ص مصطفی > Recent Status Updates

دولتی زپرتی را مجسم کنید که زیر سقف خراب‌شده‌اش جماعت جورواجوری از گمرکچی‌های بلژیکی و ژاندارم‌های ایتالیایی و توپچی‌های آلمانی، با عالمان و اطبا و معلمان و مستشاران فرانسوی، معلمان نظامی اتریشی و کارمندان بانکی انگلیسی، ندیمان درباری ترک و ارمنی و بالاخره مهم‌تر از همه یک لشگر افسر و مربی و مشّاق قزاق روس، ضمن این‌که دولت شاهنشاهی را به ورشکستگی کامل نزدیکش می‌کنند، به سمت منافع سیاسی و شخصی خودشان هم هلش می‌دهند.

چرا در میان موجودات این سیاره، اصلی چنین ناچیز، ضعیف و محدود همچون قوه عقل و تدبیر حیوانات را به‌عنوان اساس این سیاره برمی‌گزینیم؟ این حرکت جزیی ذهن که آن را فکر می‌نامیم، چه امتیاز ویژه‌ای دارد که می‌بایست این‌چنین آن را به‌عنوان نمونه کل عالم قرار دهیم؟ در واقع، تعصب ما نسبت به خودمان است که در هر موقعیتی پای عقل را به میان می‌کشد. اما فلسفه صحیح باید با دقت خود را از این توهم طبیعی در امان نگاه دارد.

گفت‌وگو می‌تواند بزرگ‌ترین و خالص‌ترین لذات زندگی آدمی، یعنی مطالعه و مصاحبت با دیگران را یکی سازد.

هیوم حتی سیر تکاملی دین را طبیعی می‌داند. او در تاریخ طبیعی دین بیان می‌کند که اعتقاد به خدایان متعدد و بت‌پرستی، اولین و کهن‌ترین دین بشری است، زیرا اگر توحید را به عنوان اولین رویکرد دینی بشری لحاظ کنیم، چگونگی حصول شرک از آن قابل توجیه نیست. اگر برهان نظم که تنها برهان توحیدی است، مبین دین حقیقی بود و همچنان با همان توان اولیه در اثبات خدا به کار می‌رفت و انحرافی در آن به‌وجود نمی‌‌آمد، محال بود به شرک منتهی شود.

دشمن اصلی و حقیقی توحید، طبیعت‌گرایی است. هر دو در مشاهده‌ی واقعیت ناظر به نظم جهان ریشه دارند، اما از همین نقطه مشترک، هریک اصولی را بیرون می‌کشد و اخذ می‌کند که به کلی با یکدیگر آشتی‌ناپذیرند. برای یک طرف، نخستین گام اثبات مطلب این است که نظم مستلزم طرح و تدبیر، و طرح و تدبیر متضمن قوه‌ای عقلانی است، اما طرف دیگر، انگشت اشاره‌ی خود را به‌سوی مبادی غیرعقلانی نظم می‌گیرد و این اختلافی است که از پله نخست آغاز می‌شود.

بنجامین وُرف با شگفتی دریافت که در بخش‌هایی از جهان که فرهنگ هندواروپایی وجود ندارد، مردمی زندگی می‌کنند که اشیاء را بر پایه‌ی شکل عمده‌شان رده‌بندی و دسته‌بندی می‌نمایند، مانند: گرد، چهارگوش، مستطیل، مکعب، جامد، مایع و غیره. و برای آن‌ها، معیار شکل و فرم در تعیین این‌که فلان شیء متعلق به کدام مقوله و طبقه و رده است، معیاری قاطع و اساسی است. در چشم این مردمان، یک میز گرد و یک میز چهارگوش به کلی دو شیء متفاوت هستند.

مونتگمری وات، دین واقعی اعراب بیابانی را در دوران ظهور اسلام، «اومانیسم قبیله‌ای» نام می‌نهد، و منظور از اومانیسم، جنبه‌ی فلسفی این لفظ است. اعراب آن‌چنان به توانایی‌های بشری خود غرّه بودند که خداوند را فراموش می‌کردند.

مدارک، کمک‌ای به ایمان آوردن نمی‌کند، به‌خصوص مدارک مستند. توماس ایمان آورد، نه چون دید مسیح برخاسته است، بلکه چون می‌خواست پیش از آن‌که ببیند، ایمان بیاورد. به‌طور مثال به روح‌گرایان نگاه کن… به آن‌ها بسیار علاقه دارم… فکرش را بکن، خیال می‌کنند به آرمان مذهب خدمت می‌کنند، چون شیاطین شاخ‌های‌شان را از آن دنیا به آن‌ها نشان می‌دهند. می‌گویند که این، به بیانی دیگر، مدرک مستندی است از وجود آن دنیا.

آلیوشا، اندیش‌ناک، گفت: «لحظاتی هست که مردم دوست‌دار جنایت می‌شوند.»
- آره، آره! فکر مرا به زبان آوردی، آن‌ها دوست‌دار جنایت‌اند، همه جنایت را دوست می‌دارند، همیشه دوست‌ش می‌دارند، نه در بعضی «لحظات». می‌دانی، انگار مردم به توافق رسیده‌اند درباره‌ی آن دروغ بگویند و از همان وقت درباره‌اش دروغ گفته‌اند. همگی اعلام می‌دارند که از بدی نفرت دارند، اما پنهانی عاشق آن‌اند.

زمین را با اشک‌های شادی‌تان آب بدهید و آن اشک‌ها را دوست بدارید.

در طبقات بالا وضع فرق می‌کند. آنان با پیروی از دانش، می‌خواهند عدالت را تنها بر عقل استوار سازند، و نه، چون پیش، بر مسیح، و صدا درداده‌اند که جرم وجود ندارد، که گناه وجود ندارد. و در این گفته تناقضی وجود ندارد، چون اگر خدایی در کار نباشد، جرم چه معنایی دارد؟

آن‌کس که به خدا اعتقاد ندارد، به خلق خدا نیز اعتقاد نخواهد داشت. آن‌کس که به خلق خدا معتقد باشد، قداست خدا را هم، هرچند تا آن زمان به آن معتقد نبوده باشد، درخواهد یافت…

اگر شعر من در آن زمان در می‌آمد، چیزی شبیه این می‌شد: در شعر من، پروردگار به صحنه می‌آید اما چیزی نمی‌گوید، فقط ظاهر می‌شود و می‌گذرد. از آن زمانی که او وعده کرد با فر و شکوه بیاید، پانزده قرن گذشته است، پانزده قرن از آن زمانی که رسولش نوشت: «اینک، به زودی می‌آیم» و از آن روز و آن ساعت، همانگونه که خودش در این دنیا پیشگویی کرد، هیچ‌کس حتی «پسر» هم خبر ندارد، فقط «پدر» خبر دارد.

گفت: «از این سوسیالیست‌ها و آنارشیست‌ها و ملحدان و انقلابیون ترسی نداریم؛ دم‌ای از آن‌ها غافل نیستیم و از کردارشان باخبریم. منتها در بین آن‌ها چندتایی آدم عجیب هست که به خدا ایمان دارند و مسیحی‌اند، اما در عین حال سوسیالیست هم هستند. از این آدم‌هاست که بسیار می‌ترسیم. آدم‌های ترسناکی هستند! از سوسیالیست مسیحی بیشتر از سوسیالیست ملحد باید ترسید!»

گرچه شریعتی بیش از دیگر معاصران خود در تبلیغ و توجیه تفکر ضدسرمایه‌داری و اسلام سوسیالیست‌مآب اهتمام ورزید و در میان جوانان و تحصیل‌کردگان نفوذ پیدا کرد، اما او در این جریان تنها نبود. ابوالحسن بنی‌صدر نیز از مخالفان نظام بازار و مبلغ نوعی نظام اقتصادی مبتنی بر برنامه‌ریزی متمرکز (سوسیالیسم) به نام «اقتصاد توحیدی» بود. او نقش مهمی در به تصویب رساندن اصول اقتصادی قانون اساسی جمهوری اسلامی در مجلس خبرگان اول داشت.

در واقع همه در نفی غرب سرمایه‌داری و شرق کمونیستی اشتراک نظر داشتند، اما مسئله این بود که مخالفان سیاسی رژیم سلطنتی، ادعاهای شاه و ناسیونالیسم وی را دروغین می‌دانستند. استدلال آن‌ها این بود که رژیم شاه دست‌نشانده امپریالیسم غرب است، از این‌رو نمی‌تواند ناسیونالیست به معنای واقعی باشد چون ناسیونالیسم به معنای مقابله با سلطه‌طلبی بیگانگان است.

سازمان برنامه رأساً مدیریت کلیه منابع مالی و انسانی جامعه را در دست گرفته و آن‌ها را به صورت بهینه در جهت نیل به اهداف اقتصادی ملی که به صورت مشخص و روشن تعریف شده‌ تخصیص دهد. هدف اصلی سازمان برنامه نه صرفاً ایجاد حداقل زیرساخت‌های لازم برای توسعه، بلکه تخصیص بهینه کلیه منابع جامعه برای دستیابی به میزان مشخصی از رشد اقتصادی بود. این همان تفکر سوسیالیستی یا مهندسی اجتماعی است که در آن دولت می‌تواند جامعه را سامان دهد.

«به عقیده من در حالت فعلی مملکت، جز دولت هیچ قوه‌ای قادر به رفع بحران نیست. از تجار ما نمی‌توان انتظار داشت بازار برای محصولات ایران پیدا کنند، دولت باید به تجار بازار نشان دهد. نمی‌توان از مردم توقع داشت طرح تازه برای محصولات فلاحتی ما بریزند، مأمورین متخصص دولت باید مردم را راهنمایی کنند... انجام کدام‌یک از این شروط در قوه مردم بی‌مایه و بی‌اطلاع ماست؟ بله! دولت باید اوضاع پرنکبت امروز ما را عوض کند.»
علی اکبر داور

«به عقیده من در حالت فعلی مملکت، جز دولت هیچ قوه‌ای قادر به رفع بحران نیست. از تجار ما نمی‌توان انتظار داشت بازار برای محصولات ایران پیدا کنند، دولت باید به تجار بازار نشان دهد. نمی‌توان از مردم توقع داشت طرح تازه برای محصولات فلاحتی ما بریزند، مأمورین متخصص دولت باید مردم را راهنمایی کنند... انجام کدام‌یک از این شروط در قوه مردم بی‌مایه و بی‌اطلاع ماست؟ بله! دولت باید اوضاع پرنکبت امروز ما را عوض کند.»
علی اکبر داور

استدلال منطقی این بود که اگر ایران از دست برود دیگر مشروطه‌خواهی هم موضوعیتی نخواهد داشت. در سال‌های پس از نهضت مشروطه و به‌ویژه در جریان چهارسال جنگ جهانی اول، به علت ترک‌تازی خارجیان در خاک ایران و مداخلاتشان در سیاست داخلی، گرایش‌های استقلال‌طلبی و حتی خارجی‌ستیزی (به معنای نسبت دادن همه‌ی مشکلات به خارجیان) به شدت در میان ایرانیان گسترش یافت و راه را برای نفوذ انواع ایدئولوژی‌های ناسیونالیستی باز کرد.

«بعضی از وکلا که در رأس‌شان تقی‌زاده و حاجی میرزا ابراهیم آذربایجانی قرار گرفته بودند، اصطلاح انقلاب کبیر فرانسه از زبانشان نمی‌افتاد و عاشق گیوتین و دادگاه‌های انقلاب بودند که ظرف یک ساعت حکم اعدام شاه و درباریان و جمیع وزرا و امرای حال و گذشته را صادر نماید. یکی می‌خواست روبسپیر بشود، دیگری خود را جانشین مارا می‌دانست و دیگری دانتون شده بود…»

.خاطرات میرزا محمودخان احتشام‌السلطنه.