فؤاد’s Reviews > کشف دیگری همراه با لویناس > Status Update

دیدگاه لویناس دربارۀ اختیار و مسئولیت، در برابر دیدگاه عقلانیت مدرن قرار می گیرد که بر تقدم اختیار نسبت به مسئولیت تأکید می کند. بر حسب عقلانیت مدرن، آدمی در درجۀ نخست فاعلی صاحب عقل، مختار و خودآیین است که می تواند دربارۀ مسئول بودن یا نبودن تصمیم بگیرد. فاعل خود رقم زنندۀ عمل خوایش است و خود برای خویش وضع قانون می کند و عملش برخاسته از ارادۀ خود اوست، نه این که عواملی بیرونی در آن نقش داشته باشند. کانت شاید مهم ترین مدافع خودآیینی فاعل اخلاقی باشد. از منظر او خودآیینی اراده، شرط لازم اخلاقی بودن و فاعلیت اخلاقی است. سارتر نیز در ادامۀ همین سنت از انسان به عنوان موجودی لنفسه و واجد اختیاری حداکثری یاد می کند.

لویناس در مقابل این سنت، بر دیگرآیینی تأکید می کند. او بارها و بارها مسئولیت در قبال دیگری را مقدم بر اختیار، اراده، تصمیم و تأمل سوژه توصیف می کند. از دید لویناس «محال است بتوان از برابر استدعای همسایه گریخت» و این امتناع اخلاقی جایی برای انتخاب کردن یا نکردن باقی نمی گذارد. وضعیت سوژه، وضعیت «گروگان» است و فرمانبرداری من در برابر فرمانی که چهرۀ دیگری بر آن دلالت دارد، بر هر گونه تصمیم اختیاری تقدم دارد.
مسئولیت است که فرصت مختار بودن و اعمال اختیار را برای ما فراهم می آورد. ما در جهانی از روابط اجتماعی به دنیا آمده ایم که حاصل انتخاب خود ما نبوده است و آن چه اختیار می خوانیم، در این زمینه شکل می گیرد و پاسخی است به مسئولیت هایی که در تار و پود این جهان تافته شده است.

اصول یا قواعد کردار درست را، منِ مختاری که برکنار از تأثیرات بیرونی و شبکۀ روابط اجتماعی، نزد خود محاسبه می کند، رقم نمی زند. بلکه مواجهۀ من با دیگری، که اساس سوبژکتیویتۀ من نیز هست، پیشاپیش آن اصول و قواعد را تعیین کرده است و من چه بخواهم چه نخواهم به این اصول ملتزم هستم و در قبال دیگری مسئولم.