s���n xu���t th���t,������Phil h���i ti���p:
���C��i ���� l�� em quan s��t �������c, em ch���p nh���n l�� thuy���t kh��ng �� ki���n g�� th��m, hay em c�� th��� gi���i th��ch b���ng c��ng c��� Kinh T��� n��o kh��ng, v�� h��y gi���i th��ch n�� m���t c��ch d��� hi���u���.B��y gi��� t��i m���i nh���n ra, c�� ki���n th���c ����� n��i chuy���n ph���c t���p ���� kh��. C�� ki���n th���c, ����� n��i nh���ng chuy���n ph���c t���p m���t c��ch ����n gi���n c��n kh�� h��n. Ch���c c�� nhi���u c��ch gi���i th��ch vi���c m���t b���ng c�� �� ngh��a v���i ng�����i ngh��o nhi���u h��n ng�����i gi��u, nh��ng t��i ch���n ���Diminishing law��� ����� ph��n t��ch. V���n ����� l�� ph���i gi���i th��ch sao cho d��� hi���u, t��i nh��� l���i c��ch m�� th���y t��i ���� gi���i th��ch h���i c��n h���c VCREME:
4. Ph���n K���t
���Khi em ��ang ����i b���ng, vi���c ��n m���t c��i b��nh s��� l��m em r���t th��ch th�� v�� th���y r���t ngon. Nh��ng ��n th��m m���t c��i, th�� em ���� no h��n m���t ch��t, v�� th���y b���t th��ch ��i. ��n th��m c��i n���a, th�� b���t thi m���t ch��t. �����n khi em ���� ��n 5 c��i r���i, th�� c��i th��� 6 kh��ng khi���n em th��ch th�� n���a. (Diminishing Law)
Trong tr�����ng h���p n��y, c��ng v���y, m���t �����ng v���i ng�����i ngh��o s��� c�� nhi���u �� ngh��a th���a m��n h��n m���t �����ng v���i ng�����i gi��u���. (M�� nh�� trong ti���ng Vi���t m��nh c�� c��u ���M���t mi���ng khi ����i b���ng g��i khi no���)
B�����c ra kh���i ph��ng thi, t��i v���a ��i qua m���t tr���i nghi���m m���i. T��i chu���n b��� cho ph���n thi Viva n��y trong m���t tu���n, v�� c��c th���y ch��� h���i 20% c���a nh���ng g�� �������c chu���n b���. Ch��� s��� k��� l�����ng m���i l��m t��i an t��m, th���m ch�� t��i ���� bi���t �������c trong 10 ph��t t��i n��i �������c t���m 1,100 t���. T��i ���� xem x��t ch��nh s��ch EITC ��� m���t ph���m vi r���ng h��n, l�� so s��nh gi���a M��� v�� EU (V�� sao m���t s��� n�����c Ch��u ��u v���n thi��n v��� c��c ch��nh s��ch ph��c l���i thu���n t��y v�� �����c bi���t h��o ph��ng, k��� c��� v���i ng�����i th���t nghi���p). ���� nghi��n c���u c��� m���t l���i m���t h���i, v���i s��� li���u ch���ng minh. ���� ����� ra gi���i ph��p v�� chu���n b��� lu��n c��ch th���c ��o l�����ng hi���u qu��� khi th���c hi���n c��c gi���i ph��p. N��i chung, l�� chu���n b��� nhi���u h��n m���c c���n thi���t, nh��ng ��i���u ���� kh��ng h��� u���ng ph�� v�� t��m hi���u v�� chu���n b��� kh��ng ph���i l�� s��� �����i ph��.
Cu���i c��ng, Viva Voce v���n l�� m���t ph���n thi c��ng th���ng, m�� ��� ���� ����i h���i s��� b��nh t��nh v�� ���ng ����p t���i ch���. Kh��c h��n b���t k��� y���u t��� n��o v��� s��� xu���t s���c hay ���sinh ra ���� v���y���, t��i ngh�� b���n l��nh ch��� �����n t��� s��� nghi��m t��c chu���n b��� v�� t��ch l��y ki���n th���c. Nh�� Peter n��i: ���V���n ����p v�� trao �����i l�� khi b���n kh�� che �����y l��� h���ng ki���n th���c nh���t��� . Ngo��i nh���ng k��� n��ng chuy��n m��n, t��i h���c �������c b��i h���c l���n nh���t v��� vi���c: ���Ch��m gi����� b���ng r���t nhi���u t��� chuy��n ng��nh ��ao to b��a l���n c�� th��� kh��ng ���cool��� b���ng di���n t��� nh���ng v���n ����� chuy��n m��n m�� kh��ng d��ng thu���t ng��� chuy��n m��n n��o.
���� c��ng l�� ��i���u t��i ���p ��� t��� r���t l��u, trong vi���c h���c v�� vi���t, r���ng c�� th��� n��i nh���ng chuy���n t��i h���c, m�� kh��ng khi���n ng�����i nghe ng��� g���c. C�� th��� vi���t ra nh���ng ��i���u t��i hi���u, m�� kh��ng khi���n ng�����i ta ng���p, v�� ng�����i �����c s��� ���ch���u��� �����c �����n d���u ch���m cu���i c��ng.
Published on March 02, 2016 08:04
VIVA VOCE - CON CÁ và CÁI CẦN CÂU (Khi tôi nói về chính sách phúc lợi)
Đặng Huỳnh Mai AnhLondon, 020316
1. Viva Voce: Khi ta không có gì, trừ giọng nói và cái đầu
Trong học kỳ này, tôi có 3 bài thi miệng (Gọi là Viva Voce). Khi nhắc đến bài thi miệng, tôi chỉ nghĩ đến kiểm tra miệng 15 phút đầu giờ hồi cấp 3, ban đầu thấy cũng không ưa lắm. Tôi chỉ bắt đầu hào hứng hơn sau khi nghe thầy còn lại của môn, Peter (cũng là giáo sư hướng dẫn luận văn tốt nghiệp của tôi), giải thích vì sao các thầy quyết định có phần thi Viva Voce.
2. Đừng cho con cá, hãy cho họ cái cần câu. Mối trăn trở: Giúp đỡ người nghèo có khiến họ ỷ lại?
Chúng tôi được chọn một chủ đề và phân tích trong 10 phút (không powerpoint, không bảng viết) và sau đó là 10 phút trao đổi với các thầy.
Tôi chọn chủ đề về phúc lợi xã hội. Nói nôm na là chính sách hỗ trợ vật chất - tài chính cho những người nghèo, nói văn hoa hơn là phân phối lại của cải trong xã hội. Còn nói theo kiểu của tôi, các bạn có thể tưởng tượng chính sách phúc lợi như Robin Hood, lấy của người giàu chia cho người nghèo. Nhưng ở đây nó hợp pháp, và người phân phối là nhà nước, lấy của người giàu bằng thuế và chia cho người nghèo qua trợ cấp.
Tôi sẽ không nói thêm về ý nghĩa nhân đạo (điều này chắc các bạn đã nghe nhiều). Tôi sẽ nói về lợi ích Kinh Tế của các chính sách phúc lợi, hay việc chia lại tiền của. Theo lý thuyết Keynesian, tiết kiệm (trái với điều thông thường ta nghĩ) là một “hàng hóa xa xỉ” chỉ dành cho người giàu. Khi đưa thêm tiền cho người giàu, vì họ đã đủ đầy rồi họ không có nhu cầu tiêu cho các nhu yếu phẩm, thay vào đó họ sẽ gửi vào tiết kiệm (hoặc mua iPhone 6s, mà iPhone thì đóng góp cho GDP của ngoại quốc nhiều hơn GDP nước nhà). Trong khi đó, nếu đưa thêm tiền cho người nghèo, vốn thiếu ăn thiếu mặc, họ sẽ chi tiêu nhiều hơn vào các sản phẩm cần thiết như thức ăn, tiền học, thuốc men… Nên việc đưa tiền cho người nghèo sẽ thúc đẩy tiêu dùng nhiều hơn (nhất là tiêu dùng nội địa). Mà tiêu thụ nhiều hơn, nghĩa là việc kinh doanh tốt đẹp hơn, tạo được nhiều việc làm hơn. Điều này có ích cho nền Kinh Tế.
Nhưng, người ta cũng có câu, đại khái là, để giúp những người nghèo đừng cho họ con cá, mà hãy cho họ cái cần cầu. Vấn đề lớn nhất của các chính sách phúc lợi là: Nếu chỉ đơn thuần nhét thêm tiền vào túi người nghèo, việc đó có thể sẽ khiến họ lười biếng và không chịu lao động.
Kinh tế học giải thích quyết định "Làm việc hay không? Làm bao nhiêu giờ?" dưới sự tác động của 2 hiệu ứng:
- Hiệu ứng “Thu nhập cao”- Hiệu ứng “Tiền Lương” (Substitution effect): Khi tiền lương trả cho một giờ càng cao thì người ta càng muốn làm việc.
Một con người (lý trí) quyết định làm thêm hay chơi thêm dựa vào việc cân nhắc hai yếu tố: Lợi ích của việc làm thêm một giờ (Cụ thể nhất là lương nhận được cho 1 giờ đó) và Mất mát của việc làm thêm một giờ (Ví dụ: với các bà mẹ thì không có thời gian chơi với con, với các bạn trẻ thì không có thời gian đi chơi với bồ…). Khi mà quyền lợi của việc làm thêm một giờ còn lớn hơn những “hy sinh” bắt buộc thì họ sẽ quyết định làm thêm.
Các chính sách phúc lợi truyền thống, đơn giản là đưa thêm tiền cho người nghèo, sẽ chỉ tạo ra hiệu ứng “thu nhập” cao hơn. Vì vậy, nhiều người sẽ ỷ lại, không chịu làm việc. Từ đó, các chính sách “in-work benefit” được đề xuất, vừa giúp đỡ người nghèo vừa khuyến khích họ lao động. Mà ví dụ thành công nhất là chính sách miễn thuế (Earned Income Tax Credit(Dưới đây, tôi sẽ cố gắng giải thích dễ hiểu nhất có thể. Phần này để đảm bảo sự đầy đủ, không ảnh hưởng gì đến nội dung chung)
Khác với các chính sách phúc lợi truyền thống, các hộ (nghèo) chỉ nhận được quyền lợi (là khoản thuế được hoàn lại) khi họ chịu làm việc. Cụ thể, chia làm 3 giai đoạn hưởng lợi:
Giai đoạn 1 (Phase-in): Trong khoảng 11,000 đô thu nhập đầu tiên, cứ kiếm thêm được 1 đô (sau thuế), gia đình sẽ hưởng 40 cent phúc lợi (giảm thuế). Như vậy, lương sau thuế thành ra là 1.40 đô.
Giai đoạn 2 (Flat): Khi đã đạt mức thuế giảm tối đa là khoảng 4,000 đô, họ không được hưởng thêm phúc lợi khi thu nhập tăng (giữ nguyên mức 4,000).
Giai đoạn 3 (Phase-out): Khi mà thu nhập gia đình đã vượt ngưỡng nghèo, thì cứ 1 đô kiếm thêm, quyền lợi từ giảm thuế sẽ giảm 21%.
Như vậy, trong giai đoạn 1, lương theo giờ tăng lên (thêm 40 cent cho 1 đô kiếm được) khiến người ta nhận được nhiều lợi hơn từ một giờ làm việc và sẽ muốn làm việc hơn. Chính sách này đặc biệt hỗ trợ các bà mẹ đơn thân (“Chi phí” của việc đi làm sẽ cao hơn, vì họ phải “hy sinh” thời gian chăm sóc con), nên EITC vừa hỗ trợ thu nhập, vừa tạo điều kiện để họ đi làm.
Trong giai đoạn 2 và 3, thì hiệu ứng “tiền lương” giảm bớt và hiệu ứng “thu nhập” sẽ thống trị. Nên rất có thể, đến một mức "đủ xài" nào đó, người ta sẽ giảm giờ làm việc xuống. Nhưng các nghiên cứu thực tế về điều này không rõ ràng. Thực tế, thì mọi người đâu được tự ý muốn làm bao nhiêu giờ thì làm (mà còn phụ thuộc vào nhà tuyển dụng; mọi người cũng không nắm hết sự chuyển tiếp và khác biệt quyền lợi ở các giai đoạn, nhất là lợi ích và chi phí tính theo giờ (trong khi lương lại trả theo tháng).

3. Hãy giải thích một lý thuyết và không sử dụng thuật ngữ nào
Hôm nay, tôi đi thi Viva Voce.
Phần thuyết trình diễn ra trôi chảy. Kịch tính nhất là phần hỏi đáp.
Peter hỏi tôi những câu khá “hàn lâm”. Thầy muốn tôi chỉ ra được bản chất Kinh Tế và dùng đúng những thuật ngữ kinh tế. Ví dụ: Lợi ích và chi phí cận biên (Marginal Cost/Benefit), mà cụ thể tôi phải nói ra được ý tưởng cốt lõi là “Income effect” (Hiệu ứng thu nhập) sẽ làm thay đổi Marginal Cost of working (Tức là một giờ rảnh rỗi của người giàu sẽ đắt hơn của người nghèo và thường họ đòi lương cao hơn cho một giờ làm việc). Còn “Substitution effect” (Hiệu ứng tiền lương) sẽ tác động lên Marginal Benefit of Working. Thầy tiếp tục hỏi tôi về bằng chứng số liệu và nghiên cứu trước đó, may mà tôi vẫn nhớ tên một vài nghiên cứu để đáp lại.
Sau khi Peter hỏi xong, Phil “tấn công” tôi bằng một câu hỏi đơn giản mà phức tạp không ngờ:
Bước ra khỏi phòng thi, tôi vừa đi qua một trải nghiệm mới. Tôi chuẩn bị cho phần thi Viva này trong một tuần, và các thầy chỉ hỏi 20% của những gì được chuẩn bị. Chỉ sự kỹ lưỡng mới làm tôi an tâm, thậm chí tôi đã biết được trong 10 phút tôi nói được tầm 1,100 từ. Tôi đã xem xét chính sách EITC ở một phạm vi rộng hơn, là so sánh giữa Mỹ và EU (Vì sao một số nước Châu Âu vẫn thiên về các chính sách phúc lợi thuần túy và đặc biệt hào phóng, kể cả với người thất nghiệp). Đã nghiên cứu cả mặt lợi mặt hại, với số liệu chứng minh. Đã đề ra giải pháp và chuẩn bị luôn cách thức đo lường hiệu quả khi thực hiện các giải pháp. Nói chung, là chuẩn bị nhiều hơn mức cần thiết, nhưng điều đó không hề uổng phí vì tìm hiểu và chuẩn bị không phải là sự đối phó.
Cuối cùng, Viva Voce vẫn là một phần thi căng thẳng, mà ở đó đòi hỏi sự bình tĩnh và ứng đáp tại chỗ. Khác hơn bất kỳ yếu tố nào về sự xuất sắc hay “sinh ra đã vậy”, tôi nghĩ bản lĩnh chỉ đến từ sự nghiêm túc chuẩn bị và tích lũy kiến thức. Như Peter nói: “Vấn đáp và trao đổi là khi bạn khó che đậy lỗ hổng kiến thức nhất”. Ngoài những kỹ năng chuyên môn, tôi học được bài học lớn nhất về việc: “Chém gió” bằng rất nhiều từ chuyên ngành đao to búa lớn có thể không “cool” bằng diễn tả những vấn đề chuyên môn mà không dùng thuật ngữ chuyên môn nào.
Đó cũng là điều tôi ấp ủ từ rất lâu, trong việc học và viết, rằng có thể nói những chuyện tôi học, mà không khiến người nghe ngủ gục. Có thể viết ra những điều tôi hiểu, mà không khiến người ta ngợp, và người đọc sẽ “chịu” đọc đến dấu chấm cuối cùng.
1. Viva Voce: Khi ta không có gì, trừ giọng nói và cái đầu
Trong học kỳ này, tôi có 3 bài thi miệng (Gọi là Viva Voce). Khi nhắc đến bài thi miệng, tôi chỉ nghĩ đến kiểm tra miệng 15 phút đầu giờ hồi cấp 3, ban đầu thấy cũng không ưa lắm. Tôi chỉ bắt đầu hào hứng hơn sau khi nghe thầy còn lại của môn, Peter (cũng là giáo sư hướng dẫn luận văn tốt nghiệp của tôi), giải thích vì sao các thầy quyết định có phần thi Viva Voce.
“Có những lúc tụi em sẽ không có gì cả, không powerpoint, không giấy bút, không bảng, không biểu đồ, không minh họa. Vậy trong tình huống không có công cụ nào khác hơn là giọng nói và cái đầu, em sẽ làm gì? Càng có ít công cụ nhất, người ta càng khó dấu dốt. Khi đó, chúng tôi biết rõ nhất các em có gì!Tôi vừa sợ, vừa lo nhưng khi nhìn ra được ý nghĩa của Viva Voce, tôi đón nhận nó một thử thách nhiều hơn. Khi không có gì trừ giọng nói và cái đầu, khi không có power point màu sắc bắt mắt, khi không thể vịn vào gì khác, chúng ta phải tập trung vào những giá trị bản chất và chân thật nhất.
Một chuyên gia, một nhà khoa học, hay một nhà kinh tế học, sẽ đem lại nhiều giá trị hơn nếu họ có thể giao tiếp những điều mình biết một cách hiệu quả nhất. Và, trong phần thi Viva Voce này, chúng tôi muốn nhìn thấy cái em có thể trình bày ý tưởng của mình sao cho cả những chuyên gia, lẫn những người không biết gì về Kinh tế cũng có thể hiểu được”.
2. Đừng cho con cá, hãy cho họ cái cần câu. Mối trăn trở: Giúp đỡ người nghèo có khiến họ ỷ lại?
Chúng tôi được chọn một chủ đề và phân tích trong 10 phút (không powerpoint, không bảng viết) và sau đó là 10 phút trao đổi với các thầy.
Tôi chọn chủ đề về phúc lợi xã hội. Nói nôm na là chính sách hỗ trợ vật chất - tài chính cho những người nghèo, nói văn hoa hơn là phân phối lại của cải trong xã hội. Còn nói theo kiểu của tôi, các bạn có thể tưởng tượng chính sách phúc lợi như Robin Hood, lấy của người giàu chia cho người nghèo. Nhưng ở đây nó hợp pháp, và người phân phối là nhà nước, lấy của người giàu bằng thuế và chia cho người nghèo qua trợ cấp.
Tôi sẽ không nói thêm về ý nghĩa nhân đạo (điều này chắc các bạn đã nghe nhiều). Tôi sẽ nói về lợi ích Kinh Tế của các chính sách phúc lợi, hay việc chia lại tiền của. Theo lý thuyết Keynesian, tiết kiệm (trái với điều thông thường ta nghĩ) là một “hàng hóa xa xỉ” chỉ dành cho người giàu. Khi đưa thêm tiền cho người giàu, vì họ đã đủ đầy rồi họ không có nhu cầu tiêu cho các nhu yếu phẩm, thay vào đó họ sẽ gửi vào tiết kiệm (hoặc mua iPhone 6s, mà iPhone thì đóng góp cho GDP của ngoại quốc nhiều hơn GDP nước nhà). Trong khi đó, nếu đưa thêm tiền cho người nghèo, vốn thiếu ăn thiếu mặc, họ sẽ chi tiêu nhiều hơn vào các sản phẩm cần thiết như thức ăn, tiền học, thuốc men… Nên việc đưa tiền cho người nghèo sẽ thúc đẩy tiêu dùng nhiều hơn (nhất là tiêu dùng nội địa). Mà tiêu thụ nhiều hơn, nghĩa là việc kinh doanh tốt đẹp hơn, tạo được nhiều việc làm hơn. Điều này có ích cho nền Kinh Tế.
Nhưng, người ta cũng có câu, đại khái là, để giúp những người nghèo đừng cho họ con cá, mà hãy cho họ cái cần cầu. Vấn đề lớn nhất của các chính sách phúc lợi là: Nếu chỉ đơn thuần nhét thêm tiền vào túi người nghèo, việc đó có thể sẽ khiến họ lười biếng và không chịu lao động.
Kinh tế học giải thích quyết định "Làm việc hay không? Làm bao nhiêu giờ?" dưới sự tác động của 2 hiệu ứng:
- Hiệu ứng “Thu nhập cao”- Hiệu ứng “Tiền Lương” (Substitution effect): Khi tiền lương trả cho một giờ càng cao thì người ta càng muốn làm việc.
Một con người (lý trí) quyết định làm thêm hay chơi thêm dựa vào việc cân nhắc hai yếu tố: Lợi ích của việc làm thêm một giờ (Cụ thể nhất là lương nhận được cho 1 giờ đó) và Mất mát của việc làm thêm một giờ (Ví dụ: với các bà mẹ thì không có thời gian chơi với con, với các bạn trẻ thì không có thời gian đi chơi với bồ…). Khi mà quyền lợi của việc làm thêm một giờ còn lớn hơn những “hy sinh” bắt buộc thì họ sẽ quyết định làm thêm.
Các chính sách phúc lợi truyền thống, đơn giản là đưa thêm tiền cho người nghèo, sẽ chỉ tạo ra hiệu ứng “thu nhập” cao hơn. Vì vậy, nhiều người sẽ ỷ lại, không chịu làm việc. Từ đó, các chính sách “in-work benefit” được đề xuất, vừa giúp đỡ người nghèo vừa khuyến khích họ lao động. Mà ví dụ thành công nhất là chính sách miễn thuế (Earned Income Tax Credit(Dưới đây, tôi sẽ cố gắng giải thích dễ hiểu nhất có thể. Phần này để đảm bảo sự đầy đủ, không ảnh hưởng gì đến nội dung chung)
Khác với các chính sách phúc lợi truyền thống, các hộ (nghèo) chỉ nhận được quyền lợi (là khoản thuế được hoàn lại) khi họ chịu làm việc. Cụ thể, chia làm 3 giai đoạn hưởng lợi:
Giai đoạn 1 (Phase-in): Trong khoảng 11,000 đô thu nhập đầu tiên, cứ kiếm thêm được 1 đô (sau thuế), gia đình sẽ hưởng 40 cent phúc lợi (giảm thuế). Như vậy, lương sau thuế thành ra là 1.40 đô.
Giai đoạn 2 (Flat): Khi đã đạt mức thuế giảm tối đa là khoảng 4,000 đô, họ không được hưởng thêm phúc lợi khi thu nhập tăng (giữ nguyên mức 4,000).
Giai đoạn 3 (Phase-out): Khi mà thu nhập gia đình đã vượt ngưỡng nghèo, thì cứ 1 đô kiếm thêm, quyền lợi từ giảm thuế sẽ giảm 21%.
Như vậy, trong giai đoạn 1, lương theo giờ tăng lên (thêm 40 cent cho 1 đô kiếm được) khiến người ta nhận được nhiều lợi hơn từ một giờ làm việc và sẽ muốn làm việc hơn. Chính sách này đặc biệt hỗ trợ các bà mẹ đơn thân (“Chi phí” của việc đi làm sẽ cao hơn, vì họ phải “hy sinh” thời gian chăm sóc con), nên EITC vừa hỗ trợ thu nhập, vừa tạo điều kiện để họ đi làm.
Trong giai đoạn 2 và 3, thì hiệu ứng “tiền lương” giảm bớt và hiệu ứng “thu nhập” sẽ thống trị. Nên rất có thể, đến một mức "đủ xài" nào đó, người ta sẽ giảm giờ làm việc xuống. Nhưng các nghiên cứu thực tế về điều này không rõ ràng. Thực tế, thì mọi người đâu được tự ý muốn làm bao nhiêu giờ thì làm (mà còn phụ thuộc vào nhà tuyển dụng; mọi người cũng không nắm hết sự chuyển tiếp và khác biệt quyền lợi ở các giai đoạn, nhất là lợi ích và chi phí tính theo giờ (trong khi lương lại trả theo tháng).

3. Hãy giải thích một lý thuyết và không sử dụng thuật ngữ nào
Hôm nay, tôi đi thi Viva Voce.
Phần thuyết trình diễn ra trôi chảy. Kịch tính nhất là phần hỏi đáp.
Peter hỏi tôi những câu khá “hàn lâm”. Thầy muốn tôi chỉ ra được bản chất Kinh Tế và dùng đúng những thuật ngữ kinh tế. Ví dụ: Lợi ích và chi phí cận biên (Marginal Cost/Benefit), mà cụ thể tôi phải nói ra được ý tưởng cốt lõi là “Income effect” (Hiệu ứng thu nhập) sẽ làm thay đổi Marginal Cost of working (Tức là một giờ rảnh rỗi của người giàu sẽ đắt hơn của người nghèo và thường họ đòi lương cao hơn cho một giờ làm việc). Còn “Substitution effect” (Hiệu ứng tiền lương) sẽ tác động lên Marginal Benefit of Working. Thầy tiếp tục hỏi tôi về bằng chứng số liệu và nghiên cứu trước đó, may mà tôi vẫn nhớ tên một vài nghiên cứu để đáp lại.
Sau khi Peter hỏi xong, Phil “tấn công” tôi bằng một câu hỏi đơn giản mà phức tạp không ngờ:
“Em hãy giải thích việc đưa tiền cho người nghèo thì họ tiêu dùng nhiều hơn, MÀ không sử dụng bất kỳ thuật ngữ kinh tế nào”Mất vài giây suy nghĩ, tôi cũng tìm được cách giải thích:
“Nếu em đưa một bảng (đơn vị tiền tệ của Anh) cho một người không nghèo, họ đã đủ giàu để ăn được 2 lạng thịt một ngày, nên khi có thêm tiền, họ không cần mua thịt nữa (vì 2 lạng đủ chất rồi), họ sẽ để dành hoặc chờ đến khi kiếm được nhiều bảng nữa để mua những thứ đắt tiền khác. Còn nếu một bảng đó, em đưa cho người nghèo, thay vì một ngày họ chỉ đủ tiền ăn 1 lạng thịt, giờ họ sẽ có tiền mua thêm 1 lạng nữa (cho đủ 2 lạng). Như vậy việc đưa thêm tiền cho người nghèo sẽ dẫn đến việc tiêu dùng nhiều hơn. Mà như thế, kéo theo rất nhiều người được lợi: Người bán thịt, người sản xuất thịt,…”Phil hỏi tiếp:
“Cái đó là em quan sát được, em chấp nhận lý thuyết không ý kiến gì thêm, hay em có thể giải thích bằng công cụ Kinh Tế nào không, và hãy giải thích nó một cách dễ hiểu”.Bây giờ tôi mới nhận ra, có kiến thức để nói chuyện phức tạp đã khó. Có kiến thức, để nói những chuyện phức tạp một cách đơn giản còn khó hơn. Chắc có nhiều cách giải thích việc một bảng có ý nghĩa với người nghèo nhiều hơn người giàu, nhưng tôi chọn “Diminishing law” để phân tích. Vấn đề là phải giải thích sao cho dễ hiểu, tôi nhớ lại cách mà thầy tôi đã giải thích hồi còn học VCREME:
4. Phần Kết
“Khi em đang đói bụng, việc ăn một cái bánh sẽ làm em rất thích thú và thấy rất ngon. Nhưng ăn thêm một cái, thì em đã no hơn một chút, và thấy bớt thích đi. Ăn thêm cái nữa, thì bớt thi một chút. Đến khi em đã ăn 5 cái rồi, thì cái thứ 6 không khiến em thích thú nữa. (Diminishing Law)
Trong trường hợp này, cũng vậy, một đồng với người nghèo sẽ có nhiều ý nghĩa thỏa mãn hơn một đồng với người giàu”. (Mà như trong tiếng Việt mình có câu “Một miếng khi đói bằng gói khi no”)
Bước ra khỏi phòng thi, tôi vừa đi qua một trải nghiệm mới. Tôi chuẩn bị cho phần thi Viva này trong một tuần, và các thầy chỉ hỏi 20% của những gì được chuẩn bị. Chỉ sự kỹ lưỡng mới làm tôi an tâm, thậm chí tôi đã biết được trong 10 phút tôi nói được tầm 1,100 từ. Tôi đã xem xét chính sách EITC ở một phạm vi rộng hơn, là so sánh giữa Mỹ và EU (Vì sao một số nước Châu Âu vẫn thiên về các chính sách phúc lợi thuần túy và đặc biệt hào phóng, kể cả với người thất nghiệp). Đã nghiên cứu cả mặt lợi mặt hại, với số liệu chứng minh. Đã đề ra giải pháp và chuẩn bị luôn cách thức đo lường hiệu quả khi thực hiện các giải pháp. Nói chung, là chuẩn bị nhiều hơn mức cần thiết, nhưng điều đó không hề uổng phí vì tìm hiểu và chuẩn bị không phải là sự đối phó.
Cuối cùng, Viva Voce vẫn là một phần thi căng thẳng, mà ở đó đòi hỏi sự bình tĩnh và ứng đáp tại chỗ. Khác hơn bất kỳ yếu tố nào về sự xuất sắc hay “sinh ra đã vậy”, tôi nghĩ bản lĩnh chỉ đến từ sự nghiêm túc chuẩn bị và tích lũy kiến thức. Như Peter nói: “Vấn đáp và trao đổi là khi bạn khó che đậy lỗ hổng kiến thức nhất”. Ngoài những kỹ năng chuyên môn, tôi học được bài học lớn nhất về việc: “Chém gió” bằng rất nhiều từ chuyên ngành đao to búa lớn có thể không “cool” bằng diễn tả những vấn đề chuyên môn mà không dùng thuật ngữ chuyên môn nào.
Đó cũng là điều tôi ấp ủ từ rất lâu, trong việc học và viết, rằng có thể nói những chuyện tôi học, mà không khiến người nghe ngủ gục. Có thể viết ra những điều tôi hiểu, mà không khiến người ta ngợp, và người đọc sẽ “chịu” đọc đến dấu chấm cuối cùng.
Published on March 02, 2016 08:04
Đặng Huỳnh Mai Anh's Blog
- Đặng Huỳnh Mai Anh's profile
- 55 followers
Đặng Huỳnh Mai Anh isn't a Goodreads Author
(yet),
but they
do have a blog,
so here are some recent posts imported from
their feed.

