Emad Rojhani’s Reviews > تضاد دولت و ملت: نظریه تاریخ و سیاست در ایران > Status Update

روایت مکاتبات بین موافقان و مخالفان نسبت به قرارداد ۱۹۱۹ از جمله سرپرسی کاکس با کرزن و با سفیر انگلیس در امریکا و وزیر امور خارجه آمریکا بسیار خواندنی و هیجان انگیز روایت شده است.
اما کاتوزیان با ارائه تحلیل‌های خود از ابعاد سیاسی جامعه شناختی و حتی روانشناختی افرادی مثل کرزن در شرایط سخت آن زمان ارزش افزوده زیادی به متن داده. و وای از اظطراب و نگرانی حمله بلشویک‌ها به ایران.

اشاره به ماجرای قیام محمد خیابانی در تبریز در واقع مستندسازی و پرداختن به نوع دیگری از وقوع هرج و مرج به عنوان یک وجه از «دیالکتیک تاریخ ایران» است.
اما نکته ناراحت کننده به نمود تضاد دولت ملت بر می‌گردد حتی در میان مشروطه خواهان و کسانی که زمانی در یک سنگر و برای تحقق حاکمیت قانون مبارزه می‌کردند. به روایت کتاب «در آن دوران بین ملت و دولت نوعی حالت برخورد و بی‌اعتمادی دائم خواه به شکل فعال یا غیر فعال وجود داشت.»

چند جمله کلیدی از این بخش می‌نویسم.
استبداد دولت و هرج و مرج ملت و سوی یک سکه‌اند.
جامعه استبدادی مرکب از دولت خودسر و زورگو و ملت عاصی و عصبانی و آرمانگراست.
اختلاف در همه جا وجود دارد و باید امکان وجود و تجلی و تقریر داشته باشد. معنای مدارا همین است. در واقع حذف اختلاف یکی از شیوه‌های کهنه سرکوب آرای دیگری است.
معنای مدارا سرکوب نکردن اختلاف است، نه کنار گذاشتن آن.