Status Updates From شاهنامه؛ از داستان کاموس کش...

ازین کار کیخسرو اندازه گیر
کهنْ گشته کار جهان تازه گیر!
سوی نیکی و نیک نامی گرای
جُزین نیست توشه به دیگر سرای!
چُنین بود تا بود کارِ جهان
گُزافه نکردند نامش جهان!
——
( جهان به معنی جهنده و متغیر)

چنین گفت موبد به بهرامْ تیز
که خونِ سرِ بی گناهان مریز!
چو خواهی که تاج تو ماند به جای
مبادی جز آهسته و پاک رای
نگه کن که خودْ تاج با سر چه گفت
که”با مغزت ای سر، خرد باد جفت!”

بدو گفت روزِ نو و ماهِ نو
چه گفتارهای نو و شاهِ نو!
نه چون تو کس اندر جهان شاه دید
نه این داستان گوش هرگز شنید!
کنون تا بدین اختری نو کنیم
به مردی همه یاد خسرو کنیم!

ز دل ها همه کینه بیرون کنید
به مهر اندرین کشور افسون کنید
بکوشید و چربی به کار آورید
چو دیدید سرما، بهار آورید!

چنین گفت گودرز که”ای نر شیر
سر پهلوانان و گُرد دلیر
جهان چون من و چون تو بسیار دید
نخواهد همی با کسی آرمید!

نگه کن بدین کارِ گردنده دهر
هر آن را که از خویشتن کرد بهر،
برآرد گلِ تازه از خارِ خشک
شود خاکْ با بختِ بیدار مُشکْ!

کیخسرو خطاب به رستم:
فری شهر ایران و فرخْ گوان
که دارند چون تو یکی پهلوان
و زین هر سه برتر سرِ بخت ِمن
که چون تو پرستد همی تخت من!

که گیتی سراسر فریبست و رنج
سر آید همی چون نمایدت گنج
یکی را به بستر، یکی را به جنگ
یکی را به نام و یکی را به ننگ

پایان داستان بیژن و منیژه
آقا چندتا نکته:
دوباره عاشقانه‌های رستم و کی‌خسرو که این قسمت فقط کی‌خسرو عاشقانه گفت و رستم بنده خدا خسته بود و فقط تایید می‌کرد:
جهاندارخسرو گرفتش به بر
که ای بیخِ مردی و کانِ هنر
به خورشید مانَد همه کار تو
به نیکی به هرجای دیدار تو

و البته این بخش جنتلمن بودن کی‌خسروی عزیز هم بیشتر معلوم شد: می‌شینه بیژنو نصیحت می‌کنه و می‌گه این جواهرات رو ببر برای منیژه که اینجا تو کشور غریب، مهمونمونه

خب این ده دوازده صفحه هم صرف این شد که گیو نازنینم بره دنبال رستم و بیارتش برای کمک به پیدا کردن بیژن. بخش زیادیش صرف تعارفات و من اینهمه نیستم و همه چی تویی و پاتونو بردارین مارو می‌بینین بین رستم و کی‌خسرو گذشت. جفتشونم بر اهمیت پیدا کردن بیژنِ گیو تاکید داشتن. چرا؟ چون گیو و کل خاندان گودرزیان، از وفادارترین خانواده‌های ایران هستن و یادمون نره، گیو یه تنه رفت کی‌خسرو رو از توران اورد ایران.

شروع داستان بیژن و منیژه
چند نکته رو راجع به این داستان جذاب براتون بگم. بر شما باد خوندن این داستان:
- احتمال می‌دن که آقام فردوسی، این داستان رو قبل از سایر داستان‌ها گفته. چرا؟ هم از لحاظ سبکی (داخل متن به وضوح قابل مشاهده‌ست) و هم محتوایی با بقیهٔ داستان‌ها فرق داره. اولش میاد می‌گه که شب بی‌خوابی به سرم زده که یار خوشگلم اومده گفته برات داستان می‌گم تا بخوابی!
نکتهٔ بعدی هم که آقای گیو!! خیلی ازت خوشم میاد....

چو رستم بجمبید بر خویشتن
چنین گفت اکوان که ای پیلتن
یکی آرزو کن که تا از هوا
کجات آید افکندن اکنون هوا؟
سوی آبت اندازم ار سوی کوه؟
کجا خواهی افتاد دور از گروه؟
اینجا همونجاییه که اکوان‌ دیو، رستم همیشه خواب رو بلند می‌کنه، می‌گه بندازمت تو دریا یا کوه؟
رستم هم برعکس جواب می‌ده و نجات پیدا می‌کنه.

- پایان داستان رستم زال با اکوان دیو

سر آوردم این رزم کاموس نیز
درازست و نگشاد ازو یک پشیز
گر از داستان یک سخن کم بُدی
روان مرا جای ماتم بدی
دلم شادمان شد ز پولادوند
که بفزود بر بند پولاد، بند

- پایان داستان کاموس کُشانی
(بریم کم کم آماده شیم برای بیژن و منیژه)

این نکته که رستم موقع نبردها خودشو معرفی نمی‌کنه، همیشه برام جای سوال و ابهام بوده. اگه از دوستان کسی، مطلبی جایی خونده، ممنون‌دارش می‌شم که در جریان بذاره.

بالاخره رستم اومد! (وی نفس راحتی می‌کشد، گویی جنگ پدرش است).
ولی واقعاً سوای همهٔ ماجراها، همین بودن اسم رستم کنار سپاه ایران، خودش دلگرمی بزرگیه. من از اینجا پشتم گرم شد، چه برسه به سپاه ایران!
همین اول کار اومد اَشکِبوس رو پرپر کرد اونم پیاده و کلاً با دوتا تیر! (اگه دبیرستان فقط کتاب ادبیاتتونو خونده باشین، احتمالاً شرح این نبرد یادتونه)
مرا مامِ من، نام، مرگِ تو کرد
زمانه مرا پتکِ ترگِ تو کرد

این داستان، عاشقانه‌های کی‌خسرو و رستم
کی‌خسرو
تویی پرورانندهٔ تاج و تخت
فروغ از تو گیرد جهانداربخت
بکندی دل و مغز دیو سپید
زمانه به مهر تو دارد امید
تو تا برنهادی به مردی کلاه
بدایران نکرد ایچ دشمن نگاه
رستم
به پاسخ چنین گفت رستم به شاه
که بی تو مبادا نگین و کلاه
که با فر و برزی و با رای و داد
ندارد چو تو شاه، گردون به یاد
تو شاه جهان هستی و من رهی
میان بسته‌ام، چون تو فرمان دهی
کی‌خسرو
بدو گفت بی تو نخواهم جهان
و..

بالاخره طلسم جلد دوم شاهنامه هم شکست و وارد داستان کاموسِ کُشانی شدم.
کی‌خسروی عزیزم نشون داد در عین درایت و مهربونی، وقتی سیم‌هاش قاطی کنه، جوری فاتحهٔ طرفو می‌خونه و بددهن می‌شه که اصلاً آب‌نبات..
حرفاش به طوس: (وجدانا اینجا دلم برای طوس سوخت دیگه)
به گیتی نباشد کم از طوس کس
درست از درِ پای‌بندست و بس
نه در سرْش مغز و نه در تنْش رگ
چه طوس فرومایه پیشم، چه سگ!!!!!!

کی‌خسرو از پادشاهی سیر شده و میخواد کناره‌گیری کنه.
چرا؟! چون می‌ترسه اگر بیش از این بر تخت بمونه، گرفتار غرور بشه و یزدان و مردم ازش رویگردان بشن.
دقت کنید کسی که داره این رو میگه شاه آرمانی ایرانه!!

بعد طرف یک مملکت چند هزار ساله رو به گند کشیده. مردم رو به نون شب محتاج کرده. به جز یه مشت دزد و کسانی که منافع دارن بقیه بهش میگن ول کن برو...
اما یارو دو دستی صندلی رو چسبیده و همچنان معتقده از همه بهتر و داناتره.

به یَک هفته بر پیشِ یزدان بُدند / مپندار کاتَش‌پرستان بُدند!
که آتش بدان گاه محراب بود / پرستنده را دیده پُرآب بود!
اگر چندت اندیشه گردد دراز / هم از پاک یزدان نه‌یی بی‌نیاز!

《 چو خورشید بر چرخ بنمود دست/ شبِ تیره را رخ به ناخن بخَست،... 》
توصیف‌های فردوسی از برآمدن آفتاب و رسیدن صبح بسیار متنوعه اما نکته‌ی جالب اینه که این گوناگونی کاملا هوشمندانه‌ست. مثلا این بیت، برآمدن خورشید در جنگ رو توصیف می‌کنه و آشکاره که چقدر نسبت به موضوع مشابه در داستان‌های دیگه، خشن‌تر بیان شده‌.

چقدر نامه‌های کی‌خسرو و افراسیاب خوبه.
کاملا میشه ویرانی، خستگی و پوچی جنگ رو در این دو نامه دید.
شحصیت پردازی فردوسی حرف نداره.👌🏻

یکی از نکات ویژه‌ی شاهنامه که در حماسه‌های دیگه نیست، تنوع توصیفاته.
فردوسی صحنه‌ی جنگ رو به ده‌ها شکل گوناگون توصیف می‌کنه در حالی که وقتی حماسه‌های دیگه رو می‌خوانیم اغلب جنگ‌ها کاملا یکسان و با واژگانی مشابه وصف شدند.

فردوسی جان
دمت گرم🖐🏻

《ز هفتاد برنگذرد بس کسی/ ز دورانِ چرخ آزمودم بسی
وُ گر بگذرد، آن همه بتّریست/ بر آن زندگانی بباید گریست!》

من شدیدا با این موافقم که عمر بیشتر از هفتاد سال به درد نمی‌خوره. به نظرم آدم اگر واقعا بخواد کاری بکنه، پیش از هفتاد سالگی انجامش داده.

کنون زین سپس نامه‌ی باستان / بپیوندم از گفته‌ی راستان
چو پیش آورم گردش روزگار / نباید مرا پندِ آموزگار
چو پیکار کیخسرو آمد پدید / ز من جادُوی‌ها بباید شنید
بدین داستان درّ بارم همی / به سنگ اندرون لاله کارم همی

یکی از چیزهایی که باعث میشه شخصیت پیران ویسه رو دوست داشته باشم میهن‌دوستیشه.
پیران دل خوشی از افراسیاب نداره. از کشتن سیاوش آزرده‌ست. کیخسرو رو بزرگ کرده و دوستش داره.
ولی با همه‌ی این‌ها، جایی که پای کشورش در میانه به هیچ عنوان پیشنهادهای کیخسرو رو نمی‌پذیره و به کشورش پشت نمی‌کنه. با این که مطمئنه در این جنگ شکست می‌خورند و توران نابود میشه اما تا آخرین نفس می‌جنگه
و این شایسته‌ی احترامه.

《 اگر بازناید شده‌روزگار
به گیتی‌در این تخم کینه مکار! 》

دلم یک بیژن می‌خواد
نه برای این که بیژن خیلی خوبه
برای این که دوست دارم منیژه بازی دربیارم🤭