Arash Nabizadeh’s Reviews > مسئله‌ٔ رنج و معنای زندگی در ترانه‌های خیام > Status Update

‫دوم اینکه معنایی که حاصل می‌شود خالی از تشویش و اضطراب نیست، چون این معناداری همواره با این احتمالِ پررنگ همراه است که به دوزخی دهشتناک روانه شویم. بنابراین می‌توان گفت چه خداباور باشیم چه خداناباور، «معنای زندگی» خاری در چشم باقی خواهد ماند و اگرچه هرکدام از این جهان‌بینی‌ها انواعی از رنج را بلاموضوع می‌کنند، هیچ‌کدام زندگی را چنان‌که باید از رنج تهی نمی‌سازند.

‫اگر بپذیریم خدایی وجود ندارد، باید در جهانی بی‌معنا زندگی رنج‌آلودی را تجربه کنیم و اگر بپذیریم خدایی وجود دارد، از رنج بی‌معنایی کیهانی رها می‌شویم، ولی با دو مشکل مواجهیم: نخست اینکه مقصد و هدفی که از جانب خداوند برای زندگی‌مان طراحی شده از آن خودمان نیست و تنها باید در برنامه و نقشه‌ای که خداوند طراحی کرده—وممکن است برایمان بیمعنا و نامطلوب باشد—مشارکت کنیم.

‫…بنابراین، ضرورتی ندارد میان پرسش‌های اساسی زندگی و بررسی فلسفی آن‌ها از یک سو و غرق شدن در لذت از سوی دیگر، یکی را برگزینیم و دیگری را کنار نهیم، بلکه می‌توان میان این دو ساحت در رفت‌وآمد بود.

‫با در نظر گرفتن بی‌معنایی کیهانی در جهان، می‌توانیم در مواردی از رنج‌هایی که در این دنیا می‌کشیم رها شویم یا دست‌کم کمتر آزار ببینیم… اگرچه بی‌معنایی کیهانی این ظرفیت را نیز دارد که هر درد و رنج کوچکی را به درد و رنجی مضاعف تبدیل کند، بااین‌حال گاهی می‌توان از ظرفیت رهایی‌بخشیِ «بی‌معنایی کیهانی» برای التیام بعضی رنج‌ها بهره برد.

‫اگر شاعری در هر زبانی در پنجاه رباعی، منظومه‌ٔ کامل فلسفی به دست دهد و در آن موضع معرفت‌شناختی و جهان‌بینی ندانم‌گرایانه‌ٔ خود را توصیف کند، از نبود معنای کیهانی و رنج و لذت‌های منحصر به جهان‌بینی خود سخن بگوید و راه‌حل‌هایی برای هموارترکردن زندگی در چنین جهانی ارائه کند و این همه را در محیط و دورانی انجام دهد که عرفان و فقه سکه‌های رایجش بوده… به‌یقین می‌توان از هنر شاعری او و خرد و تفکرش سخن گفت.

‫چنان که در این سخنرانی [«خیام که خیمه‌های حکمت می‌دوخت»] مشخص است، عبدالکریم سروش به‌جای آنکه نشان دهد چرا نگرش خیام نادرست است—مثلاً دلایلی بیاورد که چرا زندگی بی‌معناست—با استفاده از عباراتی مانند «ارتجاع محض مطلق» برای توصیف موضع خیام، جای خالی آن استدلال‌ها را پر می‌کند و بر نیاز روانی مخاطب عام که مایل است زندگی خوش‌عطر و خوش‌رنگ است، تکیه می‌کند تا به آن‌ها بقبولاند سخنان خیام نادرست است.

چنانکه از آثار ساد برمی‌آید، عامل رنج ما قرادادهای اجتماعی است که از نظر او تماماً برساخته‌ٔ بشر‫ است و ریشه در سنت‌ها و باورهای اشتباه ما دارد. ازاین‌رو، پیشنهاد ساد گسستن از تمام قراردادهاست. گرچه از نظر خیام نیز برخی باورهای نادرست درسنت‌های ما وجود دارد و فی‌المثل او کنار گذاشتن باورهای دینی را به ما توصیه می‌کند، ریشه‌ٔ اصلی رنج نامعلوم بودن واقعیت هستی و زندگیِ کوتاه‌مدت و مواجهه با مرگ در چنین جهانی است.