Arash Nabizadeh > Recent Status Updates

‫من به این صحرا، این خاک، این وطن باز خواهم گشت. آنجا به من تعلق دارد که دلم همآهنگ با هر برگ خزان‌زده‌اش می‌لرزد، و رگ و پیم به هر شاخه‌ٔ درخت سوخته‌اش گره خورده است. به من، که گل‌های نادرش را می‌شناسم و از عطر حافظ و سعدی و خیامش مستم. به من، که نه ادعای مسلمانی دارم و نه بضاعت مستضعفی. به من، که ایرانیم.

‌
‫من بیش از آنچه به «آینده» تعلق داشته باشم با «خاک» پیوند دارم. من در جستجوی خاک گمشده‌ای هستم که در آن ریشه گرفته‌ام و آفتابی که در پرتواش توان یافته‌ام و آبی که به برکتش رشد کرده‌ام. هر قدر این خاک هرزه‌پرور، هر قدر این آفتاب سوزان، هر قدر این آب باریک، من به آن بسته‌ام. من درخت گلخانه نیستم، من گیاه خودروی بیابان‌های لخت کویرم.

‫آدمی در عالم خیال و در لحظات تنهایی با خاطراتش زندگی دوباره می‌کند. روزهای خالیش را با رؤیاها و کابوس‌های گذشته می‌انبارد. نسیمی، شمیمی، نغمه‌ای، لرزش برگی، موج آبی، کلمه‌ٔ درشتی، حرکت دستی، آهنگ صدایی، مهر نگاهی، رنگ پیراهنی، طعم غذایی کافی است که کاروان افکار را به راه اندازد—تنها کاروانی که وارونه می‌راند پس می‌رود و به پیش نظر ندارد…

‫آدمی در عالم خیال و در لحظات تنهایی با خاطراتش زندگی دوباره می‌کند. روزهای خالیش را با رؤیاها و کابوس‌های گذشته می‌انبارد. نسیمی، شمیمی، نغمه‌ای، لرزش برگی، موج آبی، کلمه‌ٔ درشتی، حرکت دستی، آهنگ صدایی، مهر نگاهی، رنگ پیراهنی، طعم غذایی کافی است که کاروان افکار را به راه اندازد—تنها کاروانی که وارونه می‌راند پس می‌رود و به پیش نظر ندارد…

‫سیاه‌بینی اورول در این اثر [۱۹۸۴]، درد و وحشت را در رگ و پی می‌نشاند. در جهان اورولی انقلاب موفق شده است که تیرگی و جهل را بر همه جا بگستراند، چون بر خلاف دیکتاتوری‌های تاریخی به این اکتفا نمی‌کند که بگوید: «تو چنین نخواهی کرد» یا «تو چنین خواهی کرد»—بلکه می‌گوید: «تو چنینی». یعنی آدمیان را به شکل و قواره‌ای که می‌خواهد می‌سازد.

‫در شرایط کنونی، مقایسه‌ٔ اثر اورول با وضع ایران بی‌اراده پیش می‌آید. حتی آدمی وسوسه می‌شود که بگوید قبای جمهوری اسلامی را از روی الگوی «۱۹۸۴» بریده‌اند—اما برای چنین ادعایی می‌بایست تهمت کتابخوانی بر ملایان زد و این تهمت نارواست.

‫عشق گل خودرویی است که خاک و آب و بادش را خودش انتخاب می‌کند. گاه در شبی بارانی می‌روید، گاه در روزی آفتابی—و همیشه از دانه‌ای نافرمان که به دست بادی سرکش سفر کرده است. گیاهی است که اگر در گِل ما سبز شود، گُل‌اش می‌نامیم و اگر در خاک همسایه، گزنه‌اش می‌خوانیم. چه گل چه علف، عطرش و رنگش وحشی است.

‫ تنها وطن آنهایی که خاطرشان رنگ تعلق به مال و منصب نگرفته است، از کرانه‌های رود ارس آغاز می‌شود و به کناره‌های خلیج فارس می‌رسد، همه‌ٔ کوه‌ها و دامنه‌ها، جلگه‌ها و دره‌ها، آب‌ها و کویرها را دربرمی‌گیرد، با تمامی ساکنینش از ترک و بلوچ و کرد و ترکمن و گیلک و فارس.

‫من در این سال‌های دور از وطن، به تجربه آموخته‌ام که گستردگی سرزمین هر آدمی به وسعت افق خواست‌های اوست: از آن برخی به مساحت قالی و قالیچه‌ای است، از آن بعضی به ابعاد خانه‌ای، از آن جمعی به ارتفاع مقامی.

[Faust:] One word of yours, a single look
Worth all the science in our books.

Mephisto: Of course when a god's sweated six whole days
And himself cries bravo in his works praise,
You can be certain the results are firs class.
Look all you want now in the glass,…

‫دوم اینکه معنایی که حاصل می‌شود خالی از تشویش و اضطراب نیست، چون این معناداری همواره با این احتمالِ پررنگ همراه است که به دوزخی دهشتناک روانه شویم. بنابراین می‌توان گفت چه خداباور باشیم چه خداناباور، «معنای زندگی» خاری در چشم باقی خواهد ماند و اگرچه هرکدام از این جهان‌بینی‌ها انواعی از رنج را بلاموضوع می‌کنند، هیچ‌کدام زندگی را چنان‌که باید از رنج تهی نمی‌سازند.

‫اگر بپذیریم خدایی وجود ندارد، باید در جهانی بی‌معنا زندگی رنج‌آلودی را تجربه کنیم و اگر بپذیریم خدایی وجود دارد، از رنج بی‌معنایی کیهانی رها می‌شویم، ولی با دو مشکل مواجهیم: نخست اینکه مقصد و هدفی که از جانب خداوند برای زندگی‌مان طراحی شده از آن خودمان نیست و تنها باید در برنامه و نقشه‌ای که خداوند طراحی کرده—وممکن است برایمان بیمعنا و نامطلوب باشد—مشارکت کنیم.

‫…بنابراین، ضرورتی ندارد میان پرسش‌های اساسی زندگی و بررسی فلسفی آن‌ها از یک سو و غرق شدن در لذت از سوی دیگر، یکی را برگزینیم و دیگری را کنار نهیم، بلکه می‌توان میان این دو ساحت در رفت‌وآمد بود.

‫با در نظر گرفتن بی‌معنایی کیهانی در جهان، می‌توانیم در مواردی از رنج‌هایی که در این دنیا می‌کشیم رها شویم یا دست‌کم کمتر آزار ببینیم… اگرچه بی‌معنایی کیهانی این ظرفیت را نیز دارد که هر درد و رنج کوچکی را به درد و رنجی مضاعف تبدیل کند، بااین‌حال گاهی می‌توان از ظرفیت رهایی‌بخشیِ «بی‌معنایی کیهانی» برای التیام بعضی رنج‌ها بهره برد.

‫…علاوه‌براین، فکر کردن به پرسش‌های اساسی زندگی می‌تواند زندگی ما را در سطحی معنادار کند، چرا که با مشارکت در بررسی این پرسش‌ها، به انسان‌هایی می‌پیوندیم که در طول تاریخ به این پرسش‌ها پرداخته‌اند و عضوی از سنت یا سنت‌های بشری خواهیم شد. همان‌طور که مشارکت جستن در دیگر سنت‌های تاریخی (مانند جشن گرفتن نوروز) می‌تواند این‌گونه از معنا را به زندگی ما ببخشد.

‫اگر شاعری در هر زبانی در پنجاه رباعی، منظومه‌ٔ کامل فلسفی به دست دهد و در آن موضع معرفت‌شناختی و جهان‌بینی ندانم‌گرایانه‌ٔ خود را توصیف کند، از نبود معنای کیهانی و رنج و لذت‌های منحصر به جهان‌بینی خود سخن بگوید و راه‌حل‌هایی برای هموارترکردن زندگی در چنین جهانی ارائه کند و این همه را در محیط و دورانی انجام دهد که عرفان و فقه سکه‌های رایجش بوده… به‌یقین می‌توان از هنر شاعری او و خرد و تفکرش سخن گفت.

‫چنان که در این سخنرانی [«خیام که خیمه‌های حکمت می‌دوخت»] مشخص است، عبدالکریم سروش به‌جای آنکه نشان دهد چرا نگرش خیام نادرست است—مثلاً دلایلی بیاورد که چرا زندگی بی‌معناست—با استفاده از عباراتی مانند «ارتجاع محض مطلق» برای توصیف موضع خیام، جای خالی آن استدلال‌ها را پر می‌کند و بر نیاز روانی مخاطب عام که مایل است زندگی خوش‌عطر و خوش‌رنگ است، تکیه می‌کند تا به آن‌ها بقبولاند سخنان خیام نادرست است.

چنانکه از آثار ساد برمی‌آید، عامل رنج ما قرادادهای اجتماعی است که از نظر او تماماً برساخته‌ٔ بشر‫ است و ریشه در سنت‌ها و باورهای اشتباه ما دارد. ازاین‌رو، پیشنهاد ساد گسستن از تمام قراردادهاست. گرچه از نظر خیام نیز برخی باورهای نادرست درسنت‌های ما وجود دارد و فی‌المثل او کنار گذاشتن باورهای دینی را به ما توصیه می‌کند، ریشه‌ٔ اصلی رنج نامعلوم بودن واقعیت هستی و زندگیِ کوتاه‌مدت و مواجهه با مرگ در چنین جهانی است.

‫سپیده‌ٔ کاذب گذشته، صبح می‌آید. فقط بعدازتنهایی هیچ چیز نمی‌آید.

‫بروید دور، به چشم‌هایم نگاه نکنید تا دروغتان را نخوانم. بروید دور حرف بزنید تا دورویی‌تان را رو نکنم. خونتان چربی حرص و تیزاب کینه دارد. توی گوشتتان بخل و بدخواستن پیله کرده. خواری همه را می‌خواهید. به عاشق رشک دارید، به دلیر رشک دارید، به مهربان رشک دارید، به دانا رشک دارید، به مرد رشک دارید. به قوچ و آهو رشک دارید، به سگ حتا رشک دارید. همیشه دارید نقشه می‌کشید که از پشت بزنید…

‫بروید دور، به چشم‌هایم نگاه نکنید تا دروغتان را نخوانم. بروید دور حرف بزنید تا دورویی‌تان را رو نکنم. خونتان چربی حرص و تیزاب کینه دارد. توی گوشتتان بخل و بدخواستن پیله کرده. خواری همه را می‌خواهید. به عاشق رشک دارید، به دلیر رشک دارید، به مهربان رشک دارید، به دانا رشک دارید، به مرد رشک دارید. به قوچ و آهو رشک دارید، به سگ حتا رشک دارید. همیشه دارید نقشه می‌کشید که از پشت بزنید…

و می‌گویم: پدرم همیشه می‌گفت شکوه و ناله نکن از زندگی. طوری زندگی کن که مرگ به قصد تو و‫ برای تو بیاید، نه که سر راهش از کنارت بگذرد. چنان برو که از پا افتاده باشد وقتی به تو می‌رسد. و من همیشه…

‫«همه باید به هم آویخته بمانیم، یا یقیناً همه تک تک به دار آویخته می‌شویم.»
‫—از بیانیه‌ٔ ۱۷۷۶ بنجامین فرانکلین

‫روز اول دنبال سوسیالیست‌ها آمدند، و من هیچ نگفتم، چون سوسالیست نبودم.
‫سپس دنبال اعضای اتحادیه‌های کارگری آمدند، و من هیچ نگفتم، چون عضو اتحادیه‌ٔ کارگری نبودم.
‫سپس دنبال یهودیان آمدند، و من هیچ نگفتم، چون یهودی نبودم.
سپس دنبال من آمدند
‫و کسی باقی نمانده بود تا به‌خاطر من چیزی بگوید.
‫—مارتین نیمولِر، کشیش کلیسای لوتری آلمان، دهه‌ٔ ۱۹۵۰

‫نظام بین‌المللی از ظن‌برانگیزترین بخش نظریه‌ٔ هابز—یعنی اینکه دولت حاکم همیشه مشروع است و قدرت حق بوجود می‌آورد—پشتیبانی می‌کند و از چشم‌انداز چارچوب مفهومی ما به صورتی ناخواسته بر باریکی دالان می‌افزاید. مشروعیت بین‌المللی با ترجمه به مشروعیت داخلی پوششی برای سرکوب و ستم علیه ناراضیان در وطن فراهم می‌آورد. این مشروعیت موجب دسترسی به منابع میشود و سلسله‌مراتبی را که فرادستان کنونی در رأسش قرار دارند استحکام میبخشد.

‫آزادی حقیقی نه بدون حکومت شکوفا می‌شود و نه تحت لویاتان مستبد. ولی هیچ شیوه‌ٔ عامی برای بنای لویاتان مقید، و هیچ درگاه ورودی واحدی به دالان وجود ندارد. چشم‌انداز هر کشور را تاریخ یگانه‌اش، نوع ائتلاف‌ها، و سازش‌هایی که ممکن‌اند، و توازن دقیق قدرت میان حکومت و جامعه قالب می‌ریزد.

‫آزادی حقیقی نه بدون حکومت شکوفا می‌شود و نه تحت لویاتان مستبد. ولی هیچ شیوه‌ٔ عامی برای بنای لویاتان مقید، و هیچ درگاه ورودی واحدی به دالان وجود ندارد. چشم‌انداز هر کشور را تاریخ یگانه‌اش، نوع ائتلاف‌ها، و سازش‌هایی که ممکن‌اند، و توازن دقیق قدرت میان حکومت و جامعه قالب می‌ریزد.

‫همین که در جامعه‌ٔ بین‌المللی با فرش قرمز از شما استقبال شود، و همین که بتوانید بیشترین غارت ممکن را در داخل داشته باشید، این واقعیت که قدرت‌تان پوشالی است اهمیتی نخواهد داشت.