Ρένα Λούνα's Blog

Βέβαια, όλες οι περίπου εκατό σελίδες είναι απολαυστικές και φεύγουν γρήγορα. Ο Δημόκριτος φαίνεται μάλλον άρρωστος από τρέλα, μιας και το διαρκές γέλιο του φέρνει αμηχανία στους υπόλοιπους. Ο Ιπποκράτης καταφθάνει παρέα με τα σύνεργα του, τα μαντζούνια και ευτυχώς την καλή του διάθεση για να «γιατρέψει» τον φιλόσοφο. Τελικά, καταλήγει να συζητήσει μαζί του σχετικά με τις ανθρώπινες συμπροφορές που ο γνωστός φιλόσοφος παρατηρεί. Ακολουθεί ένα χαρακτηριστικό, ωραίο & μεγαλούτσικο απόσπασμα που μου «μίλησε» λίγο παραπάνω από το υπόλοιπο έργο, μιας και νομίζω πως χτυπάει εκεί που οι περισσότεροι πονάμε:

«Λειώνει το ασήμι και το χρυσάφι, μην παύοντας ποτέ να επιθυμεί την απόκτησή τους και ταράζεται πάντοτε από τη δίψα να αποκτήσει ακόμη περισσότερα μην και ξεπέσει. Και δεν ντρέπεται να λέγεται ευτυχισμένος, όταν σκάβει τα βάθη της γης με τα χέρια αλυσοδεμένων ανθρώπων, που μερικοί από αυτούς θάβονται κάτω από τα ολισθηρά στρώματά της να κυλούν από πάνω τους. Και άλλοι, δεμένοι χρόνια με αυτή την ανάγκη, μένουν σε αυτή την κόλαση σαν να είναι πατρίδα τους. Ζητούν το ασήμι και το χρυσάφι, ψάχνουν μέσα στα ίχνη της σκόνης και τα ψήγματα, μαζεύουν άμμο από τη μια πλευρά, άμμο και από την άλλη. Ανοίγουν τις φλέβες της γης, σπάνε σβώλους από χώμα για να πλουτίσουν, κάνουν την κοινή μητέρα μας εχθρική. Αυτή που είναι πάντοτε ίδια, την ποδοπατούν και την κακοποιούν μπροστά στα μάτια μας!

Μερικοί πάλι αγοράζουν σκύλους και άλλοι άλογα. Κάποιοι περιχαρακώνοντας μια μεγάλη περιοχή, λένε πως είναι δική τους και επιθυμούν να γίνουν κάτοχοι πολλών γαιών. Δεν το κατορθώνουν αυτό μόνοι τους; Βιάζονται τότε να παντρευτούν και έπειτα από λίγο καιρό διώχνουν τις γυναίκες τους. Αγαπούν και έπειτα μισούν. Θέλουν παιδιά κι έπειτα όταν αυτά μεγαλώσουν τα διώχνουν.

Τι είναι άραγε αυτή η μάταιη και παράλογη επιθυμία που εντέλει δεν διαφέρει καθόλου από την τρέλα; Πολεμούν τους ομοφύλους τους και δεν επιθυμούν την ησυχία. Ενεργούν εναντίον των βασιλιάδων, γίνονται φονιάδες ανδρών. Σκάβοντας τη γη ζητούν ασήμι και, όταν το βρουν, αγοράζουν χωράφια και, όταν αγοράσουν χωράφια, πουλούν τους καρπούς τους. Με την πώληση των καρπών παίρνουν πάλι ασήμι. Εάν δεν έχουν περιουσία επιθυμούν να αποκτήσουν. Όταν την έχουν, την κρύβουν και την εξαφανίζουν.

Γελάω Ιπποκράτη με τις κακουχίες τους, καγχάζω με τις συμφορές τους, γιατί παραβιάζουν τους νόμους της Αλήθειας. Φιλονικώντας με μίσος μεταξύ τους, μαλώνουν με τα αδέρφια τους, τους γονείς, τους συμπολίτες τους. Και ποιος ο λόγος για όλα αυτά;

Για να γίνουν κάτοχοι αυτών των κτημάτων, που κανείς δεν τα εξουσιάζει όταν κλείσει τα μάτια του. Σκοτώνονται μεταξύ τους, ζουν με το αίσθημα της παρανομίας, αδιαφορούν για την πενία των φίλων και της πατρίδας τους. Πλουτίζουν με ανάξια και άψυχα πράγματα. Με όλη τους την περιουσία αγοράζουν ανδριάντες! Γιατί τα αγάλματα, λένε, φαίνονται σαν να ομιλούν, μα μισούν όσους θα μιλήσουν με ειλικρίνεια.

Επιθυμούν ό,τι δεν είναι εύκολο να αποκτήσει κανείς. Κατοικώντας στη στεριά επιθυμούν τη θάλασσα, κατοικώντας στα νησιά, επιθυμούν την ηπειρωτική χώρα. Διαστρέφουν τα πάντα προς τη δική τους επιθυμία. Δίνουν την εντύπωση ότι επαινούν την ανδρεία στον πόλεμο. Και εν τούτοις κάθε μέρα ηττώνται από την ακολασία, την φιλοχρηματία και απ’ όλα τα πάθη, που βασανίζουν την ψυχή τους.

Γιατί Ιπποκράτη με κατηγόρησες για το γέλιο μου; Δεν βλέπει κανείς κάποιον να γελά για την ίδια του την τρέλα, μα ο καθένας γελάει για την τρέλα του άλλου. Ο ένας με τους μεθυσμένους, όταν ο ίδιος πιστεύει πως είναι νηφάλιος, κι ο άλλος με τους ερωτευμένους, ενώ ο ίδιος υποφέρει από σοβαρότερη ασθένεια. Μερικοί γελούν με τους θαλασσινούς και άλλοι με τους γεωργούς, γιατί δεν συμφωνούν ούτε οι τέχνες τους, ούτε τα έργα τους.

Σε αυτό το σημείο, σε μια μικρή παύση στον χειμαρρώδη λόγο του συνομιλητή του, ο Ιπποκράτης βρήκε την ευκαιρία και αντέτεινε στο μεγάλο σοφό:

Αυτά που λες, Δημόκριτε, είναι μεγάλες αλήθειες. Και δεν υπάρχει άλλη καταλληλότερη γλώσσα απ’ αυτή που χρησιμοποιείς για να δείξει την αθλιότητα των θνητών. Μα η δράση επιβάλλεται από την ανάγκη, από την διοίκηση των οικιακών υποθέσεων, από την ναυπηγική και τα άλλα πράγματα, που αφορούν την πολιτεία, τα οποία πρέπει να χρησιμοποιεί ο άνθρωπος. Γιατί η φύση δεν τον δημιούργησε για να μένει αργός. Έτσι, η φιλοδοξία παραπλάνησε τη συνετή ψυχή πολλών ανθρώπων, που ασχολήθηκαν με πολλά πράγματα. Επειδή είχαν την ιδέα ότι θα πετύχουν, χωρίς όμως να έχουν την δύναμη να προβλέψουν αυτό που δεν είναι ορατό.

Ποιος λοιπόν, Δημόκριτε, αποφασίζοντας να παντρευτεί, σκέφτηκε το χωρισμό ή το θάνατο και, κάνοντας παιδιά, ότι θα τα χάσει; Το ίδιο συμβαίνει και με την γεωργία, τη ναυτιλία, τη βασιλεία, την εξουσία και γενικά με όλα όσα υπάρχουν στη ζωή του ανθρώπου. Κανείς δεν συλλογίζεται την αποτυχία, μα ο καθένας τρέφεται με καλές ελπίδες, χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψη του τις κακοτυχίες. Το γέλιο σου, λοιπόν, για όλα τα παραπάνω πιστεύεις ότι δεν είναι ανάρμοστο;

Ο Δημόκριτος ανταπάντησε χαμογελώντας πονηρά στον φημισμένο ιατρό, θέλοντας σαν μικρό παιδί να παίξει μαζί του.

Το πνεύμα σου είναι δυσκίνητο, Ιπποκράτη, και είσαι πολύ απομακρυσμένος από τη σκέψη μου, μην εξετάζοντας μάλλον από άγνοια τα όρια μεταξύ της απραξίας και της ταραχής. Όλα αυτά που είπες, όσοι τα ρυθμίζουν με φρόνηση απαλλάσσονται από τις δυσκολίες και έτσι σταματούν το γέλιο μου.

Αντίθετα, όταν το πνεύμα ταράζεται από τα πράγματα της ζωής, οι άνθρωποι γίνονται αλαζόνες και, μέσα στη συσκότιση του λογικού τους, δεν αφήνουν τον εαυτό τους να διδαχθεί από την άτακτη πορεία των πραγμάτων. Εκείνοι, σαν η πορεία να είναι σταθερή και αμετάβλητη, λησμονούν τα περιστατικά που σημειώνονται αδιάκοπα. Επιθυμούν ό,τι προξενεί λύπη, επιδιώκουν ό,τι δεν είναι ωφέλιμο και καταβαραθρώνονται σε κάθε είδους συμφορές.

Εάν όμως, κάποιος φρόντιζε να πράττει κάθε φορά σύμφωνα με τις δυνατότητές του, θα περιφρουρούσε τη ζωή του από κάθε κακουχία. Γνωρίζοντας καλά τον εαυτό του, κατανοώντας με σαφήνεια την ιδιοσυγκρασία του και περιορίζοντας τη δίψα της επιθυμίας του, θα έβλεπε την αυτάρκεια γύρω του στην πλούσια φύση, που θρέφει τα πάντα Όπως η ιδιοσυστασία των παχύσαρκων είναι φανερός κίνδυνος για την υγεία τους, έτσι και το μέγεθος των επιτυχιών είναι μια επικίνδυνη κατάσταση, όπως βλέπουμε να συμβαίνει στα διάσημα πρόσωπα με τις κακουχίες τους.  Άλλοι, μη δασκαλεμένοι σωστά από τις παλιές ιστορίες, χάθηκαν από τις ίδιες τις κακές τους πράξεις, μη προβλέποντας τα αποτελέσματα των πράξεων αυτών.»

«Μόνο που, αφού μολαταύτα χρησιμοποιήσατε τη λέξη «άρον-άρον», πώς θα ήταν δυνατόν ο φίλος να μη σας υπενθυμίσει ότι σε μια τέτοια καμπή της ζωής η υπερβολική βιασύνη βλάπτει. Και πώς θα μπορούσε να μη σας νιώσει στην ψυχή του, όταν λέτε ότι αξιώνετε τώρα «γαλήνη και εμπιστοσύνη»… Φαίνεται πως υπάρχουν χώρες όπου τέτοιες επιρροές δεν είναι πλέον δυνατόν να αφεθούν ελεύθερες, καθώς ασκούνται πιέσεις από παντού. Ξανά και ξανά ο καθένας από μας αναγκάζεται να διαπιστώσει για τον εαυτό του τη μη επέλευση αυτού που θα επέρχονταν «κατά τη φυσική πορεία των πραγμάτων» σ’ έναν κόσμο λιγότερο διαταραγμένο, επιφέροντας την ισορροπία της όποιας εσωτερικής κατάστασης, λείπει η φυσική επέλευση.»

Το The Idiot διαβάζεται καλύτερα όταν η αναγνώστρια σταματάει να περιμένει πλοκή, κορυφώσεις και ξεκαρδιστικά punchlines. Οι διάλογοι απλώνονται στις σελίδες και η αφήγηση μοιάζει συχνά να κουβαριάζεται ανάμεσα στις λεπτομέρειες της επικοινωνίας της πρωταγωνίστριας με άλλους.

Εντός αυτής της αμηχανίας βρίσκεται μάλλον η πρόθεση της Batuman. Καταγράφει με τον τρόπο της την εμπειρία της ενηλικίωσης, όχι μέσα από μεγάλες στιγμές, αλλά μέσα από τις παρανοήσεις, τις αδέξιες χειρονομίες, την αμηχανία των πρώτων σχέσεων και της πανεπιστημιακής ζωής. Η ειρωνική ματιά της, που συχνά γειτνιάζει με μαύρο-παράλογο χιούμορ, χωράει και το μεγαλύτερο αναγνωστικό κέρδος.

Η Batuman στέκεται στις δυσκολίες της μετανάστευσης αλλά δεν είναι αυτός ο κεντρικός άξονας. Η Σέλιν, κόρη Τούρκων μεταναστών, βιώνει συνεχώς την αίσθηση ότι βρίσκεται στο «ενδιάμεσο» και ευτυχώς δεν παρουσιάζεται ως μελόδραμα, αλλά ως μια μόνιμη, σχεδόν αδιόρατη συνθήκη που διαπερνά τον τρόπο με τον οποίο σχετίζεται με τους άλλους στο Πανεπιστήμιο.

Και τώρα το προσωπικό μου αγαπημένο: η Σέλιν αναδεικνύει την αλλαγή στη σχέση με τη λογοτεχνία όταν κανείς περνάει από την ανάγνωση ως χόμπι  στην ανάγνωση ως  μελέτη και εργασία. Η Batuman δείχνει με μεγάλη οξυδέρκεια πώς η λογοτεχνία παύει να είναι απλώς συγκίνηση, ενώ ταυτόχρονα σχολιάζει καυστικά το εκπαιδευτικό σύστημα και μάλιστα αυτό του Harvard.

Τα τέσσερα ερωτικά γράμματα (εκδ. ΔΩΜΑ, μτφ. Δέσποινα Κανελλοπούλου), το πρώτο μυθιστόρημα του Niall Williams, σχεδιάζεται μέσα σε δυο παράλληλες αφηγηματικές γραμμές. Η πρώτη είναι αυτή του νεαρού Νίκολας, ο οποίος έρχεται αντιμέτωπος με το έργο του θεού: ο θεός μιλάει στον πατέρα του και του αποκαλύπτει πως το έργο της ζωής του είναι να ζωγραφίσει στην ύπαιθρο, εγκαταλείποντας για μακρές περιόδους την οικογένειά του. Η δεύτερη φωνή είναι αυτή της Ιζαμπέλ, η οποία περνάει τα νεαρά της χρόνια σε ένα θρησκευτικό σχολείο ενώ αποζητάει την ελευθερία.

Αν κάτι μένει πιο έντονα, δεν είναι η ερωτική ιστορία αλλά η σχέση του μικρού Νίκολας με τον πατέρα του. Ο πατέρας, που εγκαταλείπει την οικογένεια για να αφιερωθεί σε έναν πιο απόκοσμο, θεϊκό – μυστικιστικό προσανατολισμό, γίνεται μια φιγούρα που καθορίζει τη ζωή του παιδιού με τρόπο αμφίθυμο: και θαυμασμός και πληγή. Ο Williams καταφέρνει εδώ να δώσει την αίσθηση μιας οικογενειακής σκιάς, ανάμεσα στην τρέλα και στην πίστη, που δεν φεύγει ποτέ, ακόμη κι όταν η αφήγηση μετακινείται αλλού (στο οικογενειακό τοπίο της Ιζαμπέλ).

Μάλιστα, η περιέργεια του Νίκολας να ανακαλύψει τι ακριβώς κάνει ο πατέρας του κατά την απουσία του, το κυνήγι αυτό, όπως και η σιωπηλή ένταση του πατέρα να προστατευούν οι πίνακες από τις απότομες βροχές, φέρνουν στο μυαλό του αναγνώστη την αγωνία από τον Γέρο και τη Θάλασσα.

Το ερωτικό στοιχείο, αν και κεντρικό ως υπόσχεση, μοιάζει λιγότερο ζωντανό σε σχέση με τις οικογενειακές σκηνές ή την αίσθηση του ιρλανδικού τοπίου.

Μάλιστα, η περιέργεια του Νίκολας να ανακαλύψει τι ακριβώς κάνει ο πατέρας του κατά την απουσία του, το κυνήγι αυτό, όπως και η σιωπηλή ένταση του πατέρα να προστατευούν οι πίνακες από τις απότομες βροχές, φέρνουν στο μυαλό του αναγνώστη την αγωνία από τον Γέρο και τη Θάλασσα.

Το ερωτικό στοιχείο, αν και κεντρικό ως υπόσχεση, μοιάζει λιγότερο ζωντανό σε σχέση με τις οικογενειακές σκηνές ή την αίσθηση του ιρλανδικού τοπίου.

Είχα διαβάσει μια κριτική για το Dept. of Speculation της Jenny Offill όπου είχε χαρακτηριστεί ως pretentious και πως επιδεικνύει τα διαβάσματα και τις σπουδές της. Μάλιστα συγκρινόταν με τη Ferrante (την οποία δεν έχω διαβάσει ακόμη) και μέσα σε αυτές τις σύντομες γραμμές της κριτικής ήδη ήξερα πως θα αγαπήσω την Offill. Είναι ένας δικός μου διεστραμμένος φεμινιστικός χάρης που δεν έχω την παραμικρή ιδέα εάν είναι έγκυρος ή όχι, αλλά προσωπικά περνάω πολύ καλά: όταν ένα έργο γραμμένο από γυναίκα τραβάει προσοχή και σημαντικό μέρος της αρνητικής κριτικής (επιμένει) να αγνοεί το ίδιο το βιβλίο αλλά ρίχνει βέλη στα τυφλά προς τη συγγραφέα, you know it’s gonna be good.

Πέρασε καιρός αφού το αγόρασα και μέχρι να το κουβαλήσω στην Κύθνο για να το διαβάσω, άρα ξέχασα τελείως την κριτική κι έτσι το διάβασα χωρίς να έχω στο νου μου πόσο pretentious είναι η Offill. Τελικά μου φάνηκε τρυφερή με έναν τρόπο που σχεδόν ντρεπόμουν που με «έσπαγε» έτσι εύκολα με τις μικρές της γυμνές προτάσεις, τις αναμνήσεις που μπορούσε να ανασύρει με τόση ακρίβεια και με το ότι όταν ξεκινάς την ανάγνωση ενώ υποτεύεσαι τη συνέχεια, τη θαυμάζεις που μπορεί και διατηρεί (ανασύρει κι εδώ) τον πιο ευτυχισμένο εαυτό της για να υποδεχθεί τον εαυτό που θα ολοκληρώσει την αφήγηση. Οι αναφορές στα διαβάσματά της μου φάνηκαν πως ήταν απλά οι όμορφοι δρόμοι του μυαλού της που αποκαλύπτουν το ταξίδι της, μιας και το Dept. of Speculation χαρτογραφεί το μεμοιάρ του γάμου της και τη σχέση με την κόρη της. Μάλιστα, κράτησα πολλές σημειώσεις μέσα από τα δικά της, φαίνεται πως πράγματι έχει διαβάσει πολύ και απλά δεν έχει χτίσει όλη της την εικόνα πασχίζοντας να κρύψει το ποια είναι.

Άλλα ήθελα να γράψω, άλλα καταλήγω να πω, κυρίως γιατί είδα πάλι την κριτική μπροστά μου και μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι.

Τι απόσπασμα να σας βάλω πού τσάκισα το μεγαλύτερο μέρος; Ελπίζω να μεταφραστεί.

WHERE ARE WE IN TIME AND SPACE? WHERE ARE WE IN TIME AND SPACE?
I decide to make my class read creation myths. The idea is to go back to the beginning. In some, God is portrayed as a father, in others, as a mother. When God is a father, he is said to be elsewhere. When God is a mother, she is said to be everywhere

Ο Ραματσάντραν και ο Όλιβερ Σακς περπατάνε στον ίδιο δρόμο, και οι δύο με σημαία την περιέργεια, εκλαϊκεύουν την επιστήμη τους, μετατρέποντάς τη σε προσβάσιμο υλικό για τους υπόλοιπους. Φέρνουν τους ασθενείς τους και με λίγα λόγια εισαγωγής προτείνουν μερικές Doctor House MD ερμηνείες οι οποίες σίγουρα κρατάνε την προσοχή του αναγνώστη. Ο Σακς είναι πολύ πιο προσβάσιμος από τον Ραματσάντραν ο οποίος είναι πολύ συμπαθητικός αλλά σε κάποια σημεία το κάνει λίγο δύσκολο (σε αυτή την αναγνώστρια τουλάχιστον) και εάν κανείς αναγκάζεται να γκουγκλάρει πολλά για να προχωρήσει, κάπως δεινοπαθεί – παρ’ όλα αυτά, αυτή η κούραση είναι μια μικρή επίμονη εξαίρεση κι όχι ο κανόνας.

Η φιλοσοφική του διάθεση για τις διαταραχές του νευρικού συστήματος και η εξονυχιστική του διερεύνηση για αυτό που πολλοί ονομάζουν «παθολογία του εγκεφάλου» κάνει τα πράγματα αρκετά συναρπαστικά ώστε ο αναγνώστης να μην τα παρατήσει. Μάλιστα σε μια αναφορά, γίνεται ανάλυση για την ερμηνεία της φύσης του γέλιου (και πώς μια γυναίκα, βιβλιοθηκονόμος, πέθανε από τα γέλια), η φύση των ονείρων, της υποβολής και του φαινομένου placebo.

Εικοσιέξι σύντομες επιστολές του Ιησού προς την Παναγία, χειρόγραφα που βρέθηκαν σε πήλινο κύλινδρο, γραμμένα σε περγαμηνή, στη Συρία. Κάποιοι αποφάνθηκαν με βεβαιότητα πως ήτανε πλαστά (ίσως άθεοι – μιας και δεν πίστεψαν στον θεάνθρωπο. Θα μπορούσαν όμως και πιστοί μιας και η γνησιότητα τους θα έφερνε σε αμηχανία τις διδαχές της εκκλησίας). Από την άλλη, κάποιοι «επιμένουν στην αλήθεια τους» (ίσως οι άθεοι – μιας και δεν πίστεψαν στον θεάνθρωπο. Θα μπορούσαν όμως και οι πιστοί που είναι πιο κοντά στο ανθρώπινο παρά στο Θείο, παρά τις διδαχές της εκκλησίας)

Αυτοί οι πόλοι εξερευνούν τις γέφυρες οι οποίες μακραίνουν τον εαυτό τους για να συναντήσουν και τελικά να αγκαλιάσουν τις όχθες – «διαφορές μας» που ενώ μοιάζουν αντίθετες και αλληλοαποκλειόμενες, καταλήγουν αδερφικές. Η σχέση του γιου με τη μητέρα, τα ταξίδια από το ένα μέρος στο άλλο, αναζητώντας ένας θεός ξέρει τι, η πεινασμένη ύαινα, το αίμα, το νερό, ο ιδρώτας, η προδοσία, ένα καινούριο ζευγάρι άνετα παπούτσια, η πείνα, η στέγη, η φιλία, η αγάπη. Από άνθρωπο σε άνθρωπο, από πόλη σε πόλη, από εποχή σε εποχή, το ανθρώπινο μένει ίδιο.

Η μάνα εδώ, η μάνα των μανάδων και μάνα είναι μόνο μια, θυμίζει την ακούνητη σταθερά, πηγή ελπίδας και άγχους, την κουκκίδα εκκίνησης και την κουκκίδα επιστροφής στον χάρτη, όπου το παιδί σημειώνει και αρχίζει να ξεμακραίνει. Το ταξίδι είναι τόσο σημαντικό, ίσο με τη σημασία του ίδιου του επιστολογράφου, ο οποίος δεν ξεχνάει πως οφείλει να επιστρέφει μέσα από το μελάνι του στην αρχική μάρτυρα της ύπαρξής του.

Ο λόγος του Χριστού φυσικά και δεν θα μπορούσε να είναι επιτηδευμένος· αυτό μπορώ να το πιστέψω, πως κάθε φίλος των κλεφτών και των πορνών, θα ήταν εχθρός της Βαβέλ και φίλος των κερασιών.

«Σε σκέφτομαι εκεί, μάνα. Στο χωριό. Να περπατάς δυο δρόμους. Έναν προς τον ναό. Έναν προς το πηγάδι. Να σε σηκώνει ο ήλιος και να σε κοιμίζει το άστρο. Να ζεις και να περιμένεις. Το γράμμα μου. Μια γιορτή. Έναν γάμο. Έναν θάνατο. Πώς είναι, μάνα; Πάω να το ονομάσω άδικο. Εγώ γυρίζω τον κόσμο. Δεν ξέρω πού πάω. Πού θα είμαι αύριο, αλλά γυρίζω τον κόσμο. Τον κόσμο που μου δόθηκε.

Εσένα ποιος κόσμος σου δόθηκε; Αυτά τα δυο στενά; Ένα κιλίμι και ένα ζευγάρι καινούρια σανδάλια κάθε τέσσερα χρόνια; Οι άνθρωποι δεν είναι δέντρα να υπομένουν τις εποχές ασάλευτοι. Πώς νιώθεις; Ξέρω. Θα πιάσεις με τα χέρια σου νερό κι αλεύρι και θα μου πεις πως βάζω στο μυαλό μου πράγματα περιττά. Την αμηχανία που σου προκαλεί το ερώτημα θα την κάνεις ψωμί. Θα μου πεις πως έχω σημαντικότερα πράγματα να με απασχολούν. Μα για εμένα η ζωή σου είναι σημαντική, μάνα. Θα μου πεις; Θέλω να μου πεις.»

Αρχικά, τα τρία γυναικεία πορτραίτα του Μούζιλ δίνουν την αίσθηση πως δεν υπάρχει «καταγωγή». Αυστρία, Γερμανία, Ελβετία, δεν εντοπίζονται τόσο σε αυτές τις ιστορίες, φαίνεται περισσότερο ο πειραματισμός της μικρής φόρμας, παραμυθιών και ιστοριών, όχι για να σχεδιαστούν αόρατα ηθικά διδάγματα, αλλά για να κεντηθούν τρία ζευγάρια μάτια που κοιτούν τρεις γυναίκες.

Η ατμόσφαιρα που χτίζει ο Μούζιλ, μεταξύ ανδρικής αμφιβολίας και απόστασης είναι ιδιαίτερα γοητευτική, σε σημείο που εάν δεν είχε αρκετά προσγειωμένα σημεία αφήγησης θα μου θύμιζε την Μαργκερίτ Ντυράς και τον Κόμπο Αμπέ, κυρίως προς τη δυστυχία του ανικανοποίητου, ενώ βρίσκεσαι ακριβώς μπροστά στο αντικείμενο που περίμενες πως θα σε ικανοποιούσε.

Παρά το παλιό της εποχής και παρά το ότι τα τρία γυναικεία πορτραίτα δεν αφορούν τις γυναίκες, υπάρχει ένα μοντέρνο στοιχείο κι αυτό είναι η ανασφάλεια στα μάτια των αφηγητών, η αίσθηση πως «τα θέλουν όλα», αλλά το να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνσή φαντάζει αδύνατο και σχεδόν άδικο.

Γοητευμένοι από το εκάστοτε φρέσκο γυναικείο πορτραίτο, δεν αργεί να αναδυθεί ο εσωτερικός βασανισμός του ήρωα, ο οποίος είναι μάταιος και ανά στιγμές εάν το σκεφτεί κανείς, κάπως κωμικός, γιατί οι γυναίκες δεν ακολουθούν κάποια φόρμα αγιότητας, αλλά είναι πιο κοντά στο αυθόρμητο, το ζωώδες και το σωματοποιημένο θεϊκό. Οι ήρωες φτάνουν εκεί που θέλουν, αλλά η ψυχή τους δεν ηρεμεί, το ταξίδι τους δεν τελειώνει και η στάση προσοχής μπροστά στην εγγύτητα έρχεται με αμηχανία, μιας και όλοι οι εμπλεκόμενοι περπατάνε με τους όρους της απιστίας, της αλλαγής, του παροδικού και του τυχοδιωκτικού.

Οι ήρωες του Μούζιλ, με βλέμμα ενδοστρεφές και φιλοσοφημένο, επιχειρούν να ξεδιπλωθούν μέσα από τις γυναίκες, να σηκώσουν μπροστά από τα πόδια τους το πέπλο κάποιας σημαντικότερης αλήθειας τους, αλλά παραμένουν καταδικασμένοι στην περιπέτεια, μιας και οι γυναίκες, εξίσου προσαρμόζονται στις αλλαγές των συνθηκών και ενώ είναι πιο σταθερές από τους ήρωες, με τον τρόπο τους υπονοούν πως τίποτα δεν είναι για πάντα. Οι γυναίκες εδώ θυμίζουν περισσότερο θεές, εποχές του χρόνου, ζώα και τόποι, ενώ οι παρατηρητές τους ως άνθρωποι που διαρκώς βασανίζονται με αποφάσεις.

«Αν ο Θεός μπόρεσε να γίνει άνθρωπος, μπορεί να γίνει και γάτα», είπε η Πορτογαλίδα και εκείνος θα έπρεπε ίσως να της βάλει το χέρι στο στόμα που τόλμησε αυτή τη βλασφημία, αλλά το ήξεραν κι οι δυο, κανένας ήχος δεν έβγαινε ποτέ απ’ αυτούς τους τοίχους.

Η αλήθεια είναι πως το διάβασα με εγκυκλοπαιδική διάθεση, βέβαιη πως δεν θα με αφορά και τόσο, όμως, είναι ένα από τα πιο ενημερωτικά, αποκαλυπτικά και παράξενα πράγματα που έχω διαβάσει. Βοηθάει κατά την αφήγηση η σφαιρική γνώση του θέματος (ναι σα τη Γη η οποία λιώνει κάτω από σωρούς πλαστικού αυτή τη στιγμή) που κατέχει ο Clapp. Μάλιστα, τον φαντάζομαι να κρατάει σημειώσεις, φανερά αγανακτισμένος στις πιο βρώμικες γωνίες των λιμανιών, χώρους ανακύκλωσης τοξικών ουσιών και φυσικά στην κορυφή μιας πελώριας πυραμίδας σκουπιδιών σε χώρους υγειονομικής ταφής (σε χωματερή ντε).

Έξυπνο αλλά όχι ενοχλητικό, ωστόσο βαθιά λυπηρό.

«Κάθε βδομάδα η ανθρωπότητα παράγει καινούργια πράγματα ίσα με το βάρος της, κι απ’ αυτά υπολογίζεται πως, σε παγκόσμια βάση, μόνο το 1% εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ένα εξάμηνο μετά την αγορά του. Οι καταναλωτικές μας συνήθειες που απορρέουν απ’ την παραγωγή και χρήση τέτοιων αγαθών και υπηρεσιών ευθύνονται πλέον για πάνω από τις μισές συνολικές εκπομπές άνθρακα. Κάθε μέρα η ανθρωπότητα πετάει στα σκουπίδια 1,5 δισεκατομμύριο πλαστικά ποτηράκια, σχεδόν 115 εκατομμύρια κιλά ρούχα, 220 εκατομμύρια αλουμινένια κουτάκια, 3 εκατομμύρια ελαστικά αυτοκινήτων.

Σε κάθε άνθρωπο αντιστοιχεί αυτή τη στιγμή λίγο πάνω από ένας τόνος πεταμένο πλαστικό – σκορπισμένο στην ξηρά, θαμμένο στη γη ή αδέσποτο στη θάλασσα και είναι σχεδόν βέβαιο ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτού του πλαστικού θα παραμείνει στον πλανήτη για χιλιάδες, ίσως κι εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια μετά από μας. Μόνο στους ωκεανούς, σε κάθε άνθρωπο αναλογούν 21.000 τεμάχια πλαστικού – σακούλες σουπερμάρκετ και πλαστικοί δακτύλιοι από εξάδες μπίρας και καπάκια μπουκαλιών. Ως το 2050 η συνολική τους μάζα θα έχει υπερβεί το βάρος όλων των ψαριών του πλανήτη, ενώ κάθε έξι χρόνια αναμένεται να διπλασιάζεται. Εν τω μεταξύ, στο ένα λεπτό που σας πήρε να διαβάσετε αυτή την παράγραφο, άλλο 1 εκατομμύριο πλαστικά μπουκάλια πετάχτηκαν στα σκουπίδια, κι άλλη μια καρότσα με πλαστικά έχει καταλήξει στις θάλασσες.»

Ειλικρινά, μου άρεσε πολύ, όπως και περίμενα πως θα γίνει. Αισθησιακό από κάθε άποψη, συντονισμένο με τις αισθήσεις και την αισθητική, σε σημείο που καταλήγει να ξυπνάει μια νοσταλγία.

Η Ίζαμπελ, μοναχική και αυστηρή, ζει μόνη της σε ένα εξοχικό σπίτι σε μια αγροτική περιοχή της Ολλανδίας. Η μητέρα της έχει πεθάνει και τα αδέρφια της μένουν αλλού. Είναι αφοσιωμένη στη φροντίδα και την προστασία του σπιτιού, λες και πρόκειται για προέκταση του ψυχισμού της. Όπως η Ίζαμπελ είναι συντονισμένη με το σπίτι, έτσι κι εμείς συνδεόμαστε με τους χώρους του, τους ήχους του, την ατμόσφαιρά του, τα έπιπλα και τα πιατικά του.

Η Εύα, η καινούρια κοπέλα του αδερφού της, θα μείνει μαζί με την Ίζαμπελ στο σπίτι για ένα μήνα. Δεν θα σας γράψω άλλα, γιατί η πλοκή βασίζεται στο να μην ξέρουμε τίποτα παραπάνω για την Εύα. Θα προσθέσω μόνο κάτι δικό μου:

Το να μην θέλει κανείς να μάθει για το παρελθόν του άλλου, προδίδει πόσο πολύ δεν επιθυμεί να δει, να καταλάβει και να βιώσει τον άλλον ως άνθρωπο. Οι παιδικές μας αναμνήσεις, τα παιχνίδια μας, οι συγγενείς μας, οι διακοπές μας, είναι ο χάρτης μας· είναι οι βάσεις που καταλήγουν στον ενήλικα που έχουμε απέναντί μας. Όσο επιμένουμε να στεκόμαστε μονάχα στο αγαπημένο του χρώμα, τα μέρη που θέλει να ταξιδέψει, γιατί τσακώθηκε με έναν φίλο και πότε θα πάρει την αύξηση που περιμένει, αλλά αγνοούμε το παιδί μέσα του, τα τραύματά του, την αφήγηση που ο ίδιος επιχειρεί να βάλει σε μια σειρά, τόσο του υποσχόμαστε πως δεν θα περπατήσουμε από τους δρόμους που περπάτησε, δεν θα βρούμε μεταξύ μας κοινά και εν τέλει, δεν θα συναντηθούμε ποτέ.

Οι άνθρωποι που δεν θέλουν να μιλάνε για παρελθόν και όσοι δεν θέλουν να ακούν, σχηματίζουν μια εκρηκτικά επιφανειακή ομάδα: ο πρώτος έχει χάσει κάθε ελπίδα κι ο δεύτερος κάθε περιέργεια. Όλα επιτρέπονται φυσικά, ωστόσο πάντα με εντυπωσιάζει το «κοντά» που δεν θα μπορούσε να είναι πιο «μακριά». Έτσι, στο παράδειγμα του «στο σπίτι της», με εντυπωσίασε πως όλοι οι εμπλεκόμενοι έβλεπαν μια όμορφη κοπέλα, την Εύα, ποθητή, ευαίσθητη, καλόβολη, αλλά κανείς τους δεν ήθελε να τη ρωτήσει τίποτα, μα τίποτα απολύτως.