Status Updates From درس‌های فلسفه‌ی اخلاق

تمام افراد مغرور و خودستا، مضحک و احمق قلمداد می شوند و خود را اسباب تمسخر دیگران قرار میدهند و فقط به تقدم خود نسبت به دیگران دل خوش می‌کنند. خود ستایی عبارت است از این که انسان بخواهد مقدم بر دیگران باشد، آن هم نه در تفکر و یا صفات واقعاً ممتاز بلکه فقط در تظاهر به این که بر دیگران مقدم و نسبت به آنها ممتاز است. اگر انسان همیشه در فکر برتری نسبت به دیگران باشد خودستا است.

والدین در تربیت فرزندان خود باید به این نکته توجه داشته باشند که نیکوکاری را نباید از طریق رقابت و همچشمی با دیگران به فرزندان خود القا کند زیرا از این طریق حس حسادت را در آنها بر می انگیزند و کودکان از این طریق در مقابل موقعیتهای دیگران اندوهگین میشوند و اکراه دارند از این که آنها را الگوی خود قرار دهند

.

ما اغلب از خود به عنوان موجودات معصوم تمجید می کنیم، در حالی که کمتر در معرض اغوا قرار گرفته ایم. به این جهت انسان باید خود را در مقابل هر اغوایی حفظ کند. عیسی هم در کلامی که یک مناجات اخلاقی محسوب می‌شود خطاب به پدر آسمانی می‌گوید به جای تقاضای خوراک روزانه باید بیشتر قناعت خود را اعلام کنیم تا گرفتار اغوا نشویم، زیرا چه کسی می‌داند که قدرت فضایل اخلاقی ما تا چه حدودی است؟ و چه کسی همه موارد را آزموده است؟

هر کس برای این که از فشار اجتماعی آزاد شود به دوستی نیاز دارد که بتواند دل خود را نزد او باز کند. خصلت‌ها و قضاوت‌های خود را به او بروز دهد، چیزی را از او مخفی نکند و بتواند به واسطه او حالت اجتماعی خود را حفظ کند. پس دوستی مبتنی بر خصلت و رفاقت، بر این اساس متکی است. برای این دوستی و برای اجتماعی بودن انگیزه بزرگی در وجود ما نهفته است. اما این حالت اجتماعی را فقط با یک یا دو دوست می توان برقرار کرد.

ما باید عادت کنیم و بخواهیم که دیگران را شایسته دوست داشتن بدانیم. اگر انسان در شخصیت دیگران کند و کاو کند تا چیزی که لایق دوست داشتن باشد در آنها بجوید، سرانجام چیزی برای دوست داشتن در وجود آن‌ها خواهد یافت. همان طور که وقتی کسی به قصد عیب جویی و تنفر از دیگران در شخصیت افراد کند و کاو کند، سرانجام چیزی که مایه‌ی تنفر او باشد در وجود آن‌ها خواهد یافت. انسان باید هم خیر دیگران را بخواهد و هم خوبی هایشان را کشف کند.

کسی که مایل است قضاوت‌های دیگران تابع خواست‌های او باشد «جاه‌طلب» است. او خواهان آن است که دیگران احترام او را مراعات کنند و به این ترتیب خود را مضحکه دیگران قرار می‌دهد. او به حقوق تمام مردم تجاوز می‌کند. اما کسی که فقط طالب شرافت است و فقط در اندیشه حفظ حرمت خویش است فقط برای اینکه مورد تحقیر واقع نشود، ما هم به او احترام می‌گذاریم و هر چه کمتر در این مورد ادعا کند ما بیشتر برای او احترام قائل خواهیم بود.

افراد خسیس خود را بی گناه می دانند. آنها بهانه هایی هم برای ثروت اندوزی می‌تراشند؛ مثلاً برای گرفتاری‌های روز مبادا، و یا می‌گویند برای منسوبان و بازماندگان خود می‌اندوزند. اما با این سخن فقط خود را فریب می‌دهند. اگر نیت افراد مال اندوز، پس انداز برای بستگانشان باشد باید تا خود زنده اند به آنها کمک کنند تا از لذت مشاهده خوشی‌های آن‌ها نیز برخوردار شوند.

قاعده «مقاومت و خودداری» را هم در مورد رفاه و عیاشی باید مراعات کرد و هم در مورد رخوت و سستی. ما باید وابستگی خود را به این هر دو مورد قطع کنیم، زیرا هر چه انسان بیشتر به عیاشی و رخوت وابسته باشد آزادی او کمتر است و به لغزش و خطا نزدیکتر. اما از طرف دیگر ما نباید مثل بردگان به کلی خود را از نشاط و سرور محروم کنیم بلکه التذاذ ما از سرور و نشاط باید چنان باشد که هر وقت خواستیم بتوانیم آنها را ترک کنیم.

جز آنجا که تمایلات جنسی موجب شده باشد هیچ مورد دیگری یافت نمی‌شود که انسان طبیعتاً وسیلة التذاذ دیگران قرار گیرد. به این جهت است که انسان از داشتن چنین تمایلاتی شرمنده‌ است و علمای اخلاق که در مسائل اخلاقی سختگیرند و همچنین قدیسان میل جنسی را تحت فشار قرار داده و خود را از آن محروم کرده‌اند. اما کسی که واقعا فاقد این تمایل باشد یک انسان ناقص است و چنین فردی باید بر این باور باشد که فاقد احساس لازم است...

حیات اخلاقی هنگامی به پایان می‌رسد که زندگی انسان منطبق با شرافت انسانی نباشد. حیات اخلاقی انسان به موجب شر و عذاب محدود می‌شود. من میتوانم با وجود تمام بدبختیها حیات اخلاقی خود را حفظ کنم. من باید تمام بدبختی‌ها حتی مرگ را تحمل کنم، برای اینکه مرتکب یک عمل بدنام کننده نشوم. در لحظه‌ای که من نتوانم دیگر با حرمت زندگی کنم و برخی اعمال، حرمت زندگی مرا تباه کنند دیگر نمی‌توانم اصولا زنده بمانم.

خودکشی عملی است منفور و غیرمجاز، نه به این دلیل که خدا آن را منع کرده، بلکه برعکس چون عملی است منفور به موجب اینکه ذاتاً فاقد ارزش و اعتبار است خدا آن را منع کرده است. پس بر تمام علمای اخلاق است که زشتی بالذات عمل خودکشی را نشان دهند. عموماً کسانی دست به خودکشی می‌زنند که تصوری مجعول از سعادت در ذهن خود ساخته‌اند.

.

آیا من میتوانم به این دلیل زندگی را از خود بگیرم که نمی توانم با سعادت زندگی کنم؟ هرگز! ضرورتی ندارد که من در تمام مدت زندگی خود سعادتمند باشم. اما ضروری است که در تمام مدت زندگی خود شرافتمندانه زندگی کنم. فقر نمیتواند جوازی باشد برای اینکه کسی زندگی خود را بگیرد. زیرا در این صورت ما حق داشتیم به بهانه عدم برخورداری از ثذات حیات خود را قطع کنیم.

.
هرکس نزد خود احساس میکند که [هرچقدر هم آدم بدی بوده باشد] حداقل یک بار عمل خیری از سرشت نیکوی او سرزده است و هنوز هم می‌تواند عمل خیر انجام دهد. گرچه افراد انسان همیشه آلوده اند و کمتر ممکن است با قانون اخلاقی هماهنگ باشند با وصف این پیوسته خود را به آن نزدیک تر می‌کنند.
.

سؤال این است که اصل تمام تکالیف ما نسبت به خود متکی بر چیست؟ اختیار از یک طرف استعدادی است که سایر قوای انسان را بی نهایت تقویت می کند؛ اختیار عالی‌ترین درجه حیات است. کیفیتی است که پایه و اساس هر نوع کمالی است. ارزش درونی جهان که خیر نهایی آن است در گرو اختیار ناشی از اراده ای است که برای عملکرد تحت جبر نباشد. پس اختیار ارزش درونی جهان را تشکیل می‌دهد.

دین «جلب عنایت» دینی است مضر و امری مرکب از تظاهر، که انسان با توسل به دعا و مراسم می خواهد خطاهای گذشته خود را اصلاح کند و به امید اینکه دوباره مجال توسل به این امور را خواهد یافت به گناهان دیگری مبادرت می‌کند. مثلاً نماز صبح و شب یک تاجر برای او چه فایده ای دارد اگر درست با تکیه بر عبادات خود، صبح اول وقت خریدار ساده لوحی را بفریبد و علاوه بر آن خدا را هم سپاس گوید که چنان معامله ای را جلوی کلیسا نصیب او کرده است!

دین «جلب عنایت» دینی است مضر و امری است مرکب از تظاهر که انسان با توسل به دعا و مراسم دینی می خواهد خطاهای گذشته خود را اصلاح کند و به امید اینکه دوباره فرصت و مجال
توسل به این امور را خواهد یافت به گناهان دیگری مبادرت می کند. مثلاً نماز صبح و شب یک تاجر برای او چه فایده ای دارد اگر درست با تکیه بر عبادات خود صبح اول وقت خریدار ساده لوحی را بفریبد و علاوه بر آن خدا را هم سپاس گوید که چنان معامله ای نصیب او کرده است!

نماز صبح و شب یک تاجر برای او چه فایده ای دارد اگر درست با تکیه یر عبادات خود صبح اول وقت خریدار ساده لوحی را بفریبد و علاوه بر آن خدا را هم سیاس گوید که چنان معامله ای نصیب او کرده و موجب شده که مقابل در کلیسا با آن بیچاره برخورد کند این عمل به معنی فریب دادن خدا از طریق توسل به حیله های مزورانه است

کسی از خدا می ترسد که قوانین الهی را حرمت می‌نهد و تمام اعمال او حاکی از خشیت است. این یک نوع خدمت به خداست. بنابراین اعمال عبادی، اعمال خاصی نیست، بلکه تمام اعمال انسان می‌تواند به مثابۀ عبادت باشد و آن عبارت است از حالت مستمر عبادی در افعال که در تمام زندگی انسان گسترده است، نه در اعمال خاصی به نام عبادت که انسان در مواقع معینی به جای آورد. خداترسی و خداپرستی اعمال خاصی نیستند، بلکه روح تمام افعال را تشکیل می‌دهند.

نیایش با صدای بلند در روحیه عوام موثر است اما اگر خداوند خصلت اخلاقی و خوی اطاعت را در کسی تقویت کرده باشد، چنین کسی از آن پس نیاز به ادای الفاظ هنگام نیایش ندارد، بلکه به روح نیایش احتیاج دارد. کسی که ذهنش عملا به مفاهیم و خصایل مشتغل است از توسل به الفاظ و توضیحات لفظی بی نیاز است. وقتی غالب الفاظ را از نیایش حذف کنیم، روح آن باقی می‌ماند و این ویژگی اطاعت از خداست. یعنی قاعده دل دادن به خدا. الفاظ کاری نمی‌کنند.

به انسان بی خدا می‌توان کمک کرد تا آگاه شود و در پرتو آگاهی وجود خدا را قبول کند. اما از طرف دیگر کسانی هستند که آنقدر بدند که در عین این‌که می دانند که خدایی هست چنان زندگی می‌کنند که گویی خدایی نیست و بهتر بود که این‌ها نمی‌دانستند که خدا وجود دارد، چه در این صورت عذرشان موجه بود. رفتار این افراد، بی دینی نیست بلکه ضد دینی است.

دین است که به اخلاق، قدرت، زیبایی و واقعیت می بخشد. زیرا اخلاق في نفسه یک امر آرمانی است. وقتی من با خود می‌اندیشم که «چه خوب بود که مردم همه اخلاقی و درستکار بودند» تمایل پیدا می‌کنم که من هم اهل اخلاق باشم. اما اخلاق می‌گوید تو باید در درون خود و برای خود اخلاقی باشی، دیگران هر چه می‌خواهند باشند. آنگاه بدون وجود یک موجود متعالی که مقدس، خیرخواه و عادل باشد، اخلاق به صورت یک آرمان باقی خواهد ماند.

کسی که فکر می‌کند میتواند با رفتارهای گوناگون خود در جهان قوانین اخلاقی به تفنن بپردازد و از هر باغی گلی بچیند و قوانین اخلاقی را تساهل آمیز و نقض پذیر می پندارد متفنن نامیده می‌شود. ولی اخلاق باید قطعی و مقدس باشد. تقدس قوانین اخلاقی ناشی از این نیست که این قوانین مورد شناخت ما واقع شده بلکه تقدس آنها، ذاتی خود آن‌هاست و فقط عقل می تواند این قوانین را به ما بشناساند. زیرا قانون اخلاقي مبدأ و أصل الهامات اخلاقی ماست.

برای دین درست نیست که به انسان وعده پاداش (همچون پیمان) بدهد و انسان به امید پاداش آینده مراعات اخلاق کند. زیرا انسان نمیتواند از خدا پاداش مطالبه کند. انسان می‌تواند از خدا پاداشی را انتظار داشته باشد که به موجب رفتار اخلاقی او به او اعطا می‌شود. فقط موضوع این است که این پاداش نباید زمینه تحریک رفتار اخلاقی ما باشد. انسان می‌تواند به سعادت خود امیدوار باشد اما این وضع نباید محرک او باشد بلکه باید تسلی بخش او باشد.

بسیاری از مردم تکالیف موظف خود را ترک می‌کنند و با وصف این می خواهند شایسته عمل کرده باشند. چنین اند افراد بسیاری که در جهان به‌ ناحق عمل می‌کنند و حقوق دیگران را ضایع می‌کنند و سرانجام با وصیت در بیمارستان اقدام به خیر می‌کنند. این افراد تکالیف خود را انجام نمی‌دهند و تمام اعمال شایسته آن‌ها به صورت رشوه ها و هدیه هایی است که به خداوند می‌دهند تا تکالیف خود را انجام داده باشند.

کودک دروغگو را نباید مجازات کرد، بلکه باید شرمنده کرد، به نحوی که وی در خود احساس تنفر، انزجار و حقارت کند. مثل وقتی که خود را کثیف کرده است. با این تکرارهای پی در پی می‌توانیم در وجود کودک تنفری نسبت به جنایت و زشتی به وجود آوریم که در وجود او به صورت عادت درآید. اما وقتی کودک مثلاً در مدرسه تنبیه شود با خود میگوید: از مدرسه برو بیرون زیرا خارج از این محیط از مجازات و چنین اعمالی راحت خواهی بود.

طبق قاعده بصیرت انسان می توانست هرگاه تحت فشار فقر شدید قرار گیرد با خودکشی خود را خلاص کند اما این عمل ضد اخلاق است زیرا در این عمل، نیت شخص این است که با یک باره فدا کردن خود و رهیدن از وضعیت ناگوار خود، از تمام درد و رنج ها رها شود و در اینجا انسانیت انسان تابع حیوانیت او قرار گرفته است و بنابراین انسانیت ما با حیوانیت ما تحریک شده است. در این صورت من اگر بخواهم حقوق انسانی خود را حفظ کنم با حقوق خود در تضاد هستم.

اصل اخلاقی، عاطفی نیست، در صورتی عاطفی بود که از زمینه های ذهنی ما، از تمایلات ما و از احساسات ما به دست می آمد. اخلاق دارای اصل عاطفی نیست زیرا اخلاق شامل قوانین برون ذاتي و عيني است که انسان "باید" انجام دهد، نه قوانینی که انسان فقط "می خواهد" انجام دهد. اخلاق به معنی تسکین تمایلات نیست، بلکه دستوری است علیه تمام تمایلات. اگر اخلاق بر اساس عاطفه بنا میشد حاکی از این بود که تمام تمایلات باید کاملاً ارضا شوند.

من نباید دروغ بگویم نه به این دلیل که خدا آن را نهی کرده، بلکه به این دلیل که نفس دروغ گفتن شر است. اما كل اخلاق قائم به این واقعیت است که رفتار ما به موجب شرط درونی خود رفتار انجام شوند. پس این اعمال نیستند که اخلاق را به وجود می آورند بلکه عقیده است که بر اساس آن اعمال انجام می‌شوند.
.

تعیین سعادت توسط بصیرت اولین کاری است که باید انجام شود. سپس نزاع بسیاری است بر سر اینکه آیا سعادت در فطرت آدمی نهفته است یا منوط بر تحصیل و اکتساب است.
به نظر می رسد کسی که مجهز به وسایل نیست اما نیاز به آن چیزی که از طریق این وسایل به دست میآید ندارد سعادتمندتر است از کسی که وسایل بسیار در اختیار دارد و نیاز بسیار به آن وسایل.